Papur Pawb

DYFEISIO A DARCANFOD 7 I.—GWNEYD LLESTRI PRIDD. Y mae gwneyd priddfeiu* a. llestri allan o glai yn un o'r dyfeisiau liynaf yn y byd. Yr oedd mewn bod' yn mhlith yr Aiphtiaid, yr Assyriaid, y Babiloniaid, a'r Hebreaid ganrifoedd lawer ern Crist. Yr oedd yr Aiphtiaid nid yn unig yn gwneyd croohanau, neu lestri pridction cyffiredin, and hefyd math o feinbriddlestri (porcelain), drwy doddi a chymysgu sylweddau ereill, megis tywod man lIiwgar, a chaillestr gloew o wa- il an ol liwiau gyda'r clai goreu. Yr Assyriaid oedd y Thai cyntaf i gym- ysgu sylweddau ereill gyda chlai, a hyny sydd yn gwneyd y gwahaniaeth rhwng pridd- lestri cyffredin a porcelain. Yr oedd yr Aiphtiaid yn oesoedd cynnaraf eu hanes yn gwneyd bries o glai, yr hwn a gymysgant a gwellt, ao a grasant yn yr haul; ac yr oedd y bries hyny yn ddefnydd- ioO. aic bob math o adeiladau mewn gwlad lie ma,e mor lleied o wlaw yn disgyn. Yr oedd hyd yn nod y rhai iiyjiy wedi eu gwasgnodi ag enw y gwneuthurwr, ac mewn cyfnodiau diweddarach ag enw y brenhin fyddai yn teyrnasu ar y pryd. Yr oedd crocheniaeth yn beth cyffredin yn mhlit-h y Caldeaid a'r Assyriaid. Yr oedd priddfeini wedi eu crasu yn yr haul yn gys- tal ag yn yr odyn, yn cael eu gwneyd yn Babilon mor gynnar a 2000 o flynyddcedd cyn Crist. Yr oedd adeiladau rnawrion As- syriaidd wedi eu dyrchafu ar esgynloriau wedi eu gwneyd o briddfeini, ac fel y rhai Aiphtaidd, yn dwyn enw y brenhin fyddai yn teymasu" ar y pryd. Yr oeddynt yn add- umo eu tai a phriddfeini wedi eu lliwio yn goch fcywyll neu fellyit, a'u gwydro ar un tu, ac yr oedd y rhai hyn ambell dro wedi eu cvnllunio yn ddarluniau. Byddant yn gwasgnodi cofnodion mewn priddfeini, ac y mae rhyfeloedd Senacherib yn erbyn Judea wedi eu trosglwyddo i lawr i ni yn y dull hwn. Gan fyned lieibio i grechenfa y Parthiaid, yir Iuddiewon, a'r Phjeaiciaidl, symudwn yn mlaen at gyfllOd pwysig ei ddadblygiad, fel celfyddyd yn mhlith y Groegiaid. Yr oedd- ynt hwy yn gwneyd pob math o bethau, o'r cawgiau ma,wriolfl a adduroent fyrddau Per- icles ac. Alcibiades, i'r padelli, yr ysfcenau, a'r costreflau. yn y rhai y byddai y gvvragedd Groegaidd yn cario dwfr o'r ffynnonau ger- llaw, nadll ai mewn llestri pridd cyfiredin ai y llestr gemliwiog. Byddai y Groegiaid "vn addlurno eu llestri o'r tuallan a. darnau ar wahari, ac yn paentio iluniau arnynt. Y mae ceinder eu cynlluniau, a phrydferthwch eu haddurniadau yn creu edlmygedd celf- wyddonwyr, ac y mae ein celfyadydtwyr di- weddaraf yn tystio eu bod) yn analluog i ragori arnynt. Byddai y Groegiaid yn mcKd- iunio mewn clai 1)1)0 math o comicas, pridd- Jechau, .addiiirniailau pen