Llais Y Wlad

DAGRA r. Gwlitbog ivyl iaith y galon," -lifeirioi Fwrir o hallt eigion Liawen Deu brudci orllanw bron Vw gwlawogydd golygon. T. TtIDNO JON'F.H.

Y CYBYDD. Heddyw 'i obaith yn ddiball-yw cael aur Ac hel yn dra anngball; Felly bydd y cybydd call Yo drygorydd dros arall. OOWENYBD.

YR AFAL. (Buddugol.) Mae ei rnddiau mor addien—a gwyneb Geoeth ieuaugc lawen Afal yw prif elw y pren DJynododd wyniau Eden. TOA-I MENAI.

31A R W 0 L AETH Y FLWYDDYN 1874. Cri ei deuddeg gair diweddaf,-i'¡, clyw Ddyry'r cioc yn araf; Yn ben ei gwedd, blwyddyu g&f Ar elor ei bawr olaf. DmVI DULAS.

MYFYRDOD A It DERFYN Y FLWYDDYN 1874. Mae'n blwyddi'n ffoi mal tonau'r aig, 0 uu i ua dros glogwyn amser, Gall adael dyn ar aelgeitli craig Uwch gweilgi o anfeidrol ddyfnder Mae blwyddi'n hoes, o law Duw gwyn Yu gwawrio fel o flaen eiu gwyneb A chwirn ddiflauaut mal niwl glyn O'n h61 i nenfwd tragwyddoldeb. Mae'n blwyddi oil a gawn islaw y ser Yn drwch gyfiolau gwae neu wyutyù Fe'u.cedwir draw'n nghvfiifle Ner T'n cwrdd draehefn yn nhrag'wyddolfyd Mae'u biwyddi's myn'd ar edyn gwynt Ila cwrdd yn tnrawdle y dydd olaf Duw dangoa in' gyflymdra'n hynt y (.,yi) glwelwn ei-anec d, Dydd olaf 1874. TREBOR MON., -+--

GEIKIAU OLAF Y COLLFARNEDJG. Mae'r neuadd fawr yn orlawn Gan fad b-y ieru^ lu, Ac wele'r barnwr difrif drem, Yn gwisgo i benwisg ddu, M.ie'r rLeit--Lwyr vvedi clyellwel Eu deafryd unfryd hwy, — Ar gair ofuadwy Euog sydd Yn treiddio'r neuadd trvvy Wrth ddedfryd eit[ja'r gyft-:iitiz l\Iae'r bamwr yn crynfaoi,— Rboed net y pardwn i bob un L" Na ddichou dyu ei roi; > Chwi ysbeiliasoch fywyd Oddi ar eich cydryw dd>D,' Tyogheda'r gyfraith ddwyn heb au Eien einioes cbwithau'ch hun," 0 galon faluriedig, Ar bwysig lan y bedd, Tra bywyd yn eiliadu i ffwrdd, A thrangc yn Dytu ei gledd Yn ngweddi olaf bywyd Rhy'r condemDedig lef ;— 0 I i'engc^yd anwyj, cofiwch fi, — Guchelwcb ddiod gref Trwy waith y ddiod feddwol, Ei Rwy'n farwol etto'n fyw J Trwy hon yn unig rhaid im fod f T Yti ebrwydd wyddfod Duw •* Rhag cwpan distryw rhedwch, A chwiliwch tra fad chwyth Mae tnellditb bywyd ynddi'u hel, Fiarwel! Ifarwel am byth LYFFDT.

