Llais Y Wlad

LLITH MR PUNCH. FONEDDIGION,—Y mae genyf yr wythnos ymdJi leurad (apology) i'w wneud. Jgenyf ddarfod i mi gymmeryd fy ^hamarw'ain i ysgrifenu yr hyn aysgrif- enais, yn fy llith ddiweddaf, am yr hen ^yfaill 0 Brynhyfryd. Deallwyf ei fod yn yn ddigllawa wrthyf am hyny. Gailaf ei sicrhau na fynaawn er swllt yn "ydd ei dramgwyddo. Ond beth a wneir I hogialt drwg ? Tom, fy nghymmydog, cymhellodd i wueu'l yr hyn a wnaeth- onide ni welsai yr hen ffrind byth 7*°'i enw yn y cyhoedd trwof fi. Yr wyf Po yn gofidio, ac yn grudtlfan yn fy hrYd o herwydd yr anffawd ddifrifol! addeued yotau i mi, ac ni (yddar ddim lcach wrtho. Hynyna ar hynyna. ''Hanner aair i gall"—Mewn lie 0 .^oliad, y dydd o'r blaen, rhotidodd hen Ration gonest ddarn o benill allan i'n sef y dnrn blaenaf o hono; pryd y af?u'r dechreuwr canu fogi,K a methu yued yn mlaen gyda'i swydd, am 11a <^da8id allan yr oil o'r penill i'w glywed- ,eth. "W el," ebwn i wrthyf fy hun, 0 ^asai hanner gair yn ddigon i gall,' rhaid i hwn gael penill cyfan." Ac Wir, foneddi^ion, gyda 11aw byddaf yn W^U (^rna^ wec^ cyn^hell rhai > • u i gymmeryd y swydd bwysig o ar- y canu ? Byddai asynod yn llawn 0t Wiodol a hwythau i lanw y swydd. l\^langfa gyfyng.—Fel yr oedd nifer 0 bychain y pentref hwn yn chwareu Hont,un diwrnod yr wythnoso'r blaen, y « j m0Wn gyda sydynrwydd a buasai amryw o honynt wedi § hanafu oni buasai am sydynrwydd ■bfc^snrydd y gyriedydd, yr hyn oe(ld yu i Yn wyrthiol. Oblegid efe a'i stopiodd ftvJ ,ont; a hyny pan ydoadd yn ymsymud tir a. r cyflymdra 0 tua 2i- milltir I 3 mill- r awr • oes c^al i j^ence of mind, ys dywed y Sais. Senyf allu hysbysu fod y boiler wedi ^•avdi? 0 ^res ar drau^ y owrdd yma. Gwerthwyd amryw gyf- ^ladau at arian parod, i'w cynuyg i'r gystadleuaeth, a hyderwn na fydd yr anttiriaetliwyr (specitlato?-s) ar eu colled o'u prynu. Bydd hyny yn galondid i mi gýnnyg fy ngwasanaeth i'r cyfryw yn y dyfodol. Clywsom fod gwrproiiadol a'r gymmyd- ogaeth hon yn debyg o enill gyda'r araeth am bum' mlwydd ar Rngfanr." Ond pa ddiolch iddo ? GWAS MR PUNCH.

