Y Drych

GWALIA ANWYL. GAN AP NEDD, BESOLFEN, D. C. anwyl, mae dy feiblon wedi goddef pethau blinion Pan hawllodd y gelynion Dy ffrwythiona: dir; GWthlo gwawdlau yn ddirmvgus, j* °hynllunlo celwydd echrys dewiswalth mwyaf hoffus Llawer Norman sur; Ond er gwaethaf hyny, Gwelir hwy'n ymgasglu At y gwaith o godl'r iaith Fel nod I chwaeth y Oymry; Uals gwelthredoedd y presenol Bydd yn hyglyw a rhagorol "dwoyd ca'n hlaith oes hlr-barhaol Ar dy harddaf dir. II. ^fedodd rhai o ddlsgynyddion Llunwyr "brad y cyllyll hirion" buasai'r Oymreigyddlon Byth, fel caethus la, tn tawel oddef eu dirwasgu Ganddynt hwy I safn tylodi, lIeb wneyd cymaint a chyfodi Lief dan ormes ddu; Dlolch mat camsynted Wnaeth y drelslol glwed, &hoi i lawr mae Oymru 'n awr Falch pwystawr Harri'r Wythfed; ~6l8i^nt os na fedrwn hawiio *»Ha eto lei ein helddo, °b cyflawnder, a phreswyllo Ar ei glandir hi.

Y FRENINES VICTORIA I, ^BS BOBEUOL, EL CHOEONIAD, EI PHBIODAS, A'I PHLANT. U* .e y flwyddyn hon yn flwyddyn Jiwbili ^^Hea Prydain Fawr, ao y mae cyffro trwy yr 11011 deyrnas i'w hanrydeddu. haner can' mlynedd er pan y mae ar 0ft.^8e<3d) a blwyddyn y Jiwbili yw yr haner mae we^i bod yn frenines mor w0>°l o dda, fel y mae yn deilwDg o bob be • 0<*di&r Iaw e* deiliaid. Hi ydyw y plQes oreu, yn ddiau, a fu ar orsedd ei *d erioed, os nad yr oreu fu ar orsedd Atril velad, ao yohydig iawn o benau oor- og sydd wedi bod oyhyd yn teyrnasu. Viotoria Alesandrina yn hen balas to'8*n^ton' Ulundain, Mai 24, 1819, felly, u yn awr yohydig dros 68 mlwydd oed. ydoedd i Edward, y Dug o Kent, ped- Yj^d mab George HI., a'r Dywysoges OtOrin o Saxe-Saalfeld-Ooburg, gweddw y ^ysog Emioh o Leiningen, Qermani. ^ydig oedd yn meddwl yr amser yr oeddhi w ^eth faoh siriol—"Mayflower," fel y gal- rhieni hi—y daethai i eistedd ar or- jv 6i thad on. Pan yn faban baoh yn ( ei mamaeth, bu agos iddi gael ei ^u gan faohgen drwg oedd yn saethu lie Aeth yr ergyd trwy y ffenestr 6.i yr oedd y dywysoges feohan, ao heibio t\ Pben, ond ni ohyffyrddodd a hi. Bu ei 0: farw pan nad oedd hi ond naw mis a gadawyd hi yn amddifad a'i mam yn yr oedd golwg fawr gan ei thad jo a ohredai ef o hyd y delai hi yn ^ifies. Daliai hi i fyny yn ei freiohiau tfoiau, a dywedai, "Edryohwch ami yn ^"a>tli hi ddaw yn Frenines Lloegr." h °6dd Victoria yn blentyn siriol iawn, yn fZ? 0 ehwarau, a digon o le iddi i chwareu yn hen balas Kensington, so allan o tof??* y ty, ao un o'r mamau anwylaf gan- gwylio. Yr oedd ganddi asec ag yr yn toff iawn o fod ar ei ohefn, a bydd- "0 I nuun vn fynyob. yn cerdded gyda hi, 0 siarad a hi, ao yr oeddynt yn hynod yn nghwymni eu gilydd. Oodai M °'eu i gael ei bara a'i llaeth am wyth o'r ao i fyned allan i'r paro i ohwaren a j'Oa. Oymerodd ei mam y gofal mwyaf ^ysgu er yn faban. 1^ 61 mam a hithan yn arfer myned i g- dor i Ramsgate. Yr oedd yno balas a gan yr Itiddew oyfoethog a fu farw u *^6ddar dros gan' mlwydd oed—Syr Montefiore. Byddai y dywysoges y yn yspio weithian, pan wedi blino ar Y'Ivod, i mewn i erddi gwyoh yr Iuddew. 'lll Wrn°d, rhoddodd Syr Moses allwedd >ddi f0(3rai agor drws byohan oedd yn i'r gerddi, a rhyddid iddi fyned i Vw11 P*yd y mynai. Daeth y Dywysoges *81 i^a *awn» 61 ol tiyn» ° ymweled ao 5"n mhen blynyddoedd ar ol dyfod yn frenines, adeilad- *ddi yno, yn edrych i'r mor, a prydferth o'i amgyloh. Yr enw v atno ydyw Osborne Honse. Erbyn yn ddenddeg oed, yr oedd pawb safai rhyngddi a gorsedd Lloegr wedi marw, a hithau bellaoh wedi dyfod y nesaf at yr orsedd. Yr oedd ei mam wedi cadw oddiwrthi hyd yma bob gwybodaeth am y tebygol- rwydd o'i dyfodiad yn frenines. O'r diwedd, penderfynodd ei hysbysu. Rhoddwyd papyr yn ei llyfr ar hanesiaeth Seisonig, yn rhoddi rhestr o freninoedd a breninesau Lloegr o William y Gorohfygwr i lawr; ao yr oedd ei henw hithau yno fel etifeddes nesaf y goron. Wedi edryoh dros y