.MAE RHAID I TITHAU FAHW. (CYflwYneclig i bawb ar ddeebreu blwyddyu.) Yn iach, yn iach, y flwyddyn facb, Ti aethoat, do, i buno T>y gofio 'rwyf yn gryf ac iacl|j Uocl riistaw ydwy1, Iletio Ti aetbOt\-do, mewn haunt llawn* t.»an awel Rbagfyr cbwerw, A'r rhybudd difrif genyt gawn— —Rhaid i chwithau farw Pa le mae'r bachgen gwridog hardd Oedd ddoe yn deg ei rodiad, A'i *Hd fel rhosyo swynol ardd Yn f'wsgar ei ymddygiad ? — »v YDS sudd odd, do, ya ieuungc ddyn Yu vr lorddonen arw, A'i rybwid o(dd wrth fyn'd i'w huv,- Fud raid i tithau farw Pa le mae'r rhosyu teg ei wawr ? Pa Ie lili swyool ? Pa le mae'r blodau tlws yn awr, A'r holl friaUu siiiol ? Aatk deitwyat Hydref dros eu dad, A thic ei •> ,-tl chwerw ,s Gwywaeant oil gan ddangns sail Fod raid i titbau larw Am hyB) os myni rodio n ol Y ffyrdd sydd yn dy galon, t >6* A dilyu clawalt a. phleser fiol Myn godi weitbiau d'olwg fry, -< C Uwch tonau'r t'yd a'i ferw, A chofia r frawddeg ddifrif ddti-- 11 Mae rhaid i titbau farw Dibrisia orilinhadu Duw, Ei d a'i Air dirmyga Myu sathiu ei o; cu mynion gwiw, A'i ddeddfau glgn anncbotia Oqd cofia hyn, daw Dydd y Faro, t Pan raid rhoi cyfrifi chwerw Am wneuthur deddfau Duw yn aaro, Can's, rhaid i tithau farw Pan y dechreuaist gyntaf fyw Dtchreuaist farw hefyd, Bya Oil yw tynged dynolryw Nea cyrhaedd bro yr eilfyd: Yn fuan clywir cloch y llan rr fynwent yn dy alw, Ac yno rhoi'r dy farwol ran I ofphwys—rhaid yw marw Ystyriwch hyn, ieuengctid cu, Ar ddechreu blwyddyn rsewydd, Rhag ofn mai cyn ei diwedd du Y byddweh tuewa distawrwydd Oeb xnynwch drysor gyda Christ illewn gwlad aydd fA rhagorach, Lie nad oes neb yn glaf na thrist, Na son am farw mwyach. Ty'nlon. AEFONYDD.

0 NA BAWN ADERYN BACH. O na bawn aderyn bach, Yn gallu canu'n Hawen, Uwch holl ofidiau gau y byd, A rhyddid dan fy aden Cawn felly fyw heb fiiw na braw Uwchlaw caethiwed bydol, A chanu'n iach yn awyr Duw, A byw mewn bro mchusol. 0 na bawn aderyn bach, Yn gallu canu'n liawen, Uwch holl ofidiau gau y byd, A rhyddid ar fy aden. 0 bren i bren ehedeg wnawn, A gwenu uwch gelynioo, Er iddynt geisio aufon saeth Marwolaeth i fy nghalon Fel eos canu'n her a wnawn, Neu'r fronfraitli ar y brigyD, Neu fel ehedydd bychan llwyd, Uwcb Dyffryn Clwyd y gwauwyn, 0 na bawn aderyn bach," &c. Mae dyrus amgylchiadau'r byd A by wyd yn helbulus, A throion rhagluniaethau'r lor, Fel tounau'r mor peryglus; Mae ami un i'r bedd yn myn'd O'm hen gyfeillion siriol, A minnau'n wylo, ambell dro, Mewn gwlad a bro estronol. 0 na bawn aderyn bach, Yn gallu canu'n liawen, Uwch holl ofidiau gau y byd, A rhyddid ar fy aden. Rhyl. YAVUI MON.

