Llais Y Wlad

DYDD OLAF Y FLWYDDYN". Yn dy angladd, gwneud englyn-a ddylem, Ddydd olaf y flwyddyn Dirw.ynaist byd i ro,iyn. Mae iiy gorph mewn aojdt) gwyn. w T. TOIXO JOJJESW, 'I < —————.—————

Oil GOLWG AF. O'r golwg af, fel ewyri ton, Ar fron y gwvrddiaa a)g, I wange angeu ciiio woaf, Fel ton oddiar y graig._ Fel hyn, cvn bir. maluria ra eorff Blinedig yn y bedd, '< Mewn ysgrit* frits rhydd amser nod, j jr J Marwolaeth ar fy cgwedd. ,+ Xr golwg iit fel cvvJDwl niwl, Neu fel gwywediV; rldail; "r golwg af, fel bretrddwyd nus, Heb iddo bwvllog .5'r: 1 or golwg af, fel gwyiaiod '.n machlud Ir.vyr y r?ydr], ilti(i y Tra hfcaeib hyd, tel gfrrifJtft A'r dag-;tu ar ei rudd. O'r golvvp,, it, y? ebrwydd jaw,- I huno huu o li,1' in lies# o oiwgbaa-11 lloer, 1 )Bt.ft,jj oAr y bedd- Am faddeu, I r, fy n-lu mawr, ■ • Yn awr dyrehafaflef, Er cael mynediad rbwydd i mewn I aur drigfauu i'v net". 1. G. DINOIUUU.

DIOLCHGARWCH AM Y CYNHAUAF. (Buddugol yn Capel Fchs-f, Brycheiniog, Tacln^edd 1874.) Trugared l ".c. eiu Duw yn hulio'r gwledydd A chawd toreithog addfed yn dditfael, Sy'n di'paid dd'weud wrth ddyn mai ei ddylt3dtJwydd YT,, mawi a diolch iddo'n bael Aiii ei dynerol ofal mewn llbagluniaetb, — .1ugl\lfliatb., dY\Jt\ fOl'wyn Net ei hun, with i'r byd i roddi ei gwasanaetb, rhftd a 1) on er iriwyn dedwyddu elyd. yn tra.'n mù1i'r lor a-ii ei gynriiiliaetb;, hob trureõd rad a b^ndith wiw, wir atteb dyben ei f< rclolaet h, y mae'r angel ger gorsecldfiitic Duw ed yr un o'r hen fynjddoedd oeaol, i bryn na bro, nac itnrbyw Unerch loa, ¡ atteb ad¡;rain moliant lJuoedd sirio] .m frâs gynhauaf llawu y flwyddyn Lnu. (I(iiozel mwy mae llyn a ph'Jh aoifail, Nid rbaid yw ofni trem y nawyn du r ednod mSn or deg orielan gwiaH, r ednod na, 9 Allganu'n llo '} n mel alawon en 3yrchafwn glori Arglwydd Nef v ncf.ieiTd. A'i law map'[ por thi eíf¡ll mawr y byd A phwy all edryen ar ei bael weitbredoedd, tleb deimlo 'I'L galon fel yn Ùnvll gyd. Uanwrtyd Wells. D. }\hTl:1r}"s

Y GOEDWIG AR YR YSrOlM. Yn fyw, yn wyllt, gwallgofus, Yn ysgwyd gynt, gyn, gYtJt, Yn dd'rynlyd ac yn drettw, Yn chwarevi trvda'r gwylt; Ymgrymu, ymddyrcn^ Ymledu, )mgrynJ¡01, V'1lblethu. 'vmw" h,n Ll, tel pe bai am iftJi, 1n mgusanti. b'r dagrau roawr hi, ymgyubenu, >ddi> byd y Hnwr au, a gwanyebu, tin, nol a blaen, gLi, ac Ymgrafii, j ■ reiciliau PreiffI.L- Clacll. Atluniti(lfl' n(i i-n-;twre,idog A llawr -,Ifei.tLiwebL dei-ch, Yn gyfao, fn agenog— Mewn rlf w agweddau ercj Fel hyn, f'' arall etto, rv. Ynff'urfim maitb diri', li'el tvrch dai'n ymgydlb', Isen fervol donan'r •- Yn bloed o yn