Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

3 articles on this Page

[No title]

News
Cite
Share

Continued from page 5. I a gymharu o ran ffolineb ag un o'r traetliodau a i wrandawyd yn &stud gan y gymdeithas ddceth a f dysgedig hono. Bernwch drosoch eich hunan (' meddwn, gan fy mod yll clygwyda gwybod fod y Í chwinc Sais-Iuddewig sydd yn ymledaeim v.it Liloegr yn pseni ei ysbryder'sblynyddau—" burn- ( "wch drosoch eicli hunan: y testun ydoedd tardd- iad cenedl y Cymry o offeiriaid eilunaddolgar y ( brenhin Omri, un o olynwyr Jereboam fab Nebat, ( yr hwn a wnaeth i Israel bechu." Eh'lid," eb efe, "fod Cymry glanau y Dyfrdwy yn ddvnion gwahanol iawn i Owain Glyndwr a'i i iedru ymatal rhag llabyddio a memi y fatli nythed o loerion haner Iuddewig." Ond nid dyna ddiwedd yr ymddiddan, canys aethuui yn mlaen i ddangos iddo fod yr Eisteddfod yn rhan o hanes y Cymry, ac yn dal perthynas agos ag addysg len- yddol y genedl: a dyna y pynciau y carwn siarad ychydig am danynt wrthych ar hyn o bryd. Un C) brif nodweddion yr oes lieu y ganrif hou ydyw, inai ynddi y darganfyddwyd neu y gosodwyd seil- iau amryw o'r gwyddonau mwvaf pwysig a blod- euog, yn enwedig y rhai cymhariaethol sydd yn ymwneyd a hanes yr hil ddynol, neu ryw ganghen- au o'i hanes, megys ieithyddiaeth gymhariaethol, a'r dull cymhariaethol o efrydu chwedloniaeth, deddfau, ac arferion gwahanol genhedloedd. O'r rhai hyn, y bwysicaf a'r flaenaf ar y maes ydyw ieithyddiaeth gymhariaethol, ac un o brif gasgl- iadauieithyidwyr yr oes ydyw y ffaith fawr a gydnabyddir gan holl ddysgedigion y byd fel y cyfryw, y gellir, y tu yma yn mhell o ran amser i ddechreuad yr hil ddynol olrhain gwahanol gen- hedloedd y byd i niferbychan, mewn cymhariaeth, o darddiadau neu gyffiau. Un o'r rhai hyn yw y cyff Semitaidd, i'r hwn y perthyn yr luddewon a'r Arabiaid. Un arall yw y cyff Ariaidd, neu Indo- Ewropaidd, i'r hwn yr ydym ni yn perthyn: y cenhedloedd sydd yn perthyn agosaf i ni ydyw y ■ Llydawiaid, y Gwyddelod, a Gaeliaid Uchel- diroedd yr Albin-perthynasau go dlodion, fel y gwelfcch ydyw y rhai hyn, ac o ganlyniad byrld ar rai gywilydd eu harddel. Ond y mae genym ni berthynasau eraill sydd yn well amynt yn y byd, canys brodyr i ni o'r un cyff Indo-Ewropaidd ydyw y Saeson, er nad mynych y crvbwvllir hyny mewn Eisteddfod, gan mai arfer rhai ydyw cyrneryd arnynt mai gelynion i ni yw y Saeson, yr hyn sydd wedi rhoddi achlysur i'n cydgenedl y tu arall i Glawdd Offa i ddycliymygu mai lie ydyw yr Eis- teddfod i feithrin bradwriaeth ac anfoddogrwydd. Brodyr i ni hefyd ydyw prif genhedloedd y Cyfan- dir, megys y Ffrancod, yr Italiaid, v Groegiaid, a'r Sclafoniaid ac y mae i ni frodyr yn y Dwyr- ain, sef yr Armeniaid, y Persiaid, a'r llwythau mwyaf gwareiddiedig o'r Hindwaid. Ar ol i ieithyddwyr broil mai i'r un cyff cyntefig y perthyn y cenhedloedd a enwais, a bod eu hieitlw ocdd, er gwaethaf eu holl amrywiaeth, yn dwyn oI-iondiymwad o'u tarddiad cvffredin, awd yn mlaen i chwilio am olion cyffelybfyn eu cliwcdlau, eu harferion, a'u deddfau, a buwyd mor llwydd- iannus yn y cyfeiriad hwu fel y gellir erbyn hyn ddywedyd fod y fath gangheuau o wybod- aeth yn bodoli a chwedloniaeth gymhariaethol a deddfyddiaeth neu arferiaoth gymhariaethol. Ceir, er ecgraifft. fod yr un elfenau yn treiddio drwy chwedlau a chwedloniaethau y cenhedloedd Indo-Ewropaidd o ddyfroedd y Ganges hyd lyn- oedd yr Iwerddon. Yn yr un modd ceir fod yr un pethau yn nodweddu deddfau ac arferion cym- deithasol yr hen Gymry, y Gwyddelod, y Saeson, y Sclafoniaid, ac eraill o'r un cyff, a bod hyn i'w oirhain i'r un ffynonell batriarchaidd yn y cynfyd pell. Ond heb fyned i fanylu ar y P rnciau yna, deuaf i lawr at yr lien Gymry o fewn y cyfuod hanesydftol: gellir dywedyd am danynt y byddai eu llysoedd yn cyfarfod, nid yn unig i gospi tros- eddwyr, neu i benderfynu materion arianol, ond y byddai eu tywysogion yn arferol hefyd, o bryd i bryd, o gynal math o sesiwn, ar ol rhybudd digon- ol, i beii derfynu pwy oedd yn addas i'w hystyried yn addysgwyr y genedl yn y gwahanol ganghonau o wybodaeth oedd mewn bri yn eu plith: yr enw wrth ba un yr adwaenom y sefydliad hwn ydyw yr Eisteddfod. Gyda golwg ar gyfanaoddiad y llys -trwyddedol hwn, yr oedd ei gyfansoddiad yn bur syml: y tywysog oedd a hawl ganddo i'w alw yn nghycI LCU i gyhococli. Eisteddfr»d, oedd y pen, ond cai ei gynorthwyo gan bersonau eymwys a phrofedig yn"y gwahanol bethau yr ymorchestid ynddynt? Nid wff fi, wrth hyny, am awgrymu y dylasai pobl y Borth yma aros a disgwyl heb Eis- teddfod nes y buasai i Ardalydd Mon weled yn dda oyhoeddi un a llvwyddu ynddi. Y mae yr Eis- teddfod, fel pob sefydliad arall, er gwell neu er gwaeth, wedi ymwerinoli yn ddirfawr er yr amser- oedd niwliog a eilw anfoddogion yr oes hon yn r-o^d old times;" pa fodd bynag, gwelwch ei bod tu°r'nan o hanes y Cymry.. Ond y mae yn canlyn o Wn nad gwiw disstwyl am fawr o wybodaeth a hvsb^srwydd am eu dechreuad. Ond heblaw tra- ddodiadau lied hen, y mae genym hanes gweddol o-yflawn am vr Eisteddfod a gynhaliwyd yn Aber- teifi yn