YBGOLFEISTBI MSSONYDI). FONEDDIGION, — Ymgynnullod nifer fechan o'r boneddigion uchod i ysgoly bwrdd, yn AbermaWj tua chwecli wjth- nos yn ol, i ystyried y priodoldeb o ffurfio cymdeithas o dan yr enw Cymdeithas "Xsgolfeistri Meirionydd." Ar 01 ychydig ymgom d&ethpwyd i'r penderfyniad mai da fyddai'r amcan, ac felly appwyntiwyd cadeirydd, trysorydd, ac ysgriienydd, ac awdurdodwyd yr olaf i walioctd hoil ysgot- feistri a meistresi y sir i'r cyiarfod cyffred- inol cyntaf, yr hwn oedd i gael ei gynnal yn yr un lie ar y 12fed o liagtyr presen- nol, pryd yr ymgynnuilodd y mier enjawr o naw o athrawoii a dim un athrawes. Clywsom fod angeu wedi bod yn graig rhwystr a¥ ffordd dau o'r rliai oedd yn y cyfarfod cyntai, os gwir hyn y maent i'w hesgusodi; a bod un arall yn nwylaw Cupid, a'i fod yn methu ymadael a gwrth- ddrycil neu berchenog ei galon ddiwrnod y eyfaxfod cyntaf. Am y ileill nid yw yr aclios ond achos "papur" yn eu golwg bwynt, oblegid yr oedd gan yr ysgriienydd nder aruthrol o lythyrau esgusodol, ond yn addaw dyfod yn aeiodau oil. Nid oedd yr un yn anfoddlawn i fod yn aelod, ond esgusodent eu hunain ddydd y cyiarfod. Ni ddarllenwyd yr un o'r llythyvau, gan yr elai hyny a boll amser y cyfarfod. Gan fod yr achos mor ddiwerth yn ngolwg y boneddigon hyn, teimlwyd eu llythyrau hwythau yn llai eu gwerth (gan fod yr ysgrifenydd wedi eu darllen) na'r amser a elai i'w darllen. Hoffai y boneddigion nyn fod yn aelodau o'r National U?tioit at Teachers, gan ei bod yn allu cryf ac wedi gwneuthur llawer o les yn barod iddynt ac yn debyg o wneuthur llawer mwy nag y mae wedi 6i wneud hydynhyn; ond pa waeth ganddynt hwy os bydd 1 ereill wneud y gwaith ac iddynt hwythau gael medi o ifrwyth eu llalur. Cynn^ cyngherddau, bod yn arweinwyr corau canu, myned ar esgynloriau, penny read- ings, rhoddi eu cymdeithas ar ddydd y cyfarfodydd hyn i loneddigesau, sydd lawer mwy eu pwys gan ysgolfeistri Meir- ionydd na rhoddi eu presennoldeb mewn j" A 1- cyiarlod sydd a 1 unig amcan r dayrtucuu eu salle yn ngolwg cymdeithas, i fynu gaii yLiywodraeth gydnabyddiaeth deilwngo'u gwasanaeth, i'w gwylio pan yn rhoddx beichiau ainynt na fedrant eu dwyn, megys yr age clausesdoc., a cheisio gan- ddynt eu tynu yn ol, obiegid yr ydym yn credu fod y boneddigion hyn yn teimlo llawn cymmaint oddiwrth y neW act aneb oedd yn bresennol. Rhyfedd ynte mor ddibwys oedd yr achos yn eu golwg. Dim un o holl athrawon Ffestiniog yno, Llan- uwchllyn, Bala, Trawsfyny^d, -Dolgellau, Llwyngwril, Aberdyfi,-dim un. Un o Towyn, dim un o Corris. Yr ydym yn deall fod cyfarfod i gael ei gynnal yn yr un lie yn mis Ma wrth, pryd y gwelir, go- beithio, fwy o'r boneddigion yn ymaiiyd yn y gwaith ag sydd yn dwyn perthynas a hwy a neb ond nwy> ac a r gwaith ag y maent hwy eu hunain yn achwyn cym- maint arno obiegid dyrchafiad y stand- ards. SALMON LLWYD.

