Papur Pawb

DYFEISIO A DARCANFOD II.—MVYXGLODDIO. Gelii.r olrhain h&nes defnydidio mieteiloedd, ac, o garrlyniad, rhyw dduil o'u codi o'r ddaear, a'u didoli, i oesoedd pefll i ui yn oil, ie, hyd ddyddiau Adda. HeWaw y cetr cry- bwylMon gwasgaredig yn y B e.bl am fetel- oedd, y mae hanesyddiaeth yrt dangos fod miwn^oddSiau yn adnabyddus i'r cenedloedd hynaf ofiil. Yr oedd digonedd o aur ac arian, a chymiysgedd o efydid ac aloan oedd arfog- aeth ac oiferynau rhyfel y Groegiaid, er eu bod yn gwybod am haiarn, o'r ihwn y gwnai y ^hufeiiv.aiid eu harfau rliyfel. Y mae'n ymddangos, oddiwrth Strabo, fod y Phoenici- aid yn masnachu ag ynysoedd Scilly neu Gernyw, mewn alcan. Y mae Herodotus yn dyweyd fod, mynydd yn Ynys Thasos wedi ti dyllu a'i dwnelu drwyddo gan y Phoenicia aid, yn eu hymcihwil am feteloedd gwerth- .fawr. Yr oedd imiwnglodddau arftaa lAttvaa* yn cael eu gweithio gan yr Atheniaid mor gynnar a dechreu y bedwaredd ganrif cyn Crist, ac o dan y DRlhufeiniaid y dadb'lygwyd mwngloddiau ana-n 'byw Almaden yn yr His- patSn. Agorodd y Rliufein-aicl amryw fwnglodd- iau yn Mhrydain-, ond yn y cyfnod Sacs on- add yr oeddynt yn cael eu mawr esgeuluso. Wedi hyny, yr oeddynt yn cael eu gweithio yn benaf gan Iuddewon. 0 dan deyrnauad y Frenhines Eizabeth, yr oedd y gelfyddyd o fwngloddio weda, myned i. lawr gymgtnt fel yr oedd' yn rhaiid cael medr tramor r'w had- newyddu; a chafodd yr Almaenwyr, mwn- gloddwyr medrus ac enwog drwy yr oesau, bob cefnogaeth, i ymsefydlu yn y wlad hon, a ehymeryd -ei. mwnyddi-aebh yn faes eu llafur. Yn yr etl ganrif. ar bymtheg, y de- ctireuwyd defnjddio pylor mewn mwingl-odd- iau ac yn gynnar yn y ganrif ddilynal, yr oedd mwngloddiau copr Cernyw yn dechreu cael eu gweithio. Bu d'yftisio yr agerbeiriant yn gymhorth mawr berffelithiad y gelfyddyd yn y wlad hon. Ar ol dyfeiidau iSaveiy a Newcomen, daeth yr ageroeiraant yn gynnorthwy pwysig iawn t'r mwnwr; ac yr oedd gwelliantau Watt yn fwy gwerthfawr fyth (1765). Cyf- iifir fod agerbeiriannau Cernyw yn parhau y rhci rhagoraf yn y byd. Gwel-ianta^ pwysig erei.ll oeddynt defnyddio sugnbeiir- iannau 'hakim -n lie coed yn y shaffiVau, a gwneyd tramffyrdd yn orielau y mwnglodd- iau. Heblaw amryw welliantau o'r fatih y mae cyfnewidiadau mawrion werdi cymeryd lil-e yn riluiriaeth giaiiofyddol y mwnau ar ol eu tynu o'r ddaear. GeWir yr oruchwyflraeth a ddefnyddiir i r pwrpas hwnw yn "oleli" a "thrwsio;" ac y mae llawer o betriannau a ddefnyddir yn y gwaith hwnw wedi bod drwy welliantau pwysig. Yr oedd dechreu defnyddio pylor, dyfii> io yr agerbef.ri.ant. a'r gwe^iantau gymerodd le yn ngweitih.io hgiarn vn ddeclireuad cyfnod pwysig mewn mwugloddiaeth. Y