ctolofnau, dwlfr- bibellau, doliau, pigymau, dysglau, llestri coginio, man ddelwau, &c. Hwy sydd yn hawlio'r clod am ddyfeisio olwyn y croiclien- ydd, a bu gwahanoll ddinasoedd yn ymryson am yr anrhydedd o fod yn lie genedigol y crochenydl cyntaf, fel yr oeid y saith tref yn ymgyndynu yn eu plith eu hunain yn nghvlch lie genedigo'l Homer. Yn y cyfi- redin Hyberbius, o Corinth, sydd yn cael yr anrhydedd hwnw. Yr oedi amryw well- iantau yn dyfod i mewn fei yr oedd chwaeth gelfyddydol Groetg yn yrngodi ac yn ym- gyfoethogi. Wedi hyny yr ydym yn cael yr Etruriaid yn enwogi eu hunain mewn addurnwaiti: ar lestri wedi eu gweibliio o ddefnydd tywyH. ond yr cieddi 11 iw coch gwydrol ac heb fod wedi ei wvdro yn cadei ddefnyddio. Yr oedd eu harddull yn nodedig drwy fod yr addurnwaith yn ysgAyyddo allan. Fel yr oedd y gelfyddyd yn myned i la¡vl' yn y He oedd a enwyd, yr oedd Arre- tium yn cyfodi i enwogrwydd ac wedi hyny y daeth Capua a Cumce, ac Ylla yr holl Ym- herodraeth Rufeinig. Cyiihaedd'odd ber- ffeithrwydd yn y gamrif gyntaf o'r cyfnod Cristionogol. Elribyn hyny yr oedd amryw fathau o lestri Rhufeinig yn caeleu gwneyd yn Mhrydain Fawr, ao y mae gweddiilion hien grochenfa yn Bairnes, Ynys Gwyth, yn Upohureh, ger Rochester, a manau ereill, yn profi fod y Prydeinwyr Rhufeinig hyny 119 wedi icyrhaedid! enwogrwydd' yn y grefft. Yr oedd y MooTiaid, dros.un cant, ar dcleg o flynyddoedd yn ol wedi etifeddu y gelfydd- yd o wvdro a, Hiwio llechau a, phriddfeini oddiwrth yr Aiphttiaid a'r Assyriaid, drwy Alexandria, ac wedi dyfod ag engreiphtiaiu drosodd i'r Yspaen. Yn y flwyddyn 1115 «lywedir fod pridd- testri arliwiedig o darddiad Mooraidd, wedi dyfod d'r EidlaJ. o iMajorca; ac oherwydd hyny gelwid ef yn Majolica.. Trosigilwyddodd Groeg a, Rhufain eu gwyib- odaeth am y gelfyddW a'u dulL o arliwio i'r Arabiaid a'r Persiaid. Ond i'r llestri a ad- nabyddir with yr enwl Fayenoe, yr hwn y geliir ei ystyried yn ddechreuad ein por- celain jii, y mae y olod mwyat. Eidaliatl o'r enw Luca Delia Rabbia oedd y cyntaf i ddeifnyddio hwnw. Bu galw mawr am waitli Rabbia yn mhlith brenhin.fedd ac arglwyddi. Dywedir miai ceiaio efelychu: porcelain, china yr ydoedd, ond aeth y llestri Italaidd hyn dlros holl Ewrop yn fuan, a daeth un ohon- ynt i ddwylaw Bernard de Palissy, y croch- enydd Ffrengig enwog, yr hwn, wrth geisio dod o liyd i'r gelfyddyd! o arliwio mor odid- og yn yr arddull hwnw, a'i tynodd ei hun a'i dieulu i dylodi ac angenoctyd. Yr oedd bob amser ar fin dyfod o hyd i'r gyfrinach, ond yn diflanu mewn awyr deneu pan oedid yn meddwl ei fod ar gael ga,faerl ami. Ond daliodd ati drwy'r cwbl, er gwaethaf cerydd- on ei wraig a gwawd ei gymyidoigion, a phan