Papur Pawb

YSPRYD AR GEFFYL HAIARN I R oedd niter o ddynion ieu- aine tra ar daith drwy'r wlad ar olwynfeirch, neu "geffylau haiarn, yr haf diweddaf, wedi ymgynnull un noswaith mewn gwesty i siarad sm eii hanturiaethan. W edi i bawl) ddyweyd ei stori, gofynodd un ohonynt, A welsocli cliwi yspryd neu fwgan ar geffyl I-xaiarn crioed ? Jhwarddodd pawb am ben y cwestiwn, ond dywedodd y gofynydd wrthynt yn dawel am beidio chAverthin mor anghrediniol, gan ei fod ef wedi gweled un. H Dywed weh yr hanes," meddai amryw ar unwaith, a dechr^uodd Tom Hughes—dyna oedd emv y dyn welodd y bwgan—adrodd yr hanesya canlynol:—■ V Fel hyn y digwyddodd y path. Ond i ddechreu yn y dechreu, rhaid i mi egluro wrthych fodDicRoberts a minnau, yr adeg hono, yn carti yr un ferel-i-genetll,ieuailc brydfertli o'r enw Mary Williams. Yr oeddynleifl. dau dros ein penau mewn cariad 11-t hi, ond nis gallwn yn fy myw wneyd allan pa un ohonom oedd y goreu ganddi hi, gan ei bod yn cymeryd arni fod yn ffond iawn ohonof fi pan fyddwngyda hi fy hunan, ac yn ffond o Die pan fyddai neb ond hwy eu dau gyda/u gilydd. Yr oedd fel hyn yn rhanu ei hamser a'i chariad rhyngom ein dau yn y modd imvyaf gofalus, ond y cwestiwn a'm poenai fi o hyd oedd pa un ohonom a'i henillai hi yn y diwedd. Fel y mas yn rliyfedd dyweyd, yr oedd Die a finnau yn ffryndiau mawr, er ein bod yn ymryson am yr un ferch. Yr oeddym wedi bod yn lletya efo '11 gilydd am fiynyddau, ac yn adnabod ffordd ein gilydd yn dda. Pan welsom ein bod ein dau mewn cariad efo'r un ferch ieuanc cawsom sgwrs ddifrifol a gonest ar y busnes, a r -diwedd fu i ni wncyd cytundeb cyfeillgar ein bod ein dau i dreio am dani a gadael iddi hi ddewis y goreu ohonom. Cytunasom i fyned i'w gweled bob un yn ei dro, a pliob un ar ei noswaith neillduol ei hun, a tlira y byddai y naill ohonom wedi myned i ymweled alii, fod i'r llall sefyll draw oddiyno y nosoii bono. Felly fu; parliaodd y cytundeb yma am gryn amser, Pan fyddai Die Roberts yn yrmveled a'r ferch ieuanc gofalwn i gadw yri mliell oddiyno am y noson, ac felly ynt'au pan y. deuai fy nhro innau i fyn'cl i'w c lartref. Yr oedd gan Die, fel finnau, geffyl naiarn, a byddwn yn bur ami yn ei gyfarfod SP'^ogaoth y eeffyl" dwy olwyn ar ei llordd adref wedi bod yn gweled Mary. Yr ocJd tad Mary yn fyw, a hen ddyn cLÍH otnadwy yn fy ngolwg i oedd ef, lief yd. Yr oedd yn gryn gybydd, ac yn ynifaleltio bob ai-iiser i-iaci oedd efe yn nyled neb o ddimai goch, a byddai yn pregethu yn ddiddiwedd wrthyf am rinweddau darbodaeth, a ar ei siarad mai y dyn casaf yn ei J°,0<3'ld .y '-b'11 hwnw fyddai dipyn yn eio1 Cladw dy afraid erbyn dy raid, macligen i," meddai wrthyf gannoedd o weithiau, "a phaicl bod yn nyled neb o ddim." Ond gwyddwn ar ei siarad lief yd fod yr hen law yn dirgel gredu mai un gofaltis iawn oi bres oeddwn i, gan fy mod bob amser yn cymeryd arnaf gydweled ag ef yn ei. holl athrawiaethau. Gwn pe buasai efe yn