ddychrynllyd, Mewr hyw ddieitbriol let, ■, A'r liefuir-»eimol enbyd ( 'ioedda yn y net, Po,distryw yn eyini,erycl A durdod with y llyw, Ac jll ei igith yn d'wedyd R a cbaiff un goaden fywT Y dderweu fawr gadar-aog Yu fil o 'sgyrioti niaii, • Chwilfriwia'r llwyni talog, Fel pe yn edef wlan; Cangbenau gyda gwreiddiau Yn' yingofleidio'n ngbyd, Hen ffrewyll yr elfe]mu, Tn eu dirymu 'gyd. Ar YD Y corwyntoedd Yn ■yinland y mae'r dail, Yndeb} ""ddinoedd Mewn -vyctriu dig diail; Yn drapb h yragyLDtijys(a, A ayrthio tua'r llawr, Ac eilwaita yn dyrcbafu o- I ryw uebelder mawr. Yr adar wedi dychryn, Cloedig yw pob pig Ni chlywir mwyach emyn Gan feirddion lion y wig Gan ofn yn euro, euro Y Mae eu calon iich, Trueni mawr yw blino it Yr *n o'r adar bach. Y dig gyffrous elfenvw ■ Ynt i'ei ellylloniUrth, .L.o Yn :>1 -o rampau Mewn Weddol nortii, • G, (torychin U, arsv-'ydi. n Trwy'r goedwig fawi yn Oid, (plenum Arntbrl y dii-r,-idion D¡a,W!1) Orweithia yr JE torm. ^njsrtyd Veils. ry & MAIHIAS, ¡

'11" -=- YNYS MON. x. Mawrwych a mwyn yw Meirion, }-1 awddgaracb, mwynacb, yw Môn Rbai a drig yn Ngher'digion, G well i mi gaellle ym M6a Er tecced maea y Saeson, Dwys iawn fodd dewiswn Foa. — Robin Ddu o .Fon. Croeswn Afon Braint, ac awn heibio Tre- ifan, i fjny rhvngom a LLYSLEW, neu, yn 01 Bowiands, Lias-lew—" lie y lladdwyd llew, fel y dynoda y gair lltís Leti lladd." Tybia awdwr y Mona Antiqua fod y parthau hyn o'r ynys unwaith yn lloches i bob bwystfil coed, os nad hefyd i frenin y goedwig ei hunan, pan ydoedd y wlad wedi ei goresgyn drwyddi draw a choed a, phrysgwydd yn y cyfnoc1 Derwyddol. Yr oedd yn nyddiau Rowlands golofa olygua, bedair troedfedd a'r ddeg o byd, yn gor- wedd yn gydwastad ar llawr ger ysgubor Llyslew; a cherllaw olion carnedd iw canfod. SylfaenoddHenryRowlands,P.D., Esgpb -Bangor, Ysgol Rammadegol yn Bottwnog, yn 1616; a gwaddoiodd I11 ag ardreth Llyslew a ffermydd ereill dros Awn yn mlaen ar bydy brif-fiordd. Ca^n olygfa eang ar Ynys Mon. D.y'ina groes- ffordd yn arwain i Sarn-Lleic. Yn y gymmydogaeth yna y mae MYFYEIAK, Lie wedi ei neillduo i efrydiaeth a myfyrdod royfyrle yr ben Dderwyddon. "Yr oedd Rhydderch, o'r Myfyrian, yn uchel-sirydd Mon yn y it 1545. Rhisiart ap Rhydderch, o'r Myfyrian, oedd cyn- nryclliolydd cyntaf Biwmaris yn y par. liamenty- O.C. 1542-. Elen, fercli Rhydd- erch ap Dafydd o'r Myfyrian, a briododd Cadwaladr ap Thomas. Crybwyllir vn History of Gwydir Family," gan gyr John Wynn, iod Owen Holland o'r Berw, a Rhydderch ap Rhisiart o'r Myfyrian, yn ddisgvnyddion yn • y llinell fenywaidd 0 Hywel Sele ap Meuric 