T CYNGHEItDD BRYNCRUG. FONEDDIGION, A fyddwch chwi mor garedig a ohaniattau i mi roddi gair neu ddau ar ddalenau eich newyddiadur clod- wiw o barthed i rai 0 ddywediadau Egros mewn porthynas i gyngherdd Llanegryn yn eich rhifyn diweddaf ? Cawsom gyngherdd rhagorol yr oeddwn yn teimlo na chefais erioed well gwerth fy arian. Yr oedd y datganu oil yn wir dda. Y mae Egroa yn y rhifyn y cy- feiriais atto braidd am roddi ar ddeall i ddarllenwyr llnosog y Llais nad oedd yn disgwyl rhyw lawer oddiwrth y ddau Glee Party, ac felly na chafodd ei siomi. Buasai jn gallach iddo adael hyn allan, oblegid yr wyf yn sier, 0 gymmaint a fy mod yn bresennol, fod yn enwedig un o'r ddau, sef y Glan Mathew, yn cael llawn mwy 0 gan- moliaeth na neb oedd yn bresennol oddi- eitbr yr Eos; a phe buasai D. Hughes heb fod ar 01 y buasent yn cael y gym- meradwyaeth uwchaf, ac yr ydwyf braidd yn sicr nad ydyw "Egros i'w gymharu ag un o honynt fel datganwr nac ychwaifch yn gymhwys i'w barnu. Dywed Egros" iddo glywed fod yr elw yn agos i u "!ain punt. Tybiwyf ei fod yn cael ei lywodr- aethu gan un o ddau beth pan yn dyweud peth mor ffol a hyn, naill ai ganragfarn tuag at rai o'r personau oedd yn dal cy- sylltiad a hyn, neu ynte ei fod yn amddi- fad iawn 0 synwyr cyffredin, onite buasai yn gallu rhodli gwell amcangyfrif o'r gynnulleidfa yn ol maint yr adeilad, oblegid yr wyf yn meddwl ei fod ef yn ber- ffaitil "wybyddus o'r lie. Gallasai wybod yn well pe buasai yn rhoddi ei reswm ar waith. Bydded bysbys i Egros" a phawb ereill na chyrhaeddodd yn brin 8p, ac fod 0 gwmpas 5p. 10s 0 gostau wedi myned. Pe buasai yn cael ychydig 0 gefnogaeth gallasai gyrhaedd y swm a nodwyd. Byddai yn burion peth i bawb fynu dcrwydd gwirionedd cyn cyhoeddi peth fel hyn. AMDDIFFYNKDD GWIRIONEDD.

Y DIWEDDAR MR JOSEPH ROBERTS, WRECSAM. FONEDDIGION,- I boneddwr uchod oedd un o'r dynion mwyaf parehus a welwyd braidd un amser yr oedd yn adnabydd- us gan bob bardd, lienor, Ilyfrwertbydd, a llyfr-brynydd trwy boll Gymru. Diau fod ugeiniau, os nad cannoedd, a ddymun- ent gydnabod eu seroh tuag at ei Iwch pe y eaent gyfleusdra. Wel, erbyn heddyw, credaf y gwyr lluaws o'i hen gyfeillion, trwy Mr W. Parry, ei olynydd droa y Mri. Hughes a'i Fab, a fy hunan, ein bod yn penderfynu rhoddi colofn deilwug o'r serch hwnw ac o hono yntaa ar ei orweddfan, gan roddi cyfleusdra i'w gyfeilJiou lluosog i'n cynnorthwyo trwy gylranu at gwblhau y g\mmwynas hon er parchus. goffadwr- iaeth am ein ben gyfaill mynweaol. Yr ydys yn bwriadu oael hyn i'r pen erbyn adeg Eisteddfod Gwrecsam, a chymmeryd cyfleusdra y pryd hwnw i ddadlenu y golofn. Derbynir unrhyw symiau gan Mr Parry a fy hunan, gyda diolchgarwoh, a gwnawn gydnabyddiaeth 0 bob swllt a dderbynir. Gofynaf gymmwynas hefyd gan y beirdd, sef englyn unodl union i'w dori ar y golofn, yn ngbydag enw yr awdwr. Ni chynnygir gwobr, oblegid bydd Iluaws o'i hen gyfeillion yn barod i annog yr awen i wneud englynion, a'u hanfon i ysgrifenydd hyn o linellau, a sicrheir y rhoddir yr un mwyaf pwrpasel i fod ar y golofn, a gwneir hynyyn hysbys mor fuan ag y penderfynir. Gadewch eu cael erbyn Mehefin y cyntaf o'r flwyddyn hon, a rhodder enw anadnabyddus wrth yr englynion, fel y gwneir pan fydd gwobr yn cael ei rhoddi. Anfoner hwy at Gwrecsam. IOLo TREFALDWYN.