papyr, dywedodd, "Yr wyf yn gweled fy mod yn nes i'r orsedd nag y meddyliais i." Yna rhoddodd ei Haw feohan yn Ilaw ei hath- rawes, a dywedodd, "Mi fyddaf yn dda. Yr wyf yn gwybod yn awr paham yr ydych am i mi ddysgn fy ngwersi, a chymeryd oy- maint o boen gyda fy Lladin. Yr oeddwn yn ei ddysgu o'r blaen am eich bod chwi yn ceisio; ond yr wyf yn deall yn well yn awr; mi a fyddaf yn dda." Ac y mae wedi eadw oi haddewid yn rhagorol. Mehefin 20fed, 1837, bu ei hewythr, y brenin William IV., farw, yn gynar yboreu, yn Ngbastell Windsor. Yn foren iawn y dydd hwnw cychwynodd dan foneddwr o Windsor tua Llundain, gan deithio mor gyflym ag y medrai y ceffylau redeg. Arohesgob Canter- bury oedd un, a'r Arglwydd Ystafellydd oedd y llall. Yr oeddent yn brysio at y Dy- wysoges Victoria i'w hysbysu ei bod yn Frenines Lloegr. Oyraeddasant balas Ken- sington oyn fod neb wedi oodi. Oanasant y clyohau, ourasant wrth y porth, ao o'r di- wedd defiroasant y gwyliedydd. Safasant yn y oyntedd tra fu y gwas yn galw y mor- wynion. Wedi aros yn hir a chanu y glooh, daeth y forwyn i'r drws. Dywedasant fod arnynt eisieu gweled y Dywysoges Victoria ar unwaith. Dywedai hithau ei bod yn oysgu mor dawel, ao nad oedd yn dewis ei deffro. "Yr ydym yn dyfod yma ar ran y Wladwriaeth at y Frenines, a rhaid ei deffro," ebe'r boneddigion. Aeth y gyfrinaoh allan ei bod yn Frenines Lloegr. Rhedodd y forwyn mewn brys gwyllt; a phan glywodd Victoria y newydd, ni chadwodd y dclau bendefig i ddysgwyl wrthi hi. Neidiodd allan o'i gwely, taflcdd shawl dros ei hysgwyddan, daeth i lawr yn ei gwisg nos, slippers am ei thraed, ei gwallt yn hongian dros ei hysgwyddau, a dagran yn ei llygaid. Mor fuan ag y dywedasant eu neges wrthi, trodd at yr Archesgob a dy- wedodd, "Yr wyf yn erfyn arnooh weddio drosof." Penliniodd y tri yn y fan, a gweddiodd yr Archesgob am ras a nerth iddi ar gyfer yr oil oedd o'i blaen. Yna cymer- odd y pin ysgrifenu ac ysgrifenodd lythyr at y Frenines weddw yr oedd ei gwr newydd farw. Oyfeiriodd ef, "At ei Mawrhydi y Frenines." Dywedodd un wrthi mai hi ei hunan oedd y Frenines yn awr, so nad oedd Adelaide ond y "Frenines Waddolog." Atebodd hithau, "Mi wn hyny; ond nid myfi fydd y cyntaf i'w hadgoflo o hyny." Ar yr un diwrnod ag y cyfeiriwyd ato uohod, sef Mehefin 20, 1837, haner can' mlynedd i'r 20fed o'r mis hwn (Mehefiu), am naw o'r gloch y boreu, daeth Prif Wein- idog y deymas i ymweled a hi; ao am 11 o'r gloch yr oedd un-ar.ddeg o brif ddynion y deyrnas wedi dyfod ati, pryd y cadwyd Oyngor oyntaf y Frenines ieuano. Bu yn teyrnasu flwyddyn a phedwar diwrnod oyn oael ei ohoroni. Gwnaed ooron newydd iddi hi, am fod y goron y bu ei dan ewythr yn wisgo yn rhy fawr ao yn rhy drom iddi. Gellwoh weled ei ohoron heddyw yn y Twr yn Llundain. Mae yn un gostus iawn. Mae y gemau sydd ynddi yn werth £ 113,000. Diwrnod mawr iawn oedd dydd y ooron- iad. Yr oedd drwyddo yn llawn o fywyd a llawenydd; y olyohau yn oanu, y magnelau yn rhuo, a'r banerau yn chwyfio. Ao am ddeg o'r glooh daow y Frenines ieuanc yn y cerbyd breninol gorwych ao wyth o feiroh o liw hufen yn ei dynu, yn myned i hen Fonachlog fawr Westminster i gael ei choroni. Ni fu erioed y fath waeddi, ar hyd yr ystrydoedd ac yn yr hen Gathedral, "God save the Queen!" Ar ol i'r Archesgob gyflwyno y Frenines i'r gwyddfodolion, darllen gwasanaeth, a thraddodi pregeth, eisteddodd y Frenines yn yr hen gadair, ellid ei gweled heddyw yn Westminster Abbey-hen gadair yn yr hon yr eisteddodd 33 o freninoedd o'i blaen hi, a phedair brenines; ao y mae hen gareg fawr arw dan y gadair ar yr hen y coronwyd breninoedd Ysgotland am ganoedd o flyn- yddoedd. Gosodwyd brethyn auraidduweb ben y Frenines, eneiniwyd hi ag olew ar ei phen a'i dwylaw, ac wedi hyny gosododd yr Arohesgob goron Lloegr ar ei phan. Gyda hyny wele yr hon ganoedd pendefigion a phendefigesau