y ddeuddegfed ganrif. dan nawdd yr Ar- glwydd Rhys. Hwyrach nad hysbys i bawb ohonoch fod 3-11 yr Eisteddfod hono ddwy gadair— tin i'r bardd buddugol ac un i'r cerddor goreu. Pa bryd a phaham y deuwyd i'r penderfyniad y crallai y cerddor wneuthur heb gadair, nis gwi, ond digon tebvs: fod rhrwbeth a fynai cythraul y canu a'r materr HwyracI; mai gyru y cerddor i syrthio allan a'r bardd a wnaeth, ac i hwnw, dan nawdd Ceridwen, ddymchwelyd ei gadair am byth. Er hyny, mae yn lied anhawdd gwneyd allan i drwch y blewyn pa faint o farddoniaeth a pha faint o gerddoriaeth oedd yn Eisteddfod Aberteifi, oherwydd fod y gair "canu" yn ein gadael mewn amheuacth. Y rheswm am hyny, yn ddiau, ydyw mai peth diweddar, mewn cymhariaeth, yn mhlith y Celtiaid ydoedd cauu neu gerddoriaeth leisiol, fel peth ar wahan oddiwrth lefam, neu ganuyn yr 3 ystyr farddonol o'r gair: ceir awgrymiad o'r un peth yn mysg y cenhedloedd Germanaidd, gan mai yr un ydyw tarddiad y geiriau Seisnig say a sing. Nis gall fod amheuaeth nad offerynol ydoedd y gerddoriaeth gyntaf yn mysg y cenhedloedd o'r cyff Indo-Ewropaidd, gan y gwyddis oddiar seiliau ieithyddol fod tanau yn cael eu defnyddio gan y llwyth o'r hwn y deilliant. a hyny ar adeg foreuol pan nad oedd eto na Chymro na Sais, na Groegwr na 'Hindw. Ond am y math o offeryn tanau a clwir genym ni yn delyn, nid oes genym lawer o'i hanes llai mewn gwirionedd nag am y crwth. Eto y mae lie cryf i gasglu fod y delyn yn hen i<uvn yn myscr y cenhedloedd Celtaidd, gan y gellir cyfeirio yn ddiddadl at air o'r im tarddiadt a n gair ni, telyn yn iaith rhai o'r cenhedloedd Sclafonaidd y dyws'om gvmaint am danynt mewn cysylltiad a'r rhyfel diweddar: os felly, mae yn bur debyg fod rhyw fatli o delyn yn cael ei defnyddio yn mhlith ein cyndeidiauni amser maith cyn iddynt gyrhaedd i'r gorllcwin i olwg Ynysoedd y Cenhedloedd. I ddychwelyd at Eisteddfod Aberteifi, yr ydys yn cael fod talentau Cymru, yn y ddeuddegfed ganrif, yn eorwedd yn debyg fel y maent yn y bedwaredd ar bymthe" gwr o'rDeheu afarrtwyd yrt fuddugol M rirddor° a Gogleddwr a gafodd y gadair farddol. Llawn o fiwsig a clianu yw bechgyn y Deheu o hvd a hwyrach eu bod yn tueddu I redeg yn or- modol ar ol cerddoriaeth, ac i esgeuluso pethau eraill ond nid wyf yn bvmadu ymhelaethu ar y nen vna gan mai wrth Ogleddwyr y mae genyf yr anrhvdedd o siarad ar hyn o bryd. Eu perygl hwy (v 6-owleddwyx) ydyw addoli yr awen yn rhy fynych, ond teimlaf fod hwn yn bwnc sydd vn gofyn medrnsder mawr i'w dnn. Ar y naill law, ni fynwn er dim ddywedyd gair o dueddi ddigaloni neu ddigio unrhyw lane a fyddai yn debyg o dyfu i fvny i brofi ei hun yn olynvdd teilwng i Oronwy Owain ac vn un o bnf feirdd Cymru a„ v byddai vn golled i'n llenyddi;ech fod heb ffrnvrchion ei athrylith. Ar y Haw arall, mae yn berygl na bydd yma yn fuan afon Ha mm n:, mynydd na thwmpath," wedi eu gadael i feirdd y ganrif nesaf i gymeryd eu henwau oddiwrthynt gan gymaint y gofyn sydd am danynt i ddiwallu uchel4is beirddion bycham dirifedi yr oes hon. Ac vmddengys i mi y gallai geifr ceiliogod, llwynogod, a lloi Cymm benbaladr ymdaro yn lied gyfforddus am oes yr iaith Gymraeg ar a gawsant eisoes o englynion; a gobcithio fod englyn deg a chwoch y Wiwer ddoe yn gorphen y rhestr. IS id mae Ue i otni tod llawerVr man b<,thau milodaidd hyn heb ryw lawer o deilyngdod bardd- onol ond fod llawer o'n cyfansoddwyr yn rhy vn hanivH a liola cyZsemaid i gael am.er i £ rorn">oa o wydd sydd arnynt i osod ar ganyr Ly;. a wyddant j gael hamdden i ddysgu yr hyn na >■ -it. ac elly parhant drwy eu hoes, fel vn ihwimsi, yn Lroi byth a hefyd y i iravi. Iwyrach fod pob Cymro yn bryrl;rdrl i i-'g .T»ei oes, sef pan fydd yntennlo yr ia--< n lyrysu'r barad, a phan fydd ei galon j "-a igor yn y cyfeiriad carwriaethol. Otidbyd r ai Idigon o synwyr cyfltredin i ganfod nad \<. n iebyg o ragori fel beirdd, a byddant yn cael nerth L anghofio yr awen gyda'u cariad cyntaf ond y mae yn eglur fod eraill yn aros yn y cyflwr bacli- genaidd a difarf Ylla drwy gydol eu bywyd, er mawr benble.,h i feirniaid eisteddfodol a golygwyr llewyddhdnron a chylchgrollan Cymreig. Nid oe. dim, efallai, yn peri mwy o ddigalondid i ewyllys- wyr da yr eisteddfod na gweled cyn lleiei, mewn cymhariaeth, o ymgeiswyr fydd yn ymrafael yn y testynau rhyddieithol gydd yn gofyn darllen ac vmchwiliad. Y mae yn gyatal geuyf i a neb weled awdl neu bryddest dda, ond ymddengys y man farddoni diddiwedd yma yn beth mor ddifrifol a chwithig i mi a gweled lluaws tref yn troi allan i chwythu soap bubbles ueu i bysgota penbyliaid. Ond hwyrach fod ar law yr Eisteddfod wneyd rhywbeth i ddwyn oddiamgylch agwedd watanol ar bethau Ily yn y cyfeiriad yma, ac ymddengys i mi fod pwyll- gor yr eisteddfod hon yn haeddu llawer o glod am yr amrywiaeth sydd yn eu testynau un o'r rhai sydd genyf yn neillduol mewn golwg ydyw y traethawd ar "Olion a thraddodiadau henafol Ynys Mon." Eisiau mwy o destynau fel yna y sydd, a mwy o amser i gyfansoddi arnynt,, ac i'r wlad gael ei pherswadio na wobrwyir oni bydd teilyngdod, neu ol ymchwiliad a