Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

1 article on this Page

BRWYDRAU BYTHCOFIADWY

News
Cite
Share

BRWYDRAU BYTHCOFIADWY XVI.—BRWYPR INDIAID Y CYFFIN- IAU.' Yn y flwyddyn 1874, yn nghongl ogledd- ddwyreiniol Texas, pan oedd yr Indiaid yn gwneyd rhuthriadau disymwth ar dueddau Kansas y cymerodd y frwydr hosn Ie. Y Comanches a'r Kiowas oedd yr anrheithwyr dibris hyny oedd yn cyflawni ysgelerderau didor y dyddiau hyny. Yr oedd yr haf Indiaidd yn tywynu yn ei holl ogoniant, ac awyr y pnirie mawr yn rhoi .bywyd newydd yn mhawb ohoncm. Nid oedd yr anvydd lleiaf o niwaid na pherygl yn blino neb ohonom, ond er hyny yr oeddym ar, ein gwyliadwrfeeth, oherwydd yr oedd profiad wedi ein dysgu pan na byddai Indiaid yn y golwg mai dyna yr amser mwy- af pcryglus. Gwyddemnadoeddderfynareu hamynedd a'u qyfrwysdra wrth hofran.o gwmpas a gwylio holl symudiadau eu gelyn- ion. Y mae yr Indiad fel y llewpard yn gwylio ei gvfleusdra, a'i gyfleusdra ydyw pan wel y golyn heb fod ar ei wyliadwriaeth. Y mae preswylwyr y cyffiniau yn gwybod! yn dda y gall mill arogli Indiaid o bell a dangos arwyddion o ofn yn mhell cyn iddynt ddyfod yf od i'r golwg, ac yr oeddywybodaeth o'r ffaith yna yn ein rhoddi ninnau ar ein gwyliadwr iaeth. Ben boreu dranoeth, yr oedd yr yspiwyr oeddym wedt anfon allan yn dychwelyd gyda'r newydd eu bod wedi gweled olion newydd o luoedd o Indiaid, y rhai yn ol pob tebyg oedd wedi bod o'n hamgylch ar hyd y nos. Nid rhyw newydd cysurus iawn oedd hwnw, ond "Yn mlaen" oedd yr ymadrodd, ac yn mlaen a ni, wedi ein harneisio i'r frwydr, a gosod ein gwageni mewn trefn. Pan oeddym yn cmesi y terfyn rhwng yr afonydd Canadian a'r Washita, gallem weled lneirc-hfilXvyr Indiaidd yma ac acw yn y pell- der, ac wedi i ni gyrhaedd y drum oedd yn croesi ein mynedfa, gwelem. fintai feclian o Indlaid ar ei phen pellaf. Cyn gynted ag y cyrhaeddasom afon feclian, diodasom ein hanifeiliaid, a llanwasom ein lk'stri, a gwnaethom bob math o baratoadau gogyfer ag ymosodiad. disymwth, ac anfon ysgarmesoedd allan ar bob tu. Wedi gwneyjd hynyt, cychwynaS'Om dTa- chein, gan ddisgwyl yn amyneddgar am ymosodiad y gelynion. Nicl hir y bu raid i ni aros. Tua thri yn y prydnawn, mewn Ke tua milldir, oddiwrth afon Washita, pan oedd ein gosgordd newydd groesi ceunant ddwfn, ymosodwyd arnom yn ffyrnig ar dde ac or tu ol gan fintai o Indiaid, a gwelem. fintai arall yn dynesu ar feireh cyf- lym. Yr oeddynt yn .marchogaeth i lawr arnom gydag ysgrechfeydd dychrynllyd hyd o fewn banner cant o latheni i ffroenau ein gynau, gan lenwi yr awyr a'u hoernadau. Eu hamcan diamheuol oedd). dychrynu ein hanifeiliaid a chreu annrhefn a chyffro yn ein gosgordd, a chymeryd mantais ar hyny i ladd ac yspeilio. Ar feirch buan, ac wedi eu paentio i ryfel a'u plu ynchwifio yn yr awel, yn mlaen yr oeddynt yn dyfod, gan gawr- floeddio, fe5 mai cyrr.aint allem wneyd) oedd eadw ein gweddoedd mewn trefn. Yr oedd yn gofyn pwyll a phenderfyrdad ar foment mor bwysig: ond safodd ein gosgordd fechan drefnus ei thir yn ganmoladwy, nes iddynt