Llais Y Wlad

DYDD GWENER, MEDI 18, 1874. fi; Y DDWY OCHR I'R DDALEN. Hen ddywediad cySredin ydyw fod dwy ochr i bob ddalen, a chan y eredwn y gellir ei gymmhwyso at achos y BarnwrVaughan Williams, goddefer i ni amcanu gwneud hyny. Yr ydym wedi cael mantais i ym- gydnabyddu ag arferion y boneddwr hwn, cyn dyfod o hono yn ymgeisydd am an- farwoldeb drwy gyfres o ymddygiadau ag ydynt wedi eyffroi y wlad. Yn y blynydd- oedd a aethant heibio, rhaid cydnabod na nodweddid ei ymddygiad a dim anymunol namyn yehydig brinder amynedd, ac o ganlyniad y mae yn anhawdd rhoddi cyf- rif am y cyfnewidiad llwyr sydd wedi dy- fod drosto yn ystod yr ychydig fisoedd diweddaf heb gydnabod ei fod yn dioddef oddiwrth rhyw anhwylder. Nis gall neb gyfiawnhau ei weinyddiad llawdrwm o awdurdod a dybiai yn ei feddiant; a naturiol ddigon i ddigofaint y wlad gael ei ennyn i'r graddau eithaf gan garchariad yr hen yriedydd parchus o Rhyl. Fel yr esboniodd Mr Watkin Williams yr adran o'r gyfraith, ni chynnysgaeddir barnwyr ag awdurdod i garcharu ond i'r dyben o Bicrhau heddwch a gweddeidd-dra yn eu llysoedd; ac y mae bygwth traddodi cyf- reithwyr parchus i garchar yn rhywbeth mwy na digon. Etto, dyna y cwrs y mae Mr Vaughan Williams wedi tybio yn ddoeth ei fabwysiadu mewn amrywiol lys- oedd diweddar ac yn ein tyb ni yr oedd yn llawn bryd cymmeryd mesurau effeith- iol er rhoddi terfyn uniongyrchol ar yr hyn yr ymddangosai yn draha anyoddefol. Yr oedd gweithrediadau y cyfarfod pwysig a gynnaliwyd yn Rhyl yr wythnos ddi- weddaf yn cael eu nodweddu a'r holl ddif- rifoldeb a weddai i'r achos yr ymdrinid ag ef, ac ymgadwai y gwahanol lefarwyr o fewn terfynau cymmedroldeb tra yn cyffwrdd ag ymddygiadau rhyfedd Mr Vaughan Williams. Rhoddid ystyriaeth ddyladwy i'r syniad y gallasai, y barnwr fod yn dyoddef oddiwrth rhyw anhwyl- der; ond a chaniattau hyny, yr ydym yn gorfod cydsynio ag un o'r llefarwyr pan y dywedai fod cyfrifol- deb mawr yn gorwedd ar ysgwyddau ei feddyg a'i berthynasau. Tueddir ni i gredu ddarfod i'r cyfnewidiad eglur yn ymddygiad Mr Williams gael ei gyn- nhyrchu gan anhwylder; ond, tra yn cydymdeimlo ag ef o dan y fath amgylch- iadau, nis gallwn feio y wlad am wrthod ymgymmodi a'r driniaeth a dderbyniai yn ddiweddar oddiar ei law. Nid amcan y cyfarfod ydoedd erlid na diraiygu y bamwr o gwbl, ond ystyried y moddion goreu er sicrhau gweinyddiad cyfiawnder yn deg a didramgwydd ac os gorfydd- odd cyndynrwydd i'r wlad gymmeryd y flaenoriaeth yn yr achos, wrth ddrws Mr Williams neu ei berthynasau, dyledswydd eglur pa rai ydoedd pwyso arno i ymddi- swyddo, y gorwedd yr holl gyfrifoldeb. Hysbysir bellach fod y barnwr wedi ym- ddiswyddo; ond carasem ni weled y cyfryw gwrs doeth yn cael ei fabwysiadu cyn i'r wlad orfod penderfynu dwyn yr achos gerbron yr Arglwydd Ganghellydd, yr hyn a leiha y gobaith- am flwydd-dal. Modd bynag, os yw yr achos heb ei anfon i fyny yn ffurfiol, carem weled ein cyd- wladwyr yn arfer pob gochelgarwch a chymmedroldeb mewn achos ag y dylid ymdrin ag ef gyda graddau helaeth o dynerwch. Nis gall neb sydd wedi arfer mynychu y llysoedd yn ystod y blynydd- au diweddar lai na chydnabod fod y Barnwr Williams yn feddiannol ar ddysg, gallu, ac annibyniaeth digonol i gyflawni ei ddyledswyddau pwysig gydag effeith- iolrwydd boddhaol; ac os ydyw ei anallu presennol yn tarddu o'r ffynnonell a awgrymwyd, y mae yn wrthddrych tos- turi a chydymdeimlad yn hytrach na gwawd ac erledigaeth. Os ydyw y rhybudd o'i ymddiswyddiad eisoes yn nwylaw yr Arglwydd Ganghellydd, dichon mai afreidiol fyddai i'r cyhoedd weith- redu ymhellach yn yr achos ond os gwelir yn ddoeth anfon deiseb i fyny, credwn y gellid ar yr un pryd annog rhoddi blwydd-dal i'r barnwr, pan yr ystyrir yn deg a diragfarn y ddwy ochr i'r ddalen.

