Llais Y Wlad

tw Y GOHEBYDD GWIBIOL. CAEKPHILI.—-Mr. (I illiovi fTonss (Gwilym Hid).—Yr oedd y diweddar Mr Wiliiam Jones (Gwilym llid) yn un o lenorion yr ben ysgol, yn ddilol a gwladgarol byd as- gwrn ei geln. Yr oedd yn enedigol o Lanilid, sir Forganwg. Yr oedd yn ddyn golygus a hawddgar, ac yn fardd coeth. Daeth i sylw yn amser eisteddfodau mawr- eddog y Elenni. Ie, dyna beth oedd eis- teddfodau, nid lol o bethau, fel eistedd. fodau y cyfnod hwn. Yr amser hyny yr oedd Tegid a'r gwladgarol a'r clysgedig Carnhuanawc yn eu blodeu. Gwlanen Gwilym Did oedd yn ennill y dorcli yn yr eisteddfodau hyny, a daeth yn enwog fel gwneutliurwr gwlaneni Cymreig. Rhodd- odd ei fa,snach i fyny, a neillduodd i fyw ar ei arian i Gaerphili. Y tro cyntaf y cyfarfyddais ag llid. oedd yn Eisteddfod Genhedlaethol Aberdar, yn nghwmni y diweddar Nicander, Dewi Wyn, Alaw Goch, Cunllo, yr hen Garadawc o'r Fenni, Dr. Price, a'r twymngalon Dewi Haran, a llu o lenorion a beirdd. Y mae Alaw Goch, Nicander, Huw Tegai, Emlyn, a Nefydd, oil yn isel eu penau yn gorpbwys ar arffed oer y bedd, ac yn cysgu cwsg hirnos fawr angeu. Yr oedd Gwilym Ilid yn flaenor parchus gyda'r Methodistiaid. Tori Methodistaidd oedd Mr William Jones, ac yr oedd yn cashau y newydd- bethau sydd wedi cael eu dwyn i'r capeli —concerts, penny readings, a phregethwyr mewn peisiau. Yr oeddwn yn arfer galw i'w weled yn y blynyddoedd olaf o'i oes, pan oedd yn cael ei gaethiwo gan afiechyd poenus. Yr oedd yn arfer siaradyn hollol ddiragfarn am bob plaid. Wrth siarad am awelon dysgeidiaeth yr oes, dywedodd ei fod yn falch iawn o feddwl fod Eglwys Loegr yn cadw halogrwydd yr oes allan o'i chynteddoedd. Dioddefodd gystudd hirfaith, yr hwn a'i cyfyngodd i'w dy am flynyddoedd cyn iddo farw. Heddwch i'w lwch yn mynwent St. Mar- tin. Gadawodd nifer fawr o law-ysgrifau, a'i weithiau barddonol ar ei ol. Bu sou unwaith fod Mabon Sant o Ystradmynacb yn myned i'w trefnu i'r wasg. Yn ymyl Caerphili y cyfanneddodd, ac etto am wn i, hen fardd doniol ofnadwy, digrif i'r pen —Mr Walter Coslett. Fel yr oeddwn yn myned ar bererindod at y Maenchwyf, Pontypridd, un diwrnod, gelwais yn Aber, He yr oedd Mr Coslett, a threuliais awr ddifyr yn ei gwmni. Y mae gwythien farddonol yn rhedeg trwy y teulu hwn. Magodd ddau fardd talentog, sef Mr Wm. Coslett (Gwilym Elian), a'i frawd, Carn Elian. Yr wyf wedi cyfavfod a Gwilym Elian mewn amryw eisteddlodau, ac fel y dywed gwyr Morganwg, bachgen ffamws yw ef. Ar lethr y bryn tuhvrit i Gaerphili y mae y Groeswen, lie yr huna Caledtryn ac Ieuan Gwynedd,ac fel y gwyr eich dar- ilenwyr, codwyd cofadail am y ddan wr enwog hyny. Yr oedd dau balas enwog yn yr ardal hon, sef Enau'r-glyn, yr hwn cedd yn perthyn i un Roger Powell. Prynodd Mr Goodrich Enau'r-glyn. Y mae y palas wedi cael ei droi yn fwthyn- dai ers blynyddoedd. Y nesaf oedd y Van, perthynol i'r Lewisiaid, o hêl, rai yr hanodd