Y Drych

PROFIAD Y PROFFWYD TANLLYD. GAN WATCYN WYN. I. Tan y pren yn ceislo marw, Wadi blin,:)'n calsio byw; Dlwrnod du yw'r diwrnod bwnw Wedi colli dyn a Duw; T&n ei natur wedi diffodd, Nerth el ysbryd wedi trol, El olygon am y boddrod Tua'r ddaear wedi trol I II. Mae yn gryfach ar ben Carmel Ar el ddoulin gylali Dduw; Proflad newydd, tanllyd, uebel, Oadarn ffydd, ac ysbryd byw; Nerth y weddl wresog honoln Tynu tan o'r net ei hun- Loegai'r coed a'r aberth yoo- Ysal anghrediniaeth dyn! III. Cryfach eto pan yn crossi Tr lorddonen tus thret; Taro'r dyfroedd nes eu ftollti Gyda'i tantell a wnai ef; Cerdded gyda cham diwyro, Fel pe na buasai'r un Afon yno'n Ilifo i'w rwystro Ar ei ffordd i'w wlad el hun. IV. Cryfaoh eto pan dros ymyl Yr hen gerbyd tanllyd mawr, Ar ei daith yn mro y cymyl, Teifl ei olwg draw i lawr; Ac i'w gytaill llwm yn taflur Fantell holltai'r ffrwd yn ddwy, Teimla'n awr y gall wneyd hebddl ill ata tra,gv?y<Jd0id60 mwy.

YMOGELWCH RHAG DYNION, GAN SYLLOG, BA CINE, WIS. LLITH II, I. DYNION A HXJNANIAETH YN AMCAN EU BYWYD-Nïd pobl h-ananol yn tmig a olyg wn. Prif linell yn y dyn hunanol ydyw dangos ei hun. Prif linell mewn hunoniaeth ydyw dyn yn tynu ato ei hun. Gwyr perygltis yn gystai ag anhapus ydyw rhai o'r nodwedd hwnw. Oanfyddir y duedd hon mewn llo o gyfeiriadau. Er nad yw bob amser i'w gwneyd allan, y mae yno—mewn gwaith, masnaoh, a gwahanol drafodaethau. Y mae ei lesad ei hun nid yn unig yn brif nod gan y dyn, ond ei nnig nod. Y mae yn bell oddiwrth y aafon foeaol "fel efe ei hUD." Nid yw o Bemawr pwyø ganddo a lwydda ei gymydog os llwydda efe, Nid yw yn gofaln gronyn beth fydd llwyddiaat plant ei gym- ydogion on bydd ei blant ef ar ben y rhestr. Mae hyn yn bosib! hefyd mewn swyddau cy- hooddue-yu wiadol ao eglwysig. Proffssa yr hwn sydd yn ymgeisio am swydd mai gwasanaethu ei wlad a'i blaid sydd yn benaf mewn golwg ganddo, pryd mewn gwirionedd mai ei glodydd a'i lesad ei hun sydd ganddo mewn golwg. Y mae felly drachefn yn en- wadol ao eglwyeig, Ai nid oes tuedd mewn euwadan-pob enwad fel en gilydd-i redeg yn union yn en llinellau neillduol eu hunain heb gymeryd i yatyriaeth o gwbl fod eraill ar y msex yn gwc-ithio ? II. DYNION GWENIEITHUS,—Un rheswm paham y mae twyll yn cael ei gysylltu a phechod ydyw, fod gweniaeth ynddo. Felly y desgrifir diota yn nghyda menyw anllad gan Solomon, Mae math o swyn ynddynt, ond siomedigaeth fydd oanlyniad ymgyfatb- rachu a hwynt. Sonir am "hndoliaeth golud," a "thwyll oyfoeth." Nid oes dim y mae mwy o ffals ier yn nglyn ag ef na chyf oeth, pan adewir iddo fod yn arglwydd, a phan nas myner iddo fod yn won, Dichoz), er hyny, nad yw y demtasiwn i wenieitbio yn gymsint yn y oyfoetbog ag yn y tlawd, am nad yw arogylohiadan yn galw am hyny. Mae eilun axir yn Ricr o addolwyr pe na byddai ond llo aur. Anfynyeh y mae oyf. oethogion yn dweyd y gwir. Nid ydynt un amoer yn d fod tan gerydd. Troir hyd yn nod en calliadau yn rhinweddan, a dynwar- edir hwy gan rai dibyriol arnynt. Ymnna pawb i'w canmawl &'u twyllo. Ni raid i'r ia- eiradd wenieithio i'r uchelradd. Yn y rban fynychaf callir mwy drwy hyny nag a eu-illit. Ymiitbia gweniaeth a ffalsder mewn Hawev eyfeiriad, ao y mae ei agweddan yn dra am* rywiol. Oanmola yn y wyneb; oondemnia yn y cefn. Gallasech feddwl y baaxech yn cael y dyn yn gyfaill, ond oa dygwydd iddo daraw ar an mwy goladog neu ddylanwadol na ohwi, un a wna oymdeithasti ag ef yn fwy parohus, efe a'oh gwertha yn y