Llais Y Wlad

Y COMEDAU. FONEDDIGION,—Gail fod y corned Coogia wedi ereu nid. J cbydig gyffro yn y Iiywysogaeth, fel mewn manau ereill, efallai nad armerbyniol genych yr hyn a ganlyn. Cylieithiad ydyw o JrWiom's Marvels of Science (Khyleddodau Gwydd- oniaeth). Testyn y bennod ydyw « Ymerhodraeth yr Haul." Mid yw hyn ond rhan o honi. Pan y cyfeiriwn ein sylw at y pianedau allanol y mae y meddwl yn ymgolli mewn syndod at eu maintioli aruthrol, eu nurf ddirwasgedig, a chyflymder eu symmud- iadau, iei yn riiagori cymmaint ar y byd- oedd mewnol. Yn y pellder cyfartal oddiwrth yr haul o 480,000,000 o filltir- oedd yr ydym yn dyfod at y fwyaf o honynt, a elwict gyda mawr briodoldeb Jupiter. Y belen ddysglaer hon ag a ystyrjr yn brif em ein dosbarth sydd go,OLD o filltiroedd mewn trwehfesur, a chymmer ddeuddeng mlynedd i gwblhau un cylchdro oddiamgylch yr haul. Y mae yn cael ei chanlyn gan bedair o leuadau yn troi mewn cylchdeithiau olynol i'w gilydd. Y mae y fwyaf o honynt yn y pellder o 1,040,000 0 filltiroedd. Y dry- dedd leuad, tra yn fwy agos-gysylltiedig a'r brif blaned, yw y lleuad ddysgleiriaf yn yr oil o'n dosparth ni. Y mae gagendor maith o 410,000,000 yn gwahanu Jupiter oddiwrth Sadwrn, y fwyaf hynod, gan beilecL- ag y mae gwybodaeth bresennol yn myned, o'r boll gyrph nefol. Amgylchynir hi gan amryw fodrwyau neu gylchau dysglaer, a dau gylch tywyll, ac y mae iddi wyth o leuadau, ond y mae ei disgleirdeb tan- beidiol o'r bron yn eu liuddo. Y mae Sadwrn, mewn gwirionedd, yn olygfa ardderchog ac ofnadwy hefyd. Cymmer naw-mlynedd-ar-hugain i gyflawni ei chylchdro o amgylch yr haul, er y sym-, muda gyda'r fath gyflymder fel ag*y mae braidd yn ehedeg o amgylch ei hechel. Y mae y modrwyau ag sydd yn amgylchu ei thrwchfesur anferth o 77,000 o filltiroedd yn cylchdroi gyda'r unrhyw gyflymder, ac wedi eu cyfausoddi yn y fath fodd fel ag i sicrhau cydbwysiad diball a pharhaus, gan fod eu trwch o ymyl i ymyl wedi eu hamrywio gyda'r fath farylwch prydferth a pherffaith, fel ag y mae yn annichon- adwy i unrhyw annrhefn gymmeryd lie. Y mae hyn oil, ynddiamheu, yn amlygiad mwy arbenig, mwy rhyfeddol, a mwy uniongyrchol o'r Ddwyfol Law nag a geir yn yr oil o'r greadigaeth—yr arddangos- iad mwyaf tarawiadol o allu yr Anfeidrol a'i ddoethineb aitolrheiiiiadwy y cafodd dyn erioed y fraint i fyfyrio arno. Y fath drem o ryfeddod, y fath lawenydd ;per- lewygol a difrifol a dsimlir pan y cwyd y peli-ddrych treiddgar len y pell- der maith, ac y dadlena i ni y dirgelion gogoneddua hyn. Y mae ein heneidiau 1 6 yn plygu mewn addoliad gwylaidd, ac yr ydym yn barod i waeddi a llef uchel yn ngeiriau duwiolfrydig y Psalmydd, Arglwydd ein lor ni, morardderchog yw dy enw ar yr holl ddaear Yr hwn a osodaist dy ogoniant uwch y nefoedd Gadawn Sadwrn yn awr, a chawn fod gwagle annherfynol o'r bron cyn y cyrhaeddwn at fyd arall. O'rdiwedd, yn y pellder o i,8oo,ooo,oco oddiwrth yr haul, deuwn at Uranus, yr hon a ystyrid am hir amser fel y blaned fwyaf allanol, ond yn