ddyfod o fewn cyrhaedd, ac yna anfonasom gawod o ergydion i'w rhengau nes eu sobri a phe-ri iddynt wyro ar yr aswy. Cyn gynted a,g y gwelsant eu bod wedi methu yn eu hamcan cyntaf, oymerasant gyn- llun arall, marchogaeth yn gyflym ar gylch, yn ol arfer Indiaid y gwastadeddau, nes ein hamgylchynu. Yr oedd tua ch;we' chant ohonynt erbyn hyn, ao yn marchogaeth cyn gynted ag y gallai eu meirch eu cario. Saf- ent yn syth ar gefnau eu meirch carlamoT, a'u gwaewffyn yn disgleirio, a'u plancedi tanllyd yr olwg arnvnt, a'u penwisg yn chwifio, fel yr elent drwy eu campau milwrol a marchwrol digyffelvb. Tafient eu hunain i lawr ar ochrau eu meirch, fel na fyddai ond un trood a Haw yn y golwg yn nod i'n hergydion, at yn yr ystum hono gaUent danio arnom dros lieu o dan yddfau eu meirch. Gallem weled amryw fcirch ag Indiaid wedi eu dymchwelvd gan ein hergydion, ond nis gallem gael allan eu rhifedi, oherwydd, cyn gynted ag y saethid un ohonynt, rhuthrai ereill oddiar eu meirch i gipio ei gorph ym- aith o berygl, rhag disgyn ohono i'n dwylaw ni. Peryglent ddwsin o fywydau i arbed croen pen un o'u cymdeithion cwympedig, olierwydd heb hwnw, yn 01 credo yr Indued, ni chaent fynediad i mewn i'r heifa dded- wydd, yr hon ydyw eu paradwys hwy. Gwelsom unengmipht nodedig o hyny yn y frwydr Ilona. Yr oedd Indiaid yn gurwedd wedi ei glwyfo ar lethr bryn yn ein golwg ni. Gwnaetliant bob ymgais i gymeryd ei gorph ymaith, ac o'r diwedd llwyddasant. Yr oedd y clwyfedig yn benaeth, fel y gallem wel'd oddiwirth ragoriaeth ei acldurniadau trwsiadus, a'n dynion ninnau, yn gweled eu hamcan i'w gymeryd i S'wrdd, yn anelu eu bwledi i'r llecvn lie y gorweddai, fel nad allai neb fyned yn agos ato. CeisToidd yr Indiaid dvnu ein sylw o'r llecyn hwnw drwy anfon allan farchfUwr i gyfeiriad arall, gan gwhwfan lien ymbarelo, eiddo rhyw ymfydwr ,anffortunus mae'n debyg, trie plentynaidd, and hollol Indiaidd. Wrth weled nad oedd hyny yn llwyddo, gorchuddiasant gefngaweli a chrwyn buffaloes, ac aeth un ohonynt i lawr y 31ethx gan ddal hwnw fel tarian o'i flaen ond yr oedd ein bwledi yn myned drwy y gorchudd liwnw, a gwnaeth hyny iddo gilio yn ol, ond heb ei glwyfo. Yna, gwnaetliant rol fawr o grwyn bualau, gan sicrhau polion yn mhob pen iddi, fel ag i'w thynu yn ol cyn gynted ag y byddai yr Indiad fyddai yn ym- gripio odditani wedi cael gafael yn y corph. Nis gallaii ein pelenau dreiddio drwy yr ar- fogaeth hono, a. llwyddasant i symud ymaith eu penaeth er ein ywaetliaf. Wedi iddi dywyllu, enciliodd yr India-id dros y nos. Aethom ninnau i wneyd gwarch- gloddiau gyda, phob brys, gan droi pobpeth cyrhaeddadwy yn wasanaethgar fel amddi- ffynfa erbyn y boreu. Ni fu dim saethu y noson hono. Yr oedd gan yr India-id hefyd eu rLychglodidiau a'u llochesfeydd erbyn y boreu. Yn y tywyllwch yr oeddynt yn dyfod o fewn agosrwydd siarad a ni, ac yn ein hanerch gyda phob sarhad ae anmharch, a bod ganddynt dldigonedd o aclgyfnerthioiIl yn barod am v danom, 810 y byddai ganddynt ddigon o grwyn penau yn y boreu. Palllt-m yr oeddym yn llechu fel bleiddiaid, paham n« ddeuem allan i ymladd fel dynion? Dyna oedd y cwestiynau a deflid atom yn y modd mwyaf sarhaus. Yr oedd hyny o'n hyspiwyr ni ag oedd; yn deall eu, hiaith yn eu hateb gyda phob parod- rwydd, ao yn gweithio eu hunain i'r fath derfysg a chynddaredd, fel mai prin yr oedd- ym yn gallu eu cadw rhag myned allani ym.