Lloegr yn gosod eu coronau hwythau ar eu penau, nes oedd yr holl fon. achlog yn llewyrchu gan berlau a gemau serenog. Daethant yn mlaen un ao un i benlinio o flaen y Frenines ieuano, gan dynu y coronau oddiar eu penau, a'u gosod i gy- ffwrdd a ohoron y Frenines, a ohusanu ei llaw wen feohan. Llithrodd troed un pen- defig o henafgwr (Arglwydd Rolle) wrth geisio tynu ei goron ei hun, a syrthiodd. Oododd y Frenines o'i chadair, estynodd ei llaw iddo i'w gynorthwyo, yn nghfaDol llon- floeddiadau y dyrfa. Yn y man aeth y ddefod drosodd, a dyoh- welodd mewn rhwysg mawr adref. Yr oedd wedi ymwisgo mewn melfed porphor-liw, y goron ar ei phen, y deyrnwialen yn ei llaw ddeheu, a'r belen aur (un o emau ooronog Lloegr) yn ei Haw aswy. Pan gyraeddodd ddrws y palas, clywodd y Frenines lais arall yn ei ohyfarch. Llais pwy, feddylieeh ohwi? Ei ohi baoh Dash, yr hwn yr oedd yn bur hoff o hono. Yr oedd ef wedi colli ei feis- tres er ys oriau, heb ddeall dim beth oedd yn myned yn mlaen. Pan glyw- odd drwst y oerbyd, deohreuodd gyfarth mor Hon a neb. e*Dyma Dash! ebe'r FroB- ines; "rhaid iddo gael ei olohi." Ac ymaith a hi i osod o'r neilldu ei gwisgoedd breninol i fyned i weini ar ei ohi bach. Derbyniodd y Frenines lawer o lythyrau i'w Uongyfaroh ar ei hesgyniad i'r orsedd, ao yn mysg eraill un oddiwrth ei chefnder, y Tywysog Albert o Saxe Ooburg. Y flwyddyn ganlynol talodd y Tywysog ymweliad a hi yn Windsor Cas- tle; a'r flwyddyn wed'yn (Chwef. 10, 1840), ymunodd a'r Frenines mewn "glan brlodas." Ganed eu plentyn cyntaf yn Tachwedd, y flwyddyn hono, y Dywysoges Freninol; ac yn mhen y flwyddyn ganed eu mab oyntaf- anedig, sef Tywysog Oymru, ao etifedd coron Lloegr. Ganed saith o feibion a marohed ar eu hoi hwy, ac y mae saith o'r plant yn fyw heddyw, a dan, mab a meroh, wedi marw. Bu farw gwr y Frenines Rhagfyr 24, 1861. Wele restr o'r plant: 1. Y Dywysoges Victoria a anwyd Tachwedd 21, 1810; a brlododd y Tywysog Friedrich Wilhelm, mab hynaf William I, Ymerawdwr presenol Ger. manl, Ionawr 25,1858, ac y mae lddyot chwech o blant, yr hynaf o'r rhat sydd yr un enw a'l dad, ac yn 28 mlwydd oed. 2. Y Tywysog Albert Edward, etitedd y Goron, a anwyd Tachwedd 9,1841, ac a briododd y Dyw- ysoges Alexandra o Denmark, Mawrth 10, 1863. Y mae iddynt bump o blant, set Albert Victor, g. Ionawr 8,1861; George, g. Mehefin 3,1866; Lou- ise, g. Ohwefror 20,1867; Alexandra, g..GorpH. 6, 1868; Maud, g. Tachwedd 26, 1869. 3. Y Dywysoges Alice, a anwyd Ebrill 25, 1843; a briododd y Tywysog Ludwig, o Hesse, Gorph. 1,1862, ac a fu farw Bhagtyr 14, 1878, yn fam 1 bump o blant. 4. Y Tywysog Alfred; ganwyd Awst 6,1844; ym- unodd a'r llynges yn 1858; gwnaed yn Ddug Edinburg Mai 24,1868; priododd Ionawr 21, 1874, gyda'r Arch-dduges Marie, o Bwsla., unig ferch yrYmerawdwr Alexander II, o'r hon y mae gan- ddo bump o blant, yr hynaf o'r rhai ydyw Alfred, g. Hydret 15,1874. 5. Y Dywysoges Helena; ganwyd Mai 25, 1846; priododd Gtorphenaf 5, 1866, gyda'r Tywysog Christian o Schleswlg-Holstein, gynt swyddog yn y fyddin Brwslaldd; ac y mae Iddynt bedwar o blant. 6. Y Dywysoges Louise; ganwyd Mawrth 13, 18,1848; prlododd Mawrth 21, 1871, gyda John Douglas Sutherland, Ardalydd Lome, mab Dug Argyle. Dim plant. 7. Y Tywysog Arthur; ganwyd Mai l, 1850; gwnaed yn Dug Oonnaught yn 1874; priododd Mawrth 13, 1879, gyda'r Dywysoges Louise, o Prwsla, o'r hon y mae iddo dri o blant. 8. Tywysog Leopold, Dug Albany, yr hwn a an- wyd Ebrill 7, 1853, ac a briododd y Dywysoges Helena, o Waldeck. o'r hon y cafodd ddau o blant. Bu farw Leopold bump neu chwe' blyn- edd yn ol. 9. Y Dywysoges Beatrice, yr hon a anwyd Ebrill 14, 1857, ac yn Gorphenaf, 1885, a brlododd y Tywysog Henrlch, pedwerydd mab Alexander, yr hwn ydoedd ewyrth i'r Tywysog Ludwig o Hesse (gwr Alice, all ferch y Frenines). Ganwyd mab o'r briodas hon yn 1886.