prif deuluoecld y Deheudir. Y mae y Van wedi cael ei droi yn ffermdy. Y mae yma dy colomenod crwn anferth o faint. Yr oedd yn anrhydedd mawr i foneddwr i gadw colomenod yn yr hen amser. Adeiladwyd hwn yn y bymtheg- fed ganrif. Darfu Cymdeithas Naturiaethwyr Caer- dydd gynnal un o'u cyfarfodydd yn ardal Caerphili, ac ymwelwyd ag amryw fanau dan arweiniad eich gohebydd, a darllenais bapyr ar hanes y Van oddiar ben yr hen adfail. Yr oedd gan deulu y Van gapel yn eglwys Bedwas, yn yr hwn y cafodd llawer o honynt eu claddu. f Rhoddwyd gwobr o bum' punt yn Eis- teddfod Caerphili am hanes y Van. En- nillodd Mr Richard Lloyd (Cenydd), y bardd, a Mr Thomas Evans (Mabon), y wobr. Gobeithiaf y bydd i'r pwyllgor eu cyhoeddi. Pa les yw rhoddi gwobrau, a gyru dynion i ymdraffertbu i gasglu defn- yddiau, ac ar ol yr eisteddfod gloi i fyny y cyfansoddiadau mewn boxes llychlyd? Pe buaswn yn alluog i ysgrifenu traetbawd hanesyddol neuwyddonol, ni anfonwn ef i un eisteddfod, canys ni welsai na gwynt na haul, fel y byddai Pali Jones, o'r Hafodlas, yn arfer dyweud am ei dillad. Cerddwch i'r fan a'r lie y mynoch, chwi gyfarfyddwch a, chymmeriadau hynod. Yr oedd dau gymmeriad hynod yn a: dal Caerphili, a dau ben swyddog. oJ Un oedd y diweddar Mr Evan Williams, Pwllypant. Hen fab gweddw oedd hwn, a philosoph- ydd i'r carn. Yr oedd yn arfer myned i'r Eglwys ar brydiau, ond un dydd Sul aeth i'r Eglwys, ac yr oedd Miss Jones, yr ys- golfeistres yn ei eisteddle. Ffromodd yn ddychrynllyd, ac ni welwyd mo'i wyneb yno mwyach. Gwnaeth y gymmuhrodd ryfeddaf a wnaeth un dyn o'r tuallan i nawdd-dy y gwallgofiaid. Rhoddodd ei holl feddiannau, gwerth miloedd, i Ardal- ydd Bute. Nid oedd yn perthyn iddo y nawfed ach ac nid oedd yu ei adnabod yn bersonoJ, a gadawodd ei beiw-iynasau heb ddimmeu'r delyn. Gorcbymynodd e u yn ei ewyllys i'w ferlyn gael ei saothu ar ol iddo farw, a gadawodd bum swllt yr wythnos at gaclw ei gi, y creaaur a salwaf a welodd llygad erioed. Nid oes son iddo gyfranu dim at achosion eiuseu- gar, ond dwy bunt uiiwaith at ysgol Fryt- anaidd Caerphili; ac yr oeddynt yn dy- wedyd iddo wneud y weithred haelionus hon o spite i'r person. Gorchymynodd fod dwy wyddfaen i gael eu codi i'w goff- adwriaeth yn Llan Eilian a St. Martin. Yr wyf yn gobeithio na ddarfu personiaid y plwyfydd hyn ganiattau iddynt gael eu gosod i fyny am ddim yn yr eglwysi. Yr oedd claddedigaeth asyn yn ddigon da i ddyn a wnai y fath gam a'i deulu. Rhodd- wyd llawer callach dyn yn y gwallgof-df nag ef. Dywedir mai ei reswm oedd hyn—Yr oedd yn gwybod y buasai i Ardalydd Bute gadw ei eiddo heb eu gwerthu. Cymmeriad arall oedd y diweddar Mr Joseph Davies, o'r Ty Isaf, Bedwas, Y. H. Meddyg oedd Mr Davies wrth ei alwedig- aeth. Yr oedd hwn yn gymmeriad hynod. Casglu cyfoeth oedd ei hobby yntau. Yr oedd yn godwr boreu, a gallesid ei weled gyda'r wawr ar gefn ei ferlyn haf a gauaf ar ben y