- ladd law-law a'r Indiaid oochion. Yr oedd eisieu dyn dewr i fyned drwy ganol yr Indiaid oedd yn ein hamgylohu yn y tyAvyllwch gyda chenadwri i Camp Supply i ymofyn yniwared. Antur enbyd ydoedd hon, ondl cawsom un a wyddai yn dda, am y wlad, ac yn ddyn dewr a chymwys i'r anturiaeth. Yr oeddym yn clywed ysgrechfeydd yr In- diaid, ac yn gwybod eu bod yn ymlid ar ei ol, pa un ai dihangol neu beidio, ni chawsom wybod. Yn y bcreu, adnewydklwyd y frwydr gan yr Indiaid, archollwyd amryw o'n milwyr ni, ac yn eu plith flaenor yr osgordd, ac yr oedd ein rhagolygon yn deehreu edrych yn dywyll. Yr oedd poenau syched hefyd yn ychwanegu at ein hanghysuron. Gwyddem oil iias gallem ddal allan lawer yn hwy. Yr oedd golygfeydd dyclirynllyd newyn a phoen- au glyn cysgod angau yn ei holl erchylldra yn ymgau am rlanom gan ansicrwydd am rifedi cynnyddol y gelynion, a'n cyflenwadau ar ddarfod, pan, yn nghanol ein cyfyngder, er ein dirfawr lawenydd, tua, chanol dydd yr oedd y rhan fwyaf o'r gelynion yn dechreu cilio'.ri d o'r frwydr, dros y Washita, ac yn myned o'r golwg dros y prairie, ac wedi hyny gwelem y gweddill yn eu dilyn, gan danio 11 arnom dair gwaith fel eu hanerchiad ym- adawol. Nis gallem roddi cyfrif am yr enciliad sydyn hwnw, ond drwy dybied fod, eu hyspi- wyr wedi darganfod arwyddion mintai o ddyn- ion gwynion yn dyfod i'n cynnorthwyo, yr hyn wedi hyny a brofodd i fod yn ffaith. Er fod yr Indiaid oil erbyn hyn wedi ein gadael, yr oeddym mewn cyflwr mor ddi- gynnorthwy gyda'n clwyfedigion, a ilawer o'n hanifeiliaid wedi eu 11a,dd a/u clwyfo, fel nad allem symud yn mlaen heb adgyfnerthoedd, felly yr oedd yn rhaid i ni wneyd ein meddwl i fyny i aros ar ein gwyliadwriaeth bryderus am un noson yn ychwaneg. Y boreu canlynol, cyfododd yr haul yn ei ogoniant mwyaf, fel enfys addewid i'n calon- au pryderus. Yr oedd pob llygad yn edrych tua'r gonvel To y gellid gweled rhyw eiliw cwmwl yn dyfod oddidraw, yr hwn a, drodd allan wedi hyny yn wyr meirch yn carlainu tuagatoan. Ai dynion gwynion oeddynt, ynte rhagor o Indiaid ? oedd ein cwestiwn pryder- us. Yr oedd pob mynyd fel oes nes y daeth- ont vn ddigon agos i ni alln eanfod hugan las y meirchfilwyr; a chyn hir fintai, yn cael ei liarwain gan y luilwr dewr liwnw aetliai allan yn y tywyllwch, ac yn carlamu tuagatom. Yr oedd ef, wedi iddo ein gadael ni, wedi cael ei eriyn gan yr Indliaid, ac wedi colli ei holl arfau drwy i'w farch syrthio o dano mewn lie caregog, ond yr oedd ei ddewrder a'i gyf- rwysdra yn ddigon i'w alluogi i gyrhaedd y Camp Supply. Wedi iddo gyrhaiedd yno gyda'r newydd am Ily y ein peryglon, cychwynwyd ar unwaith, gyda phob brys, a thrafaeliwyd deng milldir a thriugain heb orphwys unwaith a.r y ffordd,