CYMRY YN MHWLPUDAU LLUNDAIN. GAN OWEN MORGAN (MOBIEN). Bydd yn ddrwg gan y darllenydd glywed fod Ossian Dyfed yn gorfod ymadael a Llundain o berwydd afieohyd ei fab. Mae ohweoh o feddygon medrus wedi dywedyd wrth Ossian na all ei fab fyw gauaf arall yn y brifddinas; ao y mae yn sior o dderbyn oydymdeimlad ei gydgenedl o Goergybi i Gaerdydd, yn gystal a ohydymdeimlad mil- oedd o'r Saeson. Nis gallaf byth anghofio fy ymweliad oyntaf a'r capel lie y gwein- ydda Ossian yn Llundain, ar nos Sul, yn ngauaf 1885. Yr oedd yn y dapel o leiaf ddwy fil o bobl drwsiadus. Yr oedd golyg- fa ardderohog ar y llawr ao ar yr oriel, a ,pbawb a'u llygaid ar y pwlpud, lie y safai y Oymro byohan, a oholofn fawr yn dal y nen ar y de a'r aswy law i'r areithfa. Fel Zach- ens gynt, byohan o gorffolaeth ydyw Ossian, a'i wallt can ddued ag adenydd y fran,ac yn eillio ei farf. Mae ei lygaid yn llawn; yr hyn, medd y doethion, sydd yn arwydd bod iaith yn gtef ynddo. Yr eiliad y gwelais ef- yr oedd wedi dechreu ar ei brageth-RO y cjywais pi lais, trywanwyd fi gan ysbryd y Gomeriaid. Ehedodd fy meddwl fal mellten i Gymru,a gwresogwyd fi gan dan gwladgar- ol. Aeth fy llygaid yn llyn wrth weled Oymro—un o blant ein pobl-yn sefyll mor ddewr i draddodi i'r Saeson y pethau a ddysgodd ei fam-set Gwalia-iddo am gref- ydd. Yr oedd y dorf fel yn teimlo ei fod yn tynu oawodydd o fanna nefol i lawr idd- ynt. Nid oedd brawddeg o'i bregeth yn dianc yn ddisylw gan y gynulleidfa ar- dderohog. Pan oedd yn delio a sylw yr oedd y dorf fel yn ofni ysgogi, rhag iddynt golli gair. Pan derfynai y sylw hwnw ys. gogai pawb yn ddystaw, fel i ail anadlu, ao yna gosodent en hunain mewn sefyllfa o astudrwydd yohwanegol. Dyna fel y bu hi drwy y bregeth oil. Pwne ei bregeth oedd ff-ydd-hen destyn ag y mae llawer o siarad wedi bod arno yn Nghymru yn ystod y ganrif ddiweddaf. Drwg genyf na ysgrifenais nodiadau o'r bregeth ar y pryd. Ond yr wyf yn cofio rhai :-fyIwadau. I'r dyn anianol nid oedd Crist ar y groes ond gwladwr tlawd o Gali- lea, a aboron o ddrain ar ei ben; ond wedi i ffydd gymeryd meddiant o galon y Ileldr edifeirol gwelai goron emog y Brenin o dan y giron ddrain! Mae ffydd yn dysgu gestyngeiddrwydd. Ni ofynodd y Heidr ed- ifeiriol ond yn unig am gael "ei gono"- "Oofia fi pen elych i'th deyrnas." Mae Oristioio^aeth yn gyfundrefn ag sydd yn llawn c berlau; ond gostyngeiddrwydd yw y llinyr. ar ba un y maent i gyd yn orogi. Cafodd y lleidr edifeiriol ei achub heb or- dinhadau; ni chafcdd, oyn ei achub, na'i fedyd<|\0 na'r Swper Santaidd. "Nid wyf," ebe Ogsian, "yn dywedyd dim yn erbyn or- dinbadrtn orefydd, ond yn galw sylw at y ffaith i'r lleidr edifeiriol gael ei schub heb- ddynt." Dyna ryw fraslun o hanes y breg- eth. Pen aeth Ossian yn weinidog Tolling- ton FiII-fo-canys dyna enw y lie y saif y capel-Did oedd yno ond oynulleidfa fech- an; ond oyn pen fawr amser garlanwodd yr adeiL ac yohwanegwyd llawer at nifer y dysgyblion yn yr eglwys. Mewn llythyr ataf, Jywed Ossian yn nghylch ei ymadaw- iad: "Rhaid myned i Bournemouth, yn her- wydd afieohyd fy maohgen bach. Dyma ymadawiad anhawddaf fy mywyd." Un o bethau mwyaf hynod y dydd yw, y galw mawr sydd yn Llundain am fechgyn Oysiieig i bregethu i'r Saeson. Dyna y Parch. Cynon Davies, brawd Ossian—mae hwn yn drimgo yn rhwydd i boblogrwydd tebyg i eiddo ei frawd. Dyna y Parob. David