LLITH ALARCH GWYRFAI. MRi. GOL.Caniattewch i mi gongl o'ch papur i hysbysu Gwas Mr Punch mai amgylchiadau anocheladwy a'm lluddias- ant i ysgrifenu yn rheolaidd ers cryn am- ser bellach; ond, wele ni Weithian yn ail ymaflyd yn ein hoff waith, gan daer erfyn am faddeuant fy nghyd-ohebwr doniol am fy nistawrwydd gohebyddol. Y mae i bob gwlad ac ardal eu neillduolion felly y lie hwn. Gwelir yma laslafnau yn cyrchu i'r lie yn finteioedd bob nos o'r gwahanol ardaloedd cylohynol; ond yn lie amcanu at ddiwyllio y meddwl trwy ddarllen, myfyrio, ac ymddiddan, ymgasglant i ac o amgylch gorsaf y ffordd haiarn i lygad- rythu a beimiadu ymddygiadau pobl ereill. Gellid meddwl fod boll ddoethineb Groeg a Rhufain wedi ei gydgorphori yn eu myeg; ond pan ein gorfodir i wrandaw ea habyohiadau dichwaetl-t, eu caneuon masweddol, a'u llwon mawrion, yr ydym yn dyfod i'r penderfyniad ar unwaitb nad ydynt ond gwehilion cymdeithas. Ca,wn brawf cryfach o hyn pan y cydyingyn- nullant i addoli y daw Bacchus, ac. yr ant draehefn yn finteioedd i'r ffermdai cylchynol i dyrfu a gwaeddi yn y noe, gyda'r amcan o gynuyg" y inOi.vynion. Y mae yn wir fod yn yr ardal, yn nghyd- a'r ardaloedd cylchyuol, eithriadau an- rhydeddus i'r dosbarth nchod, ac yr ydym yn falch o honynt, ond nid yw byny vn profi y dylem ymfoddloni ar y rhai hyn, a gadaelereill i gyflawni pob rhysedd. Y maent yn ennyn ein tosturi pan ystyriom eu bod yn ddosbarth mor ieuangc ond y mae eUI hymddygiadau a'u gweithredoedd yn ennyn ynom ddygasedd tuag attynt, fal yr ydym yn penderfynu, os na ddi- wygiant yn fuan, anfon rhestr gyflawn o'u heuwau i John y Packman i'w cyhoeddi yn ei ddyddlyfr. Ni feddyliais erioed, hyd nes y cefais y fraint 0 dreulio noswaith gydag ef, fod loan Eifion mor hynod o flVaeth ac mor llawn o arabedd. Diau y byddai llith oddiwrtho yn dderbyniol iawn gan ddar- llenwyr y Llais yr adeg hon o'r flwyddyn. Mae newyddion lleol a chyffredinol gwerth eu cyhoeddi yn brin iawn yr wyth- nos hon etto. Bu amryw feirw, priododd lluaws, a ganwyd rhai degau. Dyma fi wedi dyweud mwy nag oeddwn yn feddwl ya y dechreu. Llanberis. ALARCH GWYRFAI.