fan. Y mae yr aflwydd hwn i'w gsyafod hyd yn nod yn mhrif leoedd y oyiegr. Defnyddiz ef i fodd. hau ao i geisio "cadw y ddyagl yn waittad, yn myag pobl. Dangosir ef at genadon bedd. Hewn tref nen ardal ceir baner dWJI- in o gestyll golud a'u drYllau yn agored i gioeaawn pregethwyr mawr, poblogaidd, tra mai o drugaredd yr edryohir ar bregethwr tlawd, cyffredin, er ei fod yn meddn holl el- fenau nodweddiad da. Brithir ein cymdeith- asau oil gan ddynion ffeilsion-rhai a waa* traffant weniaeth i'w ffafrwyr, ond na rusant arllwyg ymadroddion diraddiol am bergonau a dybiant hwy yn israddol neu annheilwng. Y mae ceriach o'r fath yma yn "fryohau a meflan" o'r fath fwyaf annyoddefol. Oddi- wrth eu bath hwy yn gyffredin y cyfyd ang- hydfod ac ymrafaelion. Dywedodd un gwr craff unwaith nad oedd yn mysg ei genedl mewn tref Deillduol-ao yr oedd yno luawa —baner dwsin yn ei fryd ef o rai oywir y gallaaai ymddiried yn eu oyfeiligarwch. Un peth yw gonestrwydd masnaohol; path arall ydyw oywirdeb oyfeillgarol. III. DYNION EITHAPOL, —Y mae rhai peth- au Das gellir bod yn my aelog yn eu pleidio, a pbethau eraill nas gellir yn rhy ddiarbed eu oondemnio; ond nid yw bywyd dyn i red eg mown rhyw un linell neillduol. Gwydd- ys fod rhai dynion wedi oyraedd enwogrwydd -wedi oyflawni gwasanaeth anmhrisiadwy i'w hoes--dkwy Iafnrio ar hyd llinellau ar. benig; ond eithriad yw y eyfryw. Y mae gan blant dynion lawer o bethau i'w gwneyd, a llu o bethau i beidio eu gwneyd; 110 01 ceir dyn byth a hefyd yn chware ar ryw un tant, gallwn fod yn sior ei fod yn eageuluao dyled- swyddau eraill Ilawn mor bwyaig. Adrodda "Henadur" (y diweddar Barch, W. Ambrose) yn "Adgofion fy Ngweinidogaeth," iddo un- waith gyfarfod mewn tren a boneddigesoedd yn oredu mewn llYllieuaeth-yn ymborth a meddyginiaeth—ao wedi axtudio y gangen yn drwyadl. Megys yn ddiarwybod iddo ei hun, tynwyd ef i ddadl a hi ar y mater, a chan nad oedd wedi talu aylw neillduol i'r gaagen bono, oaf odd y gwaethaf o'r ddadl ya bur fuan. Ei gasgliad oedd y wireb Saeson- ig—"Gocbelwoh y dyn a'r un meddyl- ddryoh." Y mae rhyw ddettiaeh o bobi felly i'w cael yn mhob lie, Gellid meddwl wrth rai mai ymyfed a meddwdod ydyw, nid yn unig prif bechod yr oes, ond yr unig un. Eraill mai ymarfer a myglya dyw drwg damniol ein hamaerau. Nid ydys am geisio bychanu na lieihau drygedd yr ymarferiadau hyny. Mae ihai yn dra aelog gyda rhyw ranau neillduol o waith y oyaegr, ao yn bar- od i glorianu pawb nad ydynt yn oydredeg â hwy. Dyoicn aaiiapns ydyw rhai o'r fath mewn eymdeithafi. Ao y mae pobl eithafol yn waltad yn rhai gormesol. Nid yw oym. deithas i'w gwneyd i fyny o gymeriadau o'r fath. Brawdoliaeth werinol ydyw y tetilu dynol i fod; a brawdoliaethwerinol Gristion- ogol ydyw yr eglwya yn ei fEurf aemlaf a mwyaf cyfangoddiadol. IV. DYNION ANWADAL.—Darlunir dyn an. wadal fel "gwr dau ddyblyg ei feddwl, yn anwastad yn ei boll fEyrdd." Y mae fel "ton y mor." Nia gellir ymddiried ynddo am aef- ydlogrwydd a diysgogrwydd. Fel "ton y mor" "teflir a cbweMr ef gan wynt/' gan ddylanwadau allanol, nid gan egwyddorion mewnol. Nid gwiw i'r un fenyw roddi hyder yn ei garwriaeth, yr un dosbarth ym- ddiried ynddo fel athraw, yr un cor fel ar. weinydd, yr un eglwya fel gweinidog. Byeh- an a dibwys yn ei olwg ydyw myned trwy haner dwsin o wersylloedd enwadol mewn tymor byr, ao yn y diwedd y mae yn barod i'r aeithfed, os ydyw hwnw i'w gael. Dich. on nad yw ar y cyfan yn gymeriad peryglns, na chair dichell yn ei ysbryd, na biath yn ei eirian. Ond tra Dad yw yn Idrygu nemawr ar eraill, nid yw yn sior yn lleaoli ei hun. Ni Wiss faela oyffredin, ilawer llai conglfaen, mewn umhyw adeilad oymdeitbaaol: "careg dreigl" ydyw. Ac i newid y gydmariaeth, Dilil gellir gwneyd "Floating Capital," na "Reserve Fund" o bono. Diohon y gwna dipyn o "Borrowed capital," a hyny am dymor byr, ac yn ddilog. V. DYNION DIYMDDIKIED.