AT CRAIG Y FOELALLT. SYR,—Fy rheswm dros gyfeirio fel hyn attoch ydyw, fy mod yn eich ystyried yn hanesydd gwych ac addfed. Gan hyny, a fyddwch mor hynaws a chymmwynasgar, a fy nghysgaethu a gwybodaeth trwy Llais y Wlad, a gyhoeddwyd dyddiadur yr Eisteddfodwyr". am y flwyddyn hon (1874); os do, gan bwy, a pha le y gall- wyf gael copi.o hono, oherwydcl mi garwn yn fawr ei gael. Y mae genyf un am 1873, ac yr ydwyf yn ei fawrygu yn hynod iawn. Medi 12, 1874. CILMAOHALLT.

RHANU YR YSBAIL. FONEDDIGION,-Da genyf allu eich llon- gyfarch chwi a phwyllgor Eisteddfod C> Freiniol Bangor ar y llwyddiant diam- mheuol a fa ynglyn a'ch anturiaeth- anturiaeth, meddaf, oblegid felly yr ed- rychidarni gan y wlad yn gyffredinol. Hawdd ydoedd gweled y buasai eich costau yn enfawr. Tybiwn i yn bresennol eich bod yn rhedeg i eithafion afresymol gyda'r adferteisio hefyd, i'm tyb ostyng- edig i, gallasech hebgor un os nad dau o'r ysgrifenyddion, heb son am y lliaws Phariseaid a'r eryrod barddol a ddilyn- ant symmudiadau o'r fath, bob amser yn barod i wledda ar y gelain. Digwyddais fod mewn gwestty yn eich dinas yr wyth- nos ddiweddaf, a deallais fod matterion yr eisteddfod yn cael eu trafod-pobpeth yn arddangos y teimladau I goreu, ynghyda'r 500p. o arian gweddill. Ebe finnau, bydd y wlad, gyfeillion, yn dis- gwyl rhodd o 150p. o leiaf at Goleg y Genedl yn Aberystwyth. A chan ych- wanegu dywedais, Cymmerwch bob pwyll ac arafwch wrth ranu yr yspail, onite ofer fydd unrhyw appel at y wlad ynglyn ag eisteddfodau dyfodol. Yr oeddwn yn synio yn gryf fy mod yn rhoddi gair yn ei amser; ond, foneddigion, fe'm cipiwyd i fyny mewn dull tra sydyn ac annisgwyl- iadwy. Dywedwyd wrthyf fod yr ysgrif- enyddion heb eu talu, ac hefyd fod yn angenrheidiol rhoddi deg punt yn ych- waneg i Gweirydd ap Rhys am feirniadu. Ar bob cyfrif, foneddigion, bydded i chwi dalu yr ysgrifenyddion yn deilwng; ond yr ydwyf yn hawlio gwybodaeth oddiar eich llaw fel pwyllgor ar ba dir yr ydych yn gwneuthur gwahaniaeth yn eich tal i Gweirydd ap Rhys rhagor beirniaid ereill ? Os iawn y cofiwyf yr oedd Gweirydd yn cydfeirniadu ar ddau destyn tua thri cyfansoddiad ar bob un. Paham y talas- och fwy iddo ef, sef (lOp.) rhagor ei gyd- feirniaid Meudwy Mon a gwr mi dybiaf o'r enw Mr Thomas ? Yr ydwyf yn eich dal yn gyfrifol fel pwyllgor o wyr goleu- edig a gonest am yr annghyfartaledd an- esboniadwy. Ond pa beth a ddywed y wlad am y bwriad a'r rhagdrefniad o anrhegu Gweirydd a DEG PUNT yn ych- waneg. Os tlodi ac angenoctyd ydyw y ddadl wele y -mae y tlodion gyda chwi bob amser hyd ddiwedd y byd "—felly am Goleg Aberystwyth. 0 barthed i'r Infirmary a'r Museum, chwychwi yn Man- gor a ddylech wybod oreu. Ond os ydych wedi addaw at y sefydliadau uchod bydded i chwi ofalu am gwblhau. Melltith eisteddfodau y blynyddoedd a fu ydoedd y fantais annheg a gymmerid arnynt gan feirdd a llenorion ymhongar, hunanol, a rhai na phetrusant gyfoetbogi eu hunain ar draul yspeilio y wlad.- Ydwyf, &c., UN O'E BEIRNIAID,