ddiweddar canfyddwyd nad felly y mae. Y mae Uranus yn gwahaniaethu oddiwrth y ddwy blaned a enwyd yn flaenorol, gan ei bod yn cylchdroi gyda llai cyflymder. Cymmer bedair-mlynedd- a-pheuwar-ugain i gwblhau ei gyrfa o am- gylch yr haul. yn y daith ddiorphw-ys; hon y mae yn cael ei chanlyn gan osgordd o chwech o leuadau, y rhai ydynt yn barhauri yn amgylchynu ei llwybr, ac yn gweinyddu at ei hangenrheidiau. Yr ydym yn awr yn dynesu at derfynau ein dosbarth, lie y symmuda Neptune, y bellaf o'n cydnabod, fel gwyliedydd eadarn o amgylfb ei gylchdaith anferth ac an- fesurol. Y mae yn wir ar rai achlysuton, fod rhyw gomed grwydredig yn ymrutKro dros y terfyngylch ofnadwy hwn, gan blyngio drachefn i'r gwagle annherfynol and nid yw hyn, pan edrychir arno gyda lly^aid gwyddoniaeth, ddim amgen/V. na gyrfa morwr anturiaethus yn myngd i blyrnio dyfnderoead culfor y tywylhvch, ac' yn dychwelyd vii ol drachefn gydag: olewydden dyogelwch t threfnyn ei dde- heulaw. Ac yma ar derfyngylcli ,-ein dosbarth bydded i nidalu sylw manylacb i'r cyrpli crwydredig hyn, a iiodi Ila-ii eu hagweddiadau a'u neullduolion,. Yn oeeoedd boreuaf y byd, byddai jfis- ddangosiad comedau yn y fliufai'en, yn taraw dynolryw a dychryn, a byddent yn cael eu hystyried yn gyffredinol fel rfj^g- 4 argoelion o ryw allvvydd neu anifa^d cenedlaefchol, Ac nid rhyi'edd hyn,^an fod crebwyil poethedig yn barod Job amser i .ddycbymygu mai cleddyfau tiin- llyd oedd y gosgordd ardderchog 0 oleum oedd yn eu dilyn, neu ynte i ddywfcud mai saethau tanllyd oeddynt. Yij wir mynegwyd gan wefusau oraclaidd yr offeiriadaeth baganaidd fod y duwiau; yn analluog i oddef mwy, yn anjlygu trwy -yr. arwyddion ofnadwy hyn, eu digofailit aruthrol yn erbyn drygioni allygredigaeth y byd, ac yn eu fygythio a dinystr union- gyrchol. Am iiioedd 0 flynyddoedd darfu i ofergoeliaeth ymlynu wrth y dyb ynfyd, a gvyddoniaeth eihun, yu rhodio megys yn y tywyllwch, oedd yn cadarnhau y grediniaeth hon gyda'i dargaufyddiadau mwy rhesymol. Gwelid yr ymwelydd annghroesawus ar y terfyn mwyaf eithafol o'n dosparth, dilynir ef gyda dirgryniad ac ofn cynyddol yn ei yrfa gyflym ac erchyll tua'r haul. Fe y mae yn dyfod yn nes, nes, gyda chyflymder mwy dychrynllyd ac ofnadwy, y mae- y sylwed- ydd mewn llewyg obetrusdoJ, yn disgwyl gweled ei beii sarphaidd yn yuisaetliu at y goleuni mawr, ac yn rhoddi yr holl greadigaeth yn wenffiam, Hyd yn nod 0 fewn ychydig flyny^doedd yn ol, yr oedd y fath drychineb yn cael ei ystyried o fewn cylch possiblrwydd. Darfu i'r hysbysiad y byddai i gomed Bisla, yr hon sydd yn dycliwelyd yn ei gyrfa tua'r haul bob chwe' mlynedd, ar jyw noswaith yn Hydref, 1832, groesi ilwybr y ddaear, greu teimlad cytfredinol o ofn a dychryn a chyhoeddwyd ar led yn mysg dysgedig ac annysgedig bod yn debygol y byddai iddi ddyfod i gyffyrdd- iad a'n daear ni. I dawelu y fath ofnau disail a gwag, darfu i'r seryddwr enwog Atago, i ddofn wybodaeth a llafur di- orphwys yr- hwn y mae gwyddoniaetho dan deyrnged o ddiolchgarwch