—Sef rhai gymer ant faiitais annbeg ar bersonau neu amgylch- iadau. Gwneir hyny drwy Iu o wahanol ffyrdd. Oymer dyn hunan ddoeth faiitais ar anwybodaeth ei gymydog i ddangoa maint ei wybodaeth a'i ddoethineb ei hun, er na bydd hyny yn llonaid gwniadur. Oymer dynion cnafaidd fantais ar ddiniweidrwydd ao eidd- ilwch (idiocy), i wneyd gwawd.^os nad i ddaugos bryntni. Dynion trachwantua a grafangant am arian rywsut-a wyliant am gjfleuaderau i lethu rhai fyddont mewn am. gylchiadau cyfyng, 0. deallant fod yn rbaid i'r dyn werthu, ao mai un llwybr sydd o'i flaen, set cymeryd y pris a gaffo, manteiair yn annbeg ar hyny, Gwir mai un o egwydd- orion llywodiraethol maanach deg ydyw "prynu yn y farohnad isaf, a gwerthn yn yr nchaf," ond y mae hyny yn wahanol i gynyg prig am nwydd iteu eiddo Dad yw yn haner ei werth. Adroddir am hen borthmon Cyin reigynMon yn oeisio prynu eidion; ac yr oedd yn ddiarebol fal "gwr oaled" nea yn ami fyned dros derfynau cjfiawnder. Gwyddai pa hyd y byddai adeg talu ardreth. oedd holl amaethwyr y wlad, aoly byddai ar. ian yn brin gyds Ilawer, Yr oedd un to gyda ffermwr Ued dyn am ei bria, ao mor dyn a hyny yn ei amgylchiadau. Gjnygiodd y porthmon bris afresymol o isel am eidion -pris oedd yn aarhau ttrddav yr anifaii ei bun, heblaw clwyfc teimlad y gwerthydd wrth weled y fath afresymoldeb. 0 gyf. rwyadra, jmddangoaai yn Had ddifater, a obymerodd arno syrthio i hepian. Meddyl.. iodd y gwr a'r wraig ei fodmewn trwmgwsg felyohwyrnei adeohreuagantsiarad: "Beth w,nawn ni?-rhaid i ni gael yr ardreth, er fod y cynyg yn annnwiol o fychan." Olywai y cadcaw yr ymddyddan, a chyfododd i gyoh. wyn. "Wel, rhaid i mi fyned; wnav n ni ddim bargen mi welaf." Pan ar y trothwy, galwyd arno yn ol, a chafodd ei am can. Tebyg nad oedd bono ond un o fil o rai cjff. elyb. Ond ni bu Ilawer o lewyrch arno yn elyb. Ond ni bu Ilawer o lewyroh arno yn ei amgylchiadau na'i grefydd. Gallesid llu oaogi engreifftiau yn y oyfeiriad yma, ond y mae hyny yn afreidiol. Yn gyfundebol ac athrawiaethol, ychydig o le sydd gan y Oym- ry i ocheJiad felly—"Gochel y dyn a fyddo heretic." Hyderwn nad ymleda haint heret- iciaeth o'r gwerayll Americanaidd i'r rhfii Oymreig.

CYFENWAU CYMREIG YN LLOEGR. GAN T. E. MORRIS, LL. M B A TEMPLE, LLUN- DAIN. Symudwn yn awr i'r ail ddoabaitb, sef eyf. enwau Oymreig yn Lloegr, nad ydynt i'w cael y dyddiau hyn yn Nghymru. Er Dad yw y doabarth hwn yn un Huoaog, eto y mae 'I yn hynod o ddyddorol. Yrnddengya yn rhyfedd fod cyfenwau Oymreig i'w cael yn Lloegr nad ydynt i'w cael yn Nghymru; ac y mae yn peri i ni ymholi pa fodd y cod odd yr enwau hyn, a pha resymau aydd am nad yd. ynt i'w cael yn y wlad y maent wedi tarddu o honi. Dichon fod un rheswm yn codi oddiar ymlyniad y Oymro wrth enw ei dad ar ol iddo ymfudo i Loegr; a bod y oyfenw yn barhacl yno, tra yr ydoedd yn gyfnewid- iol yn Nghymra. Er engraifft, pa symudai Thomaa ap John o Gymru i Loegr, gelwid ef gan y Saeaou yn Mr. Ap John; a dyn a fyddai enwei deulu byth mwyach. Yr ydym yn tybied fod hyn yn rheawm