mynydd, ac yr oedd yn ymweled a'r cleifion y peth cyntaf yn y boreu. Yr oedd yn arfer cadw cwn hela, ac yn bel- iwr mawr; yr oedd ei barlwr yn Ilawn o gynffonau llwynogod, ac yr oedd yn cofio am banes helfa pob cynffon ar ben ei hun. Pan oedd ef yn myned oddicartref i Gasnewydd, gwisgai ei fotasau clos gwyn, cot a gwasgod werdd, a chap heliwr. Dy- chwelai yn gynnar, ac ar ol newid ei ddiliad, gwisgai mewn diwyg ffermwr, a gweithiai ar ei fferm. Yr oedd ei ddull o ffermu a phob peth arall yn yr un dull a'i deidiau. Ni chafodd un diwrnod o saldra hyd ei farwolaeth, yr hyn a gymmerodd le mewn cab yn y Casnewydd, pan oedd dros 80 mlwydd oed. Cymmeriad hynod arall yw Dr Price, o Boctypridd, a anwyd yn yr un ardal, yr hwn sydd yn awr yn agos i bedwar ugain oed; mor syth a ffon, a heinyf a llangc. Gwisga am ei ben gap o groen llwynog a'r gynffon yn hongian dros ei gefn, siacced heb un gwttws iddi, gwasgod fflamgoch, a llodrau a scollops yn y gwaelod, yr un ddull a Van Dyke, a'i farf yn hirllaes. Y mae Dr Price yn Dderwydd yn ei farn fel Myfyr. Y mae yn syndod i feddwl am ei got; nid yw wedi anmharu dim. Y mae gweithiau yr hen feirdd ar benau ei fysedd. Nid oes un dyn byw bedyddiol wedi ym- gyfreithio cymmaint ag ef. Yr oedd yn arfer cadw geifr ar ei dir; gwnaeth y rhai hyn ddifrod ar y coed, planhigfa gwr boneddig yn yr ardal, a chymmerodd treial mawr le. Costiodd gannoedd iddo. Ys- tyrir ef yn feddyg medrus tuhwnt i'r cy- ffredin ac y mae gan y brodorion ym ddiried mawr ynddo. Y GOHEBYDD GWIBIOL.

LLITH DAFYDD EPPYNT. YSTRAD IRFON.—Ffair Liangamarch.— Ar yr oil cafwyd ffair yn hytrach yn fyw- iog, sef, ac ystyried cyfiwr isel masnach yn y wlad; y ceffylau a'r ebolion yn cyrbaedd crog-bris, ond dim myned ar y da. CWRDD YSGOL.—Bu yma gyfarfod, neu yr hyn a fwriedid fod yn gyfarfod, o'r natur hwn, yr wythnos diweddaf; canys, fel y crybwyllwyd yr wythnos o'r blaen, eychwynwyd petitiwn gan arglwyddi. Capel Mynydd yr Olewydd, yr hwn hefyd a gariwyd yn llechwraidd o dy i dt, gan wr o lafarwr anesmwyth, busnesgar, a'i dreth yn dair ceiniog. A chan wneud ochenaid gwynfanus dromlwythog ar gyflwr llygredig yr Eglwys, gwasgid ar y saint y ddyledswydd o lawnodi y ddeiseb. Dydd y cyfarfod a ddaeth, pryd y cododd gwr o offeiriad ar ei bedion. Chwi ddyn- ion ffolion, ebe fe, pa hyd y cymmerwch eich. camarwain, y dall yn tywys y dall ? Nid ydyw y cwrdd hwn werth bottwm corn. Ar hyny darllenodd goruchwyliwr y Frenines o lyfr y gyfraith gan ddatgan y cyfarfod yn iittll and void, fel y gwyddai pob un o synwyr ei fod ar y cyntaf, fel y dybenoddyr ymgyrch a'r cad-gyffro gogon- eddus hwn mewn mwg, a gohiriwyd sine die. Bu cyd-ymddyddan caredig cyn ymadaei, pryd gyda phethau ereill y darllenodd y gwr o lafarwr ysgrif ddysg- edig i'r plwyfolion ymgynnuliedig ar fatter addysg, bwrdd ysgol, &c., .pryd y dy- munwyd ar y gwr o lafarwr oblegid y goleuni newydd a ddatguddiai