HYN A'R LLALL, YMA AC ACW. MEISTRI GLYGWRS,-Gair yn fyr rwsnos yma at bwyllgor steddfod Bangor. Gyf- eillion, mau rumour ar hyd a thraws y wlad y boch cbi yn, ne am sgwandro'r arian sy'n weddill ar ol y steddfod trw roi gormod o lawar o dal i rai am i gwasan- aeth. Glywis i yn ddistaw bach fod un o'r beirniaid am gaul cimmin dair gwaith am farnu ar un testyn ag oedd swm y wobr am y cyfansoddiad buddugol ar y testyn hwnw. Gwarchod pawb! be ydi ych meddwl chi, ddynion ? Neith peth felly mo'r tro. Mi ewch yn destyn siarad drw'r boll wlad, ac fe ddichon yr eith ryw rai i ddadla prun ai ffyliad ta twyllwrs ydach chi. Hwrach y deudith ryw un mod i yn arfar iaith rhy gre nag ydw, os ydi y rhyn a glywis i'n debyg o gymryd lie, herwydd fe fyddwch yn amddifadu y syfydliada o peth a ddylant gaul, ac wedi twyllo y cyhoedd trw ddenu eu harian ar bwys addo peth nad ydach chi am gyf- lawni. Nid ydi'r arian sy'n spar yn eiddo i chi o gwbwl. Tyda chi ddim amgian nac agants dros y public i dalu i bawb yn gyfiawn, diffafriaeth, a dihocad, yr hyn sy'n deg iddy nhw gaul; ac yna handio'r gweddill drosodd i'r tri syfydliad y pia fo. Son am dretio ych gilydd efo bytyma aur -wfft i'ch clona chi byth Os oes ar- noch chi isio rwbath i'ch gneud chi'n ddynion mawr, ro i bresant o own gwyrdd i chi bob un, a llun Sylum Dinbach a pavilion steddfod Bangor ar i gefn o. Ond gybeithio rydw i na dos dim gwir miawn llawar o'r petha ma pobol yn i siarad, ac os oes yr altrwch chi rhag blaun, ac yr ymddygwch chi fel dynion ac nid fel rhyw hogia bach isio tygana. Os rhaid i chi gaul tygana, fasa box toys chwech i bob un o honoch yn llawn ddi- gon yn meddwl i. Hyn yn awr, ych chi'n gweld, chwadal yr Hyntws, gan obeithio y bydd o'n ddigon i beri i chi styriad ond os, ar ol ystyriad, y rewch chi'n- mlaun run fath, arbeda i monoch chi'n wir. Mi gyhoedda i 'r particulars, ac mi gaiif y wlad farnu. Dyma i chi rybudd teg gochelwch, a trowch yn ych hola. Ma dda gin i ddalltwrth ypypyraheddiw fod hi wedi mynd yn heddwch rhwng Lord Penrhyn a'i weithiwrs. Hir y paro hi felly, medda i. Bellach byddad i'r dyn- ion actio'n deg at i gilydd, peidio stwffio i lawas y stiward am y fargan dda ar draul y bydd yn rbaid i ryw rai gymryd un ddrwg. Os oes ffasiwn beth wedi bod a breibio'r stiwardiaid, ma'r bobol odd yn gneud hyny wedi actio mor waul at i cyd-1 weithiwrs, ac wedi gwasgu cymin arny nhw ac a ddaru'r stiwardiad bob blywyn, os nad mwy. Beth bynag am esgid ar y traeth y Bardd gwir fawr," Gwilym Alltwen, tos dim amheuath na chaul hyd i hen glocsan a'i llond hi o gynffona shrimps wedi pydru ar y Traeth Coch, a yrodd yr idea o godi cymdeithas hynafiaethol i ben y Thesbiad. ROBIN SPONC.