meddwl am foment fy mod mewn dyled y buasai yn gwneyd eioreu yn fy erbynrhag i middod yno ar ol ei ferch, ac na fuasai genyf wed'yn ond siawns wael iawn am gipio Mary oddiar Die. Felly, bob tro y gwelwn yr hen Mr Williams, byddwn yn cymeryd arnaf fod yn facligen ieuanc an- arferol o ofalus o'i bres a hoff o dalu i bawb yn yr amser priodol, a thrwy hyny enillais gryn ffafr yn ei olwg. Ond, a dyweyd y gwir i chwi, un lied esgeulus oeddwn i yr adeg liono, gan belled ag yr oedd arian yn y cwestiwn, a byddwn ambell dro heb ddigon i gyfarfod fy ngofynion, ond, wrth gwrs, cadwn hyny i mi fy hun rhag i dad Mary glywed a'm hesgymuno o gymdeithas fy anwylyd. Ond i ddod yi-i awr at yr hanes dycliryn- 11yd am yr yspryd a welais. Un noson cyfarfyddais Die yn dod adref o Celyn- brithion, cartref ein cariadferch, ac wedi iddo neidio i lawr oddiar ei geffyl haiarn, dywedodd mewn cryn gyffro, "Tom," meddai, yr wyf mewncryii drwbl. Mae yn rhaid i mi fynd i ffwrdd am bythefnos. Y mae rhyw lien fodryb i mi yn wael iawn, ac wedi anfon am danaf. Y fi sydd i gael ei holl eiddo, wyddost, ar ol ei mham, ac felly prin y gallaf wrtliod mynd yno." Nid oes raid i tiwrthod," meddwn wrtho, ac yr wyf yii ii-ietliti gwel'd paham y rhaid i ti fod mewn cyniaint o gyffro ychwaitli." "Ond beth wna Mary tra byddaf fi i ffwrdd," gofynai Die. 0, ni raid i ti ddim ofni am Mary; mi gyineraf fi ofal ohoni hi tra byddi di." Dyna lie y mae yn gebyst," atebai Die yr wyt ti yn siwr o fanteisio yn annheg arnaf yrwan. Wyt ti ddim yn cofioam y cytundeb cld rhyngom yn ei chylch hi, dywed ?" Ydwyf; ond pa'm y rhaid i salwcli dy fodryb di fy rhwystro i rhag myned i weled Mary at iy nosweithiau fy hun ? Ond er dy fwyn cl dywedaf beth a wnaf—addawaf yrwan beidio mynd i .Celynbrithion o gwbl am y pytliefnos nesaf. Os na ddeui di yn ol erbyn hyny, yna yr wyf yn dyweyd wrthyt yn blaen yr at yno wed'yn bob nos." A wyt ti yi-i rl-ioddi dy air nad ei di ddim yno am bythefnos ?" Ydwyf," meddwn wrtho ac os toraf fy ngair gelli ddod ataf i'm trwblo wedi i ti farw." Felly aeth Die i ffwrdtl i edrycli am, ei fodryb, ae, i wneyd ei oreu i gael ganddi wneyd ei hewyllys yn ddigon saff iddo ef. Nid oedd wedi bod i ffwrdd lawn wytlmos cyii i mi, un bore dydd Mercher, wrtli edrycli dros y papyr newydd, gael fy nychryn yn enbyd drwy ddod ar draws hanes damwain oedd wedi digwydd i- fy lieii ffrynd Die yn y dref bellenig lie yr oedd ei fodryb yn byw. Dy- wedai y papyr ei fod wedi cael ei daflu oddiar ei geffyl haiarn, ac wedi cael ei ladd yn y fan Tüitnlwn yn fawr olierwydd colli fy nghyfaill, ond rywsnt nis gallwn beidio teinilo hefyd fod y digwyddiad galarus wedi gwneyd y ffordd yn glir bellach i mi i enill Mary, Celynbrithion. Penderfyhais fyned yno i ddyweyd wrtlii am y ddamwain y noson hono. Gwir fy mod wedi addaw wrth Die nad awn ddim ar gyfyl yr eneth am bythof- nos, ac nad oedd dim ond prin banner y pythefnos wedi pasio, ond