Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

1 article on this Page

HELYNT Y RUBAN BRITH

News
Cite
Share

HELYNT Y RUBAN BRITH un boreu yn Ebrill, 1884, pan oedd Arthur Owen a minnau yn ymddy- wL ddan am yr amser a basiodd, galwodd boaeudig* s ieuanc, welw a chrynedig, mewn gwisg ddu, a gorchudd dywell ar ei gwyDeb, ac yr oejd golwg brudd a brawychus arni. Wedi y cyfardhiadau arferol, ac mewli ateb i ym'hoviadau teimladwy Arthur Owen, dywedodd mad nid anwyd oedd yn peri iddi grynu, ond dydhryn. Yr oedd' gohvg ddydhrynedig ami, ac nid wyf yn meddwi i mi erioed weled neb mor resynus, cyffrous, aiwisnnvyth, a brawydhus, yr oedd fel anifaiil ofnus a diiniAAied yn dianc o gyrlhaedd yr helgwn. Oddiwrith ei giniedd galllesid ei ohy- meryd yn ddynes ddeg ar hugain oed, ond yr oedd ei gwallt brith, a'r edmychdad tralil- odus a ohysituddiol yn ei dangos fel un wedi bod drAA-y.-ganol gAAilad y eyvstudd rnawr. GwniaeitiH fy ligihyfaiiCl yr oil a allai i'w ohey., suro a'i dydvianu, er mwyn cael gartddi ddy- weyd ei lvelynt; ac er ei syndod, dywedodd iddi, oddiwith betlhau, a sy'waKai arnynit, y modid y daeitlbai yno, a llawer o bethau ereill a bairaii i'r foneddiges feddwl ei bod: wedi dyfod i bressnnoldeb' dewin. "Oychwyraais oddicartref am ahwadh o'r gloch," ebai hi, "alia i ddim cynnal y pwysiaai yma ddim yn hwy, rydw i bran a gwalLigofi. 'Does gen i neb i ymgyniglbori a, nlhw-dim un d'mtfs i droi; dllm ond un, yr hwn syrdd yn fy ngliami, druan, all o lieyd dim. GlyWais am dainocih cmwi, Mr Owen, a da e th urn yma, fel aderyn yn dianc o fagil yr adariwr. 0 na allecli daflu yehyddg oleuni ar y caddug sydd yn fy aangylchynu. Yr wyf yn hctlldl anal/juog yn breseainol i'ch gAVioibrwyo am each gwasafnaetib, and yn mhen y mis neu'r ohwecli AAyithinos mi fiyddaf wedi priodi, ac mi fydi ge,iiyf ji,a,w-I i'm hedddo fy hun, a'r pryid liwnw, aiieiwch mOlml, i ar oil. Dangtusodd Antihulr Owiein bob ewyfiys- garwdh, ac addiawodd Avneyd yr oil oedd yn ei allu, ac am iddi bsiddo son am y tail, Oind y byiddlai ait ei llhyddid i dailu y cosfca/u, os byddid ciositiau pari fyddali yn gyfleus. Yna gofynodd iddiÍ adrakl ea helyrit. "Och o fi!" ebai hi. "Y mal3 echryslon- rwyVil fy sefyllfa i yn gynnwyssdig yn y fFa tli na wn i ddim o ba le y mae fy ofnau yn dyfod, a'm hamheuioa yn gorphwys ar bebhau mor fyciliain, nes ym Mangos yn ddi- bwy's i eIieilJI, nes y mae yr hwn y mae genyf liawl i edrych am gynmortiliiwy a chynglior ganddo yn edrych aimal fel dynes ofmus. Dydli o ddim yn dyweyd hyny, ond yr yrdlw i'n gallu dlaidlietn hyny yn ei eimiau cysuroil. Ond°clvwais, Mr Owen, y gallwch cihwi weled Vlll ddwfn i ddrygioni a didhelliioui y gallon ddvud. GaOlwdh cihwi fy nghynglnoiri pa fodd i rodio yn lugihianiol y peryglon sydil yn fy amgyIclhyinu. "Ewcih vn mlaen, madam." "Fy enw ydyw Jiame Darnels, ac yr wyf yn bvw gydli'm llysdad, un fciydd yn ym- ffrosfcio ei fod yn un o ddi«igynyddio:n Mbrgan Hen, o fro Morgamwg-. Teulu fu'n gyfoethog iawn unwaith, and o dipym i both, a byw yn wasbraffus, do-edd dim wedi ei adael ond ychvdig aceri o dir, a lien bailasdy Gilynglan- mor, bron a lieibliu i'r