Y DIWEDDAR CALEDFRYN. FONEDDIGION,-Mewn attebiad i Math- afarn," yr hwn a gyfeiria ofyniad attaf yn nghylch gweithiau fy niweddar dad, gallaf antuiio dyweud mai nid arnaf fi y mae y bai. Mae yr oil o'r MSS. yn barod i'r wasg er y flwyddyn 1869; ac wedi hys- bysu hyn drwy'r wasg, ni chefais ddigon o enwau i allu anturio dwyn y gwaith allan fy hun. Gan hyny cynnygiais ef i rai o r prif gyhoeddwyr; ond hyd yn hyn, heb allu anturio ei gymmeryd y maent. Byddai yn hyfrydwch o'r mwyaf genyf ei weled allan, pe cymmerai rhyw gyhoeddwr ef oddiar fy Haw, gan nad allaf fi hyffordd- io amser i edrych ar ol y gwaith fy hun. Efallai y gwyr Mathafarn am ryw gy- hoeddwr a gymmerai at y Copyright.- Yr eiddoch, &c., AB CALEDFRYN. 185" Ledbury-road, London, W. I

LLYTHYR LLWYNOG CWMSILIN. FONEDDIGION,—Mae yn ddrwg gan y Llwynog orfod hysbysu y cyhoedd, fod un o brif ofergoelion y cynoesau yn ffynn i raddau yn ein gwlad, ac yn dyfod yn fatter o gred gan rai o breswylwyr Dyffryn Nantlle. Clywais lawer o son am ym- ddanghosiad ysprydion; ond ni chy- farfyddais i a chymmaint ag un erioed ac. ni chefais Ie i gredu fod y fath beth ag ymddangosiad y cyfryw fodau, yn bossibl. Mae yn g6f gan luaws yn y Dyffryn yma glywed son am yr hen yspryd tybiedig hwnw fyddai yn gwneud ei ymddangosiad, dan y teitl o Fwgan Groeslon Bryniau Duon." Ac un cethin oedd efe hefyd, medda nhw. Ond bu am amser maith heb wneud un math o wrhydri, na hwyr na boreu, hyd yn ddiweddar, pryd y cym- merodd gwrs a chyfeiriad gwahanol, ac adnabyddir ef yn awr, fel, Bwgan Pont y railway (Penygroes). Pwy bynag a arferai dramwyo y bont hon gwedi deg o'r gloch y nos, byddai ef (y bwgan) yn sicr o wneud ei ymddangosiad yn y fath fodd nes creu arswyd ac ofn ar y mwyaf eon a beiddgar. Ond tybiwyd yn sicr i'r hen yspryd hwn gyfarfod ei well ryw nos- waith, gan fod un o breswylwyr y Pentref (pwt o ddyn bychan lied lysti, o ymddang- osiad chwimwth) wedi penderfynu anturio i'w bresenoldeb ar yr awr a fynai o'r nos; ac y byddai iddo roddi terfyn ar ei einioes, hyd ddiwedd amser. Parodd i'r pen- derfyniad diysgog hwn lawenydd i'r holl fro. Ac yn ddiweddar, neillduwyd nos- waith i'r ymgyrch, a galwyd dyn arall i fyaed allan gydag ef, fel y byddai yn llygaid dyst o'r nerth eliphantaidd, a'r beiddgarwch llewaidd hwnw a ymddang- osai fel yn nodweddu ei gymmeriad. Y noswaith a ddaeth, ac yntau yr anturiaeth- wr a gasglodd ei holl nerth yn nghyd, ac a daniodd ei ysprydoedd beiddgar yn ddengwaith ffyrnicach nag y buont erioed o'r blaen. A dyma efe yn cychwyn gan ysgwyd ei freichiau; ac yn orlawn o feddwl di-ildio, a didroi-yn-ol. Cyrbaedd- odd y bont-dim byd i'w weled-y nos yn dywell, tawel, a digyffro-ei natur yn ffyrnigo mwy byth; ond yn yr high degree yma, dyma ryw fod annaearol o ymddang- osiad, yn ddiarwybod iddo, yn sefyll ger- llaw. Pan welodd efe ef, derbyniodd saeth i'w gyfansoddiad, ac awgrymodd rhyw- beth lied wan i'w gyfaill; ond rhag bod yn llai na dyn yn ei olwg, symudodd ddau gam yn mlaen, yr hyn a barodd i'r yspryd yntau, symud ddau gam ereill i'w gyfarfod. j Ac meddai ei gyfaill Keep up your heart, and go to him," a rhag bod yn llai na dyn etto, efe a symudodd ddau gam ond yr yspryd drwg hwn, a ddaeth bed war i'w gyfarfod, a'r peiriant dynol a safodd yn y fan. Dechreuodd ofni a chrynu- gwelwai ei wynebpryd-a dychryn mawr a ddaeth arno ef. Ac er mwyn bod yn fyr, terfynodd yr ysgarmes hon, mewn cwmmwl o lwch llwyd yn codi oddiwrth ei draed wrth ffoi am ei einioes i'w dy, lie y syrthiodd yn gelain. Pan yn ei gwymp llewygol, cafwyd archwiliad doctoraidd arno a daethpwyd i'r pen- derfyniad fod ei galon wedi syrthio ugain o raddau o'i safle phriodol, yr hyn yn ddiauaachosodd iddoymollwngi'r gwarth- nod cas hwn. Ond y mae yn dda genyf allu hysbysu, fod y bwgan wedi ei ddal, er hyny; a gobeithio na bydd iddo chwareu prangciau o'r fath o hyn allan, rhag digwydd peth a fyddo gwaeth. Yr oeddwn wedi meddwl sylwi ar am- ryw bethau ereill; ond mae fy amser i, a'ch gofod chwithau, Mri. Gol., mor brin, fel y mae yn rhaid i mi arfer fy noethineb i dreio bod yn fyr, a blasus. LLWYNOG CWMSILIN.

