Papur Pawb

MR H. TOBIT EVANS, U.H., ABER- AERON. Y mae genym yn awr y pleser o anrhegu eki dairllenwyr a darlun o Mr Henry Totit Evans,—gwr sydld wed«; profi ei hun yn wiladgarwir dlilHedryw, ac wedii ymladd yn ddeiwr a M'wyddt.tunnuis "i go,di yr hen wlad yn ai hdl," ac i roddi i'r Gymraeg ei He dy. ladwy meiwn cysyS^ltiad a gweinyddu cyfiarwn- der yn Nglhymru. Un o ftibion Ceredigion —tV'r isydd -wedli n-tao,,u Cilu o enwocion—ydyw Mr Evaiiis. Ganwyd ef ar y 3ydd o Fehefin, 1844, yn y Fromfelein, plwyf Penybrym. Am- aethwr bychan oedd ei dad, ac fel y cyffredin 0"1' un doisparifch, gweithiai yn gated, gan 'Tforeu godi a myinied yn liwyr i gysgu," mewn trefn i gael "dau ben y lj,nyn yn nghyd," ac yn hyn cynnorthwylid ef aim nai blynyddau gan ei fab. Ond yn ychwainegol at d^twyHio'r tir. mynali y bachgen, hefyd, ddiwy'iio ei feddm-l, a. chyn bod ohono yn dlair ar ddeg_ oed, yr" oiedd wedi dyisgu gram- adeg Cymraeer yn weddol ddn trwy hyffordd- iaiit ei, clad, yn nghyidiag ciddo hen of yn y gymydogaeth, o'r enw Evaai Owen. Wedi detrbyn lohcaio yi addysg oreu fedrai ysgo.ion yr ardal gyframi iddlo, rlhwymwyd ef yn eg- wyddorwas gyda miasniacihydd yn Ell" Frych- oiiiiog, a hyiny pan oedd tua 15 oed. Mor fuan ag y goriplienodd ei dymihor yno, aeth '-Ifltsgoa TRiaimiadeigdl Ca(s)tellinewyddi-Emlyn, lie y gwimeth gynnydd Rhagorol. Bu orfod iddt) eNwaitih drci yn oil alt fasnaoh, ond wedi cynnflo oHono ychydig artan, penderfynodd fyned yn ysgalfeistr. Er mwyn cymliwys-o ei fiun i'r cyfiryw lawydd, 'treiriodd ddwy flyne-did yn Nghioleg Normalaidd Bangor, ac oddiyno penodwyd ef yn athraw ar Yisgol Frytanaidd Lleoliryd, yn ei eir enedigal. Wedi treuKo ohoino saith mlynedd yno, efe a bnocTodd wedclw i wr cvfoethog o Lundain, a, dhan roddi yr y!?gol i cfyny, symudodd i'r Brifddinas i fyw, ac ymgymerodd a. gwaitli gwkidyddol a newyddiiadurol, Tra yno, daelth i adnabydldiiaeth a'r dawedda-r Mrl Charlies iS Parnoll, pan oedd y Seneddwr enwog hwnw yn deohreu dyfod i'r golwg fel blaenor y BlaJd Wydde'lig. Md oedd gan Mr Iparnetll ond nife-r fedhaoi iawn o gyfeiill- ion yn LluiMlain y pryd ihwnw, obile-gid cas- heid ief gan y Maids Ryddfryddg yn lbwn cy- maiint, us nad mwy, na dhan y blaid Geid- wadoll. Ffuiifiwyd cyfeOlgarwch mynwesol rhwng Mr Evans ac yntau, a threuliaisant lawier o amser yp nghwmTni eu gilydd. Er i Mr Parnelll .syrfclfio yn y diiwedd, siarada Mr Evans yn barchus am dano hyd y dydd heddlyw /vn gyfrinachol, wrth reswm), a phriodollla rhai, hyny i'r ffaitlh ddarfod i Mr BrurneJlJ. di gymheH i ddyfod yn ymgeisydd am sledd Wydde-ig ym. y Sianedd. Pia fodd bynag, darfu ii afiedhyd un o'i deulii, orfodi Mr E'vams i ymadael o Lundain, ac ymsef- ydlu yn Aberystwyth, ac oddiyno- symudodd i Neuadd, Llianarth,—hen bakisdy perfchynol i Arglwydd Ive'iisington, gynt, gerllaw Aber- aeron, IDlel y darfu i lygalid cratf y diweddar Mr Druyid Davlies, Llandiniam, lei ddarganfod, ac nid hir y un Mr Daviefe cyn eiorhau ei wasainaeth. Ar ol y rhwyg yn y blaid Ryddlfrydilg, yn 1886, bu Mr Evans yn gweltihrediu fel gorudhwyliwr yr Undebwyr Rhyidtdfryid1;^ r. i, Ngihymru. Cydhwyinodd gyhoteddiiad mfeol:—yr "Undebwr Cymreig;" a phedfaliir blynedd yn ol, sefydloidd newyddi- laiur bydlian -wytl lii.fol, dan yr enw "Y Brython Cymreig," er hyrwyddo syntadau 1\ amoanion y blaid Undebo'l. Tybia rhai uiai dyllanwiadau y diweddar Mr Davies, Llandinam, a John Blight (a'æ ihwn y daetbh i gyisj^l'tiad drwy rei fod yn perthyn i'r un enwad-y Crynwyr), a gwinaeth yn Undeb- wr, cind tysliiai lefe idi liun,rimi y Protestaniiaidi Gwyddelig, yn ystod ei deithiav. yn y Wcrdd- on, ddfarfu ei argyhoeddii. Gan nad beth am hyny, rid oes gan yr Undebwyr yn Nghymru gefnogydd mwy gat'liuog na tfyddion yn y wasg nac ar y llwyfan na Mr Tobit Evans, a cinlywsom fwy nag un yn haeru na fuasaii yr un Undebwr Rhyddfrydig yn iNighymru onibiaiL am ei ddyfalbarluad di- ildio a'.i ddkwydrwydd iliflimo ef. Er ei fed yn Undebwr trwyadl, y mae yn fwy o Gym- ro na liYny—yn ysityfnig felly, Ei bxif hobby yw swyddogoli y Gymraeg. ac y mae wedi gwneyd rlrai gorcfliiesition 'aiisoeg yn y cyfeiriad hwn. Un diwrno d aeth ar ymwel- iad a dhardhar Oaerfyrddin, gan ffugio maal Cymro u-laith ydoedd. (Ni;g gwyddom ad Mr Parhell ddysgodd ryw dniciau fel hyn iddo). Ysgrifenodd thanes ei ymweliad yn fanwl i'r "Western Miu.1," ac yn y llys clnvart:er(yl eyintaf ar ol hyny, llwyddodd i ddarbwyllo yr ynadion, amryw o ba rai oeddynt Saeson, i basio penderifymad yn gal w ar yr Y.sgr'ünydd Oartrefol i benodi swyddogion i'r cr,rchard 1,1 Cymruiig yn medra Cymrasg. A< dawodd hwnw •wmeydj a chy-