llafur ar y traeth- odau. Os rliyw ddeg neu ddeuddeg mis o amser a roddir, dylid peidio rhoddi gormod o faich i'r un eystadieuwyr. Er engraifft, gellid gwueuthur amryw destynau o'r un hwn, megis, (1) traethawd ar gromlechydd a henafiaethau cyffelyb Mon: (2) un arall ar gaerydi ac olion amddiffynfeydd yr ynys; (3) traethawd ar hanes eglwysi Mon; (4) casgliad o enwau lleol rhyw ran o Foil; ac y mae hwn yn destyn o natur y busai yn ddymunol ei chefnogi yn mhob eisteddfod lies dihysbyddu y defnyddiau (5) casgliad o chwedlau a hen goelion sydd heb fyned ar ddifancoll o'r ynys mae eu hanes yn rhan o hanes yr hil ddynol, ac nid rhaid i neb edrych yn gilwgus ar y sawl sydd yn cofnodi pethau o'r fath, gan na bydd hyny, cyn belled ag y cyrhaedd, ond moddion i wneyd i'r rhai sydd yn creclu ynddynt gywilyduio, os oes pobl o'r fath i'w cael yn Mon heddyw; (6) purion hefyd fuasai gwobr am ddesgrifiad o fedeneini henafol yr ynys hwyrach nad oes un o bob cant yn y gynnulleidfa hou wedi clywed erioed son am gareg bedd y brenhin Cadfan yn Llangadwaladr, ger Aberffraw, ac nid yw hono ond un. Nid oes ond ychydig fisoedd er pan ysgrifenodd un o'r hynafiaethwyr sydd yma yn beirniadu ar y testyn y soniais am dano, hanes darganfyddiad arch a gafwyd yn y Rhuddgaer, gyferbyn a Chaernarfon, yn dwyn enw rhyw un o'n cenedl ni oedd yii gynefin yn amser y Rhufeiniaid, neu yn fuaivar ol eu hyma- dawiad oddiyma, ag ymdaangosiad gwyneb Mon a'i thirionweh. Pe byddai angen am destynau y tuallan i'r cylch dan sylw, purion peth fyddai cynyg gwobr am draethawd ar iieillduolion y GYlll- raeg fet y siaredir hi yn Mon, a buasai yn ddy- munol iawn pe dewisid testynau o'r fath yn fwy cyffredin yn rhanau eraill o Gymru. Yr wyf yn crybwyll y pethau hyn fel yn perthyn i ddosparth o bynciau cymhwys iawn i gael lie go fawr yn ein hoisteddfodau. Y mae pob modfedd o wybodaeth leol o'r fath y gellir ei chasglu yn Mon, neu un- rhyw ran arall o Gymru., o ddefnydd a dyddordeb neillduol i efrydydd y gwyddonau cymhariaethol y cvfeiriais afcynt eisoes, a gwaith da fyddai dwyn yr eisteddfod i gysylltiad byw ag un o symudiadau mwyaf pwysig yr oes, set yr ymgais a wneir o bob cyfeiriad 1 dailu goleuui ar hanes boreuol gwar- eiddiad yn y rhan hon o'r byd. Byddai hyny yn foddiou i roddi bywyd newydd yn yr hen sefydliad drwy greu mwy o ddyddordeb yn yr ieueactyd yn hane3 eu gwlad. Arwyncbol iawn ydyw llawer o'r sel y bydd rhai yn cymeryd arnynt ei deimlo mewn pethau yn dal perthynas a Chymru: pa faint, er engraifft, o'r bobl sydd yn arfer crochlefain, Oes y byd i'r iaith Gyoiraeg," svdd ynbarod i wneyd rhywbeth tuagat golcdd yr iaith ac at gyflwyno i oesoedd i ddyfod allweddau llenyddiaeth y Cymry? Hwyrach y cawn weled cyn hir, canys yr ydym yn deall fod y Cymro hybarch a dysgedig Daniel Silvan Evans wedi cysegru rhan fawr o'i oes i gasglu ynghyd diefnyddiau at wneutliur geiriadur cyflawn o'r iaith a theilwng o'i roddi yn nwylaw ieithyddwyr y wlad hon a'r Cyfandir; y mae y gwaith ar ben, a'r peth nesaf yw ei gyhoeddi, ac y mae yn debyg gan fod hyny yn gostus y byddir yn apelio at y Cymry am eu henwau fel tanysgrifwyr. Gobeithio fod rhif y rhai sydd yn caru y Gymraeg mewn gwirionedd, ac nid ar air yn unig, yn ddfgon lluosog i alluogi yr awdwr llafurus i ddwyn ei waith mawr drwy y wasg, onide bydd yn rhaid iddo, mae yn ddigon tebyg.aros heb weled goleuni dydd hyd nes y cyfodo oes mwy goleuedig a hoffach o weithio na gwneuthur trwst a lluchio llwch i'r awyr. Ond cyn y gellir disgwyl rhyw lawer o les o'r eisteddfod, bydd yn rhaid cael diwygiad mewn amryw bethau; yn mhlith eraill rhaid cael mwy o drefn ar gynhal eisteddfodau a mwy o gysylltiad rhyngddynt a'u gilydd, mocld y galler cyhoeddi'r testynau mwyaf pwysig yn ngliynt nag v gwneir yn awr. Gyda'r eithriad o Eisteddfod Gadeiriol Mon sydd yn cael ei chynal yn rheo'aidd bob blwyddyn, ac un neu ddwy arall hwyrach, nid oes na threfn na chylch ar y cyfar- fodydd hyn, ond eisteddfod y fan yma ac eistedd- fod y fan draw ar draws eu gilydd, nes y mae yr hen sefydliad mewn perygl o gael ei wneyd yn fath o geffyl pren i gwacyddion lleol. Bydd pobi o bell yn synu yn ami pwy a ddichon fod wedi deor y meddylddrych fod yn angenrheidiol cynhal eisteddfod yn y lie a'r lie, yn y mia a'r mis, ond byddir yn fynych yn cael lie i gasglu mai nid prif bwnc y pwyllgor fydd cefnogi llenyddiaeth a dwyn allan dalent, yn gymaint a hudo pobl at eu gilydd er clod a gogoniant i lenor dimai a bardd cocos y lie, ac er lies i dafarnwyr yr ardal a pherchenogion gwelyau gweigion. Naturiol i rai felly feddwl mwy o gael rhyw reffyn o Sais i ddifyru y lluaws a rhigymau y mae segurwyr Music Halls y brif ddinas wedi laru arnynt, na gweled gwynebau y Cymry sydd wedi bod drwy eu hoes yn llafnrio cr dyrchafu eu cenedl mewn llenyddiaeth, cerddor- iaeth, a phethau eraill sydd yn addurn i genhedl- oedd o wareiddiad uchel. Ond pa fedd y gellir gwneyd pen am rith eisteddfodau o'r fath ? A pha fodd y mae rhwystro y neb a fyno i gychwyn Eisteddfod ? Y mae y feddyginiaeth yii bur syml ac yn hollol yn llaw y wlad, oherwydd