GWEITHIAU CALEDFRYN. MEISTRI GOLYGWYR,-Wythnos nen ddwy yn ol darllenaisgydamawrddyddor- deb, ysgrif odidog eich gohebydd "Math- afarn," mewn pertbynas i ddygiad allan weithiau yr anfarwol Caledfryn. Bum yn rhyfeddu fwy nag unwaith na buasai rhai o wir gyfeillion a chyfoedion y bardd enwog wedi ymaflyd yn y gwaith o ddwyn allan argraphiad hardd o holl gynnyrchion rhyddiaethol yn gystal a barddonol y bardd a'r darllithydd ymadawedig. Dyro- munol fyddai genyf pe ymhelaethai eich gohebydd "Mathafarn" ar destyn ag sydd mor ddyddorol. Byddai dygiad allan ei brif draethodau, yn nghyd a'i brif ddarlithiau yn gaffaeliad nid bychan i'r genedlaeth sydd yn codi, pa rai a duedd- ant i goethi a diwyllio chwaeth yn enwedig ieuengctyd ein cenedl. Hefyd byddai cyhoeddiad rhai o'i bregethau yn drysor anmrhisiadwy i'r wlad. Mae ei ddarlith nodedig ar Gribddeiliaeth yn wir gyn- nwysfawr, hefyd ei ddarlith ar Ryfel a Heddwch sydd rymus ac addysgiadol, yn gymmaint felly fel nas gall yr un dyn diragfarn ei darllen heb deimlo yn ddwys niweidiau, effeitbiau, a galanastra ofnadwy rhyfel, neu o leiaf1 a achosir gan ryfel. Beth ddywed y dysgedig S. R. o barth dygiad allan y fath drysor ? Credwyf mai yn ei law ef y dygid allan y trysor hwn gydag anrhydedd. Gobeithio yr ymeifl rhywun cymmwys yn y gwaith rhagllaw, ac nad adewir i gynnyrchion y fath awawc

BETHESDA. FONEDDIGION,—Caniattewch i mi wneud ychydig sylwadau ar un peth sydd yn an- weddus yn Bethesda fel mewn llawer lie arall, ac yr wyf yn gobeithio y gwnewch ei gyhoeddi o yn eich rhifyn-Inesaf o'r Llais y vVlad. Gan mai Llais y Wlad sydd yn caru heddwch, mae Bethesda wedi bod ac yn parhau etto yn bentref parchus oddi- eithr mewn ambell i fan. Mae yma dy yn H——S yma ag sydd yn warth i ddynoliaetb. Mae nhw yn dyweud i mi mae B-H- ydi o, pe bach chwi yn myned yno o unarddeg i ddeuddeg o'r gloch yn y nos, welwch chwi ddim ond rebels di- garictor yno hefo y ddwy ferch ifanc ag sydd yn byw yn y ty. Pity fod y ddwy ferch ifanc wedi gollwng eu ty i'r fath raddau ag mae o yn bresennol; mi allaf fentro dyweud gyda y rhai sydd yn caru heddwch, nad oes yma ond hen rebels di- garictor y lie hwn yn mynychu y ty, a'r rhai hyny yn myned i mewn fel nad ell- wch ond prin weled eu cysgod hwynt. Cofiwch ei gyhoeddi yn eich rhifyn nesaf i edrych fydd ef yn rhyw les yn dra buan i'r pentref yn gyffredinol.-Ydwyf, GWYLIEDYDD.