Y Tyst

NODION. LLAWENYDD digymysg yn Prifathraw ac ddiau i bob Annibynwr sydd Is-Brifathraw yn caru bnddiant uchaf ei Aberhonddu. Enwad, a chrefydd, yw fod awdnrdodau Coleg Aberhon- ddu wedi dyfod drwy argyfwng mor bwysig yn banes y sefydliad a'r Enwad mor esmwyth a thawel. Ac mae'r llawenydd hwn yn fwy, yn gymaint ag fod y ffordd a ddewisodd y Pwyllgor Gweithiol i wneyd ei waitb, yn un eithriadol a pheryglus os nad anheg, ac yn benthyca ei hun yn rhyfeddol 0 hawdd i gyn- hwrf a dadl, pe tneddasid unrhyw nifer o'i aelodau i godi rhwystr neu wrthwynebiad. Ond trodd pethau allan, oherwydd ysbryd y Pwyllgor yn fwy na'i gynllun, yn dra dy- munol. Mae adgof yr Enwad o'r diflasdod a'r chwerwedd a barodd 4 dadl colegau' yn ystod y blynyddau a basiodd, a'r modd y parly swyd ein nerthoedd goreu fel Enwad am flynyddau lawer drwyddi, yn peri i bawb ohonom fod yn ddiolchgar, fod yr argyfwng hwn wedi ei groesi mor llwyddianus, er gwaethaf posibliadau dinystriol y cynllun. Ac nid yn unig llongyfarchaf y Pwyllgor ar ei lwyddiant, ond llongyfarchaf hefyd y Prifathraw newydd, a'r Is Brifathraw, ar eu penodiad. Yr wyf yn adwaen y ddau yn dda, ac yn gwerthfawrogi eu llafur yn fawr, a dywedaf eto, fel y dywedais yn gyhoeddus adeg marwolaeth y diweddar Brifathraw, y dylem fel Enwad fod yn falch otonynt. Yo wir, er pan waghawyd y Gadair, yr wyf wedi dyweyd yn ddibetrus, os mai ysgolhaig cyd- aaabyadedig, ac athraw llwyddianus, oedd <eisieu i laaw'l' swydd, nad oedd angen myned tu allan i furiau'r Coleg i'w gael—fod yno ddau a'i llanwai yn anrhydeddus. Nis gallaf gelu'r ffaitb, ac oferedd fyddai i mi geisio, fod llawer o fewn a thu allan i'r Pwyllgor, yn credn y dylid cael gweinidog a phregethwr o brofiad i lanw'r swydd, ac fod enw un sydd yn agos iawn ataf, wedi ei grybwyll yn y cysylltiad hwn, a'r mater wedi ei drafod yn faith yn yr Is-bwyllgor. Nid wyf am fyned i mewn i'r ewestiwn 0 gwbl, yn mhellach na dyweyd, mai ereill a awgrym- asant hyn, ac nid y gwr ei hun, er y eyooa- byddaf fod llawer i'w ddyweyd dros y farn, ar wahan i'r person, ac fod gan y cyfeillion hyn bertfaith hawl i'w choleddu a'i mynegi. Mae hyn i gyd, debygaf, yn ychwanegu at werth fy llongyfarchiad diffuant i'r penod- wyr a'r penodedig. A da genyf fod y Pwyllgor wedi llwyddo, drwy gren swydd newydd, i ddileu i'r graddau pellaf y medrid, y gwahaniaeth rhwng dan was teilwng yr oedd mor lleied rhwng eu cymhwysderau. Nid wyf drwy hyn yn dyweyd dim dros nac yn erbyn y swydd ei hun, na'r jwecedent y mae'r Pwyllgor wedi greu, ond yr wyfyn gwerthfawrogi y teimlad sydd dano, ac yr oedd yn weddus i'r Pwyllgor i'w ddangos mewn rhyw ddull neu gilydd. Teilynga'r Proffeswr Rees hyn, neu ei debyg. Hir oes a