Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

8 articles on this Page

Advertising

Etymology of Rhyl.

News
Cite
Share

Etymology of Rhyl. Nea, yn Gymraeg, tadogaetb, bonedd-geiriau, £ air darddiad. gair darddiadaeth, cyfachiaith. Onid jdi yr haa iaith yn gyfoethog o eirian, Mr Golygydd? Yr ydwyf wedi darllon v ll.ythyrau doniol svdd wedi ymddangos vn v Journal o dro i dro yn trin am ystyr yr enw lbyl." Mao yn wir fed ynddynt ol dysg a darllen llawer. Y mae y boneddwr a ellw ei hun "Gwaunysgor," wedi amgylchynu mor, tir, a mynydd, i geisio eaei allan ystyr yr enw "Rhyl." Y mae dau loneddwr arall hefyd wedi trio, yn 01 yr banes sydd anddynt, set Mr H R. Hughes, Kinmel Park, a'r tyner a'r addfwyn foneddwr Mr Charles S. Mamwaring, yr hwn y mae gan bob plaid ac enwad y parch mwyaf iddo. Y mae un arall a gyfenwa ei hiiii "Ap Syqyllt," yr hwn a ddywed arnryw bethau yn ei lythyr yr wyf yn hoff o henynt, megis-" What we want to get at is not only the origin, or derivation of RhyV but also the meaning of the name. which is more impor- tant." Yn ol fel yr wyf fi yn callu deall yggrif y boneddwr yma, mae ystyr y gair Rhyl i mi cyn belled ag ydyw y dwyrain oddiwrth y gorllewin. AT ol trio darllen ac astudio ystyr yr ysgrifau aHuo, i'm tyb i, nid oes yr un o honynt wedi taro yr heel ar ei phen. Yr wyf yn hofft llawer o bethau a ddywed Ap Syssyllt, sef ystyr yr enw Heilas," sef Heol or Hewl-lis-Green Lane." Y mae yn hawdd genyf gredu mai tir common oedd y tie y suif HewJ-las arno, affrynt vr Hendre hefyd, ynghyda Glanllyr, hyd i Peuylon. 0 fewn fy nghof i mae rai aceri o dir yn y plwyf. sef tir common, wedi myned yn private property," a llwybrau hefyd. Gresyn na bnasai y Cvngor oirol a r Cyngor Plwyfol mewn bod er ys dau can mlynedd yn o) mi fuse gan y tlawd, druau, pe folly, rhyw yehydig o le i ledu ei draed, yn awr does ganddo ond yr heol, ac mae yn berygl yn y dyddian hyn, o ran hyny, iddo gerdded drwy ambell i heoi. We], ystyr yr enw Rhyl." Y mae yn debyg, os digwydd i'r boneddwyr ddarllen hyn o ysgiif, y byddant yn gwenu am fod hen greadnr fel fi yn gweeyd ymgais i daro vr hoel ar ei phen. Cof genyf fy mod, ddwy flyuedd a deagain yn ol, yn bresenol mewn eisteddfod yn y Rhyl, ac yno yr oedd Caledfryn. un o'r prif feirdd y ganrif o'r blaen, yn un o'r beirniaid. Galwyd arno i roi anerchiad, i lanw rhyw fwlch, mae yn debyg. Os wyf yo cofio yn iawn, yr iaith Gymraeg oedd ganddo fel testyn (achos yr oedd Caledfryn yn Gymro o'r coryn i'w sawdl); nn o'i gasbethau, fl y byddai yn dweyd, fyddai clywed rhyw gorachod o bregethwrs yn llnsgo geirian Seisnig IIw pregethau, pan y byddai digon o eirian Cymraeg gwell i'w cael. Nid wyf yn cofio fawr or araith ddoniol oedd ganddo ond hyn. sef iddo ddweyd mai yityr yr enw Rbyl oedd lie yn myued yn ol ac yn mlaen." Nid wyf yn cofio beth oedd ei sail i hyny; pa un ai Thoi li vent" i'w ddyehymyg fel bardd yr oedd. Pa beth bynag am hyny. yr oedd y dywediad i mi yn fwy darbyniol na dim a ddarllenais yn llyth- yran y boneddigion achod. Yr wyf yn cofio yn dda, pan yn blentvn, y byddem ni fel plant yn dweyd am ddyn meddw y byddai of yn rilio. Wei, beth oedd ystyr hyny, ond dyn yn myned yn ol a blaen; ac os methai a myned yn ol na blaen y diwedd fyddai iddo gael cwymp. Byddai ddim yn lIoDydd wed'yn-troi byddai vn ol ac yn miaen, nes iddo gysga. Yr wyf vn ddigon