oedd bron a dtgailoni, ac wedi myned i'r ffwrnais wydr am v dro claf, a dyn gyda.g ef i gario dros dri chant o ddarnau, yr oedd un yn eu plith, yr hwn yn mhen pedair awr wedi ei ddodi yn y ffwrnais a d odd odd, ac a aeth yn wyn gloew a chalboledig. Rhedodd adref bron a cholli ei wynt gan gyffro, a gwaeddodd allan, "Rydw i wedi ei gaei o! rydw i werli ei gael o Buan y gwnaeth ei ddarganfyddiad ef yn gyfo'&thog ac yn enwog. Beblaw dyfeisio 9 arliw gwyn, yr oedd yn addurno dysgSlau a ffrwvthau ac a.nife.l!Haid wedi eu moidlunif.. odldiwrth natur ar du allan i lestr neu wyneb dvsigil. Bu Palissy farw yn y flwyddyn 1589. Yr o?idd pofeeTJain :mied'dal yn cael ei wnevd yn Bew, • yn agos i Luncfein, ac y« Chelsea yn 1698. Yn 1709, wedi darganfod y sylwcdd. a elwir kaolin (y defnydd o ba un y gwneir porcelain, yn Saxony, gwnaeth iferyllydd o'r enw Bottcher porcelain caled ohoino yn Meissen, yn agos i Dresden. Hwn oedd y porcelain caled cyntaf a wnaed yn Ewrop. Yr oedd raid i'r gweithwyr, bob un ohonynt, fod ar eu llw na adla,went, i'r gyfrinach fyned allan, a phan oresgynwyd Saxony gan Siari XII., o Sweden, symiudiwy l y sefydliad yn ddirgelaidd i Koningsteen. Bu Bottcher farw yn 1719. Yn y flwlyddyln 1720', ,a,etth cyfriniaich. Boitcher1 allan, ac aeth un o'r hen weithwyr a hi drosodd i Vienna, a sefydlwyd gweithfa porcelain yno. Yn yr un HWJIJ, aeth gwyb- odaieth, o'r gelfyddyd dlros holl Germani, ac hyd yn nod i wledydd ereill. Astbury, yn 1720, oedd y cyntaf i ddefn- yddio flint wedi cli gailchlosgi mewn oroch- enfa. Dywedir i'r syniad ei daraw with weled hostler yn llosgi darn o flint a'i wneyd yn llwch man, i wella rhyw glwyf ar lygaid ei geffy1. Yr oedd Astbury wedi cael ei daraw gan wynder hardd y powdwr, a plien- derfynodd wneyd prawf arno. Un o'r enw Thomas Frye oedd y cyntaf i baentio ar porcelain. Darganfvddwyd clai Cernyw; y clai china. goreu yir Mhrydain B'awr, gfiii GookwOIrtLy, Plymouth. Y clai hwn a ddefnyddiai Wedg- wcod, yr hwn oedd tad croclienwaith Bryd- einig, fel celfyddyd. Yn 1751 y declir \iwyd argraphu ar por- celain, mewn gweitlifa yn Worcesteir. Yn 1850, gwnaedl gwelliantaa mawrion yn y gelfyddyd gan. Herbert Minton, o swydd Sitaiford. Elfe m jOopeilanid' ddiecliireuiWld wneyd dellwau o Parian, maltlh o porcelain coethedig tebyg i fapmor. Gwneir y lilestri priddiicn cyffredin. o glai yn unig, ac nidi ydynt yn gofyn y medr raid1 wrtho i wneyd porcelain. Y mae yr ardal a elwir y "Potteries" yn gorwedd ych- ydig filldiroedd o gyffiniau ,Ür Gaerlleon, ac yn ymestyn dros saith milldir o bellder, ile y mae'r trefydd a'r .pentrefydd mor agos i'w gilydd nes y mae'r oil yn ymddangos fel un dref.