anaml yn y rhan hon o Gymru y byddai i nob anturio cyhoeddi eisteddfod, oni fyddai iddo yn gyntaf gael gan foneddigion y gymydogaeth addaw swm digonol o arian i warantu dygiad yr amcan i ben. 0 ganlyniad dylai y rhai a fyddont yn myned i danysgrifio chwilio i foddlonrwydd pa beth yw diben yr Eisteddfod a'r perwyl yr amcenir yr elw a all ddeillio.ohoni iddo. Ond y mae yn hollol wybyddus nad yw hyn yn ddigon, canys pa beth sydd i rwystro ffmfiad pwyllgor, y byddo pobl di- egwyddor vn y mwyafrif ynddo, ac iddynt ranu arian y cyhoedd rhyngddynt eu Lunain yn rhith tain am amrywiaeth o wasanaetli i'r genedl nes y bycldo cynyrch arianol yr anturiaeth wedi myned yn ddim neu y nesaf peth i ddim. Nid son yr wyf, deallwch, am bethau posiM, ond anhebyg o ddi- gwydd or na byddai yn ddymunol blino pobi Mon sydd yn arfer dwyn eu lieisteddfod yn mlaen mor anrhydeddus a llwyddianus, a hanes pechodau pobl eraill. Y ffordd i ragflaenu y clrwg y cyfeir- iaf ato ydyw, i'r wlad beidio tanysgrifio heb gael sicrwydd digonol ar y penau canlynol. Yn gyntaf, mai amcan" yr Eisteddfod v bwriedir ei chynal yw cefnoai llenyddiaeth a phethau eraill o duedd i ddvrchafu y genedl. Yn ail, fod y dybenion y bwriedir defnyddio cynyrch ariaiml yr Eisteddfod atynt yn hysbysedig rhagllaw. Yn drydydd, fod personau cymhwys wedi eu penodi i cdrych drwy gvfrifon y pwyllgor ac i chwilio i briodoldeb eu treuliadau. Yn bedwerydd, ei bod yn ddealledig fod y pwyllgor yn rhwym o ddychwelyd eu harian i'r tanysgrifwyr os ceir na bydd eu cyfrifon y fati ag y gall yr auditors eu pasio. Rhyw delerau fel yna, ond wedi en gosod allan mewn dull cyfrcith- iol a diamwys, a fuaswn i yn gynyg, ac os na cheid y gan bwyllgorau Eisteddfodol eu derbyn, ynft bod iddynt hwythau fod heb ddimai goch o arian canysgrifwyr. Wrth f' HS ni byldid felly yn g ><od un rliwystr ;v >fordd v neb 'ewyllyhiai dauysgriflo heb de' yn y byd i waoyd hyny, os byddai arno awydd ddatigos ei gymwynasgarweh i bybl deb Tivf y Caeivu, neu pa le bynag y digwyddo yr y.-pryd rhith eisteddfodol fod yn trwblio, fol v dy wedir yn unig, bydded yn amlwg iddo IHL bydd drwy hyny yn gwneuthur dim yn uniongyrchol i gefnogi llenyddiaeth y genedl, a bydded yn ddealledig i bawb mai Eisteddfod Bara a Chaws trigolion Tref y Caown ydyw.ac nid Eis- teddfod Genhedlaethol y Cymry. Oni cheir rhyw drefll fel hyn ar gylch yr Eisteddfod yn Nghvmru bydd i oreugwyr y genedl droi eu cefnau anii a'u gadael i suddo i ddirmyg ac anlri. Ond hwyrach y daunodir i mi nad ydyw yn werth y drafferth i ni ddiwygio yr Eisteddfod er mwyn creu mwy o ddyddordeb yn y genedl mewn efrydiau o natur henafiaethol gan nad oes iddynt bris arianol na marclmadol; ond dyna yn union y rheswm eu bod mewn perygl o gael eu diystyru a'u hanghofio, er ei bod yn anwadadwy fod diffyg dyddordeb Yll- ddynt yn brawf o safle isel cenedl mewn gwareiddiad -dyna oedd barn yr ysgrifenydd Rhufeinig Tacitus, dyna farn pob dyn o ddiwylliad etc ac nis gallaf feddwl am arwydTiair mwy cwmhwys a destlus i'r ganghen hon o'r Eisteddfod na'r geiriau a ganodd ein hybarch fardd Gwilym Hiraethog flynyddau yn ol "Olrheiniaf, holaf helynt Hanes a gwaith hen oes gynt." Ond addefaf yn rhwydd nad wyf wedi cyffwrdd ond megys ag un gongl fechan o'r pwnc o gysylitiad yr Eisteddfod ag addysg yn Nghymru, ond nis gallaf anghofio fod pwyllgor yr Eisteddfod hon wedi gweled yn dda gysylltu ei hun ag achos addysg yu ffurfiol a llythyrenol drwy addaw rhan o'i chynyreh arianol i gynortliwyo y coleg yn Aberystwyth, y sydd, fel y gwyddoch, wedi ei sefydlu gan ddyrnaid o foueddigion hael- ionus a llafurus dan arweiniad Mr Hugh Owen, gwr o Foil, y gall gwyr Mon anturio dywedyd yn unllais o Borth Euthwy i Ben Caergybi am dano na fagodd Mon main Gymru erioed wladgarwr mwy, neu fwy dirodres a didroi yn ol. Ondhwyr- ach y gellid cysylltu yr Eisteddfod yn agosach fyth ag addysg y genedl, set drwy ei gwneuthur yn foddion effeithiol i lenwi rliieni Cymru a brwd- frydedd ac a\*ydd i yru eu plant i gael addysg yn y coleg hwnw a'r colegau a'r ysgolion ereill rhagorol sydd genym yn ein gwlad ar hyn o bryd. Pe buasai. amser yn caniatau buaswn yn anturio eich anerch ar y pen hwn, er fod yn anhawdd dros ben cael dim newydd i'w ddywedyd ar bwnc mor adnabyddus. Yn mhlith pethau ereill nid an- mhriodol fuasai dwyn ar gof i chwi y byddai rhai o honoch gynt yn gwneyd esgus eich bod yrr drwg-dybio dylanwad Eglwys Loegr yn ysgolion gwaddoledig Cymru, ond er pan sefydlwyd y Coleg yn Aberystwyth yr ydych wedi colli yr esgus hwnw, pa sail bynag oedd iddo a'ch dyledswydd yn awr ydyw dyfod allan yn uiifrydol i lenwi sefydliadau ein gwlad a'ch plant mor foreu ag sydd bosibl; ac os bydd awydd a gallu ganddynt i fyned rhag- ddynt gyrwch hwy i Rvdychain, ac na ofelwch pa un a fyddo genych aur ac arian i roddi yn eu llogellau os gellir rhoddi dysg yn eu penau. Nid rhyw fynych iawn mewn cymhariaeth y bydd yr hen athrofa hono yn cael llawer o glod na gogon- iant ar ddwylaw plant cyfoethogion y devrnas. Ei hoff waith gan hyny ydyw cynorthwyo bechgyn tlodion i gyrhaedd