NODIADAU IANTO COUND. FONEDDIGION,- Y mae yn fy mryd, ers tro bellach, i ddyweud gair 0 hanes y train; ac os gofyna neb 0 ddarllenwyr y Llais train i ba le, 'chymmerwn i Jawer a dyweud ar goedd gwlad mai i Lanberis a Penygroes ar nos Sadyrnau, y mae yn un mor felldigedig; ac yr wyf yn sicr, pe yr ai y gair allan, y byddai difrio mawr ar yr ardaloedd yma, y rhai sydd wadi ennill cymmeriad mor uchel mewn moes- au a rhinweddau. Gelwir ef gan rai yn train meddw;" ond y mae yn llawn mor briodol ei alw yn train tyngar, train cwffio, train ffraeo, train ffol, train ynfyd, train cablu, train chwerthin, train canu, —neu, mewn gair, train y diafol. Mae'n wir ddrwg genyf hefyd orfod dyweud geir- ian mor frwnt a chelyd, canys y mae y train, mewn llawer o ystyriaethau, yn foneddigaidd, ond fod creaduriaid allan a llygredig yn myned i mewn iddo ar adeg- au, nes anurddo cymmaint ar ei gymmer- iad fel y maent yn myned ya gas a ffiaidd gan holl berckenogion rhinwedd a moes. Blinir llawer 0 deithwyr oherwydd cam- ymddygiadau y dosbarth anifeilaidd hwn —dynion yn ymhyfrydu mewn anwedd- eidd-dra, heb gofio eu bod yn fwrn ar gymdeithas, ac yn gwarthruddo eu hunain yn nghyfrif y call a'r boneddigaidd. Ceir ganddynt, ambell i nos Sadwrn, gruglwyth o'r caneuon mwyaf masweddol, ac arfer- ant bob penrhyddid i roddi aberth can a moliant i dduw Baal, fel pe byddai talu gwarogaeth i awdwr melldith yn orphwys- edig arnynt, ac nid hyn yn unig, ond ar- ferant y tonau a'r geiriau mwyaf moesol a chrefyddol; a phan gofiwn fod geiriau masweddol a chyssegredig yn dryblith yn ngenauffyliaid,mae'rymddygiadyn myned yn fwy annioddefol fyth, ac yn fwy dwfn i drobwll anfoesgarweh. Ond beth am y ffraeo, y taeru, y cellwair, y ffol a'r aflafar-leisiau pechadurus, a'r 'sgrechlyd chwerthiniadau, fel rhai heb eu dofi ? Yn wir, y maent yn annioddefol, a rhyfedd fod amynedd Duw yn parhau i oddef cymmaint o ynfydrwydd ac anystyriaeth. Gall rhywrai 0 bossibl feddwl fy mod yn tueddu i gondemnio yn ormodol, ac I nad oes sail deg i dystiolaeth fel hon na, y mae fy llygaid a'm clustiau yn dystion dilys o horn, Nid dychymyg neu freudd- 0 wyd ydyw-nid ar sail tystiolaeth rhai ereill y mac hyn, ond yr hyn a welais ac a glywais, hyny yr wyf yn ei ysgrifenu. Ac fel un (I lawer o engreifftiau 0 a ellid ddwyn yn i, laen i brofi ymddygiadau y dosbarth ] 'chadurus sydd yn myned gyda'r traim hyn, nodwn hon. Yn ddi- weddar, yr oaddwn yn myned adref gyda'r "train'r Aon Wen;" ac wedi cael trwydded, dcwisais fy lie-Ile digon hap- Pus ar y cyntaf; ond gorlenwyd ef yn fuan, a dechi euodd y rhai a ddaethent i mewn ddanpos yn fuan ystwythder eu tafodau, mamt eu synwyr, a chylch eu hanystyriaeth. Yr oedd un o'r dosbarth israddol yma wedi trwytho ei fol yn y dafitrn-digoi felly i ddyweud y peth a fynai, a dechreuai ddangos ei hun. Ar y sedd gyferbyn a hwn yr oedd bachgen ieuangc, tebyg i chwarelwr, o ymddangos- lad trwsiadus, a glandeg yr olwg; ond oddiwrth yr hyn a ddisgynai dros ei wef- usau cochion yn gymmylau o rJgfeydd ar- swydus, gallwn feddwl ei fod yn ymhyf- rydu mewn tyngu a rhegu. A hwy eill dau a ddechreuasant ddadleu a thaei u yn ngbylch etholedigaeth a'r bod 0 Dduw, a'u rbegfeydd dychrynllyd yn britho eu dywediadau; ac un 0 honynt a heriai yn feiddgar unrhyw un i brofi iddo of fod Duw yn bod 0 gwbl. Nid wyf yn meddwl | fod y creadur anhywaith yn eredu