Davies, oapel Regent's Park-bach- gen o Drefforest, Morganwg; y mae yntau yn sefyll bob Sul a gwyl o flaen dysgedigion blaenaf y brifddinas. Mae yn sicr taw off- eiriadol oedd y Oymry yn amser y Der- wyddon, so mai dysgu heddwoh a brawd- garwoh oedd eu neges ar draws cyfandir- oedd. Mae bron yn sior mai Oymry oedd Oqldeitid Babilon, a Chuleeaid Ewrop, yn gysti' "'r Galatiaid, ao mae o'r enw "Geli" y t rdd eu bciiWiTi, Os oamsyniasant yn Babilon, conwn eu bod yn sior o fod yr., onest yn eu credo. Mae y ffaith fod oan- oedd-ie, miloedd o eiriau Cymraeg yn yr Hebraeg, yn profi fod rhyw gysylltiad hyn- od wedi bod yn yr hen, hen amser, rhwng y Oymry a'r Iuddewon. Mae yn hawdd profi mai yr hen offeiriadaeth Gymreig oedd off eiriadaeth Melchisedeo. Nid yn ysgafn yr wyf yn dywedyd byn, ond gyda difrifoldeb mawr. Gwthiodd, yn nghyflawnder yr am- ser, offeiriadaeth waedlyd Aaron o'r neilldu. Offeiriadaeth un genedl oedd un Aaron, a disgynai yn etifeddol o dad i fab. Ond off- eiriadaeth yr holl genedloedd oedd un Mel- chisedeo; am hyny, y dywedir bod pob off- eiriad yn y gyfundrefn hon "heb dad, heb fam," &o., hyny yw, heb dad GO heb fam offeiriadol; pob un yn oael ei ddewis i'r swydd ar ei deilyngdod personol ei hun. Felly yn union gyda'r Derwyddon. Nid rhyfeddol, ynte, i'r hen Gymry dderbyn Oriatiodogaeth mor hawdd a didwrw. Mae yn arwyddol iawn, i'm tyb i, gweled beoh- gyn Oymry eto yn oymeryd y flaenoriaeth yn awr yn areithfaoedd y brifddinas, a thrwy hyny yn mhlith pregethwyr y bod.—O'r Weekly Mail.

LLYWODRAETH GARTREFOL CANADA. GAN BBNBY LEWIS, BANGOB, G. C. Yn 1837, oynygiodd Arglwydd Russell gyfres o benderfyniadau yn Nhy y Oyffred. in, ar yr helynt yn Canada. Oynwys y pen- derfyniadau hyn oedd: Na ddylai y Oyngor Deddfwriaethol fod yn etholladol, ao y dylai Trysorydd y Trefedigaethau, allan o'r arian oedd yn ei gadwraeth, dalu y gofynion dyl- edus yn nglyn a llywodraeth y Dalaeth. Y mae darllen araeth Arglwydd Russell ar yr aohlysur hwn, yn nghyd ag areithiau eraili a draddodwyd yn yr un oyfwng yn hanes Canada yn waith dyddorol dros ben, gan mor ryfeddol o debyg ydynt i'r areithiau a glywir yn fynyoh y dyddiau hyn ar gyfwng cyffelyb yn hanes yr Iwerddon. Fel hyn y dywedai wrth gyfeirio at y cais am "Gyngor Etholiadol NI ateglr celsladau Senedd Canada gan gyd- synlad Talaethau eraili Ooron Prydain yn Ngog- ledd America. Ni wneir cals ar ran Canada Uchaf am Gyngor Deddfwriaethol etholladol yno, nac ar ran New Brunswick, nac ar ran Nova Scotia. Daw yr holl gelsladau o Canada leaf, wedi cod!, mi goeliaf, oddiar anghyJweledlad maith ac anfltortunus, ac yn ganlynlad, mi dy- bygaf, i hen gamwrl, yn hytrach na chelsladau wedi eu sello ar angenion gwlrioneddol ac ym- arferol, y rhai y dylid eu boddhau cyn y gellld gobelthio am heddwoh parhaol yn y dyfodol. Pe byddat t'r Ty gydsynlo & golygiadau y Beiiedd yn y cyfanswm o honynt, beth fyddai y canlynlad? Darfyddai Canada a bod yn Drefed- lgaeth, a llywodraethld hi gan awdurdod annl- bynol ar, a gwrthwynebol i Goron Prydain. Dywed y Dlrprwywyr fod achos Canada yn gyf- ryw tel, os cantatewch y gofynion hyn, y bydd I ddosbarth lluosog o ddetltaid y Brenin, set y rhai sydd o haniad Prydeinlg, gael eu cau allan yn hollol o lais a chynrychiolaeth yn y ddau Ben- edd-dj; a byddai I'r bobl hyny, 120,000 o'n cyd- ddelllald, personau yn meddu cryn gyfoeth a