digonol am brea- enoldeb cyfenwau, megys Ap John, Ap Mer- iok, Apowell, Apthorp, Apwenwyn, Abeth. ell, &a, yn Lloegr, tra nad ydynt i'w cael yn Nghymru, am na ddefnyddid y talfyriadau am "fab," set ab ao ap, gan y Oymry pan y daethant yn gyffredinol i fabwysiadu oyfeQ- wau. Oyfyd rhelliwm arall hefyd yn ddiaaieu oddiwrth y ffaith fod Ilawer o'r Oymry, ar ol aefydlu yn Lloegr a dyfod yn gyfarwydd ag arferion y Saexon, wedi mabwysiadu eu hen jyaenwau, neuenwau desgrifiadol a roddwyd iddynt yn Nghymru fel cyfenwau; a chau nad oedd y Saeson yn gallu dylyn ao etel- yohu y aeiniau Oymreig, newidiwyd ffurf yr enwau hyn fel ag i'w cyfaddlaau i'w duii hwynt o'u swnio. Gelwid William Llwyd yn William Floyd neu William Flood; elai Hywel Goch yn Hoell Goz neu Howel Goss, a John Du yn John Dee, &a. Symudodd hefyd ambell i deulu a chyfenw eithriadol Gymreig i Loegr, megys tenlu Heylin o Ben. treheilyn yn Llandysilio, Maldwyn: ac felly daeth rhyw yobydig o gyfenwau neillduol dros y gororau o Gymru. Oeisiwn roddi banes rhai o Gyfenwau Oym- reig yn Lloegr. Nid ydym ond am gyfeirio at y cyfenwau hyny sydd wedi eu ffarflo drwy gysylltu ap neu ab ag enwau bedydd, megys Batba a Batho (b Adda); Bedwin (Ab Edwin); Bemand a Beamand (Ab Emwnd neu Ab Edmund); Beevor (Ab Ivor); Apwen. wyn (Ap Einion), &o. Oawn gyfleusdra i draethu ar y rhai hyn eto. Y mae y cyfen- wau oanlynol yn tarddu o'r Gymraeg: Anyon ao Oniona; Bcffin; Cam a Gam; (Joflli); Dee; Day a Tye; Floyd a Flood; Flower; Goss a Gough; Moel a Mole; Wace, &a. Llygriad ydyw Anyon, ao hefyd OnioDs, o'r hen enw Oymreig Eynon. Oeir y cyfenw Onions yn Nehendir Oymru yn ogystal ag yn Lloegr. Y mae Boffin yn engraifft o'r oyfnewidiad rhyf. edd yr elai ambell i enw Oymreig trwyddo yn myag y Saeaon. Dywed Mr. Egerton Philimore fod Boffin, Itef enw teuluaidd yn Rhydchain, yn tarddu o Vychan; a gellir profi hyn trwy hen weithredoedd ac ysgtifau eraill, Ni raid eabonio y cyfenwem Cam a Gam. Y mae yn amlwg mai nid milwyr oedd y sawl a alwyd felly ar y oyctaf. Bu. asai meddwl hyny yn aarhad ar goffadwr- iaethymilwr dewr Syr Dafydd Gam; ond gan mai bradwr dibendraw ydoedd, feailai fod Gam yn enw da a chywir iddo. Brad. ychodd ei wlad, a thrwy hyny gwnaeth gam a'i gydwladwyr, a bu yn rbodio ar hyd llwybrau ceimion y rhan ddiweddaf o'i oes. Oawn un o'r enw John Cam yn Uchel Sirydd Meirionydd yn 1316, lief y 10fed flwyddyn o deyrnasiad Ioswerth yr Ail. Oyfetyb y eyf. enwau Gam a Oam i'r oyfenw Games a geir yn awr yn Sir Fryoheiniog ao yn Ynys Mac- aw. Y mae Ocflin yn gyfenw adnabyddusar y Gororau ao yn Dyfnaint. Ffurf arall ydyw o'r enw Cymreig "Oyffin," Yatyr y gair yw "terfyn," neu yn y Saesonaeg "confine," megys yn y frawddeg, "Yo nghyffioiau Z tbu. Ion a Nephthali" (S. Matthew iv. 13). Y gair Oymraeg "du" wedi ei Seisnigeiddio ydyw y cyfenw Dee. Yr oedd Dr. John Dn, neu John Dee fel ei gelwid gan y Saeson, yn un o ysgolheigion penaf ei oea, ac yn uchel yn ffafr y Frenines Elizabeth. Ymddengys mai negroaid oedd ei hynafiaid. Ganwyd ef yn Nantygroes, yn Sir Faesyfed, yn 1527; a bu farw yn 1608. Yr oedd yn seryddwr byden- wog; ac o herwydd hyny edrychid arno hyd yn nod gan fawrion y deyrnaa hon a theyrn- esoedd cyfandir Ewrop fel dewin a phro- ffwyd. Y mae y oyfenwau Day a Tye wedi codi o'r enw permonol Dei, lef yr hoff air Oymreig am David. Cawn y oyfenw Dzkin neu Deioynyn Nghymru, Lloegr a Llanrwat. Ffurfiau eraill o Lloyd neu Llwyd, ydyw Floyd, Flood a