0 iNannau. Yn mlaen etto. Ar ein de -dyina BODLEW. —Bod a Llew the lion s den, ffau y llew, medd Rowlands (tud. 25). John Williams o Fodlew, oedd fab William Williams, o c Gochwillan, 0 Lowri ei wraig, merch Henry Sadisbury; ysw., 0 deulu Lleweni. yn rhestr 'gweithiau barddonol Owain Gruffydd o Lanystumdwy, cawn Gowydd Marwnad Mrs Lowri Williams, Bodlew, 1691." Priododd William Williams o Fodlew, Alis, merch Syr Rhys Graffydd o'r Penrhyn, inarchog, ac uchel-siryd d Six Gaernarfon yn 1567, o'i wraig Catrin, merch Py3:s Moatyn 0 Dalacre. Priod- odd Catrin, merch ac. etifedden Thomas Williams, ysw., Fodlew, a'r FiUbn. Ellis, D.D., Person Idanddyiuarj, OantlW:' Ty Ddew^i, a Changliellwr Llanelwy- Y Parch. John Ellis, D.D. peL-son Llan- ddyfnan, ydoedd, bummed mab Oruffydd Ellis, o'r' tun, (i A/fai- ga ei wraig, merch at' etifeddes Sllis o Rhwng y Ddw;yiyd, Clerigwr. Addysgwyd ef yn ngholeg Wadham, Rhydychen, lie y graddiodU yn Athraw yn y Celfyddydau yn 1667- Cafodd bersonoiiaeth Llan- ddyfnan yn 1672. Dyrchafwyd ef yn Gapelwr y Coleg Newydd, ac yn Precentor Ty Ddewi, (i Chaiighfc>ll^r Llanelwy.. Yr oedd yn bergon Llanfor, ger y Bal a. Bu farw yn yr Aniwythig yn 1693, yn 54 miwydd oed, a ciiiaddwyd el yno yn efjlwys St. Chad, lie mae cernad Lladin helaeth i'w gofladwriaeth. Bu Catherine ei wraig farw in 1723, a ciiiadd- wyd hi yn eglwys Llanddaniei. Eu plant: 1. Thomsis Ellis o'r Wern a Bodlew, uchel-siry dd sir Gaernarfon yn I714. pe t fu farw yn. ddibriod Awst lOled, 1721, a 3hladdwyd ef yn Nghastelliiedd. 2. John Ellis, person Llangadwalader, Mon. Fe :u farw hob briodi Hydref 18fed, 1723, a rnladdwyd ef yn Llanddaniel. B. Mar- garet. 4„ Catherine. Margaret Ellis, teres Bodlew, a briododd Harri Trowton ) sir H'vvlffordd. Eu plant: 1. John. I. Ann.. 3. Ellis. 4, Catherine, gwraig Sugh Kennedy, Ysw., M.I)., o deulu y Basils yn yr Alban; a bu iddynt un ferch, Mary, priiod Bryan Alleit, Ysw., mab y Parch. Mr Allett, 0 Chirceton, sir Gaer- sfrog, ac offeiriad Barnham. Ganed iddynt ferch yn y flwyddyn 1773. John Trowton a bnododd Elizabeth Clark, gor- Merch-ferch. Syr Win. Gage, yr hon a adawodd. yn weddw, a hi a briododd Felix Feast, Ysw., uchel-sirydd Mon, yn y flwyddyn 1763, a bu iddynt ddau 0 blant. Crybwylla Rowlands am fath o geudwll dwfr ar fryn bychan gerllaw Bodlew. Mesurai y pantle amgauedig hwn tua thaii llath a deugain o hyd, a saith ar hugain o led ar draws ei ganol, a myned- fa id lo yn y pen cul. Gelwir y fan yn gyffr?diri YR HEN FYNWENT, ac o ran ffurf hitgul ydoedd, ar ffurf ger- llygen, a chlawdd pndd a cheryg o'i am- gylcl., Yr oedd ei waeiod yn wastadlyfn. Ar ei ganol mae adfeilion hen adeilad fechsii a elwid X CAPEL CADWALADE. i Ceggllr oddiwrth ei oxweddiad a'i sefyllfa I .