Papur Pawb

DOLCELLAU Un u brif drefi sir Feirionydd ydyw Dol- gellau—ac nid oes yn y sir gyd-gasgliad 11 digonedd o annedd-dai i wneyd bwrdeisdref— tref wedi ei chodi ar yr hyn oedd gynt yn "Ddol o Gyll," a dyna paham y gelwir y fan yn Dolgellau. Y map yn lie dyddorol ar laAver ystyr. Gelwir hi weithiau yn ben tref y sir, am, mae'n debyg, fod yno neuadd sirol, er fod y Bala yn yinffrostio yn yr inrl-iyw urddas, ac am i'r carchar sirol fodoli yno am gyfnod maith, end y mae Dolgellau wedi colli hyd yn nod yr "anrhydedd" a'r "flaenor- iaeth" hono. Perthvna i'r lie ar hyn o bryd "fwrdd lleol," neu, os gwelweh yn (Ida, "gynghor dinesig" erbyn hyn, ond sefydlwyd y cyfryw mae'n ddiau yn rhy ddiweddar i osod trefn a dosparth ar gynlluniadi y dref, yr lion sydd yn hynod am ei heolydd culion, croesion, a gosodiad anghyson y veioedd, ainryw o'r rhai ydynt lienafol a dilun. Dy- wedir am un llanc o Ddolgellau, yr hwii yn ystod ei ymdaith yn un o drefi Lloegr, a yi;v ffrostiai yn nhegweh ei dref enedigol, iddo gael her i ddesgrifio sut Ie oedd Dolgellau. "Wel, mi ddangosaf i chwi," meddai, a chy- me-ryd gafael mewn potel oedd yn ymyi, ac yna toroddi amryw gyre yn fan ddarnau. Wedi hyny, bwriodd y cyrc wrth ben y botel nes oeddynt blith-draphlith ar y bwrdu. "Dyna Ddolgellau," meddai, "yr eglwys ydyw y botel, ac y mae'r tai a'r- heoiydd yn union yr un modd ag y mae'r darnau cyrc ar y bwrdd." Saif y dref ddyddorol hon ar lan yr Afon Wnion, cyn iddi ymarllwys i'r Mawddach, a rhed yr Afon Aran a ffry-diaii hynod ereill yn amgylchoedd ereill y dref. Ymgyfyd Cader Idris a'i thru man ar un Haw iddi, tra y mae palasau enwog llengwrt, Xannau, Caeaynwch, Bronygadair, Brynadda, Garfchangharad, a nifer ereill ar wahanol leohweddau y bryniau sydd yn amgylehynu y Ddol. Yn y dref ar un cyfnod y DU Owain Glyndwr yn cadw ei senedd, ond y mae Olion yr adeilad hwnw bron wedi diflanu. Adeiiad pwysig ynddo yn awr, ac a welir yn ein 19 darlun, ydyw Ysgol Dr Williams, sefydliad adclysgol i enethod a godwyd 6 arian a ewyll- ysiedd Dr Williams yn gyntaf i dref Caer- narfon, ond oherwydd claiarineb y trefwyr yno a gymerwyd i fyny yn aiddgar gan drig- olion sir Feirionydd ac a sefydlwyd ar lan yr Wnion. Gallwn sicrhau ein darllenwyr nad oes anad le yn Nghymru mor doreithiog mewn golygfeyddi rhamantus, hanesyddiaeth ddy- ddorol, a swyngyfaredd—canys onid yn yr ardal hon y mae He yr aur?—na'r doldir hyfryd ar ba un y saif Tref y Cyll.