Papur Pawb

AELWYD HAFOD LA'WEN [Gan y SCWL YN.) XIV.—"GAEL TY." Pan orphenodd Madlen ct. hystori ryfedd eisteddasom oil yn fud am fynyd. Yr oedd yr hanes yn un mwy torcalonus o'r ddau nao eiddo Priodas Xant Gwrtheyrn, ac mid rhy- fedd ei fod wedi gadael argraph ddofn ar ttm teimiladau bawb ohonom. Wiedi gorphenei hystori, syrtbiodd yr hen Madlen yn ol t'r cyflwr o annyddordefa ymddangosiadol yn mhawb a phobpeth o'i ha.mgylch arferai ei illodweddu. "Yr o'wn i wedi dywed rhywbeth am y stori o'r tolaem," ebe Rhys Williams, "ond chlywais i ddiim ohoni yn llawn erioed cyn heno." "Poor thing," ebe MJrs Wlliams, gan sychu cornel ei llygad a øhefn ti llaw. "Meddwl am dani fam'iny yn cwrdd a'i hanr gau mewn dull mor ofnadwy." Yr oedd Gwen wedi tynu ei llaw ylilcith o fy un i pan orphenodd elt nain liarad; ac yn iawr cododd, ac aiefch ati, gan ddyweyd, "Dewch, mamgu; mae'tn bryd i chi fyn'd i'r gwely." "0 ebe'r hen wreigain, gan godi ei phen ac edrych ar ei hwyres, "rwyt ti am gael y ngwared i, mi wela! Pwy yw hwrna, sy' gen ti?" ac edryehodd tuagataf fi. Gwridodd Gwen, ond atebodd, "Maimgu fach! Ry .chi'n ei nabod e'n noM! Mr Griffith, y scwtlyn, yw e 1" "Sewlyn wir ,e!hø'r hem wraig, gan godi ar ei sfchraed. "Beth inerch ffarm yn mo yn a sewlyn?" A ffwrdd1 a hi yn mraich Gwen tua fi. liystafeli-wely. Tynais innau fy oriawr allan, a gwelais er fy syndod iei hod wedi deg o'r gloch. Hawyr hwch I" ebe fi; "fel mae'r amser wedi rhedeg yn !eich cwmni. chwi i gyd! Mae hi wedi deg o'r gloch "Wel, rUne''ll bryd i bawb fod yn y gwely drehygwill i," eba Rhys Williams. "Ond mae'r aimser yn tnyn'd pan fydd dyn yn gwrando stoiriaus fel eich rai chi a mam. Pryd cawn ni'dh gwerd chi. etc ?" "0, mi ddof yma am dro yn fuan os caf fi," ebe finnan, gan ysgwyd Haw ag ef cyn raadael. Mi dyhiais fod rhyw ymholiad, yn llygaid Mrs Wil-iams pan ysgydwn law a hi, ac eto yr oeddwni yn methu deall beth oedd v rheswm aim dano. Yr oedd y gwas a'r for- wyn fach, hefyd, yn pwffian chwerthin yn nghysgod omigl liellaf y ford fawr, a inetliwn ddeall y rheswrn am hyny heifyd. Gwisgais fy het a'm cot, ao wrth droi ff wrdd, dywedais, "Dywediwch 'Nos dda' wrth Miss Williams troswyf, gan na chaf ei gweled cyn myn'd." Ac ar hyny, dyma Twrn, y "crwt, meu'r gwas bach, yn cliwerthin allan, a, Mrs Wil- liams, lirthau. yn gwenu—a mimnau mewn aymaimt tywyllwch a<g erioed yn nghylch betli allasai. fod y rheswm. Ond cefais oleuni ar fy ehywyllwch yn fuan wedi myn'd allan. Ptam gyT'haedd^ ben y llwybr,' yn ymyl y ty, oedd yn ar- wain drwy r cacau tua'm llety, gwelais ddau lieu dri o fechgyn