=:=:==- ei fod yn "Wll meudwy" neu "dý gweddi." Dvwed traddodtad y Brenin Prydeinig, Cadwaladr Fendigaid, a'i cyfododd fel lie o addoliad achlysur- 01, ac mai y tir amgylcliynol oedd y gladdfa. Gj-istionogol henaf yn ynys Mon. Ond y mae caddug oesau yn goruoi hanes y fynwent a'r capel ar dir Bodlew. Yehydig is i waered, ar lan afon Braint, L 0 cawn BKOS-Y-CEKYG, lie yr oedd unwaith weddillion cromlech fechan. '.1. Terfynwn y wibdaith hanesyddol hon yn LLANDDANIEL neu Llanddeiniol Fab, eglwys a sylfaen- wyd gan Deiiiial ap Deiniol Wyn o Fangor-Beiaiol—sant ef o' Fangor Mael- or, a gwedi tori hono, efe a aeth i Wynedd uwch Conwy, lley bu yn arllwybraw. Bangor Fawr yn Arllechwedd a elwid Bangor Deiniol yn amser Cadwaladr Fen- digaid. Am Llanddaniel gallwn ddy- yedyd :— r' Fi dull fienaful ya y goeù wig- (kg A'i gwua yu addurn y gym'dpgawl tro A yn ei mynweut y gorwedda ila 0 gyrbae 'd dwndwr byd, fu gynt n fyw. Poh oed-o'rhenwl' at y plectyB GII- Hyd f< i pan gauO udgurn Duw." 'f,

NODION 0 GAERGYBI. LfYTIIYll Y. Oddeutu naw milldir yn ogleddol o'r dref, saif Ynys y Moelrhoniaid, a elwid felly am y c^id digonedd o'r pysgod hyny ger ei glanau vn y blynyddau a aethant heibio ond tfbyn heridyw, y inaent hwy a'r penwaig, &p'r rhai y eeid digonedd 4efyd y pry nyny, wedi gorfod cefnu ers llav/er dydd i yw langreydd tawelach a mwy neillduedig, a h^ny oblegid cynnydd morwria3th' agerol yn ac oddeutu y He hwn. Pyna draddodiad y gymmydog- aeth. Gwelodd rhyw Sais neu gilydd yr enw yna. yn ormod rheftyn, gan ofni am glicied ei en wrtli•'gynanu y fath air, a galwodd y lie yn ddiawdurdod yn Sker- ries," wrth yr linvil enw yr adnabyddir y Ile C) fin bob dosbarth 0 bobl. Yn wir, byddwn yn teimlo yn chwerw pan welwn ein hiaith mewn enwau lleoedd o'r fath fel yn cael Gi'.iditreinio ac yn colli ei thir— he.11 eiriau melusber y Gymraeg ag sy'n gogleisi.o'.n hen aid yn rhoi fforetd i fas- tardd-eiriau eppil Hengist. Ymaith, dreiswyr a bradwyr dieorvyddor trangc ein hiaith! Iaith Gwyllt vValja i farw!—daith em taclait, iju Gadarn, Rhitta Gawr, a Phrydain ap Aedd Mawr. Yr oedd ein hiaith yc enwog"'yneC- \tnis.ei'au hwy— ie, pan^oe.dd Caidea. As8y-r^a» Babiion, vGr)eg, Carthage, a K^iifuin.iyi'1 'gogon iant; ond wele y rhan fwyaf o honynt L hwy wedi eu hysgubo dros giogwyni am- ser, ond ein hiaith nr gael. ac fe fyn, credwH, gyhwiauu muor buddugoliaeth uwch beddrodau ei gelynion oil, a gwel y