hyny, ond fod rhyfyg ac anystyriaeth wedi ei Iwyf feddianu. Ga.ll.wri noai lluaws o engreifftiau o wahauol a ..we ddau sydd yn annioddefol i'r eith it, ac yn mewn gwlad lit* y m-te yr elengyf, N I' xs, olioll o .1 ,I 'J- III' Sabbothol, a'r wasg Gymreig yn alluoedd i argyhoeddi, a dwyn dynion i ansawdd meddwl, gair, ac ymddygiad teilwng ger bron Duw a dynion. Digwyddodd damwain alaethus yn chwarel y Cilgwyn, Nantlie, yr wythnos ddiweddaf, trwy gwympiad. Anafwyd pump o ddynion, a chyfarfyddodd chweched a'i angeu—un Griffith Jones, Caegarw, Liandwrog. Gadawodd wraig a thri o blant i alarn ar ei ol. Yr un dydd, cyfarfyddodd dyn a rail a'i angeu yn chwarel Coruwell, Tuiysarti. Fel yr oedd efe yn plgo o dan rwbel ar dop y graig, ymollyngodd ar ei gefn, a thorwyd ei ddwy goes ac asgwrn ei gefn. Bu fyw am ych- ydig 0 oriau. Yr u11 wythnos anafwyd un arall yn lied drwm yn chwarelAlexan- dria, Corsybrymau, heblaw rhyw fan frifo y mewn gwahanol chwareli. Os na ddaw geiriau a dynion i iawn bwyll ac ystyr- iaeth, dylIta amgylchiadau a ddifrifola feddwl pob dyn; ac fe ddylai hyn fod yn wers dda i ddynion ar nos Sadyrnau i ymddwyn yn weddtis ac mewn trefn, wedi cael gwaredigaetbau gwyrthiol, luaws 0 honynt, yu nghorph yr wythnos. v IANTo COUND.

YR IEUENGCTYD A'R GYFAR- FODYDD CYSTADLEUOL. MRI GOL,-Dymunwti wneud sylw ar rai o ymddygiadau annheilwng ag sydd yn bur fynych yn digwydd yn mhlith y dosbarth uchod yn nglyn a'r cyfarfodydd cystadleuol. Digon tebyg y dywed amryw mai afreidiul ydyw hefyd. Ond dylid ys- tyried nad oes dau darilenydd yn meddu yr un archwaeth a'u gilydd, a'r hyn sydd afreidiol yn ngolwg uu a all fod yn dder- bvniol gan y llall. Ni fynwn, er dim, ddyweud na gwneud pethau fyddo a thuedd i filwrio yn erbyn liwyddiant llenyddiaeth yn y wlad, na chwaith ddiffodd yr ysbryd ysgrifenn, y cyfieithu, a'r cyfanoddi sydd eisoes wedi cael ei ennyn yn mhlith can- noedd o'r ieuengctyd gan y cyfarfodydd cystadleuol sydd yn cael eu cynnal y dyddiau byn trwy Gymru. Ond gyda gofid yr edrychaf ar ami un a gynnaliwyd yn ddiweddar, wrth ganfod y fath greu- londeb, neu'r annghyfiawnder a ddangos- wyd tuag at amryw o bersonau, nad oedd yr amheuaeth lleiaf yn nghylch eu dysg, a'u galluoedd, eu dawn a'u synwyr cylfredin,nad ellir eu rhestru yny dosbarth blaenaf 0 lenorion Cymru. Ac etto, y gwehilion sydd yn cael y gwobrwyon,drwy fod ganddynt gyfeillion neu berthynasau i wneud y cyfansoddiadau iddynt. I brofi hyn, mi a nodaf na trc) neillduol a ddi- gwyddodd y Nadolig diweddaf yn sir Fon, pryd ac y gwelwyd un yn dwyn y ffugenw Julius yn dyfod yn mlaen i dderbyn gwobr ar un o brif destynau y cyfarfod a gallaf sicrhau yn mhellach o berthynas iddo, na ddarfu etto gyuamaint ag ysgrif- ei enw mewn modd dealladwy, chweithach ysgrifenu traethawd i gyfarfod llenyddoi. A thra y pery yn esgeulus o fanteision gwybodaeth, dengys ei gariad at anwybod- aoth neu ddiogi. Onid yw yn resyn fod yr arian a enillir drwy chwys a lludded yn cael eu gwastraffu i'r fath oferedd, fel ag i wobrwyo y fath ddosbarth. Gobeithio y cymmer "Julius rybadd y tro nesaf; a ehofied, os ydyw am fod yu eawog yn y byd Henyfldol, mai wrth lafur y mae bod felly. A chofied hefyd, yn y cyflwr hapus y mae yn tybied ei hun ynddo, Nad yw yr aderyn sydd yn peidio defnyddio ei adenydd yn sefydlog yn yr awyr, ond yn syrthio fel careg i'r ddaear." lWU GWYLIEDYDD.