Y mae gan William Wiley, o Wallace, Chester Co., Pennsylfania, i'uwch, gan ba un y mae ei wraig dda wedi cael 230 o bwysi o ymenvn yn y deng v/ythnos ar hugain diweddaf. Nid ydyw ond buwch fechan, ac ni phwysa fwy na phedwar cant o bwysi pan yn dew, ac ni fu ei holl fwyd ond porfa un erw o ddoldir.

LLITH DAFYDD EPPYNT. LliYFRGELL EPPYNT. Mabinogi II. DAMMEG Y LRJIW A'R PltYF LLWYD (GADFLY). Dos hwnt, y bnrgyn tail, ti ffrwyth tameDan, "Na flina monof mwy a'th swn a'th brangciau." Felyna 'r oeddy Hew ryw cldyddyn dwrdio Rhfw bryf llwyd chwyrn ag ydoedd yn ei flino. Cyhoeddodd y gwybedyu Hyfel yn ei erbyn Yn y modd a ganiyn. Na thybia, fonheddig, Ymberodr y goedwig, Fy mod yn arswydol O'th ditlau brenhinol Mae'r eidion yn drymach Na tiii, ae yn gryfach; Ond etto 'r wy'n tywya Yr eidion wrth f wyllya, Ac ya troi ei wrhydri "Mewn poen i bystodi "I'rllyn ac i'r afon; AV, yf feistr ar yr el(liou Rhyfelaf fi thithau I ddysgu i ti foseau <i Gostyngaf dy grib. > Cymmerodd ei wib A disgynodd fel mellten Yu chvvimrawth ai, Y llew, a rhoes bigiad Nes oedd e'n bugunad Ac yna symmudodd, A'i fwnwgl a frathodd; Colynodd ei glustiau A gwaelod ei ffroeoau, Bob yn ail a'i ystlysau, A'i gefn a'i lechweddau; A'r Hew yn gynddeiriog, A'i iygaid yn fflamiog, Ya riiiio'n echryslot), •> Ne3 dvchryti triaolion Yr ardal benbaladr A'i ruo ail rhaiadr; Bwystfilod a ffoent, A dynion a lechent, A mamau mewn lloches Eu plant at eu monwes • A wasgcnt yn ofnog rbuo cyndfleiriog, A'r cyffredinol ddychryn Nid Dedil ond gwaith gwybtdyn Chwarddai calon y pryf Ilwydyn Wel'd y Hew yn malu ewyn, Ac yn curo'i ochrau bliniou A ff'usfciadau chwyrn ei gynffon, Weithiau yn yradreig^o'n ffyrnig. O'r diwedd, gvvedi ycnladd dvna fe'n gorwedd, Dan ochi'n drist ac ysgyrnygvi dannedd, A'r pryf mewn gogoneddus oruchafiaeth Yn canu ei gorn i seinio'r ftiddiigoliaeth Ond wrth ytndeitbio o dret i dref I ddangos cymmaint cawr oedd ef, Fe syrtbiodd yn sydyn I we v prif coppyn, Gwnaetli hwnw y pryfyn llwyd Yn ddiod a bwyd, A'i esgyll a'i groen Heb drafferth na phoen A daflodd efe dros yniyl y we. Pa beth yw'r addysg rydd y chwedl i ddynion? Rhydd addyscr ddeuhlyg. 0,1 oes it' elynion Fe allai mai'r lleiaf Fydd iti'tt beryclaf Dyna un addysg. Ond mae addysg etto Y neb sv'n eefyll, gwaled na svrtbio Od wyt fuddugol paid a chanu'th lychall, Gau nad oes wybod na ddisodlir dithau. MEDD ErpYNT SANT A'R HYGLOD FARDD N.

