Papur Pawb

MS ] W H< )M \s. PHYMXT. Yn inhlith glowyr tDidheudFr Cymitu, y mae enw a gwyneb Mr Evan Thomas, o'r Rbymni, yn adoabyddus ddigon er's blwyddi iawer, end SMch hyny, 'dues oillcl rhyw ddwy flynedd1 neu. dair er's pan y iuae wedi cymerydl ei Je1 yai. iheng flaenaf yr a,nveiu- wyr. Pe buas&i ef wedi bod o :nifer y thai a ymbyfrydant ineivii, swyddi, ac a chwenych- ant glodforedd—ao mae eieaduriaid gwyntog o'r rhyw hwn i'w cael wrth yr ugeiniau yn y De fel pobmaii arall—gallasai Evan* Tho- mas fodj YI,ly,ffrynltJ tlyuyddau laiwer yn nghynt. Ond gwr tawel, llednaisyw ef, a gallai fforddio aros am yI" amser cymeradwy i'r alwad ddod yn eii chwra natuiiol ei hun. Dechreuodd ei yrfa gyhoeddus fel at we nydd llafur yn 1894, pan yr ethalwyd ef i'r swydd gyfrifol o OTUchwyliwr i Gymdeithasi Glowyr Cwm Phyir.ni. Y flwlyddyn ddilynol, sef yn Mehefin, 1895, etholwyd ef yn aelod dros) sir Fynwy ar Bwyllgor y Sliding Scale, ao .erbyn hyn edrychir i fyny ato drwy y De yn gyffredinoil fel un o'r dvnion mwyaf dy- ogel a ddyrehafwyd erioied i'r sefyllfa gyfrifol hono. Yn nghymydogaeitli Pemybont-ar-Ogwy y treuliodd Mr Thomas y rhan fwyaf o'i oecr. Gaiuvyd ef* yn 1856, yn Ffermdy Brynbach, ger CeÐn Cribbwr, yn agosi i Benybonfc. Yr oedd yn un o dhwech o blantr—pedair merch a dan. fzib-ac ymaCl. y ddau fab erbyn hyn yni llamv isiwyjddau oyfijeilyb yn cngjlyn a'r gweitlnvvr. Y mab arall yw yr Henadur John Thomas?, Pontyrhyl, goruohwyliwr mwmyvr Ovvm Garw. ac aelod defnyddiol o GTnghor Sirol Morgan wg. W cdir derbynyeh- ydig addveg yn Ysgol! Frytahaidd Tonda— oerddai vno bedair milldir o ffordd bob dydd -bü raid i Evan Thomas fynedl glyda'i dad i'r cwaith. Deuddeg oerr oedd y bachgen y prvd hynv. Gweithiodd am dymhor yn mhwll y Ffoa, wedi hyny yn iiglofa Cefn I- Slip, ac yn ddilynol yn y Park Slip, Tbndti, lie yr arboisodd am yr yspaid maith o dair blynedd: ar Iragain. Dechreu- odd fel haulier, yna aeth i doriglo, ond: cyn lur dyrchafwyd ef, fol ei; dad o'i ifiaen, i;r Mwvdd gyfrifol o "niemain." Para yn bym- theg oed colloddi ei dad, ac^yna daeth pwys- au y teulu yn riianol ar ei ysgwyddaiui ef. Yn 1882, mewn canlyniad i dipyn o anneallbwr- iaeth gyda. siwyddogion y gwaith, rhoddodd1 ei swydd i fyny, ond iiid oedd y gwedthwyr am iddo ymadael o'r pwll am unrhyw bris. Cynnaliasant gyfanfod i ystyried! y mater, a dactliant i'r pend,eirfyniad unfrydol i ofyn: iddoi weithredu ar en rhan fel atftal-bwyswr yn y gwaitli, a chydaynioddl yntan a'r cais, a g'wasanaethodd hwynt fel "check^eighex'' fini ddeng mlynedd. Bendlthiwydof aimam grefyddol, ao iddi hi yn benaf y mae Mir1 Thomas yn priodoli hub llwyddianti a