enwogrwydd. A chofiwch nad oes gan neb yno hawl erbynhyn i ofyn gair iddynt yn nghylch eu golygiadau crefyddol. Ond pe dy- gwyddai i ambeil un ohonynt ddewis yn y diwedd fyned yn offeiiiad, peidied neb a ffromi yn aruthr: y mae yn ddiddadl fod yn well i'r genedl gael offeiriaid dysgedig na rhai anwybodus o weliilion y bobl yn coledd a meithrin arferion isel a drwg nwydau gwehilion y bobl, a chofiweh o ba le y daeth Charles y Bala a chanwyllaa ereill y Cymry. Gwnewch, ynteu, bob aberth i roddi i'ch plant yr addysg goreu a mwyaf trwyadl sydd i'w gael yn y deyrnas, gan adael iddynt yn y diwedd farnu dros- tynt eu hunain ar bynciau crefyddol. Nid oes genyf i un hawl i' ch anerch mewn capel nac eglwys, ond teimlaf fy mod yma yn sefyll ar dir canolog uwchlaw holl fariaeth yr ymraniadau cref- yddol sydd yu ein plith, a chymeraf yr hyfdra o alw eich sylw at yr hyn a ddysgir gan Darwin ac ereill sydd wedi ymgydnabyddu yn fanwl a deddfau natur yn y byd anianyddol, sef mai ei harwyddair mawr a gwastadol ydyw "The survival of the fittest," neu Oruchafiaeth i'r cymhwysaf. Felly hefyd y mae, yn ol fy marn i, yn y byd moesol a chrefyddol; ac nis gall neb sydd yn credu yn Rhagluniaeth lai na chvdsyuio a mi yn ddi- lloesgni, y bydd yn y diwedd i'r ffurf hono o gref- ydd a brofo ei hun y fwyaf effeithiol i wneuthur lies i'r ddynolryw gael yr oruchafiaeth ar bob ffurf arall yn Nghymru a phob man arall o'r byd. Byddwch gan hyny yn esmwyth ar y peR hwnw, meddyliwch fwy o lwyddiant a dedwyddwch y genedl fel cyfangorph nag am fri a gogoniant un- ihyw ran neu en wad neillduol ohoni, ac ymwrol- wgh heb betrusder yn y byd i osod eich plant ar y ffordd i enwogrwydd ond i chwi wneyd hyny ni bydd arnaf ofn na bydd i gynifer ohonynt ei gyr- haedd fel na byddo angen byth mwy i neb sydd yn teimlo eiddigedd dros ei genedl ymw/egysu, 11 Ily dan amgylchiadau lied anflafriol, i wrthbrofi haer- iadau anghariadus rhai o'r newyddiaduron Seisuig am ein distadledd, gan y byddai y Cymry yn fuan yn debyg o dori eu nod a'u hargraph yn ddwfn ar lenyddiaeth y byd, ac yn abl i herio gwaethaf tonau amser i ddileu oddiar dywod hanesyddiaeth ein hen arwyddair a dyhewyd ein henaid- Tra mor tra Brython Song, "The Noble Boy," by Ap Herbert, who was followed by Miss Martha Harries. This talented artiste sang "The Lost Chord" in a very pathetic manner. The prize ot' £1, offered to the best penillion singer, was awarded by Llew Llwyfo and Carwad to Mr Hugh Williams (Llew Mon), Llanerchy- medd, who was invested by Miss Roberts, Cae- gwyn. Harp solo, by Miss Jones (Telynores Cybi). THE CHAIR PRIZE. The most interesting feature of the Eisteddfod was the installing, "according to the Ancient rites of the Bards af the Isle of Britain," the author of the prize ode on Steam," for which Mr Richard Davies, M.P., offered a prize of J620, together with a bardic chair by the committee. The adjudica- tors were Gwilym Hiraethog, Ellis Wyn o Wyrfai, and Hwfa Mon. The adjudication was read by the latter gentleman. Three odes had been re- ceived bearing the nom de plumes of Tudur,Bleddyn, and Saferi. The ode of the latter competitor was pronounced to be the best. In response to the usual call Saferi," the author of the prize ode, came forward in the person of Mr W. Milton Aubrey (son of Meilir Mon, Llanerchymedd). The bards and minstrels having formed into a pro- cession, the successful bard was conducted to the platform, and was duly installed according to the customary rites, and invested amid loud cheers for Mr R. Davies, Treborth Hall. Madame Edith Wynne having sung a solo from Sullivan's "Light of the world," the Liverpool Philarmonic Band struck up See the conquering hero comes in honour of the chaired bard. The British School Juvenile Choir was the only party that came forward to compete in singing "Fy Nhad sydd wrth y llyw" (J. H. Roberts) and Plant yn y Nefoedd" (Jarrett Roberts). The adjudicators (Pencerdd Gwalia, Dr. Rogers, and Mr John Thomas) adjudged them as being worthy of the prize, £ 5. JVtr Morris, the conductor, was invested with a medal. The President being obliged to leave, hearty cheers werp accorded to him for his services. The rest of the proceedings were presided over by Mr Banks. The "Triads," from Birkenhead, represented by Miss Lucy Ann Jones, carried away the prize of d62 for singing the trio from Elijah Lift thine eyes." Miss Roberts, Caerwys, invested the representative. Eos Maelor having rendered a Welsh song the proceedings terminated with the usual votes of thanks. THE EVENING CONCERT.. Capt Verney presided at the concert, which was exceedingly well attended, the pavilion being literally crowded to overflowing. The following programme was proceeded through :— I 1.-0vertnre, M:1'Janiello' Liverpool Philarmonic Strin-f Band 2. -Song. 'The Desert' Mr A- T' *V>ert 3.—Song Will he come Iv'j'ss M-j-j'to ■; ".vi's 4.—Sons? Y .Vvrt' •••• Oiwyd' M>v 5.—Harp Solo v. r:t '.Penoerd.l i' 6.—Scena. 'Ocea; monster M;idaiue Edit.'i Wynne 7.—fv)n«. Adcrolion y 'VLorwr' Mr T. -T. PI ighes a.