wed'yn eofiwn fod many .sydyn Die, druan, wedi rhoddi pen ar ycytundebi Pan ddaeth yr hwyr cycliwynais yno ar fy iiglieffyl haiarn. Noson loergan lleuad hyfryd a goleu ydoedd, ac yr oedd yn bleser genyf yru yn mlaen yn esmwytli am y coedydd mawr cysgodol a daflent eu canglienau deiliog fel bwau dros y ffordd. Pan oddeutu hanner y ffordd i Celynbrithion, disgynais i lenwi a thanio fy mhibell, ac wrth edrycli 0'111 liol cyn neidio eilwaith i'r cyfrwy tybiais fy mod yn gweled rliywun yn dod ar g.effyl haiarn ar hyd y ffordd yn y pellder o'm liol. Ni pliarodd hyny unrhy w deimlad neillduol ynof ar y foment; ond fel yr elwn yn mlaen, gan feddwl am Mary, ac am ddiwedd sydyn Die, declireuais ymholi ynof fy hun ai tybed fy mod yn gwneyd yn iawn myned i edrycli am y llances cyn peii y pythefnos, a minnau wedi addaw peidio myned. Cofiais hefyd i mi ddyweyd wrth Die am iddo ddod i'm trwblo wedi ei farw os torwn fy ngair; ac yn awr clymafi yn tori fy ngair, ac hefyd yr oedd Die wedi marw. Nid wyf yn un ofnus mewn modd yn y byd, ond wrth i'r meddyliau hyn wibio dnvy fy mhen yfomcnt hono nis gallwn beidio edrych o'm hoi rhag ofn fod y sawl welais ar y eeffyl haiarn arall hwnw yn yni- ddangos yn debyg i Die. Er fy syndod gwelais ei fod wedi enill' 11awer arnaf. gan ei fod erbyn liyn o fewn rliyw dri ugain llath i mi; ac aetli ias o arswyd drwof wrth weled mor debyg i Die ydoedd. Deuai yn mlaen mor ddistaw a chath, fel pe na buasai olwynion ei geffyl haiarn yn cyffwrdd y ddaear o gwbl, ond yn ehedeg dros wyneb y ffordd. Rlioddodd y dychryn- iad yha nerth yn fy esgeiriau plygais uwch- ben handl fy ngheffyl haiarn, a rhoddais fy holl nerth ar waith tra yr oedd chwys oer ofri yn rliedeg i lawr fy wyneb. Rliuthrwn yn mlaen ar hyd y ffordd lefn gyda chyflymdra y tren, o'r bron, er ceisio dianc odclhtrfforcld yr hyn a gredwn oedd yspryd Die, fy hen ffrynd. Wedi rhyw ddeng mynyd o deithio. cyliym fel hyn edrycliais o'm hol drachefn, fel y bydd pawb yn gwneyd pan fydd ofn arnynt.—a. gwarehod n Dyna lie yr oedd y dyn hwnw, neu y ddrychiolaeth, neu beth bynag ydoedd, wedi dod o fewn rhyw ugain llath i mi, a gwelwn erbyn liyn yn eglur ei fod yn gwisgo yr un fath yn union ag yr arferai Die wneyd, a'i fod hefyd yn gweithio ei geffyl haiarn gyda'r 1111 symudiadau yn liollol a Die. Mewn gair, os. nad Die wedi codi o farw yn fyw ydoedd, yr oeddwn yn siwr erbyn liyn mai ei yspryd ydoedd, wedi dod i'm trwblo am i mi dori fy ngair. Nid oedd dim gwahaniaetli pa faint o ymdreeli a Uafur caled wiiawn i'w adael ar ol, yr oedd yn gallu cadw i fyny a mi, a hyny mor rhwydd a plie buaswn ond yn teithio yn ol dwy filldir yr awr yn lie ugain milldir, fel yr oeddwn yn gwneyd yr adeg hono. Yr oeddwn yn chwythu, yn chwysu, a bron tagu yn yr ymdrecli i ddianc o'i ffaen, ond enill arnaf yr oedd y ddrychiolaeth o hy(1. O'r diwedd, (htGW lidiard Celynbrithion yn y a rhywun yn sefyll wrtho. UyrlHLCcldttÍs y lie