mwyaf trwyadl, gyflwyno i Gymdeithas y Gwyddoniaethau yn Ffraingc yr esponiad gwerthfawrocaf 0 barth y gomed dan sylw ag oedd yn ei diosg o'i holl erchyllrwydd. Y mae wedi ei brofiyn awr, ar dystiolaeth nad oes yn ddicbonadwy ei amheu, pe bae hyd yn nod i gydgyfarddiad gym- meryd lie yn nghwrs amser, yr hyn sydd o'r braidd yn hollol annhebygol, fod y sylwedd sycld yn cyfansoddi y comedau mor deneu yn ei natur fel y byddai i'r ddaear fyned drwyddo heb dclerbyn un- rhyw niwed, ac heb unrhyw anghysur i'w thrigolion. Ar y cyfryw sylfaeni y mae Duw yn ei anfeidrol ddoethineb, wedi creu y byd, a'i osod fel na syflo yn dra- gywydd. Y mae comedau, o herwydd yr an- hawsder sydd i egluro eu gwir natur, yn cael eu tybied gan rai astronomyddion i fod yn fydoedd mewn cwrs o ffurfiad- rhagdarddiad o blanedau dyfodol, et hyny yn anaddfed ac heb eu cydsylweddu. Oncl y mae y dybiaeth hon, er iddi ennill llawer o ymlynwyr, mewn gwirionedd yn milwrio yn erbyn holl egwyddor eu trefn- iad. Er fod eu gyrfa ehedog mor eithafol, a'u symmudiadau mor afreolaidd, y mae terfynau eu cylchdeithiau anferth yn wybyddus a sicr, ac yr ydym yn alluog i ddyfalu neu ragddyweud eu hdrnseroedd, er eu bod hyd yn nod yn ymestyn dros filoedd 0 flynyddoedd. Ni fuasai yn ddichonadwy gwneuthur y fath gytrifiad cywir, er maint cywreinrwydd gwydd- I oniaeth, pe buasai y cyrph hyn yn fydoedd cynyddol, gan yn yr achos hyny, y bydd- ai eu cyfnodau, pa mor faith bynag y bont yn lleihau yn ddifTael yn ystod pob cylchdro. Ond y mae y dybiaeth dan sylw yn cael ei gwrthbrofi gan fleithiau mwy uniongyrchol a phendant. Pe byd- oedd dechreuol ydyw y comeJau, byddai i'r sylwedd a'u cyfansodda, gyda threigliad canrif ar ol canrif, yn sicr o dewychu a dyfod yn fwy sylweddol, fel ag i ffurfio rhywbeth mwy na math o blisgyn ond yn lie hyny y mae yn teneuo ac yn dyfod yn fwy tarthog. Yr oedd comed Halley-, yr hon sydd wedi ei liolrhain yn ol dros- ddwy fil o flynyddoedd, pan y cawn hanes ajn ei hymddangosiad cyntaf, yn rhagori ar yr haul mewn dysglaerdeb, ac yn ympstyn tel pelydr gorwych ar draws y ffurfafeh; ond 0 bryd i bryd y mae ei fifurf a'i maintioli wedi cyfnewid, ac ar ei hymweliad diweddaf yn 1835, yr oedd wedilleihau ynddirfawr. Ac ni ddarfu i'r lleihad yma mewn maintioli, gael ei achosi trwy gydsylweddiad ychwanegol, gan nad yw corph y gomed yn ymddangos yn fwy sylweddol, er, yn ol sylwadau Syr John Herschel, ei bod yn ymddangos ar adegau yn amlwg a phennodol. Tra y mae yn eglur fel hyn, nas gell-if. ystyried yr ymwelwyr tanllyd hyn fel planedau mewn cwrs o gydsylweddiad, y mae ymchwiliadau gwyddoniaeth yn profi rgyda. sicrwydd cyfartal, nad ydynt i'w 6 hystyried gydag unrhyw radd 0 arswyd. Gwawriodd darganfyddiad rhyfeddol ar ymchwiliadau diweddar ag sydd yn dangos yn y modd mwyaf eglur a phendant gyniluniad prydferth, a chydgordiad y greadigaeth. Y mae yr haul, canolbwynt cydbwysiad, ag sydd yn galw ,y'goiiied grwydredig yn ol o'i hedfan iiiwyaf cittiaf- Z, I ol, nid yn unig