i'w chyfieithu i'r Saesneg a'r Lladin ac i ieithodd ereill dysgedig Ewrop, gan yru pawb ei gopi i swyddogion yr Educational Department. Dywedodd hefyd, ar ol myned all an mewn agwedd gyffrous, a chyda Ilef uchel, fod y degwm i ymddiflanu mewn fair biynedd a rhyw wythnosau, yr hyn beth fel y deallasom gwedi hyny a ddatguddiwyd i'r gwr o lafarwr y nos cyn y cwrdd pwysig hwn mewn gweledigaeth. Gyda Haw, mae yn syndod beth sydd gan fan bregethwyr fel rheol yn erbyn y voluntary system. Ai ofn sydd arnynt nad oes le i'r pregethwr ar ysgolfeistr aryr un march, neu y rhoddir y grwpper i'r gwr o lafarwr ? A phaham y ceir y dosbarth hwn a'u bryd ar feichio y wbura dyled, ac yn bendifaddeii ftiiy eu plwyfydd eu hun- aiu 2 Mae E yn hunllef ar yr ymenydd, yn water on the brain, i'r manion hyn, sef Jle byddo ymenycld, 0 ddrws y ci pel y cymmerant livvy eu dammeg, ac er mwyn gwasanaethu bustl a cliwerwedd v cyfryw ddynion ceisir bachu trethdalwyr cyfrifol y plwyf wrth y car llusg, pan mewn gwirionedd nid oes yma gapelyddiaeth nac Eglwysyddiaeth yn ymyiyd o gwbl.. Gyda golwg ar blwyf Llangamarch, maenatur yr adeiladaumor oleu a'r haul, sef i'r neb a all weled y gwahaniaeth rbwng lOOp (sef yr hyn swm a fyddai yn ddigon i adnewyddu y ddau ysgoldy) a rhyw 2,000p, heb gymmeryd i mewn draul swyddogion y bwrdd ysgol, tivo-thirds o ba swm a ddisgynai ar dreth- dalwyr y plwyf hwn pe ffurfid yr united school districts a'r peth a elwir y school board. Pobl gyfrifol, cefnog, hoyw, iach- us, heddychol, llawn cymmydogaeth dda, diddichell, diragrith, a llonydd ydyw hen ffermwyr y plwyf hwn, heb unrrhyw elyn- iaeth at Eglwys na chapel. Live and let live-hyny yw, pe ceffid llonydd gan fan gorgwn, canys cyd-adeiladasant yma nid yn unig eu capelydd, ond yr Eglwys hefyd, heb drwblu llawer ar neb allan o'r plwyf, a hyny ar draul y trefniant gwir- foddol, a'r hyn a wnacd a ellid wneud etto, os ceir llonydd, gan arbed hefyd y plwyf o ryw fil a hanner o bunnau. ,CADAIR EPPYNT.—Difianiad y Degwrn- Dechreuad y Mil Blynyddoedd.— Quoth iEsop, yes wben folly is ralJk, A laugh is the thing to fling at fools." Heddyw y boreu, Dafydd Cadwaladr yn sefyll ar ei bedion. Ebe fe, mewn llais uchel mesuredig :— Bu gweledigaeth, sef i wr o lafarwr ar Irfon, nid amgen yr apostol pren; ac wele angel a ymddang- osodd iddo, ac efe mewn breuddwyd; a'r angel a gododd ei lef, gan ddywedyd, "Tairblynedd a fydd etto, a'r degwm a gwympir, ac ar hyny y mil blynyddoedd yn dechreu." Ar hyny gofynodd y gwr o lafarwr i'r angel o berthynas i'r Bwrdd Ys- gol, a'r angel a attebodd ac a ddywedodd, Bydded treth ysgol, canys digon ar gefn y casgliad ydyw yr olfeiriadaeth capelog," ebe yr angel. Hefyd, ychwanegai yr angel ddywedyd, Doder Arglwyddi Mynydd yr Olewydd ar fwrdd neu glwb ysgol-school company," ebe yr angel, yn Gymraeg a Saesneg. Gwedi hyny, ym* grymodd yr angel yn mhresennoldeb y gwr o