—Duytt. O Jlaiitana 'Madame Edith Wynne and Eos Morlais 9.—Song Llew Llwyfo 10.— Song. Fy Nymumad' Miss Marian Williams ii.-Selection Lucrotia Borgia String: Band 12.—Song I love thee' Eos Maelor. 13.—Song Hearts of Oak Mr Maybriek H.-Harp Solo (Welsh Air) Telynores Cybi 15.-Pennillion Singing 16.-Song.A bird sang in a hawthorn tree'MissMag- gie J. Jones 17 —New Song. Love's Vigil' Madame Edith Wynne lS.-Song The Yeoman's Wedding Song' Mr Ap Herbert 19.—Harp Solo Mr J. Thomas (Pencerdd GKvalia) 20.—•ong. The Bride of Neath Valley' .Miss Marian Williams 21 .—Song C:vn y Tywyaog' Eos Morlais 22. -Song. There is a green hill far away' Mr May- brick 23.-Trio My Lady the Countess' Madame Edith Wynne, Miss Marian Williams, and Miss Martha Harries 24.—Song 'Anita' Eos Morlais 25.—Song 'The Sea' MrT. J.Hughes 26.—March.Marche aux Flambeaux' String Band FINALE—' God Save the Queen.' FRIDAY. To-day's proceedings were again favoured by fine weather, and the numbers of excursionists to the Eisteddfod was exceedingly large. THE GORSEDD. The Gorsedd opened at 10 a.m, Clwydfardd'and Morwyllt, assisted by Llew Llwyfo officiating. Dr Rogers was initiated minstrel, his nom de plumr. being" Pencerdd Deiniol." Miss Marian Wil- liams was initiated as Marian Berlais, "land Miss Martha Harries as Aderyn Du." Similar hon- ours were conferred on Mr Jeffreys, as Cerddor Efrog Mr John Thomas, Llanwrtyd (Pencerdd Blaenanerch); Mr R. G. Thomas (Rhisiart Menai), ovate; Mr Hugh Edwards (Huwco Penmaen), ovate; and Mr W. J. Hughes (Deiniolfryn), bardd. THE EISTEDDFOD MEETING. The Right Rev. the Lord Bishop of Bangor, as president of this meeting, received a most enthus- iastic reception on taking the chair. Andreas o Fon conducted the proceedings. The pavilion was again well attended by a respectable and numer- ous audience. The Liverpool Philharmonic String Band, con- ducted by Mr Duncan, performed a selection in a capital manner, and were heartily encored, after which The President addressed the meeting. He said that he must confess that when the committee of the Eisteddfod, through their secretary, first did him the honour of requesting him to preside upon one of the days of the meeting he was very anxious much as'aihe felt the compliment, to decline it, knowing that he would be incessantly engaged during the previous days, and in a manner which carried considerable mental strain and anxiety. Having accepted the honour, he felt himself in a somewhat different position, having chosen no topic upon which to base the address for which he was now called upon to deliver. Some years ago he had the pleasure of addressing an Eisteddfod, which was held upon a much larger and extensive scale. That Eisteddfod was the National Eisteddfod at Bangor. On that occasion he endeavoured, although, he .feared, very imperfectly, to make a few remarks as to the use and abuse of patriotism, how far patriotism was good and honourable in itself, and how far it was abused. He had then tried to show how those abuses might be guarded against and avoided in the future. At a later period of the same meeting, a learned and honourable friend was good enough to say Ihat if there were any reasons to complain of the abuses of patriotism in time past, the neces- sity no longer existed, seeing that the Welsh had now reached such a pinacle of awe amongst the nations that their virtues were capable of speaking for themselves. This position was a most honour- able one, and he hoped the people of Wales would never be wanting in self-respect, and feel those self-assertions was utterly unnecessary. Having referred to the objections prevalent against the Eisteddfod, he called. attention to the manner in which these drew together a great number of per- sons. He confidently believed that this must, to a great extent, derive its character from the current feeling in that part of the country from which these persons were drawn. Supposing there were drawbacks, or, putting it plainly, an indulgence in convivial habits in connection with these great gatherings, he took it that the care was not to cut off the occasion, but to try, under clod's blessing, to bring such influences to bear upon the masses of the people, so that their tone and feeling might be raised. There would thus be no longer any such cause of complaint. When the objects of the Eisteddfodau had in view were considered, what national amusement could be rhore likely to lead to good, for thay had in view the encouragement of local efforts and the fostering of industrial oc- cupations, to develop and stimulate intellectual culture—(hear, hear)—and so that man, however humble his sphere in life might be, should be en- couraged to use those gifts God had gifted him with in a good and wholesome direction (ap- plause). Referring to the training-ship Clio, for whose pecuniary benefit and posi- tion of the surplus of the Eisteddfod is to be devoted, the president remarked upon the adverse feelings expressed by certain persons against the ship, that it was an insult to Wales that she should