greadigaeth yn ffagiu. Saif goleudy campus ar yr ynysig hon, yr hwn a gyfod- wyd yn y flwyddyn 1816, goleuni pa un a welirlCoiiIldiroedd 0 fford(I ar dywydd clir. Gerllaw ceir "Trwyn y Gaclair"-rnangre fynyddawg a noetlilwm, yn ymwthio ei thnvyn ysgythrawg i For y Werydd, cyd- rhwng pa un a'r ynys a nodwyd y llwybra llestri y moroedd ar dywydd dymunol er mwynhau golygteydd prydfertlr gororau hen Ynys y Derwyddon; ond pan fydd Dafvdd Jones a ffom ar ei safn. goreu po be flat' iddynt fod o'r fangre. 0 For y Werydd, symmudwn tua'r "Ynys Halen, rhan o'r hon a ffurfia erchwyn yr hen borthladd a fu yn nodedig yn yr hen am- serau fel cyrchfan mawrion y ddaear i gyilawni eu haml au hamrywiol gampau. Telid ymwehada-r lie hwn gan benau eoronawg y byd. Cofadail am un o hon- ynt a gyfodwyd ar y lie, sef er cof am Sior IV., yn ei ymweliad a'n gwlad. Ceir yr adail fdrnaoraidd hon yn un gadarngref ac o'r arddull goreu, yn ugain troedfedd 0 uchder. Ceir yr ysgrifen ganlynol yn aeg y Cymry, yn nghyda chyiieithiad Lladinaidd o'r un- rhyw arm • Cofadail ymweliad y Brenin Sior ag Ynys Mon, Awst vii. MDCCCXXI." Bu Mr Lewis Morris, neu Llewelyn Ddu 0 Fon, yn swyddog am ys- baid 0 amser yn y gyllidfa (eiintor.i house) yn yr ynys hon a goddefer i ni xoddi trem frysiog ar yr hynaiiaeth j?dd a'r bardd iii-iwyl liwii, oddiar ei gyssylltiad a'r lie, wrth fyned heibio. Ganwyd y bardd hwn yn Tyddyn Melus, plwvf Llanfihangel- tre'r-beirdd, MOD, yn y flwyddyn, 1700. Mab hynaf i Morus ap Rhisiart Morus, 0 Margaret ei wraig, ydoedd. Dangosodd gwrthddrych ein sylwadau athrylitli gref yn foreu iav/n, a thrwy hyn cwynai yr hen wr ei dad yn erw'in yn achos ei lachgen Lewis. Yr oedd yn fachgen gwrol a phenderfynol, a dywedir am dano y gallai "wneucl telyn a'i chwareu, wnend Hong a'i hwylio, a gwneud cywydd a i ddatgan a thant." Dywedir yn mhell- ach ddarfod i'n harwr bachgenaidd, yn nghyda rhyw fechgyn ereill, gynllunio ac adeiladu Hong fechan dlos, yr hon a alwyd ganddynt yn "Pegi Fach 0 Ddulas." A. Wedi hyn, trodd ei feddwl at dirfe&uriaeth,. ;¡; ;1- '-r- a pherffeitliiodd gymmaint yn y gelfyddyd pl nes tynu sylw arnryw foneddigion o fri a dylanwad, y rhai a'i dyrchafasant i well amgylchiadau. Yna cawn ef yn swyddog yn nbolldy y dref hon (Caergybi) am ychydig o amser. Rhoddwyd y gwaith ° 0 In arolygu, mesur, a darlunio porthladdoedd, aberoedd, ac arfordir Cymru iddo, pan oedd tua 37 mlwvdd oed. YTr oedd teil- yngdod y llyfr a gyhoeddodd ar hyn y fath fel yr ennillodd glod pob dosbarth 0 bobl, yn neillduol felly y gwaith a gyhoeddwyd gandclo yn y flwyddyn 1748, yr hwn a ystyrid 0 werth mawr y pryd hwnw, ar gyfrif ei reolau mordwyol. 