llwyddiant mawr i'r Prifathraw Lewis, a'r Is-Brifathraw Rees, a heddwch a ffyno byth o fewn y sefydliad. Uaniataer i hen fyf- yriwr ddyweyd hyn yn galonog, gan nad yw nac aelo I o'r Pwyllgor, na'r Is-Bwyllgor, /na'r Pwyllgor Gweithiol, na dim arall yn ngtyn a'r Coleg, nac yn ymawyddu am fod ychwaith. RHAID i minau gael rhoi fy Thomas, mlodeuglwm ar fedd y Ty'nywern. diweddar anwyl a duwiol Thomas, Ty'nywern. Daeth- um i gysylltiad ag ef gyntaf lawer blwyddyn yn ol, ac oddiar hyny hyd yn awr nid wyf wedi cael He i newid dim yn fy main am dano-yn hytrach, mae pob cyfathrach wedi dwyshau yr argraff hono ? A beth oedd yr argi aff ? Ai dyn craff, medrus, manwl, cyd- wybodol yn ei waith ydoedd ? Yr oedd felly yn bendifaddeo, a obanmolid ef gan fyd ac eglwys yn yr agwedd hon arno; ond nid dyna Thomas, Ty'nywern. Ai enwadwr o argyhoeddiadau dyfnion, a pharod i wasan- aethu Anoibyniaeth hyd eithaf ei allu-ffydd- Ion yn ei Hnndeb a'i gwyliau, hyddysg yn ei hanes a'i Ilenyddiaeth, haelionus tuag at ei eglwys ei hun a holl fudiadau'r Enwad-ai dyna Thomas, Ty'nywern ? Ai gwr lletygar, caredig, hoff 0 bregethu a phregethwyr, ffrynd i'w weinidog, parod ei stori am gewri'r pwlpud Cymreig ydoedd ? Ai Cymro cynes, yn bcnTr iaith, ac yn earn noddweddion Cymreig trwyadl, yn eowedig yn nhy Dduw -ai dyna Thomas ? Ie a nage; yr oedd yn hyn i gyd ac ychwaneg, ond yr oedd felly am ei fod yn fwy. Yr oedd ei bersonoliaeth -yr hon oedd yn naturiol swynol pe buasai gras heb ei gyffwrdd-wedi ei thrwytho a chrefydd siriol y Gwaredwr, nes ei wneyd ytn un o'r dynion anwylaf dduwiol gyfarfyddais er ioed. Nid anwyl yn unig ydoedd, ac nid duwiol yn unig ychwaith, ond y ddwy elfen wedi eu cymhethu mewn tfordd y medr Ysbryd Duw nes ei wneyd mor siriol a seren hyd yn nod yn ei ddagrau. Yr oedd gras Duw yn Ei Fab wedi denu ei serch, wedi goleuo ei ddeall, a chaethiwo ei ewyllys i'r fath raddau nes ei wneyd yn wr mawr yn Seion. Bydd y golled ar ei ol yn dtom yn ei eglwys, ei Gyfundeb, a'i sir, a thrwy ei Enwad caiff Cymru gyfan ei phrofi. Cafudd angladd parchus, ac ni chofiaf i mi erioed glywed cystal anerchiadau mewn unrhyw angladd. Ofn y man siarad mewn angladdau fydd arnaf, ond y tro hwn yr oedd pob siaradwr y tu hwnt iddo'i hun. A dim rhyfedd pan gofir mai Thomas, Ty'nywern, oedd y gwrthrych y sonid am dano. Ond paham y bl1 papyr Rhyddfrydol y De mor gwta a byr ei adroddiad ? Rhydd golofnau i rai llawer llai fel gwleidyddwyr, crefyddwyr, a dynion cyhoeddns. Beth sydd yn cyfrif am fyrdra fel hyn ? Ond dyna—rhyfedd fel y cytunir ar yr atebiad mewn ymddyddan cyf- rinachol, eithr hyderaf nad gwir yr awgrym. Nodded Duw fo dros ei fab a'i ferch, ac a fendithio eto hen eglwys barchus y