be moored in Welsh waters, and that she was not wanted at all, or should be removed elsewhere, seeing that no Welsh boys were sent on board. When persons considered what were the objects of that training ship, had eminently a Christian-work was being performed on board. How boys were thus withdrawn from the examples by which they had been hitherto surrounded, and collected to- gether under good tone and earnest Christian discipline and management to fill an useful and honourable position in society, he felt it was an utter perversion of patriotic feeling to'say that those boys should not have a welcome and a cordial welcome, whether they belonged to this part of the country or not. And if there were no Welsh boys on home that was a circumstance of which Wales should be thankful, and express its thankfulness by willingly and readily extending their help to those who needed it, and extend their sympathies beyond their own narrow neighbourhood (loud applause). Awarding the prize of .S3 and a Medal for the best "Model in Slate of the Marquis' Column." Adjudicators, Messrs. R. G. Thomas, 0. T. Owen (Menaiwyson), and Benjamin Thomas, Menai Bridge.-Best, Pierce R. Griffith, Llanberis. Competition in playing on the Pedal Harp- The Minstrel's adieu to his native land" (Pen- cerdd Gwalia). Prize X-3 and a Medal. Adjudi- cator, Mr John Thomas (Pencerdd Gwalia), harpist to Her Majesty the Queen.—Best, J. Elias Davies (Telynor y Gogledd), invested by Miss Campbell, daughter of Sir George Campbeil. Address by Mr Morgan Owen, H.M. Inspector of Schools. Competition in Singing Duett—"Dring, dring i fyny" (D. Jenkins). Prize £ 110s. Adjudicators, Dr. Rogers, Bangor, Pencerdd Gwalia, and Mr John Thomas, Llanwrtyd Wells.-No merit. Awarding the prize of £ 5 and a Medal, given by Mips Sandys, Menai Bridge, for the best "Transla- tion into English of the two Prize Elegies in Memory of the late Colonel Sandys, Menai Bridge. Adjudicator, Rev. T. R. Lloyd (Yr Estyn).—Mrs Thomas, St. Ann's, Llanllechid. Song by Miss Maggie J. Jones, R.A.M. Awarding the prize of JElO and a Medal for the best Pryddest-Goresgyniad Mon gan Julius Agricola" (Poem-The Subjugation of Anglesey by Julius Agricola). Adjudicators, Rev. John Hugh Evans and loan Arfon.—Mr Thomas Jones, Awarding the prize of £ 3 and a Medal to the (T. Bangor). best competitor in playing on the harmonium— "Com c Gentil" (Donizetti), and "Andante and March" (Rossini), for male amateurs under twenty- one years of age. Adjudicators, Dr Rogers, Bmi- 0 nt; Pencerdd Gwalia, and Mr John Thomas, jhmwrtyd Well*.—Best, Mr John Roberto (Og- 'enfab), Betliesda. "d :• unci Mork'v, M.P., who was received with }'ud and cont-hmed eheers, next addressed the aeeting, and offered a word of apology for the ■bsence of Mr Go>ok-ni—(loud cheers)—whom they Lad hoped to have the pleasure of listening, but fho was suffering from a severe attack of hoarse- Less and felt himself quite unequal^ to the task of peaking. He was sine that all present would be dad to have heard him—hoarseness and all (loud aughter). He desired, in the first place, to offer a ew words of comfort to MrGosohen, by saying th,.tt dthough he had been connected many years with he House of Commons, he had never heard a vord of attack upon the people of Wales, and Mr Joschen might depend uponjit that if ever the time lame when attacks would be made upon Welshmen ihere would be not a few members of the House of Commons who tvouTd give a very good account ndeed of the Welsh in reply to any such attacks [hear, hear, and cheers). He had been very much struck in the public spirit and daring pluck of the Menai Bridge people, for he had no idea of finding such an undertaking as the present one in this remote part of Wales, and he trusted the com- mittee would meet with the pecuniary good fortune they so well deserved for their enterprise. He re- joiced in finding that they were still left in the country platforms upon which men who held diverse opinions might meet without compromise, which was emphatically the case with the Eistedd- fod. Let them hold fast to such platforms for there were antagonisms and bitterness enough to make it desirable that n Hv'chals should he able to come together with feelings of mutual good will and mutual determination to help a good cause (hear, hear, and cheers). Amongst other features of the Eisteddfod, he had been greatly;strnch with the brevIty. of the. bardic addresses, which had looked a desire on his part, to see a few bards in the House of Commons, where they might lay down some rules for short speeches, instead of those very long ones which sometimes provoked a desire that such speakers should be sent to air their eloquence on the top of Snowdon (loud laughter). He had been so much struck with the combination of useful and intellectual amusements in the Eisteddfod that he wished they had some similar institutions in England, for he held that it constituted a method by which men were lured from low and degrading pursuit and amusements, and to