llaAvr dan bwys momt- caae drom. ll'hv(lv(jdd yr ysiwtiin diweddaf |uo ci fodolaeth ddiflas drwy'r byd yma, drwy fyw Tjywyd etihrydus pendefig tlawd ond cafodd ei unig fab, fy llysdad, gymhorlbh gan b^rthyinas iddo i ddwyn ei hun i fyny yn feddyg, ac aieltlh. aillan i Upper Burmfdi, lie y daeth yn mlaen yn dda, drwy ei fod yn ddyn pen de I'£yu:wl angliyffredin. Ond, mewn ffit o gynddaredd, dherwydd rhyw yspeiliadiaiu a wniaiethid yn ei dy, carodd ei fwtler brodcirol i farwcilaieitih, a dia/ngfia gyfyng gafodd yntiaa rhag oael ei ddwyn i'r dlienyddle yn liytracih na hiir gaTc!ha.riad. WedcL hyny, dydhiwelodid i'r wlad horn yn dfdlyn siomedig, dreng, sarug, ac aivynad. "Pan oedd Dor Mloigaai yn India, priododd fy mam, Mrs Daniels, gweddw ieuanc y Oaipten Daniels, o fagnelfa Betngal. Yr oedd Miairia a mfiinaiiau yn efeilliaid, ao ndd aeddym ond dwy flwiydd oed pan ail briododd fy mam. Yr oedd ganddil hi gryn swm o ariam, dim illaii na mill yn y flwyddtyii, yr liyii a waddoLicdvl yn gyfangwoi air Dr Morgan tlIa yr airlliosiem gydag ef, ar y telea'au y byddai i swm penodol g-ael ei rcddii i mi os digwydd- em briodi. "Yn fuan wedi i ni ddycliweilyd i'r wlad hion, bu fairw fy mam. Wedi byiiy, rhodd- odd Dr M'organ ei fusaies i fyny, a chymer- odd ni gydag ef i fyw i Ji-ecij bailasdy Glyn- gkaimor. Yr oedd yr arian oedd mam wedi ei adael yn ddigon at ein hioll ainglenion, ac nid oedd dim .rhwyslfcr ymddangosiadcti i'n dedwyvi'dlwclh. "Ond daetih ayfnewid dydhTynUyd dros ein llysdad tua'r amser hwnw. Yn lie cym- d«'tlliasu a. cihyifinewid ymweliiad'au a'n cym- ydogioai, y rhai oedd m,oir falch gweled un o hen weihielyth Morgan Hlen yn yr hen ballasdv drachefn, oauiodd ei hun i fyny yn y ty, ac anaml y deu'ai aillan cddigerth i giymeryd rihain mewn ihyw gweryil lieu giliydd gyda ji'liiwiy bynag a gno'esai ei lwybr. Y mae tymheir wyllt, afry;wliiog, ffyrnig, a goiltiliredhol yn ymyuu aT waillgwfrwydd ineicli bod yn nodeuag yn medlbioin y teulu o 028 i oes, ond ynddo ef, yr wyf yn orediu ei fo,d yn ddauiddeubilyg, wedi ei acfbuotsi felily drwiy ei hir anosilaid yn y gwLedydd poelthion. Qy- mertoidd amryw gweryllon gwariadwyddu'S le, a, dygwyd rhali oibonynt i'r llys yna'dol, nes o'ir diwedd y déllelbh yn arswydi i'r holl ardal, a byddai y bob! yn not nhajgddio', oibemwydd y miae yn ddyn niertiliol ofnadwy, heb y ihiitihyn lleiaf o lyiwiodraeith ar ei ffyrnig- r wy Id. "Yr wytohintjis /ddiwed(lla<f, dlLwyrndafloild of y pe'ritiiieif dinos y cllalwcld i ganol y ffrwd, a fhrwy i mi wneyd fy hioll egna i gasglu hyny .0 arian feiclvivil i ddod o hyd iddync, y gallasom oeigo: tayhirii oyhoeddus. Doerld iganddo ef ddim oyfeilliion o gwbl, ond y Sibsiwn orwydrol aow, ac y maei o'n oaniateu y fagabondiaid hyny bob rhyddid i babellu a-v yr ycihydig aeeni o'x tiT dreiniog sy'n cyn- nrydhioli ystaid v teulu, a dierbgen fel ad- daliad groesaAV i'w pelbyll, a dhuwydro gyda hwy ambeilil diro am Aviylthnioisiaiu bwygilydd. Y mae'u o'n ynfiyd am fwystfitod Indkidd, y rhai a anfoniir driosodd iddo gan ohebydd, ac y mae ganddio y fynydl yma ryw fatli o ga,th Avyllit fawr ffyrnig, a balboon, yn gwib- grwydro