ieuainc—meibion ffermydd yn y gymydogajeth oeddwn wedi weled yn y daith y diwrnod hwnw. "W,el} i boys! boy's!" ebe un ohonvnt, P.1.1 ddaethum i'r golwg. "Dyma'r scwlyn macs wedi'r cwbwl!" "Beth sy'n bod?" ebe finnan, yn wirion ddigoii. "Ho'vpii i'n meddwl eich bod .;hi wedi cael ty. Mr Griffiths ebe John jSi'mtgoch,—y llanc cedd wedi fy nghefnogi yn y daith y bore; hwnw wedi i Dafydd Coedmawfl lwyddo i fyn'd a, Gwen allan o gegin Panty- fedwen liob yn wybod i mi. "Wedi cael ty?" ebe fi. "Pa eisieu ty sydd arnaf? Lodjo wyf fl, fel v gwyddoch chi." Ar ryn, dyma'r tri llanc yn chwerthin "yn ddiberswad," fel y diywedir yn yr ardal yma —a mimnau yn syllu yn wiriort arnynt, yn aiethu. dyfalu beth oedd yn bod. "0 boys! boys 1" ebe John Nantgoch. "Dyma'r stori ryfedda glywais i ertoed yn y mywyd Fachgen ebe tfe, gan droi tuag- ataf, "ro'wn i'n meddwil eich bod chi wedi hc-imvnf, Gwen Hafod Lawen tua'r ty?" "Do, imi ddaru i mi wneyd hefyd," ebe fi. "Baoch chi yn y ty?" gofynai un o'r btch- gyn ereill. Wei, do, wrth gwrs," ebe finnaa. "Beth t chi''ll feddwl ?" "Pa m y daethoch ohi maes yn awr, ynte?" "Am fod Rhys Williams a'i deulu yn myn'd j'r gwely," 'ebe finnau. Ac ar hyn, dyma'r chwerthin yn tori all-in o'r nevvydd. 'Yr wyf yn ofni, Griffithsl baih, nag y chr idim yn deall ein fFasiwn ni yma," ebo John Nantgoch. "Na, tydw i ddim," ebe finrviu. yn gwe'l'd ac yn dJisgu rhywbeth newjdd yn: eich plith yn barhaus. Ond beth sy'n bod riaWi ?'' "Hush boys Dyco Coedmawr at y ffen- e,t 1" meddai un o'r Manct.au, a ph n edrycii- ais drwy y gwrych, gwelwn Difyld Coed- mawr wrth ffemestr yr Hafod Lawen, ao fel pe yn ceisio yn ddistaw dynu syhy rhyw- :m oddwfewn. "Efallai fod rhywbeth allan o Ie tua Coed- mawr, a'i fod' e' wedi dod trosodd i chwilio am help," ebe fi. "Glywsoch chi fath ffwl erio^l!" ebe'r; Llanc oedd wedi canfod Dafydd Coedmawr gvntaf. "Na," ebe Xantgoch. "Mae Coedmawr yn ryróJ yg am y peth ddyl'sech chi, Griffiths, fod wedi wneyd." "Beth yw hyny?"' gofynais. "Gwylad gyda Gwen, wrth gwrs," .oedd yr ateb. "GwyIo pwy? Toes neb yn sal aew!" ebe finnau, mewn mwy o syndod nag o'r blaen. "Hush! Dyco hi'n agor y drwa!" ebe'r cyitaf. "A dyco Coedmawr wedi cael ty yn y n&wir!" ebe Xantgoch. Yr oedd yn irhy dywyll i mi allu gweled o'r fan llie'r oeddwn pwy ddaeth i agor y drws. ond gwelais Dafydd Coedmawr, ar ol mynyd o betruso, yn gwthio ei ifordd i mewn i'r tyr a'r drws yn cau ar ei ol. "Wel, dyna chi wedi ei gweiifchio Hi, Griif- flths! ief"b^ Xantgoch, "Dyna Ooeimawrl wedi cael ty drwy'r cwbwI! Fachgen Chi fuoch yn dwp ofnadwy i dowlu siawns