HASSAN AT EI DAID.-LLYTHYR III. Anwyl Daid.—Y mae 'r wlad hon yn un nodedig o rydd, a rhwydd, a hwylus, o ran ei moesau. Nid hawdd yw i neb yma golli ei garictor: y maent mor barod i gymmeryd plaid eu gilydd mewn cam- ID. weddau ag a fyddent yn Twrci yn ddigon o ddisodliad i ddyn am ei oes, er fod y trigolion yma yn proffesu cryn fanylder ly mewn disgyblaefcb, yn enwedig y rhai sy'n perthyn i ryw gymdeithas grefyddol. Y mae gwr y ty lle'r wyf yn llettya yn wr hynod rwydd ei barabl, a; bydd yn ami yn gollwng y gath o'r cwd i mi, pan y byddwn yn ysmoccio pibell un o bobtu'r tan. Yr wyf wedi sylwi fod yn y wlad hon liaws mawr o blant yn cael eu geri pan na b?'r, mamau ddim wedi priodi. Yn Twrci fe foddid y cyfryw dadau a mamau dibriod i farwolaeth mewn mor, neu lyn, neu afon; ond yma nid oes neb ry,A le yn rycl^ ddim diccach arnynt. Y mae'r tadciu a'r mamau putteinllyd hyn mor eu pennau ac mor barchus a'r bobl fwyaf diwair. Yr wyf yn methu a. deall sut y mae hyn yn b0(i mewn gwlad mor glochog ei phroffes o grefydd. A dyma beth arall, er y g^yn na choeliwch mo honof. Y raae yn yr ardal hon liaws o bobl >vedi cael eu dirwyo gan ustusiaid y Frenhines am bwysau rhy ysgafn a llatheni J'hy fyrion wrth fasnachu. Ond y mae'r cymdeithasau crefyddol i'r rhai y maent yn perthyn, yn eu llochi ac yn eu hamddiffyn mor llwyddiannus, nes y mae'r bobl druain a dwyllwyd ganddynt yn prynu ganddynt yn union yr un fath a phe buasent yn onest; ac nid yw y lladron hyn fymryn Uai eu parch yn y gymmydog- aeth nag o'r blaen, er bod eu twyll wedi cael ei lusgo gerfydd ei drwyn i oleuni dydd. Yr f yn sicr na byddem ni y 1Ylahometamltld byth moi gariadus wrth IV ein gilydd dan y fath amgylchiadau. (jofynais ryw ddiwrnod i wr y ty sut yr oedd y c.yfry\ bethau yn bod. Wei, ebe yntauy ein dyben ni, yr ymiiei lid awy r, yw oael cynnife* o aeiodau ag sydd bossibl; a phe byddem nj yn rby strict wrth ein haelodau, hwy a aent at sect arail, prc ni wcai hyny byth i-nok -tro i ni. Ehaid i ni fod yn Ha-w-ysgafn ofnadwy wrth ddis- I gyblu, onide ni a nollem ein pohl; a gweJl genym eu cadw ar bob cyfrif yn ein cymn-1111^6!), serch halogi ein cyd- I Y/ybodau. Bywedodd wrtbyf un prydnawn fod y v blaenoria,id wedi dechreu ceryddu rbyw: aelod cyfoethog am yfed gormod o frandi a bod. hwnw wedi eodi i fyny'n chwyrn yn y cyfarfod dirgel lie yr oeddtd yn rhoi y wialen ar ei war, a thafodi'r blaenoriaid nes oeddynt yn gwehvi, gan ddywedyd, Os wyf yn haeddu cerydd, myna.f gerydd gan fy ngwcll, ac nid gan wehilion anwy- bodus o'ch bath chwi, y rhai nid ydych yn werth claJ canwyll i mi. Mi af i'r Egiwys o hyn allan, a byddaf yn foddlon i gymmeryd cerydd gan yr offeiriad, os bydd raid; y mae hwnw o leiaf yn wr bonheddig. Dywedais innau wrtho yntau, 'Yr wyf braidd yn tosturio wrth eich blaenoriaid, canvs rhaid y bydd y cyfryw beth yn dig- wydd yn fynycli; y mae yn rhaid fod llawer o'r aelodau yn fwy dylanwadol, ac yn fwy cyfoetbog, ac yn fwy gwybodus dynion, na'r blaenoriaid; ac mi feddyl- iwn i mai gorchwyl Hed beryglus yw i'r fath Haenoriaid gymmeryd mewn llaw alw'r cyfryw aelodau i gyfrif am eu tros- eddau. Nid yn ami y cewch balff o ddyn cyfoethog, llonaid ei ddillad, yn barod iawnji ymostwng i dderbyn cerydd gerbron ei frodyr gan wr tlawd o flaenor. Yr wyf yn siarad dan fy nwylo braidd ond dyna fy nheimlad i ar y matter. Yna, dan ail lenwi ei getyn, dywedodd yntau fel hyn, ac yr oedd ei esboniad ef ar y matter yn gwbl foddhaol i ni. Gwir a ddywedwch, ebe fe; ond y mae genym ni drefn i ochelyd hyn ar y cyfan. Ein dodge ni ydyw gwneuthur aelodau cyf- oethog a gwrol yn flaenoriaid mor fuau ag y bo modd, fel y caffont hwy ddisgyblu a cheryddu ereill, a rhag i neb ryfygu eu disgyblu na'u ceryddu hwy. Os bydd ar OY y Seiat ofn rhyw aelod, ein dodge yw gwneud y dyn hwnw yn flaenor.—Yr eiddoch, HASSAN EFFENDI.