Groeswen a'i gweinidog llwyddianus, i'r rhai y bu'r'ym- adawedig mor ffyddlon ar hyd ei oes, a hwythau iddo yntau. Gwrlhwymb- wyr Mesur MacKenna. ÐYWEDIB. fod y Llywodr- aeth yn myned i ddangoa y bluen wen gyda'r mesur i liniaru'r camwri a'r gormes y dyoddefa Gwrthodwyr Goddefol danynfc. Yr oil ddywedaf fi a mil- oedd ereill o'i phleidwyr ffyddlonaf yw, os gwna'r fath beth, y bydd wedi cyflawni trosedd nas gellir ei faddeu, ac y gwelir y miloedd hyn yn rhoi i fyny bob gobaith am gyfiawnder na thegwch oddiwrth y Llywodr- aeth bresenol, ac yn troi eu cefnau arni. Nis gwiw gwadu nad yw llawer o'i phleidwyr eisoes yn anesmwytho, a rhan go fawr yn datgan eu siom yn blaen a chwerw. A pha- ham y mae'r Llywodraeth yn petruso yf nglyn a'r Mesur ? (1) Yn un peth, am fod yr enwadwyr, hyny yw, Eglwysi Lloegr a Rhufain, yn dechrea bygwth a bytheirio yn ei erbyn. Dyma'r bobl a ddywedent y llyn- edd, fod genym gwyn gyfiawn yn erbyn deddf Balfour, ar y mater hwn-ei bod yn groes i reswm ac uniondeb i'n gorfodi i dalu am addysg en wadol yn yr Ysgolion sect- araidd. Ond wedi cyrhaedd eu hamean, drwy ladd Mesur Birrell, crochfloeddiant yn awr yn erbyn cywiro'r cam hwnw mewn unrhyw fodd. (2) Ail reng y gwrthwyneb- wyr yw'r Aelodau Pabyddol Gwyddelig, aO ofna'r Llywodraeth wneyd dim i gythrnddo Y rhai hyn. Ni waeth am y miloedd Rbydd- frydwyr ac Ymneillduwyr yn y wlad hoO, na'u dau can' cynrychiolwyr yn y; Senedd. ond rhaid gofalu am deimladau'r Gwydd- elod! Mae yn hen bryd i siarad yn blaen ar y mater hwn; mae'r Aelodau Pabaid^ wedi bod wrthi yn g) son er 1902 yn hoeli0'1, cadwynau am danom, ac yn gwrtliwynObLI, pob ymgais i roi i ni ryddid yn nlyd Addysg, ac y mae yn rhaid i'r Llywodraetb gau ei dwrn yn eu gwyneb, a gwneyd yr byf sydd iawn, heb ofn na Phabydd na Gwyddc" (3) Gwelwn, hefyd, fod yr ysgolfeistri yn & Oynadledd ddiweddaf wedi codi eu lief yn eI erbyn ar yr hen dir fod eu crefft wello perygl. Nid oes neb wedi gwneyd cymai0t dros yr ysgolfeistri a'r Rhyddfrydwyr, ac 11 o'u hamcaoion yn Mesur 1906 oedd e gwneyd yn rhydd o bob test, a thaflu g°('{ thrwm priest oddiar eu gwar. Yr ydym *e ymladd i eangu'r cylch, a gwella eu cyfl yn mhob modd ar hyd y biynyddoedd. 4! mae hyd yn nod Mesur MacKenna yn go^'i am eu buddianau, trwy orfodi'r Awdurd0 Addjsg i dalu cyflog yr athrawon yn 11aW13'1 hawlio'r gyfran am addysg en wadol yn oddiar y managers. Ond wedi'r CY gwrthwynebant y mesur, a bloeddiai ri$ ohonynt yn y Gynadiedd, 4 Lladder ef,' roddi moment 0 ystyriaefch i'r cam*, difrifol wneir a chydwybod eu cyfeillion g°r y dan y Ddeddf bresenol. Y rheswm gwrthwynebiad yw, nad yw y mesur yn paru ar gyfer rhywrai aUant golli eu htb i ion, a llu 0 fwganod dychymygol o'r a »