en- couragement of those objects which must be materially as well as individually beneficial. In conclusion the hon. gentleman urged that greater attention should be pnid. bv promoters of the Eisteddfodau f.o the. Art and Science Departments. He could ljot expressing pleasure with all be had seen and 'i-^ened to, and could assure tnem that he wonlrl make everv possible effort to intro- duce pom^th'nc ">ir»vhir to the Eisteddfod among his English brethren 111'\1)(1 cheers). Mr Mo-rcran Own. ronlying to the remarks made by Mv Morlev, M.P.. with reference to his own address, said that the term "barbarous "-was used in the House of Commons lw Sir Francis Harvey as applving to the Welsh nation. Mr Henry Richard. M.P.. delivered an eloquent Welsh address. Cloiinsr his remarks in English, the hon. gentleman said that he had congratulated his countrymen upon the distinction that had been conferred upon Menai Bridge and the Eisteddfod bv the presence among them of so many many men of mark and distinction. He believed that they owed this, in a great measure, to the influence. of their friend Capt Verney (hear, hear). Having expressed his regret at the absence of his mend. "Mr Goschen, whom he would have been glacl to hear, hoarseness and all—(laughter)—he said that the Welsh people were verv much indebted to him for having honoured them with his presence on this occasion. The best part of the English nation always looked with kindness and respect upon Welsh literature, Welsh antiquity and Welsh eis- teddfodau. Sonthev, Sir Walter Scott, the late ac complished Bishop of St. David's, and other dis- tinguished Englishmen, had spoken and written words of kindness and respect about the Welsh people. The Bishop of St. David's had said that it was a most remarkable feature in the history of anv people that the Welsh should have centred their national recreation in literary and musical competition. There were also what he might term second-rate Englishmen, whose constant aim was to cast ridicnlc upon their ancient institution-the Eisteddfod. The article which had appeared from time to time in some of the London journals with reference to AVales and Welsh institutions only betrayed the cross ignorance of the authors those articles, but he was glad to notice the altered and improved feeling with which Englishmen now rec-ardfd the Eisteddfod and their attempt to cul- tivate Welsh literature and music. This change of feeling had been brought about by the generous words that have been more than once made by one whose voice awakened a resonance throughout the country and the world generally—one who. bv property, by residence, by family connection, and, he believed, by sympathy, was half a Welshman himself-he meant Mr Gladstone (loud and pro- lonyed cheers). The charge brought against the Welsh people was that they 1wauted to get themselves isolated from their neighbours on the other side of the Severn. But this charge might aptlv be preferred by the Welsh people against the English people, who were looked upon by many other nations in the world as being the most isolated of people. The hon. gentleman then pro- ceeded to the manner in which the Welsh people bad been treated by the Government in their efforts to maintain the University College of Wales. What he wanted was to enlist the sympathy of distin- guished gentlemen such as those who had this week honoured them with their presence at the Eistedd- fod. They were making, and would continue to make, every effort to obtain justice to Wales and be was sure that between men.—and among them Mr Samuel Morlev, Mr Goschen, and others,— thev would succeed in their endeavours. The way to unite the Welsh and English people was bv bringing them to the same equality, and giving them their rights and privileges (loud cheers1). Competition in singing the Y Wawr." Prize Best, Party from Llnnberis. Tolo Trefaldwyn and Morwyllt were adjudged the authors of the best epitaph to the late Capt. White Griffith, chief constable. Awarding the prize ofclo and a medal for the best Welsh Novel on "Ednyfed Fychan." Adju- dicators, Y Thesbiad, Llew Llwyfo, and Mr W. Cadwaladr Davies. Best, Mr Thomas John Jones, of Llangefni, invested by Miss Jones, Westbury Mount. Song by Miss Marian Williams. Brass Band Competition :—Fantasia—" Mari- tana" (J. Rivere). Prize, £ 10, and a medal for the conductor. One band competing, viz., the Denbighshire Hussars, and deemed worthy of the prize. The onductor, Mr Stephenson, was in- vested bv Miss Pennabt Lloyd. Awarding the prize of 10s 6d for the best Hir a Thoddaid-I I The Autumn Moon." Adjudicators, Clwydfardd, Tndno, and Gwilym Eryri. Two jggpipetitors. Best, Mr William Milton Aubrey, Llanerchymedd, invested Miss Maggie J. Jones, 11A.M. „ Duett from "Bfodwen" (Dr Parry), by Eos Morlais and Ap Herbert. On the motion of Mr Morgan, Q.C., M.P., a heartv vote of thanks was accorded, to the Ticht rev. President for having so worthily filled the chair. Finale—"God Save the Queen."

[No title]

[-LANOUDKO HORTICULTURAL SOCIETY.