deall, ac a ymarterant yn benaf & masnach, ys- tyrled eu hunain wedi eu bwrw ymaith, wedi eu dlamddlffyn i'r fath raddau fel y byddai hedd- weh y Drefedlgaeth mewn perygl, ac y gwnaent rwystro a gwrthwynebu y Llywodraeth fel un oddiwrth yr hon nas gallent ddysgwyl am am- ddiffyn I'w helnloes na'u helddo. Yn ngwyneb cyflwr presenol y Drefedlgaeth, nl fyddat yn boslbl, yn gyson ag amddlffynlsd y delllald a heddwch y Dalaeth, I ganlatau y cels- ladau a wnelr. Fel hyn arweiniodd Arglwydd Russell Dy y Cyffredin i wrthod i bobl Canada lais pri. odol yn llywodraethiad en gwlad eu hunain, yr hyn beth a ystyrid ganddo ef a'i blaid yn anhebgorol yn Mhrydain. Nid oedd odid neb yn Mhrydain Fawr eto yn tybied fod gan y Trefedigaethau hawl i fodoli ond fel ategion i ffyniant y famwlad. Goruohwyl- wyr ei chyfoeth mewn gwledydd pell oadd y Trefedigaethwyr, so fel y cyfryw ofer oedd iddynt freuddwydio am fwynhau yno freint- iau dinesig y teuln gartref. Prydain oedd wedi oreu ac enill y Trefedigaethau, a hyny yn benaf ar draul trysor a gwaed ei phlant; ao mor afresymol a fyddai trosglwyddo v llywodraeth drostynt o'i dwylaw ei huo Dalier gafael yv yr awenan; myni^nfudd.'j dod, os nad trwy deg, yna trwy drais—hyn oedd llais y mwyafrif yn 1837. Anfonwyd y pecderfyniadau i Canada, a gosodwyd hwy ger bron y Senedd yno. Wele yr atebiad nrddasol a phenderfynol a anfonwyd yn ol: "Os myn y famwlad gario ysbryd y penderfyniadau hyn i weithrediad, ni fydd i'w huohafiaeth mwyaoh orphwys ar deimladau o gariad, o ddyledswydd, o fan- tais fydol-ei sicrwydd penaf; ond ar rym arfau." Gadewoh i ni weled beth arall a ddywed- wyd gan ddoethion ein gwlad ar yr ach ys- ur dyddorol hwn. Dywedai Arglwydd Stanley mai canlyniad oaniatau ceisiadau y Oanadiaid a fyddai "sefydlu Gweriniaeth Ffrengig yn Canada Isaf. Pe can- iateid iddynt annibyniaeth deddfwriaethol, symudid yr unig dramgwydd ar ffordd gortnes y blaid fwyaf nerthol--nerthol mewn rhif yn unig, o herwydd mewn cyf- oeth, addysg, ac anturiaeth, y mae yn mhell ar ol y Ueiafrif o ymsefydlwyr Prydeinlg. Un peth sydd sior, pe amddifadid yr ym- sefydlwyr hyny o amddiffyn Prydain, hwy a amddiffynent eu hunain. Caniataer llyw- odraeth gartrafo] i'r Oanadiaid, a ohymerir mesurau i'r perwyl Lwa oyn pen oh we' mis. Y Saeson syddrfeiaf o ran rhif, ond ni odd- end iddynt fod heb gymorlk eu cyclgenedl yn Canada Uohaf, yn New Brunswick, yn Nova Scotia, ao os bydd angen, y teula mawr Prydeinig yn y Talaethau Unedig." Syr George Grey hefyd a ddywedai fod ach- os cwynion y Canadiaid, "y rhai a godant oddiar gamlywodraeth yr amser gynt, wedi en symud ymaith, mor belled ag yr oedd yn ein galln ni." Ond yr oedd y Oanadiaid yn myned yn mhellaoh yn awr ao yn meiddio bygwth, "gan sefyll ar dir newydd, a dweyd os na Dewidid y Cyfaneioddiad, yr atalient y oyflenwadau." Ceid y pryd hwnw, fel yn awr, rhai a godent eu lief dros y truan a'r oystuddiol; un o'r rhai hyn yr oedd Syr Wil- i liam Molesworth, ao fel hyn y dywedai: llY mae achos Canada yn hollol debyg i un yr Iwerddon, fel y mae yn ddarostyngedig i oruwchreolaeth rhyw leiafrif truenus a hun- anol, yr hwn sydd yn mynu iddo ei hun uohafiaeth swyddogaethau, ao yn ymddwyn tuag at y gweddill o'r boblogaeth fel estron- iald o waed. Os bydd i'r Arglwydd anrhyd- eddus [Russell] barhau i naoau ceisiadau y Oanadiaid, yna nid yw yn ddim ond owest. iwn