CHWEDLAU Y FRAN. Bran Eppynt y gelwid y fran hon yn yr hen Frutiau, ac y mae yna yn Nghwm Gwyddelor graig nodedig yn dwyn yr enw b b hyd y dydd liwn Craig y Fran, a thra- ddodiad y gadair yma a ddengys mai oddiar y graig hon y traddodai y fran yn min hwynon y moeswersi rhain. Lien gwerin a ddywed mai dan dder- wyddiaeth y canodd y fran hon, ac mai gwr o brydydd ydoedd yn wreiddiol, ond a drowyd yn Iran yn gosp arno am ryfygu o hono gymmeryd y gradd Pastynfardd yn anwarantedig, gan ddirwasgu ar hawl- iau yr Orsedd. Ar hyny yr ymneilldur odd i'r graig ragddywededig, ac oddiyno y canodd y chwedlau isod, trosghvyddedig i ni ar lais gwlad a chyfrinion Cad air Eppynt. Traddodiadau ereill a ddywed- ant mai gwr o lafarwr ydoedd, a'r tros- edd nid amgen cymmeryd arno yn rhyfygus y gradd o reverend. Yn absen- noldeb tystiolaeth bendant mae yn an- hawdd gwybod pa beth i gredu. Ond hyn sydd yn eglur fod y fran yn cauu yn ddoniolgamp weladwy. Brfin a gånt chwedl yn nyffryn, Wrth chwilian am ei gronyn Nid dysg dysg heb ei ddilyu. BrSn a gftnt eliwedl ar uchder, Derwen, uch deuffrwd ab-er; Trech deall na grymusder.. Br4n a gant chwedl yn ngellfcydd, Man y eaffai awr lonydd Digon Duw da i ddedwydd. ( Ili-In a gftnt cbwedl o frig dar, • Man a'i clywai yr holl adar Ni cheuir cloch i fyddar, BrSn a g&nt chwedl gan wawr, Wrth a'i holai'n ei hattawr Doeth ni threfyd mwy ymdawr. (a) Bran a gdnt chwedl yn miaen traeth, With nas gallynt ymarfaeth Nid meddiaut ond gwybodaeth. Br&n a g&nt chwedl yn nidraio, (b) Ac o bell c)ywid ei sain Gorfydd dewr ar bob dichwain. (c) Brin a gân t yu nghelliau, Lie 'doedd beilchiou yn nadlau Uu gyfiwr pawb y-n angau. • v BrAn a g&nt o frig gwYdd, Yn nghlyw holl adar y coedydd t. Doetbaymdwcg&Dofydd. Brftn a gant chwedl yn nghilfach," Wrth a gaed yn nghyfcddach Nid pyd (d.) ond drwg gyfeiilach. ,Ach. B-ftn a g^ut chwedl o frig on, Wrth adar o gybyddion Tylawd pawb nis gwel eu digon, Briln a gant chwedl yn niffaith, Wrth ag oedd ei chydymairh Ys gwyntyd bodd heb obaith. Brfln a gant chwedl yn gall, Wrth had elynt gan ddeaU Gwiedd nid gwledd ar barth afall. Brfin a gânt chwedl wrth ei obyw i, Tui Am ydd elynt yn nghydfyw Pob peth a gAr ei gyfryw. m (a) concern (b) solitary (c) dam wain:; (:1) perygl. DYRCHAFIAD AU EGLWYSIG.—Hysbysir yn y newyddiaduron fod y Parch. Dr Wil- liams, offeiriad Llanddetty, gwedi cael ei ddyrchafu i fywoliaeth Llanddyrnog. Hefvd y Parch. ]{. Lewis, M.A., rector Llanbedr YelSre, gwedi cael ei bennodi yn Archddeon Ty Ddewi: Salf y ddau wr byn yn y -dosbarth blaenaf, ac nis gellid ar deilyngach a chyfaddasach appwynt- iadau, Hir hoedl iddynt dan nawdd y nef. LITJ EpPYNT.