Loyd, ao feallai hefyd Blood. Oawn ffurf alaJJ, Bloyd, yn gyfenw yn New. market, Sir Fflint, Oeir y teulu Gwyddelig Flower yn olrbain ei gyfenw o'r enw bynafol Llywaich. Y mae Gough, Gooch, a Goss yn tarddu o'r gair Oymraeg "oooh" nen "goob." Yr oedd David ap Hoell Goz o Brithdir yn fstcs yn Maldwyn yn i, heyrnaslad Elizabeth. Wedi colli ei wallt, mas'n debygol, yr oedd psnaeth y teuluoedd a elwir yn awr yn Mole a Moel. Dywedir mai y gair Oymraeg "gwaa" ydyw gwreiddiol y oyfenw Seisnig Wace. Y mae doabarth o Gyfenwau Cymreig yn Lloegr yn codi oddiwrth enwau lleoedd yn Nghymra, megys Bodvill; Oarew; Fflint; Powya; Penrhyn; Snowdon; &c. Y mee y eyfe nw Bodvill yn tarddn o enw hen baJasdy yn Sir Gaernarfon, sef Bodvel, ger Pwllheli, lie y ganwyd MIl. Piozzi, oyfeiJIes i Dr. Johnson, Yr oedd y Bodveliaid o Bodvel yn hen deulu urddaaol so anrhydeddus iawn yn Sir Fon ao yn Sir Gaernarfon o deyrnasiad EFzabeth hyd amser y Sicriaid, Oawn ael- odau o'r teulu yn oynryohioli Mon 80 Arfon yn y Senedd o amser i amser. Yr oedd John Bodvel, neu John Bodville, yn Arglwydd Raglaw Mon o 1643 i 1650, ac yn Gwnstabl Oaatall Caernarfon yn amser y Weriniaeth. Priododd ei ferch Sarah a Robert, Arglwydd Bodmin; a bu eu mab, Oharlea Bodville, yr Arglwydd Radnor, yn llanw yr un Iwydd a'i daid fel ownstabl Oastell Oaernaifon, ar ad- egau o 1681 hyd 1714 Y cyfnod goreu yn banfsaddYilg Oymru oyn teyrnasiad Victoria ydoedd o ddechreu teyrnasiad Elizabeth hyd amser y Weriniaeth; y pryd hyny yr oedd nifer mawr o fecbgyn o Gymru i'w cael yn y ddwy brif athrofa, a ohawn yn eu mysg un o'r enw John, BodveH, yn Ngholeg Oriel, yn Rhydychain, yn 1594. Hen enw Oymreig arall yn Lloegr ydyw Oarew. Gwnawd Syr John Oarew o Gastell Caeryw yn Sir Benfro yn farchog gan Riniart yr Ail am ei wroldeb yn mrwydr Agincouit, a bu yn ddyn gweith- gar ac enwog ar hyd ei oes. Erbyn heddyw ceir amryw o deuluoedd yn dwyn y cyfenw hwn; a ohawn fod penaeth un o honynt yn eistedd yn Nhy yr Arglwyddi o dan y teitl Arglwydd Carew. Mae Oaddell a Oadell yn tarddu o'r hen enw personol Oymreig "Cad. dell," ystyr pa un ydyw "rhyfelgar." Tyb- iwn mai ffurf arall i'r enw ydyw Oadie, a geir yn Nghymru. Yr oeddym yn ymfalohio y llynedd am fod Arglwydd Faer Llundain yn Gymro. Y mae amryw o Gymry wedi bod yn dal swyddi atihei yn Nghorfforacth Liandaiu, ao yu eu myag nid oea enw mor anrhydeddus a Row- land Heylin o Bentreheilyn, Yr oedd yn Henadur ao Uchel Sirydd yn nechreu yr eil. fed ganrif ar bymtheg. Gwr da ydoedd, a dangcsodd ei gariad taag at ei gydwladwyr, a'i sel tuag at Dduw, trwy ddwyn y rhan hel- aethaf o'r draul yn yr argraffiad cyntaf (mewn plyg mawr) o'r Beibl Oymraeg, yn y flwyddyn 1630, Mabwysiadodd y teulu yr enw Heilyn neu Heylin, am en bod yn y swydd o ddwyn y meiliau i dywysogion Powys. Yatyr Heylin ydyw "haelfrydig." Dyn enwog arall yn dwyn y cyfeDw hwn yd- oedd Peter Heilyn, yr hanesydd. Y mae rhai yn barh u mai llygiiad o Mab Heylin neu Ap Heilyn ydyw y cyfenw Palin a geir yn Lloegr a Chymru. Fe all hyny fod. Nis gallwn ddweyd Ilawer mwy gydag un- rbyw sicrwydd ar Gyfenwau Oymreig yn Lloegr, yr ydym oddicartref yn y wlad yma; ao y mae y teatyn yn Hawn o arthawsderau, ac yn galw am lawer mwy o amser, o ofal, ac o wybodaeth, nag yr ydym yn allaog ar hyn o bryd i'w roddi iddo. Er engraifft, an- hawdd ydyw peidio meddwl mai enwau Oymreig ydyw Garth, Nevin, Ovena, Bywell (Ab Hywel), Kecnin, Jayne a Jevors (Ieuau nen Jevac), Piickett, &c.