hen i gotio lluwer o fyned a dyfod yn y Rhyl. Y mae y pontydd sydd ar afon y Foryd wedi arwain rhediad yr afon gryn lawer yn ol a blaen yr wyf vn cotio y byddai llongau yn dyfod at Pen y Braich, fel y g-elwir y He, ac yn cofio adeilada ua llong yno. Nid llawer »ydd yn cotio yr Hen Afon yn ol pob tebyg, mai dyoa yr ystyr, oesoeld yn ol mai gwely yr Afon Glwyd yn myned i'r mor. Y mae yr Hen Afou erbyn hyn wedi lnyned yn wely i ganoedd o dai dyna ddangos fod y lie wedi myned yn ol a biaen. Yr wyf yu cofio llongau a steamers yn myned mor agos i'r ban fel y gellid taflu careg iddynt oddiar y Ian. Y r oeddyn t yo myned am bellder felly at Prea- I talvn. Ali fase yn llawer hawddach gwneyd I harbwr yn Rhyl yr oes bono nag yn awr dyna ddangos mai He yn myned a dyfod ydi Rhyl. Os na edrychir gan yr awdurdodau ar ol y manaii 1 gwemiaid yn y Rhyl, sydd yn rhwystro y mor. i dd'od i'r tir, y mae yn debyg y teimla Rhyl eto ¡ fel-ilp fydd yn myned yn ol a blaen. Rhaid i nVafydd Jones ddim ond tyna ei grys a thorchi ei lewys, byr waith a woa pan ddel dros ei der fynau, a phan ddel llifogydd sail gwael i'w gwrth- sefyll ydyw tywod. Oesoedd yn ol, mae yn sicr fod y mor a'r llanw yn gorchuddio Rhyl a'r morfa yngnyda morfa Rbuddlan hefyd. Mi glywais ddweyd y byddai y llanw yn myned at gareg drwlJ y Feunol Fawr, cyn iddo gael ei gyfynga i'w weiy afionydd. Anhawdd iawn ydyw deall ystyr ilawero enwan yn awr, pan edrychir ar yr amgylchoedd sydd o'n ewenpaa. Dyma engraifft o hyn, sef Pen v Ffordd, Rhuddlan. Wrth edrych ar y lie yn awr nid oes dim ystyr iddo—'does dim pen y ffordd yn agos iddo. Ond doed y darllenydd hefo fi driagftin a dego o flynyddoedd yn ol. Y mae ystyr i'w gael i'r enwau. Yr oedd ffordd yn cychwyn o Ben yr ardd, neu yn hytrach o ben wal yr ardd, ac yn myned i lawr atyr Afon bach, fel y byddem yn ei galw, ac i fynn at Bryn y Wal a Bryn y Cwayn. Y mae darn o'r ffordd yn mhiith y pethau a fu, ac erbyn hyn wedi myned yn "private property," er's blynyddoedd. A dyna le arall, wrth edrych arno yn awr, yw yr Ynys. Pan oedd y llanw yn ei amgylchyna yr oedd ystyr iddo, ond yu awr nid oes ystyr yn y byd irenw. Felly hefyd nid lies ystyr i'r elJW Khyl yn awr fel ag yr oedd oesoedd yn ol. Ond os nad oes ystyr iddo yn awr, fe ddaw yn y man os nad edrychir ar ol Dafydd Jones, i'w gadw yn ei wely. Dyna enw arall i chwi, sef ? y Gwter; mae yn debyg mai yr ystyr, ydyw fod pont, wedi ei gwneyd dros yr aber ddwr sydd yn y fau hono. Dyna le arall a -v. enwir Pont Gwyr y Rhvl: Pont Bongo y Rhyl ( yr ydym ni wedi arfer ei galw. Mae yn debyg mai yr enw cyntaf ydyw y cywiraf. Nid rhyw lawer o oesoedd sydd er pan adOilAdwxd y bont ond erbyn byn y mae o dan lywodraeth y Cyngor SiroI, ac maent am ei gwneyd yn lletach; mae'r arian yn barod er's talm, ond fod rbywun yn gyfrifol am yr holl oedi sydd yn bod. Cyn i'r bont gael ei gwneyd, y gareg fawr sydd dros yr un albn, sef Glan Fl'yddion, a'r llwybr sydd yn myned o Rhuddlan i Rbyl. Drwy yr afon y byddai raid myned, a gwynebu dwr mawr ar amserau, Y mae yn gof genyf glywed mai damwain gym- merodd le, ac fe symudwyd yr hen gareg i'r lie y mae, ac i adeiladu y bont. Rhyfedd fel y mae damweiniaa yn agov llygaid pobol i wneyd en dyledswydd, onide ? Am wn i, dyna ddigon y tro yma. T. iluciiics.

Advertising

¡Legal Etiquette

Advertising

The August Rush.

The Press.

Advertising