yn rhydd o gwrnpas^ y ty, ac y mae ar y pefi)t»r!efwyir gymaint o'u hofin a'u per- clienog. "Gallwch farnu oddiwrth yr liyn a ddy- t ■ w-edais na, chafodd fy chwaer Maria a minnau ddim llawor o fwyniaint yn ein bywyd. Arosai yr un forwyn gyda ni, ac am hkir amsier buioim yn gwneyd holl waith y ty ein human. Doedd hi ddim ond deg ar hugain pan, fu hi farw, druain, ac eto, roedd ei gAvtalllt wedi fcnoi yn wryn o'r broai, relmaie. fy ngwiallt innau." "Y mae eieh eliwaer wedi maiw, ymte ?" "i.lu farw ddwy flynedd yn ol, ao am -ei marwalaeth hi y dymunwn ymddyddan a chwi. Yr ydydh yn gallu dcall yn hawdd, oTwy ga,'?ll ein cadw mor gaetili, mad sdawns wiaiel oedd i ni gael gweled neib o'n hoedrati a'm sefyllfa ein hunaii]. Fodd bymag, yr oedd genym fodryb, chwaer ddibriod i fy mam, yn byw heb fed yn bell, a chaniateid i ni ambell dro fyned cyn heilled ag yno. Aefh Maria yno y Nadolig, ddwy flynedd i'r ddiweddaf, a oliwrddodd yno a swyddog milwraidd, gyJa'r hwn yn fuam Avedi hyny yr Vmrwymcdid i briodi. Daeth fy llysdad1 i ddeall am yr ymrwymiad pan ddaeth fy chwaer yn oti, ac ni ddaingosodd unnhyw wrrtli- Avynel>iad; ond o fewn pythefnos i'r dydd yr oedd v briodas i gymeryd He, d'igwyddodd y trycihdineib eclhryduis a'm hamddiifadodd i o'm hunig gwmnii." Yr oedd Arthur Owien yn gwr.indaw a'i lygadd yn liglianad hyd yn awr, omd wrth glywed am y "tuydliimdb lecthirydius" agomodd ei lygaid. "Gadewch i ni gael y manylilon," ebai ef. "Mae'n hawdd i mi eii rhodili," ebai Ibithau, "olieraydd y mae hioll aingylcliiadau yr adeg arswyldus wedd en, serio ar fy nghüf. Y mae Glynglanmor, feil y dywediadisi, yn hen balaisdy, ac nridl oes ond un adilan ohonoi yn eael ei gyfaneddu yn awTr. Y mae yr ystafelloedd gwely yn yr adran hon ar y lkwr, ai. ystafelloedd ereill yn nglianol yr adleilad. Yr ystafell wely gynitaf o'r rhaihyn ydyw yr eiddo Dr Morgan; yr ail, u,n fy dliAvaer; a'r drydedd, fy un imnau. Does dlim cymundeb rhyngddyiilt, ond y n-iaiciit oil yn agor allan i'r un ciriel. Ydwvf h yn grine,v,d fY hun yn ddeialkdwy, syr >" "HoEd feUv." "Y mae ffenestri y tair ystafell yn agor allan i'r lawnt. Ar y noson dryeliline,bus hiono, yr oedd Dr Morgan wedi myn'd i'w ys- tafell yn gyna.r, er y gwyddorn nad oedid wedi myned i orpliAAys, oheiinvydd yr oedd fy chwaer yn oaiel ei tlnwbk* gan aiogl cryf y cigars yr ftrfeTlai eu smociio1. Gain liyny, gadaAAriodd ei hystafell, a daabh i'm hystafell i, lie yr eisteddodd am beth, amser, i siarad am ei phriodias agoshiaiol. Am un ar ddeg, cyfododd, a gacllawodd fi, end arosiodd Avitli y drws ao edrychcdid yai OIL 'Dywed i mi, Jiainie,' ebai hi, 'glywaitst ti erioed rywun yn ohwliballu gainol tuymder y nos f 'Nakido eiricedi,' ebai finnan. 'Mae'n debiyig Ilia, fuaset ti ddim yn dhwibanu yn dy gAA'Sg f 'N"a, ftiawii dim llawer o bonygfl,' ebai finnaiu, I pa beitih oedd am hyny T 'Oiherwydd am yr ydhydig nosAA-eitliiau (11- weddaf, tua tlhri yn y boreu, clywais chwiban glir. Oysgu yn ysgafn y byddiaf, a deffrodd y idliAViiiban ii. Aillk i ddim dyweyd 0 ba le y dlaiatfli—fhwyradh mai d,'1' yistoifell nesaf, (hAvyrachi m«i ,oddiallan.. A oh'lywaist ti ddim?''