EGLWYS OWAIN GLYNDWR. Darganfyddiad Gweddillion yr Hen Adeil- ad yn Iilan-Sant-Ffraid. GAN EIBIANWEN. Y mae Ilawer o ddyddordeb yn cael ei deimlo yn y daiiganfyddiad o drav stlau yr hen eglwys uchod wnawd trwy ddamwain yobydig amser yn ol; ao yn cgwyneb y ohwedleuon rhyfedd edrydd rhai newyddiad. uron am dani, meddyliasom mai nid anfudd- iol fyddai nodi yobydig ffeithiau am yr hen eglwys enwog. Pertbynai i Owain Glyndwr, a safai o fewn teifynau ei bare arlan y Dyfr- dwy, gerllaw yr hen garchardy, yr ystablau a'r llys enwog, rhyw iiildir o'i balas yn Nglyn Dyfrdwy, a dwy o Gotwen. Oawn grybwyUiad am dani yn ngweitbian lolo Gooh, yn ei fawlgan i Syoharth a Glyn Djfr- dwy. Safai ar godiad tir, heb fod yn mheU o Ian yr afon; ond yn 1470 fe olchwyd yr eglwys, a'r tir y safai atno, ymaiih gan Iff a aohoswyd trwy doriad owmwl, pryd y new- idiodd yr afon ei ohwrs, gan barbau ei ohwrs hyd heddyw i jedeg yn union trwy y fynweht. "Gerllaw y carchar safai hon, Lie nawr mae gwely'r'lli'* A chwery y britbyUiaid yn Lie bsdd ein tadau ni. Tyst golofn ydyw ef o'r fan Hwnt, hwnt, i ddydd ty nhaid, Y safai yn yr amsergynt Hea dreflan LlaQ,-SaL t Ffraii." Adroddid gan hen bobl y He ryw rigwm fel hyn: "Dyfrdwy, Dyfrdwy fawr ei nairl Aeth ag Eglwys Llau-Sant Ffraid, Y llyfrau bendigedig, A'r cwpau arian hefyd, eithr proffesai Ilawer amen cywirdeb banes- yddol yr awdwr, yn gystai a'i awen. Oyfeir- ia Pennant at feini a ddangoawyd iddo yn ngwely yr afon, fel darnau o'r adfeilion, ond ameua gywirdeb y goaodiai. Erbyn hyn, fodd bynag, y mae ilawer o honyntyneithaf amlwg. o hyd i un trawat er's blwyddyn yn ol mewn dol gyfagos, achlodd. iwyd ef aUan gan y Rheithor. Y mae y pump gafwyd yn bresenol wedi eu oodi o wely yr afon, ac yn ddeunaw modfedd ya- gwar, wedi eu moitsisio a'u huno a phegiau eryfion, i dynu y rbai y rhoddwyd mawr dreth ar amynedd a nerth. Yr ydys yn cadw yn Mben-y-Bont gynt (Dol-y-Oafn) hen ys- tablau Glyndwr a phreawyl ei feddyg. Fe blanwyd yr yw yn y fynwent bresenol yn 1472, a deohreuwyd eglwys newydd, ond rhywfodd ni chafodd ei ohwblhau, ao adeil- adwyd yr un bresenol yn 1538. Dywed tra- ddodiad yn yr ardal yr arferai y ffyddloniaid gyrehu i Gorwen i addoli yn yatod yr amser rhwng cwymp yr hen ac adeilad y newydd. Dyna yn fyr hanes yr hen eglwys, adfeilion yr hon sydd, ar ol bod 423 o flynyddau yn nghudd, beddyw yn ymddangos i dystiol- aethu heb eirian—i lefaru heb iaith am fod- 0 aeth hen Eglwys y Brython oesau maith yn 01, ac mai un o'i phlant ydoedd penaf arwr ao olaf deyrn Cymru. O'r Llan.

Y TLAWD A'R CYFOETHOG. Pwnc yr Arian-Tynged y Gweithiwr yn Glymedig Wrtho. GAN H. W. EVANS, PLAINSVILLE, PA, Wrth ysgrifenu ar y pwnc hwn, nid wyf yn oredu y dylid euro ar y oyfoethog bob amser, a dangos cydymdeimlad gordyner at y tlawd, yn neillduol felly mewn gwlad wer- inol, lie y dylai y mwyafrif lywodraethu, a phan y deallwn fod yn rbaid i lawer fod yn dlodion ar gyfer pob nn oyfoethog. Synu yr ydym fod y gweithwyr yn goddef oyhyd. Lluaws mawr fu y mesurau basiwyd i linaru a gwella amgylohiadau, ao amddiffyn iawn derau llafurwyr, ond pell ydym o gyraedd y tir dymunol. Fel an fa am flynyddau yn mhlith blaenoriaid undeb y glowyr, aa yn parhan i deimlo dyddordeb neillduol yn nyr. ohaflad y gweithwyr, i'r sefyllfa hono o gyd. ] addoldeb a ddyry i bob dyn fanteision cyf- lawn hunan-ddadblygiad, goddefer i mi yn ostyngedig gynyg i sylw darllenwyr y DRYCR fy main mai nid hunanoldeb gormesol y cyf oethog ydyw yr aohoa o dlodi y dosbarth gweithiol, ond addoli y 110 aur. Gold basis sydd wedi dynoethi gweithwyr y wlad o'r manteision fwynhawyd trwy arian papyr ddiwedd y rhyfel, a'r blynyddau oanlynol- Israel yn yr anialwob yn tynu eu tlysau i wneyd llo aur yw hanes ein gwlad ar bwnc yr arian, a galwad sydd ar i bawb sydd ar du yr Arglwydd, i ymgyaegru i waredu y bobl o afael y c/feiliornad. Nid aur sydd yn llywodraethu gwertb ar. ian, ond y ddeddf wrth