fel yna o',eh Haw. Good night, boys! Rw i'n myn'd i he'brwng Griffiths tuag adre' A ffwrdd a ni ein dau ar draws y oaeau. Ac yno, yn umiigrwydd a distawTwydd noson gauaf yn nghanol y caeau, yr agorodd John Nantgoch lygaid fy meddwl i ddeall yr hyn oedd yn gymaint dirgelwch i mi. Arferiad y wiad oedd caru yn y nos. Pan yr ymserchai llanc mewn geneth, elai i chwilio am dani ar ol i vbawb o'r teiulu ym neillduo i"w gwelyiau. Ar ol llwyddo i enill sylw'r eneth, eymerai ymgom Ie rhyngddynt weitliiau dtwy'r ffemestr; ac os byddai 3« yn foddlon iddo, agorai y drws iddo ddod i mewn, a chaffai ef "dy," fel y dywedid. Os, ar yr ochr arall, na fynai'r ferch ei gwmni, cai fyned yn ei ol heb agor drws o gwbl tddo. "Gwylad" y gelwid y cadw cwmni a/u gilydd yn y mos, ac yr oedd fod llanc yn "gwylad" gyda mercli yn arwydd tra sier eu bod1 yn caru yn dyn iawn. Eistedd wrth y tan yn y gegin y byddai'r ddeuddyn, am awr, neu ddwy, neu dair, fel y byddai'r hwyl, yn siarad a'u gilydd fel 'bydd caiiadon yn arfer gwneydl-a gellwch farnu pa mor gym- hwys at wailth fferm yr oedd y bachgen '1'r- eneth tranoeth, ar ol bod yn "gwylad" d'rwy'r nos! A llawer i stori ddoniol a adroddid weibhiau ar bentan yr efail am hwn a'r llall yn cysgu rhwng dau corn yr aradr wedi bod yn "gwylad" y noson cynt! "Rwy'n ffaelu deall," ebe John Nantgoch, wedi eg'Iuro'r pethau hyn i gyd i mi, "Rwy'n ffaelu deall shwd na fysecli chi'n gwel'd, fachgen Beth wedws Gwen pan oe chi'n dod oddiyno ? Roedd hi'n siwr o fod yn .0 disgwyl i chi aros i wylad." "Toedd 'dim o Gwen yn y g(in ar y pryd," ehelfi. "Roedd hi wedi myn'd i osod ei nain yn y gwely." "Ei naiii s) gofynait John. "Pwy yvS hwnw 1" "Madlen," ebe finnau. "Mam Rhys Wil- liams." "0, rwy'n gwei'd Mamgu y ni'n weyd yma, nidi min. Ond fe fentra mhen y fynyd yma fod Gwen yn eich disgwyl chwi yn ol pan ddaeth hi lawr. A 'synwn i ddim na feddyriodd hi mai chi, a nid Coedmawr, oedd wrth y ffenest!" "Tybad!" ebe finnau. "Wel, be wna i rwan, deydwch ?" "Wn i yn y byd, waeth ry chi wedi gwneyd potsh ymbeidus or petli. Fe greàth Gwen yn awr mat dfm ondei spengan hi oe chi." "Ei spengan hi ?'° ebo finnau. "Beth yw hyny? Chlywis i mor gair en'oed o'r blaen." "Wel, ei thwyllo hi; dyweyd peth nad oeddech yn feddwl. Ond fe weda i beth wna i a chwi. M. fyna i ei' gwel'd hi mor gynted ag y galla i, a fe weda i wrthi shwd mae pethau yn bod—mag oe chi ddim yn gwybod y ffaawn. a'ch 'bod chi wedi myn'd yn benwan holrics pan ddeallsoch chi, a phan welsoch cht Coedmawr yn cael ty yn eich lie chwi." Ac ar y ddealltwriaeth hono ymadawsom. (I'w barhau.)