o allu." Wedi pasio penderfyniadau Arglwydd Russell, a'u derbyn yn Senedd Canada Isaf, dadgorfforwyd y Senedd, a thorodd gwrthryfel allan unwaith yn rhag- or; ond eto i'w ddarostwng a Ilaw gref ao a braich gadarn y Llywodraeth. Dyma awr dywyllaf ei hanes yn deohreu. Yn 1838, hysbysodd Arglwydd Russell Dy y Cyffredin fod y Weinyddiaeth wedi pender- fynn atal Cyfansoddiad Canada Isaf am dair blynedd, ao anfon Dirprwyaeth ymchwiliad- ol yno eto. Pleidleisiodd 262 o blaid y oyn- ygiad hwn, a dim ond 16 yn ei erbyn. An- fonwyd Arglwydd Durham yno i lywodr- aethu a gwneyd ymchwiliad. Ni fu yno yn hir, ac ystyrid ei neges yn ofer. Ond nid oedd felly yn hollol, oblegid ysgrifenodd Adroddiad yn cynwys awgrymiadau tra gwerthfawr, y rhai fuont wedi hyny yn saf- on oyfansoddiad diwygiedig i Oanada, ac i Drefedigaethau eraill hefyd. Unwaith yn rhagor torodd gwrthryfel allan, ond y pryd hwn gyda nodwedd newydd, yr hyn a rodd- odd symbyliad nid byehan i'r Oanadiaid, a braw nid byohan i'r Weinyddiaeth yn Llun- dain. Oroesodd llawer o'r Amerioaniaid o'r Talaethau Unedig dros y terfyn i Canada, ao ymunasant a'r gwrthryfelwyr i'w oynorth- wyo. Ar yr un pryd yr oedd annhrefn wedi goresgyn y wlad yn Canada Uohaf. Mewn canlyniad i'r elyniaeth rhwng y Cyngor a'r Senedd, yr oodd y cyllid mewn dyrysni, y Llywodraeth wedi oolli ymddiried y bobl, masnach wadi ei pharlysu, a braidd holl gymalau oymdeithas o'u lie. Yr oedd llawer yn y ddwy Dalaeth erbyn hyn yn argyhoeddedig mai oamgymeriad oedd eu hysgaru, ao yr oedd llawer o'r prif bobl, perthynol i'r gwahanol bleidiau, yn tneddu yn gryf at eu hail-uno, fel un modd- ion i ddwyn oddiamgyloh drefn a chydgord- iad. Argyhoeddwyd y Llywodraeth Bryd- einig hefyd y gallai hyny fod yn angen- rheidiol. Felly yn mhen y flwyddyn wedi stil oyfansoddiad Canada Isaf, daeth Ar- glwydd Russell eto i Dy y Cyffredin i ar- eithio ar helyntion y wlad. Yr oedd ei don erbyn hyn yn dra gwahanol, canys cydna- byddai yn rhwydd fod y mesurau a basiwyd yn 1837 wedi methu ei heddychu, Dywedat hefyd ei fod yn argyhoeddedig mai gwir achoi yr ymrafael oedd gwaith Pitt yn rhanu y ddwy Dalaeth, ao felly yn gosod y ddwy genedl yno megys mewn gwrthwyneb- iad i'w gilydd. I ddiwygio bya, oynygiai uno y ddwy Dalaeth, a rhoddi iddynt gyfan- soddiad rhyddfrydig, yn oyn wys sefydliadau oynrychioliadol a chyfrifol i bobl y wlad. Aeth blwyddyn heibio cyn i'r mesur basio. Darparai y mesur hwn fod Canada Unedig i gael ei llywodraethu gan Lywydd, Cyngo" Deddfwriaethol, a Senedd Ddeddfwriaeth ol. Yr oedd y Llywydd a'r Cyngor i'w pen- odi gan y Goron, y Senedd gan y bobi. Oyn- wysai y Cyngor ugain o aelodau, deg o bob Talaeth; y Senedd 84, 42 o bob Talaeth. Yr oedd y Llywydd i gael ei gynorthwyo gan Weinyddiaeth o wyth o bersonau, y rhai a barhaent yn eu swydd tra yn mwynhau ym. ddiried y Senedd; wedi oolli hyny cilient o'r neilldn i wneyd lie i eraili. Dyna y fendith hirddysgwyliedig o Weinyddiaeth gyfrifol i Senedd y bobl o'r diwedd wedi ei chael; ac er nad yw y oyfnewidiad ond byohan, ar un olwg, eto dyma hwy am y waith gyntaf yn eu hanes yn meddu Llywodraeth Gartrefol. Ba y mesur hwn yn foddion i gynyrohu ym- ddiried yn y Llywodraeth, a dyddordeb yn y bobl yn llwyddiant eu gwlad, a mwy o gymundeb rhwng y gwahanol bleidiau. Eto ni ddofwyd llid ao eiddigedd y ddwy genedl am rai blynyddoedd. Erbyn hyn