0 dan yr am- gylchiadau hyn, canodd ei frawd-fardd godidog, Goronwy Owain, o Virginia draw, yn y wedd a ganlyn :— Mesurai, gwyddai bob agweddion Llun daear ogylch, llanw dwr eigion, Amgylchoedd moroedd mawrion,t'u cymlawdd lawn y daugosawdd, nid annghyason. I)ae-ir a chwiliodd drwy ei cbalon, Chwalai a c'nloddiai ilw clioluddioii A'i dewis wytbi, meini mwynion, A tbew res euraidd ei tbryaoriou-bethau A'i manylaf ddymunoHon Deuai i'r goleu eu dirgeiiou Olrbeiciodd, chwiliodd yr uchelion, Llwybrau'r tiranau a'r terwynion, Ffiatriawg felit Haniawg, folltau llymion, In awyr ganaid, a ser gwynion Nodau'r liner a'i newidion-hynt cwmmwl 0 fro y oifwl i f6r Neifion." Da iawn, Goronwy; dyna lineHau na welant drangc byth tra bo'r Gymraeg yn iaith llafar. Yr oedd Lewis Morus yn hynafiaethydd enwog. Erys 10 o gyfrol- au o hen ysgrifau Cymreig o'i eiddo, yr rhai a gedwir yn yr Amgueddfa Brydeinig. Dylasem grybwyll hefyd ei fod yn arolyg- ydd tir a mwngloddiau y brenin yn Nghymru, yr hyn a achosodcl ei symmud- iad 0 wlad ei enedigaeth i Aberteifi i fyw, yn yr hwn le y priododd yr ail. waith ag un Ann Lloyd, Penybryn, yn y flwyddyn 1749. Priododd y waith gyntaf gydag Elizabeth Griffith, Ty-wridin, Rhoscolyn, Mon. Bu y dyn mawr hwn farw Ebrill lleg, 1765, yn 65 mlwydd oed. Daear- wyd ei farwol ran yn ngliorphlan Llan- badarn Fawr, swydd Geredigion. Yr oedd Lewis Morus yn fwy 0 hynafiaetbydd nag oedd o fardd; etto, cawn rai darn au barddonol campus o'i eiddo. Tippyn yn gellweirus a'r awen ydoedd yr hyn a welid trwy ei holl gyfansoddiadau agos, ac yn yr hyn hefyd y cyfarfyddai ei wendid ond ymdriiiai'ii ddifrifol, a charai'n eith- afol bobpeth ag y tybiai fod 61 bysedd am- ser arnynt, sef hynafiaethau. Cyfranai addysg gyda'i gaJon fawr a losgai gan dan Cymreig i'r sawl a'i hoffai. Lie bynag y cwrddai ag eginyn addawol, maethai ef gydag ymroddiad tad. lrn hyn y gwelir y dyn yn llawu ynddo, ac nid fel Uawer crachfardd, yn caru lladd y g.wan yn ei wendid. Efe oedd athraw barddonol yr liybarch Goronwy Owain, M.A., Win. | Wynne, Llangynliafal, &c. A'r blaenaf a fu yn swyddog anrhydeddusacli, wedi j hyny; yn nheml Ceridwen na'i athraw, | Am ychwaneg 0 hanes "IJew mawr j Mon," gwel y ddau "Enwogion Cymru" ECr Hen Feirdd gan Eryr Mon. TREBOH MON. Ol-Nodion,—Mr Randle, ac nid Mr Reitheimer, fel yr hysbyswyd yn Llythyr IV., oedd cvnllunydd morfur newydd Caergybi. Dilyn y Five days' ramble in the Isle of Holyhead," gan y diweddar Barch. Thos. Jackson (C.W.), a barodd yr amryfusedd.—T. MON.