yn ad-dynu, ond hefyd yn gwrth-yru. Syr John fderchel ydoedd y cyntat i ddarganfod y gallu gwrthweithiol hwn, ac i'w cirhain yn gydmariaethol hyd at ei darddiad dechreuol. Gofyna yr astronomydd cawraidd, athrylith dreidd- gar yr hwn oedd yn dadblygu rhyw wir- iortedd pwysig yn barhaus, mewn goruch- afiaeth, I ba le yr ydym i edrych os addefwn ddymgyrcfeiad yn unig am un- rhyweglnrhad rhesymol i wrth-hyrddiad omcd oJdiwrth yr haul ?" I ba le yn gan. y byddai ei thueddiad naturfol '11 ol un o egwyddorion sylfaenol ysgogiad, "yp annc/cheladwy i blyngio yn bendra- mwnwgl ar ganolbwynt dymgyrchiad, a dinystrio holl gyfundrefn natur. Y mae cylchdroadau y llu comedaidd yn ymestyn dros gyfnodau eang a maith. Tra y mae comed Encke, un o'r dosbarth pellddrychol, yn cwblhau ei thaith an- esmwyth ond cyflym mewn cyfnod mor fyr a thair blynedd, y mae corned y flwyddyn 1811 yn absenol am dair mil a phump a thriugain a chyfrifa i- ncke nad yw comed dclychrynilyd 1680 yn dy- chwelyd tuag at yr haul ond unwaith mewn 8,800 o flynyddoedd Yn ystod y cannfoedd dilynol hyn y mae yn encilio i'r pellder aruthrol o 79,200,000,000 o filltiroedd neii bedajr gwaith deugnin mwy na ehylcfidaith tirapus. Hyd yn nod yma, modd bynag, y rnae hi etto o fewn terfyngylch ymerhodracth yr haul, ac yn bell ddigon oddiwrth unrhyw dcly- lanwad eithafol .neu gwrthwynebol arall. Y mae pelldey canolbwynt ei hvsgogiad fel y sylwyd eisoes yn 79,200 o filivvnau o filltiroedd tra y mae eiddo Gentauri y J nesaf o'r ser yn 19,727,OOQ o filiwnau. Ond y mae pianedau ein dosbarth ni wedi cilio o'r golwg er's talm; yr haul ym- erodrol ei hun yn anweledig, etto mewn ufudd-dod cywir i ddeddf oruchel natur, rhaid i'r gomed gyfaddef ei uwchafiaeth. Y mae yn awr yn symmud drwy for tywyll ac annherfynol y gwagle, mor araf fel nad yw yn teithio mwy na milldir mewn un awr; ond yn fuan, trwy ddyhysbyddiad hollol o'r gallu hylifol, y mae etto yn cael ei bywiocau megys gan ad-dyniad yr haul. Dychwel yn ol ar ei llwybr an- hygyrch gan gynnyddu yn raddol yn ei chyflymder, hyd nes or diwedd y rhuthra ar ffrwst gorwyllt i ganol ein dosbarth ni. Fel hyn y mae goruwehaflaeth yr haul yn cael ei sefydlu, a'i brofi i fod yn an- wrthwynebol ac annherfynol. Pan ddyfal ystyriom y mater dan sylw, rhesymol yw i ni farnu, yn ol cydgordiad gwybyddus y greadigaeth yn mhob peth, fod y comedau wedi cael eu pennodi fel cerbydau gwibiog i gyd,,a-glu tarthoedd- C, mewn gwirionedd, feiheddgeidwaidy ffurf- afen tuag at gynnal yn mhob man yr un- rhyw gysondeb a threfn. Tarthoedd gwib- iog, yn cael eu had-dynu gan sylwedd ehedog y gomed, a ysgubir ymaith fel hyn allan 0 Iwybr mwy terfynol a phenodol y planedau, lie y gallent, oni bae hyny, effeithio yn dra niweidiol arnynt; a chan eu bod yn cael eu crynhoi megys i un pwynt, y maent yn dyfod 0 dan ddylanwad a gweithrecliadau pelydrau tanbeidiol yr haul, gan y rhai, naill ai y gwasgerir hwynt yn hollol, neu ynte y torir hwynt yn ssetli-ser briwsionol. Y mae y dybiaeth yma