dderbyniodd. Pan yn 21 oed, ymunodd ag egiwyis ISTebo, Ceifn'Crib- bwr, a bedyddiwyd ef yno' gan y Parch Reee Davies, Peny-fai. Priododd yn'1879 a Miss Jane Lewis, meroh Mr Thomas Lewis, Star Inn, Cefn Cribbwr, ao erbyn hyn y maa iddo deulu o chwech o feibion glewion. Aeth i fyw i bentref Bryiicethin!, ac ar gais taer y frawdoliaetli yn eglwys y Bedyddwyr yn y Ho Illiwi-i ymgymlerodd; a phregetlm, a'r fatli oedd ei Iwyddiant fel yn Melhelfiill, 1887, yr ordeiniwyd ef yn fugai.1 ar yr eglwys. Bu yn gwemidogaetliu iddynt am saith mlyn- edd, gan ddilyn ei oruchwylion fel "clieck- weiglier" fel o'r blaen. Boreu i'w gofio am byrli gan Mr Evan Thomas ydyw boreu Gwener, y25a,i¡ll o Awst" 1892, eanys ar y dydd hwnw bu yn llygad- dysili • o'r danchwa ddifaol liono yn mhwll Park Slip a 'sguhodd. ugeiniau or'i gyfoiedioli hoff i dragywyddoldeb ar darawiad amrant. "Yr (ieddwn air y pryd," meddai Mr Thomas wrthym, "yn sefyll tuallan i'r pwytsdy ar ben y pwll, pan, er ein. braw, gwelem gw niwl tewddu o fWlg yn feidhiog >0 luwch du a gwreichion coohion yn. ymis&ieitihu o wddf yr hen Slip, a thorodd y danehwa fel tar an grochl ar ein chistiiau. Olybuwyd' y swn ddeng milldir o bellder." Mir Evan Thomas a'i gwmni oleddyntl y cyntiaf i featro i laWr1 i'r pwll marwol i geisio achub bywydau. Bu yn y pwll y dydd hwnw am naw a.wr, ac angau yn gwgu a,rno o bob cyferriad.. Lawer troi fe fu bron. a cliael ei fygtui gan y tag-n wy, end arhosiodd i lawr1 hyd: nes o'r diwedd y bu raid1 bron ei gario i'r gwyneb. Ami ddyddiau lawer wed'yn padiai i wneyd vr un peth, a bu yn foddion. i ddod o hyd i gyrph am) yw o'r trueiniaid. Traiddcdoidd bregeth angladdol ar ol amiyw ohonynt yn Nghapel !N*ebo. Nid hir yr arhosodd yn Tondu ir ol vr amgylchiadau galarus lnvn. Yn 11894, pel11- derfynodd glowyr1 Cwm Rhymni benodi gIJr- uchwyjwr iddymtl eu huain, 81 cbeisiodd Mr Evan Thomas ami y swydd. Dewiswyd ef yn un o dri allan o ugain o ymgeiswyr i ym- ddangoei o iia.en y gweithwr, ac i'w hanerch, a'r fatli oedd jr a^graph fFafriol a w'naeth Mr Evan Thomas feil pan v rhoddwyd v mater i bleidlais v derbyniodd 2012 Oi bleidleisiau ar gvfer 333 a roddwyd i'r ddau vmgeisydd arall, a hyn oil, er fod! Mr Thomas yn ddveithr vn v cylch. an nad oedd erired o'r blaen wedi hod yn y Cwm. Ni chafodd y gweithwyr fynyd o achos o'r dydd hwnw yn mlieu i ofidio lohenwydd: ei dewusiad. Y mae Sfr Thoinasi. wedi le/niU(, iddioei hu!n let mawr yn pghalonau y bobl. ac y mae yn mwynhaxr ynwldiried lhvyraf y gweithwyr a pliarcb diffu;!nt y meistri ain swyddogioh. Mae yn awr yn aelod o-Fwrdd) Ysgol Gelli- gaer, ac yai jiarhau i bregethu i eglwysi y cyleh bob SuL