LLYTHYR GWYNFARDD DYFED. CLYDAI.—Mae y plwyf hwn yn y rhan o'r wlad a elwir yn awr swydd Benfro. Saif yn agos i'w therfyn dwyreinioI, gan gael ei derfynu gan yr afon Cuch, yr hon yw y 'ifin yn y parth hwn rhwng swyddi Caerfyrddin a Phenfto. Perigloriaet h nen ficeriaeth yw y plwyf, yr hon sydd yn cael ei dal yn bresennol gan y Parch. Thomas Thomas, periglor Trelech. Gan fod tuag wyth milldir rhwng yr eglwysi, mae Clydai yn cael ei gwasanaethu gan gurad. Cafodd yr eglwys ei sylfaenu gan Clydai, merch Brychan, tywysog Brych- einiog, ac y mae yn dwyn ei henw hyd heddyw. Y curad presennol yw y Parch. Rhys W. Price, brodor 0 Fryeheiniog, yr hwn hefyd sydd yn disgyn yn gywir 0 Frychan. Mae yr hen eglwys hon wedi bod yn adeilad hardd o ffurf ddyblyg ond erbyn heddyw, y mae yn resynus iawn ei sefyllfa. Darfu y diweddar Mr Colby, Ffynnonau, ychwanegu 40p. at werth y guradiaeth; ac yr oedd yn bwriadu cym- meryd at adferu yr eglwys, ond bu farw cyn dwyn allan ei fwriad; ond dywerydd mynegu, mae Mrs Colby, ei weddw, yn nghyda r Parch. Robert Colby, ei frawd, 11 yn cymmeryd at y flaenoriaefch o ddwyn hyn i ben yn y flwyddyn nesaf. Mae yn y fynwent hon geryg « Ogham o gryn hynahaeth; ac y mae Mr Brash, yn yr Arclueologia Cavibrensis, yn ddiweddar wedi rhoddi eglurhad tra boddhaol o hon- ynt. Mae careg Ogham hefyd yn y Du- goed, tua milldir o'r eglwys, yr hon a gymmerwyd o'r fynwent ers tua deugain mlynedd yn ol; ond y mae yn dda genym fyn eg u, fod Mr Bowen, y Ditgoed, yn bwriadu ei dychwelyd i'r fynwent mor fuan ag yr adierir yr eglwys. Mae am- I ryw golofoau coffadwriaetiiui yn yreglwy^ a'r fynwent. Mae raynor hardd yn y* eglwys i Lwydiaid Doha Llanerch, sei Thomas Llwyd, Morgan Llwyd. a Samson Lloyd. Yr oedd Samson Lloyd yn bryd- ydd Cymraeg da, a gwelais gyfrol law- ysgrifiol o Hnlsiiuiau o'i waith. Bu fal_^ Gorphenaf 27ain, 1753, yn 63 miwydu oed. BWABD YSGOL TBOEDYKAITK. Rhy\V ,.OE elfen aflonydd ofnadwy ydyw Radicaba-etb. Nis gall byth fod yn llonydd. Ar dwyllft gau addewidion y mae yn byw. Radicalaidd a gorthrymus yw De< Addysg y Weinyddiaeth ddiweddar; ac y mae perffeithrwydd o bono, sef, bwrdd ysgol a gorfodiaeth i anfon plant gol yn gostus a gorthrymus i'r eitbat- Mae llawer 0 blwyfi wedi myned i'r hwn, ac wedi profi edifeirweh cbwer^' ond yn rhy ddiweddar. Nid yw Troed- yraur wedi bod yn ol mewn addysg ers dwy neu dair oes. Gwnaeth yr hen ber* son Bowen, yr hwn fu farw ersagost ddeugain mlynedd yn ol, lawer iawn dros addysgu y phvyf. Yr oedd yma ysg°l flodeuog ers triugain mlynedd yn ol. Mae y Parch. Rhys Jones Lloyd, y rhelthor presennol, wedi gwneud ei ran hefyd. E; mwyn adeiladu ysgoldv newydd, heD fyned i'r draul a'r ffolineb o ffurfio bwrdd ysgol, efe a gyiiuygiodd 50p. tuag at hyny, ac 20p. y flwyddyn at yr ysgol; ond yr oedd Radicaliaeth yn rhy aflonydd, ynfyd, cyffrous, ao anniolc", gar i werthfawrogi y fath gynnyg caredig ac liaelionus. Pan y mae y fath ddyll a Mr Henry Richards yn treulio rhyW gymmaint o'i amser bob blwyddyn yn Y dyffryn hwn, nis gall lai na bod hadaU Y pren