D&rfu i ddyn yn Chicago, cyn cyflawni ',e hunanladdiad. ysgr'^enu nodyn at ei wraig fel hyn Yr wyf n myned i wlad lie Had oes, a lie ni we ir, mere bed pengoch yno byth." Aeth ei wraig mor gynddeir- iog fel nad aeth i'w angladd.

YNYS MON. 'XI. Hyd lenydd mwynion Menai ELI Jhwer :waedlyd gâd, Wrth ddiogelu i ni gynt, Anwylaf ireintiau'u gwlad Hedd, hedd, i hvcli ein harwyr, Diysgog fel y mur, Safaaaut-ues gorchfygu'n llwyr, A dewrion fel y dur. Hyd leuydd mwynion Menai Yu awr ni IflachiaV cledd, Ac uwch ei lli disglaerwycii hi Byth chvvyfied batier hedd; A boed ei llanau llonydd Dan nawdd y nef o hyd A bydded Cymry a Chymraeg Mtt Yu Nghywi-it dyddiau'r byd.-Glan Rhoddwn dro unwaith yn ycbWiJ drwy y fro dawel cydrhwng minion ivi a glanau Braint, ac ymdrown Yeb. gyda'r encilion." Mae v freichdir yn dryfrith o enwau tra arwyddocaol 1 wau a sawr henaliaeth arnynt. Pilyl y brif-ffordd hyd ag y i-iiaen bossibi- ( awn y Llwyn On a'r 'idwyn ltlod o'o Ar y naill law dyma'r maesydd yn 1 lithro yn raddol i fin y Penai, ac ar Y; arall y wlad yn ymledu nes ffurfio dy y Braint. Ar lechwedd y Fenai 1 Gwydrin a'r Brynllwud—cartrefi clyd. llawer galanas erch ffordd yna. Ei glaawellt a'i dail gleiaion—a'r clai llvcy^ 0\v gynta ruddiwyd gan waed Derwyddoo. Tiriodd y gwylliaid dewrion 11 u mawr, i ennill Mon F,tl cyllyli;t'tl picceillu, A u gwawffyu, Ow f^offliau. Dagrau hyd ruddiau Derwyddon.—-bt' ¡.u brudyI' yn feirwon <) afrad rhuthr y frwydr boo, Gwae, oer otii gwyryfou."—Dtwi W. Os collodd y Brython druan y dyd wastadeddau tlws Llanidan, cafod( mhen canritoedd luddugoliaeth ogon yn Moe'i Don. Dvryswyd yno y Sa- draha. • Ymlactd wnaed, • Mewu Pautle gwastad—ymladd e»led, ceH A llawn 2} rnigrtvydd, nes yr oedd y gwM Yu codi r tonau gureut ar y lan. Ambell un A all odd ddianc rhag y cledd a'r d. Y lleill a Jaddwyd neu a. roddwyà oil J Ar lethrau dyffryn Braint d) Wrach-ddu i gychwyn. Awn yn 11 encyd, a dyma group o enwau dyddorl arwyddocaol iawn megis Ffynnon I Porth y ber, Neuadd Wen, a'r Ardd1 a'r Grug-gaer. A dyna Lon Ut!e, outskirts