lafarwr, ac yn a diflanodd. Pan oedd Cadwaladr etto yn llefaru, saethodd Dafydd y Crydd ar ei bedion, ac a groch- lefodd, Nid angel, ond ellyll sect, a yIll- ddangosodd iddo, canys y mae pob tretb yn well na threthu hur y gweitbiwr, gan ddegymu tal plwyf y weddw. Breuddwyd hen wrach wrth ei hewyllys." Ar hyny Dafydd y Badell a barodd i. Dafydd yIll- lonyddu, a pheidio gwylltio. Ar olhyny, Ysbryd y Clochdy a ymunionodd a chaB ddyrchafu ei lef, efe a ddywedodd:- Tair blynedd y sydd," ebe fe, "a'r degwm a gwympir; darfodedig yw pob peth is-loerawl. Y degwm sydd wedi bod ya ngwasanaeth yr Eglwys trwy ystod oesau yr olfodiant mawr, a chyfnod e1 darddiad gwedi myned i golli yn mru am- ser. Trwy y cyfnod patriarchaidd yr oedd y degwm yn gyllid eglwysig yn meddiant yroffeiriadaeth (Gen.xiv.20)." Wedihyny, trwy gyfnod yrEglwys Foesenaidd, canys ebe Duw, Byddeii dygwiu i'r offciria-1 aeth trwy ddeddf dragwyddol" (Num- xviii.) Gwedi bod yn gyllid Cristionog* aeth yn Nghymru er ei phlaniad cyntaf yma dan Lieufer Mawr, oed Crist 280; gwedi goroesi dymchweliadau ymherodr- aethau a gorseddau er chwalu teu- luoedd teyinachor a phendefigOJI trawsfeddiannu efi'eddiaethau, cyf- newid a goresgyn meddiannau, gan 1 Saeson, y Daniaid, a'r Norman Coch, &c" wele safodd hwn, y degwm, yn gyllid eg- lwysig trwy y chwilfryiion oil, heb neb yrJ rhyfygu na meiddio dodi ei law ar hwrJ. Gwedi hyny, yn nadgorphoriad y my11' achlogydd gan Harri yr Wythfed j gwedi hyny, pan yrodd Oliver CromW^ y deyrnas yn draed moch, gan ddienyddi0 yr archesgob, tori pen y brenin, a bwr^ ■6,000 o offeiriaid o'u by wioliaethau, safo^ y degwm, canys nid oedd mo'r Pengrw" a'r- Puritan mor fi'ol a gadael i'r de fyned gyda y gwynt. Canys ceir hwy^ yn pesgi yn y cae degwm hyd onicbwyd: wyd hwy allan gan y deyrnas pan gwed} f sobri. Ni werthwyd ac niphrynwyd e; erioed. Corphorwyd y degwm yn y fawr (Magna Charta), Bunnymedxe. p¡ oes moddiant mor hen yn y byd, nid Y teitl Victoria i'w gorsedd ond megys cl: i'w gydmaru yn ymyl teitl yr Eglwys 1 degwm. Ond chwanegai yr ysbryd ddl' wedyd mewn llais dwlii,—mae y drosodd. Tair blynedd, a'r degwm a y. flana, ni bydd mwy ond cilddwrnia^j1 treth y setau, treth tobacco yr achos, tret ceiniog y pen am holi y plant, &c., tretbj n sgubell, treth y gaiinvyll,-ni bydd ond 1 trethodd hyn yn teyrnasau o'r afon bY derfynau y ddaiar; canys felly y dywed J gwr o lafarwr, yr hwn pan yn dywet1 11 hyny a derchafoddei lygad tua'r nef, Y dangos sobrwydd a diragrithrwydd calor; Fel hyn y llefarodd yspryd y clochdy. hyny disgynodd yr awen ar Dafydd BrY ý ydd Main. Y ganghanedd gwtta, Main :— Diflaniant, hen fyd, yw dy gujbl, Ar ddim gellir yaia rhpi llpw; A oywedyd saif hwn yn dragywydd, Piflana fel enfys y gwlaw. Ar byny gwelid Dafydd y Cnwch weWI 0 gwewyresgor. I ddechreu, ebe Pafydj, mesur cywydd, hyppynt deuair hirioll: Penboethni BUT ei gwep, Jackyddiaeth olwg ufel,