Radicalaidd yn cael eu hau yn yr ardal. Yn etholiad cyffredinol 1868, yr oedd yr areithwyr Radicalaidd yn mbob pwlpud a phob man cyhoeddus, yn cyn- hyrfu y bobl drwy fynegu eu bod yn talll gormod o drethi o lawer, ac ei fod ef, M. Richards, yn myned i'r Senedd ef mwyn diddymu y trethi trymion hyn oedd ar lethu y ffermwyr druain. Cafodd g»r noedd lawer 0 bleidleisiau drwy bynY' Ond pa faint a wnaeth efe tuag at hyny,* Dim. Un o'r pethau cyntaf a wnaeth E. Matthew Richards, Henry Richards, cyfeillion, oedd ymdrecdiu taflu treuli3,11 yr etholiadau ar yr etholwyr! Dyma Y dynion fu ychydig cyn hyny yn adaW tynn y-trethi i J awr Y mae plwyfolJOIl Troedyraur, Bettws Ifan, Llanfair Tref- belygen, a Llangynllo, wedi bod yn wyn yn fawr fod y rhenti a'r trethi yn drymion, ac y maent yn dywedyd by11. y awr; ond a oes neb yn ei bwyll a goelia II fath ddynion ? Y mae plwyf Cill-bedy" yn barod yn goriud tahi 8c y ['unt 0 dretb bwidd ysgol. ac bcb godi III.I', ,;golay newydd, ?co erbyn gwneud ny, bydd Y dreth yn sicr y ajpryar- fy'aitW ob- punt. Y map, rhai plwyfi yn Ngheredigi011 yu gorfod talu o bedwar swlit y bunt 0 drethi bwrdd ysgol. Dyma Radicaliaeth ynfyd Troedyraur wedi tatiu y trethdal^ryr i'r gofid a'r draul afreidiol hon Dyina gynnyg caredig a haelionus y-rheitbor parchus wedi ei wrthod gyda dirmyg- Gellir dywedyd, heb ofni troseddu dim af y gwirionedd, ei fod ef a'i deulu parchns, y dynion mwyaf llednais, boneddigaidd, a Christionogol yn ghymru-bob amser yll 9 0 barod i wasanaethu ei blwyfolion yn mhob modd. Os bydd rhyw gyfarfod cyhoedduB yn y capeli ar hyd yr wythnos, y mae efe yno. Mae efe a'i frawd, Syr Thomas Lloyd, yn barod i lywyddu ar unrliyw achlysur; ond dyma ei gynnyg wedi ei wrthod gyda sarhad Nid yw y fath foneddwr anrliycl" eddus i gael bod yn aelod o'r bwrdd ysgol. Dyrna y fath beth yw Radicaliaeth yn ei gogoniant! Bobl Troedyraur, peidiwcb H chwyn ar y rhenti a'r trethi mwyach. Dilys fod eich tiroedd yn rhy isel, onid& ni fuasech yn gwrandaw ar hudolwyr barfog a chesfcog fu yn eich hudo i gym- meryd y baich dielw hwn ar eich cefnau. Os bydd eich tirfeddianwyr yn ychwaneg eich rhenti yn fuan, peidiweh synu, cbwi sydd wedi dangos fod eich rhenti a' ell trethi yn ysgeifn. 0 'E waagwyd am fwrdd ysgol—o syniad Personan hununol; ■ Ymroi i lwydd a mawr lol, Efo'u liawydd fyfiol Gwenent, yiBluent am lwydd,—ymgaru Am gyrhaedd euwogrwydrl ,4, Dwyu nodau lied annedwydd, Ysu a eoa eisieu awydd. Ymgyrcha am y goreliest,—a'r yatryW, O'r Wstrws i Frongest; Ffugio y gwir a dirwest, Nodau y Cortf," a gwneud cest! Celu, a gwaau y gwir—efo rhwysg, Drwy'r fro a'r mynydd-dir; A tbaeuu rhyw betbau anwir, IW Gwenu heb baU-gwneud gwyneb hir. Wstrws sydd dyddyn yn mynydd-dir Capel Cynon, a Brongest sydd bentref agos yn ngwaelod Dyffryn Troedyraur. CYMDEIT-HAs:HyNAF, IAETJJOL CYIVIUU.- -MaO y gymdeithas hon i gynnal ei chyfarfod blynyddol yn Awst nesaf yn nhref bynafol Caerfyrddin. Mae y dref a'r ardal hon yn llawn o weddillion hynafiaethol.. Y Uywydd ydyw Esgob newydd Tyddewi. lw.gfyr 26aiu, 18;74.