HANDEL, Y CERDDOR NODEDIG. MRI. GOL.Gan fod cymmaint 0 ystwr yn Nghymru y dyddiau hyn yn nghylch y datganu, ac am oratorio Handel—y Messiah," efallai mai nid anfuddiol fyddai ychydig o'i hanes yn Llais y Wlad, gan fod y Cymry yn gyffredinol yn gydna- byddus 4'i enw. Nid oes braidd ddim yn rhoddi mwy o foddhad na darllen hanes dynion enwog, y rhai sydd wedi eu symmud 0 dir y byw i dy oer y bedd, y rhai oeddynt yn eu dydd yn hynod am eu gweithredoedd duwiol, neu foesol, neu ddyngarol. Y mae eu coffadwriaeth yn felus yn awr, ac fe bery felly i'r oesau a ddel. Cyfausoddwyd y "Messiah," un o ddarnau cerddorol mwyaf Handel, yn nghyflawnder ei allu cerddorol, pan wedi ei addfedu gan dymhor maith 0 dreialon, o siomedigaethau a chystuddiau. Dywedir mai po ddyfnaf fo'r gwys, mai mwyaf tor- eithiog fydd y maes. Bu Handel un amser yn dal cyssylltiad agos ag opera yn Llundain; a'i ysbryd penderfynol ac uchel,eisiol ai bradychod d y m i ymgystadlu a rhyw bendefigion, y rhai cl, a ddarfu godi opera-house mewn gwrth- wyneb i Handel, a'r rhai hyn o'r diwedd a ddinystriasant ei lwyddiant-ei ffortiwn. Ond yn y flwyddyn 1741, er i'w iechyd gael ei anafu, a'i ffortiwn gael ei golli ya ei ymdrech galed a'r pendefigion, dangos- odd Handel gynnyrchion dihysbydd ei athrylith. Ni ddarfu i'w ddioddefiadau meddylio! a oliorphorol, or mor fawr oedd- ynt, lychwino dim ar ci gymmeriad fel cerddor. Yr oedd disgleirdeb ei allu cerddorol yn dyfed yn barhaus yn fvy eglur. Dechreuodd Handel gyfansoddi ti oratorio anfarwol, y "Messiah" (fel y profir oddiwrth yr ysgrifen wreiddiol, yr hon sydd yn awr yu maddi-ant ei Mawr- hvdi y Frenhines), ar yr 22ain o Awst, 1741. Gorphenodd y rhan gyntaf erbyn yr 28ain 0 Awst; yr ail ran Medi 6ed y drydedd ran Medi 12fed j a'r (-,wbl yn gyf- lawn erbyn y 14eg o Fedi Fel hyn, yn yr yspaid bri,, angbrotladwy 0 bedwar diwrnod ar iiu^ain, yr oedd y darn mawr cerddorol hwn wedi ei orphen a hyny hefyd dan deimladau 0 dduwiolfrydedd dwfn wedi ei gyffroi, yn ddiddadl, gan fyfyrdodau ar v geiriau goruchel ao ys- brydoledig. Dywedir, pan ofynwyd i Handel yn nghylch ei feddwl a'i deimlad- au wrtia gyfansoddi yr Hallelujah Chorus," iddo atbeb, "MeddyhalR 1 mi weled yr holl nefoedd o'm blaen, a'r Duw mawr ei hunan." A dywedir hefyd y byddai y dagrau weithifiu yn disgyn ar y papur, ac yn cymmysgu a'r ingc, wrth osod i lawr ei nodau ysbrydoledig. Darfu i Handel gyfansoddi pedwar cydgan (ehoms) yn y "Messiah" arddolw pedwar deuawd Eidalaidd ag oedd ef wedi gyfansoddi yn flaenorol; and nid yw hyn 0 y mewn