gyhoeddi swm o aur neu arian metelai.id yn ddolar, sydd yn gOIl- od gwortb arno. Pe byddai holl lywodraeth. au y byd yn cyduno i ddefnyddio aur fel ar. ian cyffredinol yn unig, byddai arian mor brin fel y oynyddai ei bris o'i gydmarll a phethau eraill. Y galwad a'r oyflenwad sydd yn rheoli y pris, a thrwy reoli y oyflenwad ar gyfer y galwad y gellir rheoli y pris fel y gwna cwmniau y gwoithiau glo. Ond pe gwnai llywodiaetban y byd newid eu cyfan- drefnau atianol a sylfaenu eu harian oylch. redol ar eiddo, neu holl gyfoeth y gwledydd, sef ar y mddiried, a pheidio addaw cyfnewid un ddolar am ddolar arall, a diarianu aur ac arian, byddai aur yn debyg o oslwtig Ilawer yn ei bris, a denai aur ao arian trwy hyny i'w lleoadd priodol yn mhlith nwyddau y wlad, ac yn rhan o safon naturiol arian cylchredol, sef holl gyfoeth y wlad. Mae y llywodraeth yn gosod gwerth trwy ddeddf ar ddarn aur, arian, neu bapyr, nesei wneyd 3 n daliad cyfrtithlon o ddyled; a dylai pob math o arian fod yn daliad cyfreithlon o bob dyled. GweUr hyn yn eglur yn yr ymarfer- 01 fel yma. Telir dyled a dolar atian gyfan, neu bedwar ohwarter, neu ddeg darn deg sent, ond yn y fantol oymer bum ohwarter i fantoli un ddolar, a phymtheg deg sent mewn mantol gyffredin, ond gallaf fi a chwith- au dalu deg deg sent a phedwar ohwarter am ddolar, o herwydd i'r llywodraeth ddeddfu hyny. Y ddelw a'r argraff osoda y llywodraeth ar yr arian sydd yn sefydlu ei werth ao nid y defnydd sydd yn y darn. 0. gwna y llywodraeth ddarn o rjwbeth yn ddolar, bydd yn dyfod yn un rhan o haner can mil o daliad oyflog yr Arlywydd am flwyddyn, ao felly mor sefydlog yn ei bris. Yr un fath gyda phob awyddog arall o'r llywodraeth, a phob un cyflogedig wrth y mis neu flwyddyn trwy yr holl wlad; bydd yn ddolar gyfreithlon i dala pob dyled. Oh-wi weithwyr, nid y xafon anr, ondoyf- lawnder o arian papyr a phrinder dynion roddedd amser da i'r gweithwyr. Rhoddodd yr arian dibrisiedig fywyd yn holl fannacb y Gogledd drwy ddiwedd y rhyfel a'r blyn. yddau dylynol. Pan oedd un diwrnod o waith yn gyfartal i log can dolar, dyna yr adeg yr oedd hi yn amser da ar y gweithiwr; a phan ostyngir y Hog, trwy osod arian ar y farohnad, fel y gellir oael bsnthyg can dolar am enill diwrnod o lafur, dyna yr adeg y daw hi yn amser gwell eto ar y gweithwyr. Y mae y safon aur yn rhy eiddil a bychan i gadw gweithwyr mewn gwaith ar unrhyw gyflog, chwaithaoh cyflog da. Y mae ffrwyth llafur yn gordyru i goffrau y oyfoethog. Ystyiwroh, weithwyr.

—Rhifa Wesleyaid Lloegr 427,700 eleti ar gyfer 424,952 y llynedd. Derbyniwyd 44,- 188 yn yatod y flwyddyn, ao y mae 32,338 yn arcs ar brawf. Mae yatadegau yn profi fod cymair t ddwywaith o ferched ag o ddynion yn aelod- au eglwysig yn mhlith yr Americaniaid.

RHYFEDDODAU FFAIR Y BYD. Llechi a Marmor- Yr Olwyn Fawr-Adell. adau Ffrainc a Germant-Creirlau Wash- ington-Gwilym Eryri a'r Bustach. GAN R. 0. Yn adeilad y coed ceir un hen offeryn, yr hwn or wedi colli ei awch i raddau helaeth, a edryoha yn rhagorol, so y mae o ddyddordeb neillduol, sef un o hen fwyeill Mr. Gladstone. Dylai pawb ei gweled fel hen grair hynod. Ba Gwilym Eryri mewn ysgarmes ag un o'r ysgorpionau A fftaidd ar y Midway, a gwaeddai ar Eos Madog i redeg am y fwyell hon er tori ei phen, ond coliodd yr Eoa y ffordd, ac eniilodd Gwilym y frwydr a Haw noeth. Nid cedd yn unrhyw anrhydedd i'r Mid. way gymysgryw i gael yr ymladdwr Jim Corbett i'w plith; ao nid ydyw yn tynu fawr o sylw yno, fel y mae yn ymadael oddiyma. Y mae y mul, y oamei, y Hew a'r arth yn Uawer mwy poblogaidd a pharchua yno. Gofaled pob ymwelydd am fyned i weled yr adeilad Ellmynaidd ar lan y llyn, lie y ceir casgliad rhagorol, y goraf a welaom er- ioed, o'r Arglwydd Ieau yn ngwahanol sym- udiadau ei fywyd, o'r preaeb i'r bedd. Ni wellom ericel ddarlun mwy byw o linell y bardd-I'A'i bwyo'n drwm i dre." Nis gall y caletaf beidio colli dagrau. Y mae ei gyf. arfyddiad