hefyd yn taflu goleuni ar y dirgelwch sydd ers cymmaint o amser yn amgylch- ynu yr herwyr bychain hyn ag sydd yn diangc mor ddisymwth rhag ymchwiliadau seryddwyr. Ac yn ddiamheu y mae yn llawer mwy rhesymol i gredu mai briwsion o gomedau teneuedig ydyw y saeth-ser hyn, yn cael eu bwrw allan yn y modd y crybwyllwyd eisoes, na thybied fel yr haera rhai mai cartbiadau ydynt 0 fynydd- oedd llosgedig y lleuad, lie nid oes unrhyw weithrediad llosgfynyddol yn bodoli yn bresennol. Yr ydym yn awr wedi cymmeryd golwg ar gyfundrefn aidderchog y dosbarthheul- og, ac wedi tremio mewn syndod ar ei faintioli rhyfeddol a mawreddog. Y mae i ni yn ychwaneg i weled yn mhellach nad ydyw yn ffurfio ond megys brycheuyn yn nghyfansoddiad annherfynol y greadigaeth —nad yw yr haul brenhinol, er ei fod wedi ei gynysgaeddu a'r fath briodoliaeth- au anorchfygol, ond hollol israddol ei hun—is-deyrn i arglwydd llawer mwy galluog ag sydd yn goronedig yn yr eang- der anfesurol, I M. Maedler, astronom- ydcl enwog Dorpat, y mae gvyddoniaeth o dan deyrnged am y darganfyddiad rhy- feddol, fod y seren Alcyoi.e yn y Pleiades yn ganolbwynt i ddospeirth dilynol ac an. nhe-'fynol 0 ser, yn ffurfio yr hyn a elwid y dosbarth serawl, ac mewn cydmariaeth a hwn, nid yw ein haul ni, gyda'i osgordd ardderchawg o blanedau, lleuadau, a chornedau ond megys un bychan disylw. Mor anferthawl bell oddiwrth ein byd ni yw y canolbwynt neu y seren hon, fel nas gellir gosod allan ei phellder ond yn gyd- mariaethol. Gellir cael rhyw ddrych- feddwl gwanaidcl am hyny oddiwrth y ffaith fod goleuni yn symmud yn ol 720,000,000 0 filltiroedd mewn -Lin,awr, ae A y cyinmer goleuni y seren dan sylw 350 0 t, flynyddoedd i gyraedd y ddaear. Y eyfryw v ydyw y gagendor dychrynllyd sydd yn gwahanu yr haul oddiwrth ei ben ar- glwydd ond y mae y pellder, er cym- mainiydyw, yn cael ei gysylltu gan bont sicr, set gan ddeddf gyifredinol, dragwydd- ol, ac anngliylnewidiol dymgyrchiad. Fel y mae y lleuad yn troi 0 amgylch y ddaear, a'r ddaear 0 amgylch yr haul, y mae yr haul, yntau, yn cael ei ogwyddo i'w gylch ac yn chwyrnellu 0 amgylch ei ganolbwynt ei hyn yn ol 34,000,000 0 filltiroedd bob blwyddyn. Byddai i'r meddwl dyhol ym.ddrysu ac ymgolli tra yn olrlutin y .pethau hyn, pe na bae pob cam a gymmerir yn mlaen o'r cychwyniad cyntaf yn ganlyniad rhwydd a rhesymol—pe na byddai cynlluniad y .cyfan mor syml ag ydyw o gywrain-pe na byddai y cydgordiad sydd yn dal y cy- fan yn nghyd yn effaith deddfau hysbys, yn cael eu cyfarwyddo gan allu goruweh- lywodraethol, anolrheinadwy, ac Holl- alluog. Pan edrychir ar. y greadigaeth yn y goleuni yma, y maeyr olygfa ysblenydd yn cynyrchu teimladau 0 lawenydd; ac yr ydym yn cofio gyda diolcbgarwch, mai yr un Creawdydcl cfaionus ag a luniodd y nefoedd eang yn mhell tu hwnt i'n golwg ni, a ddywedodcl unwaith nad yw yr un o'i greadunaid lleiaf yn cael eu hanngbofio ganddo E f ac fod hyd yn nod wallt ein penau yn gyfi-if(, dig g( tiiddo? Caergybi, Awst, 1874. Z F,, N o., '"?-