y blaid Brydeinig oedd yn y mwyafrif, a'r mwyaf galluog a dylanwadol. Parhai y Ffranood i gyndyn wrthwynebu amryw fesurau, ond yn raddol ymostyngasant i'w tynged. Tra yr oadd y gwahanol bleidiau am ys. baid yohydig flynyddoedd yn profi nerth eu gilydd, parhai y Drefedigaeth i gynyddu yn rhifedi ei thrigolion ac yn ei ohyfoeth. Dechreuodd y Senedd, yn y cyfamser, dalu I sylw i'r gwelliantau hyny oedd yn angen- rheidiol er dadbiyga adnoddan y wlad, ao yn enwedig i estyn mwy o hawl ao awdurdod i'r bobl, mewn trefi a siroedd, i drin eu materion lleol eu hunatn. With drafod mesurau i'r perwyl yma, a rhai cyffelyb idd- ynt, nid yn onig fe ddaeth y pleidiau politio- aidd yn nes at eu gilydd, mewn ymdreoh ddifrifol i greu sefydliadau lleol, ond fe wnaeth y sefydliadau hyny fwy o les na dim er oynyrohu ysbryd oyhoeddus yn y trigol- on, a meithrin y dyddordeb hwnw yn sef- ydliadau ao achosion oyhoeddus eu gwlad, sydd mor angenrbeidiol i ddadblygu nod- weddion mwyaf gwerthfawr y deiliaid, yn gystal a helaethu adnoddau a chyfoeth y wladwriaeth. O'r blaen y Llywodraeth oedd yn gofalu am yr holl ffyrdd a'r pontydd cy- hoeddus drwy y wlad, yn gystal ag am yr ysgolion, ao am y tylotai. Ond bellaoh, es- tynwyd arolygaeth y pethau hyn i fyrddau lleol, er mantais fawr i effeithiolrwydd y gwaith ao i ddyddordeb y cyhoedd yn y oyf- ryw faterion. Sefydlwyd masnaoh rydd rhwng y Drefedigaeth a gwledydd eraill, er mantais fawr i'w thrafnidiaeth a hwynt, ao yn neilldnol a'r Talaethan Unedig. Di- ddymwyd hefyd y cysylltiad rhwng yr Eg- lwys a'r Wladwriaeth, can belled ag yr oedd hyny yn bodoli yn Oanada. Maith a blin, fel yr awgrymwyd eisoes, a fu yr ymrafaelio yn herwydd y tir a roddwyd at wasanaeth "yr Eglwys Brotestanaidd." Rhoddwyd pen arnynt drwy ranu yr eiddo, ar gyfartaledd y boblogaeth, rhwng yr awdurdodau lleol. Diwygiwyd deddfau y tir, a lluniwyd mes- urau i gynyrfa yr ysfa ymfudo yn Mhryd- ain, ao i roddi rhagorach croesaw i'r ymfnd- wyr ar eu glaniad yn y wlad. Yr oedd oyf- oeth y Drefedigaeth, fel y gellid tybied, yn gynwysedig yn benaf yn ei thir, ao er mwyn gwneyd hwn yn fwy marohnadol, trwyei ddwyn ya nes at y prynwyr, deohreuwyd oyflenwi y wlad a rheilffyrdd, ao ni phetrus- odd y Llywodraeth fyned yn gyfrifol am y swm o bum' miliwn o bunau mewn oysyllt- iad ag un o'r rhai hyn. Yr oedd gwyneb Canada bellaoh at lwydd- iant, a'i llwyddiant yn cynyrchu boddlon- rwydd, a boddlonrwydd dangnefedd a theyrngarwoh. Ond yr oedd un peth eto yn angenrheidiol er cwblhau y gwaith a ddeoh- reuasid, ao i gryfhau ein Hymerodraeth yn y rhan hon o'r byd. Heblaw y ddwy Oanada, yr oedd i Bryd- ain bedair o Drefedigaethan eraill yn Ngog. ledd America, a Tbiriogaeth eang arall, perthynol i gwmni Prydeinig, a than nawdd- ogaeth y famwlad. Y rhai hyn oeddynt Naw Brunswick, Nova Scotia, Prince Ed- ward's Island, a Newfoundland, a Thiriog- aeth yr Hudson Bay Company. Yr oedd y rhai hyn oil yn oydnabod yr un Teyrn, ond nid oedd iddynt yr un owlwm arall o un- deb. Fel yr oedd y rhai hyn yn estyn oort- ynau eu preswylfeydd ao yn dyfod yn nes at eu gilydd, fe welwyd fod rhyw gyfnewidiad yn anhebgorol. Y syniad a dderbyniai fwyaf o gymeradwyaeth a awgrymwyd gyn- taf jin Adroddiad Arglwydd Durham, y oyf- eiriwyd ato eisoes, ao a ddygwyd i sylw etc gan Mr. Brown, aelod o Senedd Canada. Oynygiai fod Undeb i'w ffurfio rhyngddynt,