un modd yn lleihau ein syndod am y cyflymder aruthrol & pha un y cyfan- soddodd-eiwaith, nac yn y mesur lleiaf yn lleihau teilyngdod y cyfansoddiad. Yr oedd Handel yn ddyledus am ddewis- iad rhagorol y geiriau i'w gyfaill, Charles Jennens, Ysw., Gopsall Hall, sir Licester, Anghydffurfiwr enwog am ei dduwioldeb a'i gyfoeth yr hwn hefyd a anrhegodd Handel a'r testyn i Belshazzar," ac ¡ efallai a thestynau i rai o'i gyfansoddiad- au cerddorol ereill. Gyda golwg ar ymweliad a Dublin y cyfansoddwyd y Messiah" yn fwyaf neilHuol: ac yno y canwyd yr oratorio gyntaf. Ar ol arosiad 0 bum' mis yn Dublia, lie y rhoddodd ddeuddeg cyngherdd, daeth Handel o'r diwedd yu mlaen a'i anfarwol Messiah," yr hon a roddwyd am y waith gyntaf ar y 13eg o Ebrill, 1742 -yr elw at dri sefvdliaci dyngarol yn Dublin. Cymmerodd y rehearsal le ar yr 8fed o'r mis. Cafwyd elw 0 bedwar cant 0 bunau; a throsglwyddwyd i bob un o'r tri safydl- iad tua saith ar hugain 0 bunau. Yn Ngarawys y flwyddyn 1743, cych- wynodd gyfreso gyngherddau(o'ioratori,os) yn Llundain, ac a barhaodd y dyfryw yn flynyddol hyd 0 fewn- wythnos i'w farwol- aeth. Ei oratorio y Samson oedd y gwaith cyntaf a ganwyd ac wedi hyny, rhoddwyd y Messiah "am y waith gyntaf yn Llundain ar y 23ain 0 Fawrtb, 1743; ac yn ol tystiolaeth y barnwyr goreu, derbyniwyd hi gydag edmygedd cyffredinol, gan gynnyddu mewn bri bob tro y canwyd hi. Pan welodd Handel hyn, cyffiowyd ei ysbryd rhyddfrydig a dyngarol i ganu y Messiah yn flynyddol, er budd y Foundling Hospital; a chariwyd y bwriad allan, o dan ei arolygiad ef ei hun, hyd ddiwedd ei oes; ac am ysbaid maith wedi hyny gan Mr Smith a Mr Stanley. Derbyniodd noddwyr y sefydliad uchod, rhwng y blynyddau 1749 a 1759, mewn un gwyl ar ddeg, o dan arolvgiad Handel ei hun, y swm 0 6,935 0 bunoedd. Dywed Syr John Hawkins i golliad ei olwg, yn nghyda'r rhagolwg am ei ddad- feiliad, ddwyn oddiamgylch gyfnewidiad yn ei dymher a i ymddygiad yn gyffredinol. Yr ydoedd yn ddyn o foesoldeb diargy- hoedd, a thrwy ei holl fywyd amlygodd syniad crefyddol diofn. Mewn ymddiddan, mynegai y pleser a deimlai wrth droi yr Ysgrythyr i gerddoriaeth, a pha faint ddarfu myfyrdodau ar amryw ranau gor- uchel o'r Salmau ychwanegu at ei ddeilad- aeth; a chan ei fod yn awr yn gweled fod y ty 0 glai yn dechren ymddattod, yr oedd y syniadau hyn wedi dyfod yn dduwioldeb dwfn. Am y tair blynedd olaf o'i oes, mynychaiy Gwasanaeth Dwyfol yn eglwys ei blwyf ei hun, St. George, Hanover- square, Llundain, lie yr ardaangosai, wrth ei olygon, bwysigrwydd dwfn