Brynsiencyn. Gadtlwny a deuwn i'r PEBUK-DUON, lie y mae cromlech naw troedfedi, sUith o led." Yr oedd gweddillion f iinulemig yn llhos-fawr, mewn cad", berffaith hyd yn dra diweddar. Arv iai o'r Barras i Gaerleb, a chanoll Mon o bossibl. Bellach ni a ddeu' ranbarth lied gyfoethog o weddillioj hen oesau. Wele group o honvnt v gylch ogylch y Blochty, sef Cefn-y-d en, Tyddyn Prior, a Tan-pen-y-cefn. bwylia Rowlands am olion Gwyddelod," ar ffurf dau betryal, v i'w gilydd yn Tan-pen-y-cefn (1"1" y rhai ond odicl a nodir yn y da;-Itl (ordnance maps) dan yr enwau Cae achod a Caerfynwent. Hwnt yn ml cawn "Yr Ogof," ac yna Lon-y-c mawr, lie terfyna'r wibdaith hanesy hon. Ond i fanylu ar rai o'r manau grybwylledig BLOCHTY. Crybwylla Rowlands am "a sha cromlech on the lands of Bloehty, In township -of Tre'r Beirdd, now (A.D. 1 thrown down and lying flat on its porters." Gelwid y gromlccb Maen Llwyd." Sonia yr un awdw gromlech ddwbl (ond wedi ei chwall1 pryd, a i meini ar wasgar) o'r enw y Friii. Ceir brasluniau o'r crom ydd hyn yn y Mona Antiqua.

CEFN Y DDERWEN, A alwyd felly am mai yma vr oc 1* ° r prif dderw yr ymgynnuilai } wyddon i addoli danynt," met bardd o POIA. Cefn y Verwen (ferywen, juniyc Yr oedd y fevywen yn fath o bren c; edig gan yr lienafiaid, fel. ag y c oddiwrth 1 Bren. xix. 4.Mona t.d. 94, TYDDYN PRIOR. Tebygol fod rhyw gyssylltia. rhwng y tyddyn hwn a phriordy Lian:

Darfu i'r Farmers Advocate, hor Ont., gynnyg. gwobr am y dull g gadw wyau dros y gauaf. Y gyfar ganlynol a gafodd y wobr Beth a wna gadw draw awyr, a rwystra i ddyfetha. Y duli goreu i gadw hyny T rhwbio ymenyn hallt hyd gledr y (chwith), troi yr wy hyd y llaw y byddo i bob awyrdwil ar y pliao- gue. gau; wedyn sycher bran mewn pobtj ar ol i hwnw sychu yn dda, pacier yr a'r pen lleiaf i lawr, haen o fran a hae wyau, nes Uenwi'r bo'cs wedyn rhoc ef mewn lie oer a syoh. Os gwneir pan fydd yr wyau newydd gael eu dod hwy a getdwant eu pereidd-dra ffres, wyth neu ddeng mis. Y ffordd ydyw cymmeryd o'r nythod, a'u pacio yn 1 haus nes llenwi'r llestr,"