a'i fam pan yn cario y groes yn wir darawiadol, a ohaniad y ceiliog, yn dif- rifoli y meddwl, Oawn helaethu eto ar or- oheat gampau yr Ellmyn; y mae yn fawredd. og ao amehel iawn. Erbyn hyn y mae y milwyr Prydeinig wedi aymud i'r Stock Pavilion yn y Ffair, ao yn myned drwy eu goroheition milwrol am 2:30 y prydnawn a 7:30 yr hwyr. Maent o ddydd- ordeb neillduol i'r Oymro. Y mae pavilion Ffraino o ddyddordeb mawr iawn, yn neillduol i'r Amenoaniaid, boed Gymreig neu arall, yn benaf yn nglyn a'r amgylchiadau yn amaer y Cadlywydd La- fayette, yn rhyfel fawr y wlad i dori otayllt- iadau Prydain a'r Talaethau. Mewn neuadd fechan, o arddull henafol, c, flelyb i neuadd Apollo, yn nghastell Yersaillea, y derbyniodd Louie XVI., Mawrth 30, 1778, Silas Deane, Ber jamin Franklin ac Arthur Lee, y conaul- iaid Amerioanaidd a autonwyd gan y Gyng- 101 i Ffrainc i arwyddo y telerau, dxwy y rhai y oydnabyddwyd annibyniaeth y wlad hon gyntaf. Dangoma, y nonadd bon yr holl gywreinion osdd mewn bri, a'r rhialtwoh, yn amsar George Washington, pan oedd ef mewn ystyr yn oreu y weriniaeth. Oeir yno bor- tread o warchaead Douai yn 1667 gan Louis XIV., ac mae yr holl barwydydd yn Hawn o ddarluniau ao amliaelliadau o brif helyntion y oyfnod yna. Oeir cadeiriau, byrddau, bureaus o lyfrgell y Oadlywydd Lafayette. Ceir yno ddwy fodrwy a I ck ynddynt, yn eYDwy. path o wallt Washington a'i briod. Y oleddyf o anrhydedd a gyfiwynwyd gan y Gyngres i Lafayette yn 1779, sydd yno mewn cadwraeth dda. Y mae ynddo ddarlun han- esyddol da o aduniad o gadlywyddion Amer- ioanaidd a Ffrengig, ar ol meddianiad York- tawa, a darlun o Lafajetts yn y rhyfel, a Washington yn ei camp. Y mae agos yr oil aydd yn y neuadd yna yn perthyn i ddisgyn- yddion Lafayette. Cyflwyuwyd yr hen gywreinion perthynol i Washington a'i briod gan ei ddisgynyddion i Lafayette, i'r Ffrano- wr gwrol pan ar ymweiiad a'r wlad hon yn 1824, Nid oes le i ameuaoth am gywirdeb hyn. Rhoddwyd y fodrwy sydd yn oynwys peth o'i wallt i Lafayette, gan Mr, Curtis, wyr yr hybarch Arlywydd, Hyd. 17, 1824, yn Mount Vernon. Rhoed marble, bust o Washington, gwaith Pilon, iddo ganddinu Paris yn 1791, ao ystyrir hwn y perffeithiaf o hono. Y mae darn o tapestry o waith Martha Washington pan yn 70, yn llyfr- gell Layfayette; hefyd adysgrif o lythyr Washington i'r cadlywydd Ffrengig, dydd- iedig New York, Mehefin 3, 1790; par o ddrylliau a gladai Washington trwy y rhyfel, a hen wlawlen bertbynol iddo, a'i cadwodd yn syoh ar lawer cawod o wlaw. Dyddorol ydyw edrych ar lythyr Lafayette i Washing- ton Hydref 14, 1777, ao a gyflwynwyd ar fatwolaeth yr Arlywydd gan ei deulu. Ad- ysgrif o lythyr yr Arlywydd Monroe i La- fayette, Ohwefror 8, 1824, Digrifol ydyw ffon sydd yno, ac yn gerfiedig ami: "Pres- "ented to General Lafayette by a fall blood- "ed Yankee 81 a token of respect for services "rendered America in her struggle for Inde- pendenoe." Ceir yma yr amrywiaeth mwy. af gwerthfawr ao sydd yn sicr o gynyrchn yn yr efrydydd meddylgar edmygedd o ddewr- der, gallu a medrnsrwydd ein cyndadau Am- erioanaidd, ao yn rhwym o'n gwneyd yn well Americanwyr. SOUTH CHICAGO, Gorph. 18. -Mae yr ym. welwyr yn bar llnosog yma, a hyny o her. wydd tawelwch y lie, yr awelon balmaidd o'r llyn mawr, a rhadlonrwydd yr ymbortn a'r llety. Gwelwn nad ydyw y cyfaill W. Hughes (Englewood) yn deall yroll, er gallu bod yn deg yn ei sylwadau am y He hwn. Y mae y oerbydau trydanol yn rhedeg o Yates gate yn gystal a 61th gate, y porth mwyaf deheuol o'r Ffair, a rhodfa ardderohog, rhodfa oreu y Ffair, wrth oohr y llyn, a'r cerbydau yn,ym. yl y porth. Ant drwy Windsor Park a Chel- tenham i South Chicago. Ystyriwn y lie- oedd hyn yn debyg i dren glan y mor yn Nghymru, yn iachua a hyfryd, ao nid rhyf. edd fod yr Americaniald yn dylifo yma. Protestia papyrau dyddiol Chicago y dyddian hyn yn erbyn rhai yn myned ar ytren. yn mhell cyn cyraedd Chicago, er mwyn denu