defosiwn. Dywed Dr. Bushby am dano, "Fel dyn, gellir yn gyfiawn ei restru gyda'r moesol a'r duwiol; fel vsgolhaig, gyda'r desbarth cyffredin o'r uehel-ddysg- edig; ond fel cerddor, y mae uwchiaw pob rhes, canys nid oes un a restra ei hun ag ef. ,f Yr oedd ganytriwyr enwog, Haydn, Mozart, a Beethoven, dybiau yr un mor uchel am Handel. Yr oedd edmygedd lwfn Handel am orucheledd ei "Fessiah" mor ddirfawr, nes y dywedodd, Efe, yn wir, yw ein tad ni oil." Henai Mozart, Y mae Handel yn deall effaith yn well nag un 0 honom pan y byddo yn chwen- nych, y mae yn taro 'fel taranfollt;" a Beethoven mewn ymddyddan ryw dro am dano, a ddywedai,gyda theimlad hybaroh, Ily "Myfi a ddiorchuddiwn fy mhen, ac a blygwn liniau ar ei fedd. .r

.'i'. PENNILL CHWEUGAIN. OLYGWYR MYG.,—Hewncyfarfod o ad- f&iant a gynnaliwyd yn nghapel Bethel, ^nidloes, beth amser yn ol, mewn cys- ^Itiad a'r anrbeg o wledd de y maer i rOB fil a banner G ddeiliaid Ysgolion 0 iabbothol gwahanol gyfundebau, yn Eg- i^yswyr ac Ymneillduvvyr, yr hwn gyfar- oedd dan lywyddiaeth J. Kitto, Ysw., f Qyn-faer, cynnygiodd y llywydd ddeg I'IUt 0 wobr am y pennill byrfyfyr goreu ) tanmoliaeth i'r te. Dewiswyd yr \enydd galluog Cynhafal yn feirniad; a fel y elywais ar y pryd, saith yn yni- vQu yn galed am y dorch, ond yr un a teth a'r maen i'r mur yaoedd un a gyf- 14vtodd ei hun Un hoff o de." Dyma ei lU yn verbatim et literatim Wet, dyma ddiwrnod llaweD, Bobol bach, bobol bach Ni fu ai fath yu Llunden, Bobul bach Ni gawsom de a hufen, « A bara t>rith a theisen, :l A'r band gaed yo y fargen, Bobot bach, bobol bach, Pob peth i gwrdd a' n hangen, Bobol bach. UN IloFF 0 DE." jWrchod ni, bobol bach," os y pennill ,1n oedd y production goreu o'r saith i'r rhaid, feddyliwyf, fod mydriaeth y 5«Wech ereill yn wael ddigynnyg, oher- "Ydd y mae hwn yn wael i'r pen, ac, i'm *yd i, wedi rhoddi yr holl feirdd talcen yn y cysgodion, fel yr Egyptian t4uln?ny, am ganrifoedd. Druain o hon- tot Ni wn, pe waeth, pwy yw awdwr y Nmill dan sylw, na pha un ai hen ai lellange ydyw ond hyn a wn, mai un eg- *an iawn ei awen a'i gyfansoddiad ydyw. JJnd y mae ei ysbryd yn barod, er fod ei I gnawd yn wan," a "Ffroth i gyd yn r\Vyth ei gan ac, i'm tyb i, wedi gyru boll poetasters cocosaidd y lie hwn 0 leiaf 0 r golwg, fel nad allont gan gywilydd gorchwyledd godi eu penau mwy i jjtolio eu trash, heb ynddynt y rhithyn '^iaf o waed yr awen wir," a difrio ac enlhbio beirdd awengar a beirni id manyl- gro,ff fel Cynhafal ac ereill o gyffelyb allu- oedd a medrusrwydd. Glan Hafren. IDLOESYN.