mae pylor yn weithiwr nerthol. Dy- wedir iddo gael ei d'defnyddio gyntaf yn Hungary, neu yr Almaen, yn 1620, ac yn Lloeg1*, yr un flwyddyn mewn gwaitli copr yn Ecton, swydld Stafford, gan Almaenwyr a ddygwyi drosodd gan y Tywyisog Rupert. Ni ddefnyddlTvyd ef yn Nghernyw amhlr amser wedi hyny. "Diau fod gwythit-n i'r arian, a lie i'r aur, lie y coethant ef. Haiarn a dynir allan o'r pridd, ac o'r gareg y toddir pres," meddai Job. Anaml y mae y g>\vytl:ienau na'r gwelyau mwnawtl i'w canfod ar wyneb y tir, yn y cyffredin, y inaent o'r golwg dan y gweryd. Y mae yn rlialid wrth y mwnwr profiadol i'w darganfod, un yn deall daeareg. Y mae daeareg yn ci ddysgu ef fod metal neillduol i'w gael mewn craiig neillduol. Y maent, hefyd. r.'w canfod bob amser yn snghydiad y graig hono a chraig o natur wahanol. Y mae hefyd, yn gwybpd, ar wahan t'r rheolau hyny, y bydid lambeHl. dro ddarnau bychain ar neu yn agos i'r wyneb, naill ai yn ngwely y ffrwd, neu ch'wulfriwtid creiigiol. Gwnedr prawfion dirwy agor rhychau yn y gweryd, nes bo'r graig yn y golwg, neu drwy dori 1efellydd o waelodd y dyffryn agosaf drwy y grattg igaled. Y niaei 'llawer gwythien wedi ei darganfod yn ngwely y ifrydjf, 3/ dilyn o'r fan hono ti aigion y graig. Y mae mwngloddio bob f.mser, o'i gy- mharu a niwyafrif y (ralwedigiaethau ar wyneb y tir, yn waith peryglus, ond y mae y deddfau di'weddar yn Mhryda:.n wedr gwneyd liawer i wella cyffwr y mwnwr, drwy rydd- hau Lå. orchwyl oddi.wrth amryw bethau oedd fwy perygilus nag oedd raid iddynt fod. Wedi myned yn mhell dan y ddaear, y mae awyriad mwnglawdd yn dyfod yn bwnc pwysig, ac y mae trosglwyddiad y mwn a'r ysbwif d1. hefyd, yn dyfod yn fwy costus. Y mae y shafftydd yn myned ddyfnach, d'dyfn- ach, a'r lefelydd yn myned) yn lluosocach. Yn y Consolidated Mines, yn Nghernvw, y mae un shafft yn myned i lawr yn syth i'r dyfnder o ddau &1111' gwrltyd, a rhagor. Y mae'r dwfr, hefyd, yn dyfodl yn drafferthus, ac y mae yn angenrher.diol cael sugnedydd- loii nerthod. yn cael eu gweiKhio gan naill ai oilwyn ddwfr neu agerbeiriant, i'w godi. i'r wyneb. Yr agerbeiriant a ddefnyddir yn benaf yn y twlad, hon er's amser maith, i. god", pobpeth i fyny o waelocl y mwtigfawdd. Gynt yr oedd cloddifeydd plwm a chopr Cymru yn dra ertllfawr; ond bellach y miaent wedt. gwiaetihygu cryn lawer. Ych- ydig o fwn hatarn a godir yn awr yn Mor- ganwg, gan y gellir ei gaefl yn rhatach o glogwyn sydd ar lan y mor yn yr Yspaen. Ond y mae c!lodld:iol'r glo yn orchwyf. pwysig yn INigwenta Morgamvg. Rhoddir gwnibh i ddegau o filoedd ac y mae Caerdydd wedi dod yn un o briif borthladdoedd y bycl ar gyfrif yr wmbredd anferthol o lo a lwyth:.r yn ei doctau.