Y Drych

WRTH DAN 0 FAWN. GAN BRONYDD, liEPPWL. I. Mae teimladau calon gynes Wrth dan o fawn; Yn ymcbwyddo'n Hon'd y lynwes, Wrth dan o fawn; Uwch gofalon byd a'l bryder, Wedi noswyl onid plt-ser. Fod sirioldeb ar ein cyfer With dan o fawn. u. Pan ar aelwyd lan gysurus, Wrth daa o fawn; Pwy Dad allal deimlo'n fcapus, Wrth da. £ o faWD? Tra mae'r storm yu curb'n arw Oddiallan gan wLeyd twrw, DIfyr yw bod y pryd Lwnw Wrth dan o fawn. ill. Eod yn ngh.wianl menyw sirtol Wrth daa o fawn: Fydd 1 lane yn hwyl rhyfeddol Wrth cian o fawn; Dwyn oddlarnl yn lladradaldd F31 o'l gwefus ddel, gwrelaldd, Gusan cariad melus, peraldd, Wrth dan o fawn. IV. Difyr adrodd hen haueslon Wrth dan o fawn; Am OlD gwlad, tin hlaith a'n defion, Wrth dan o fawn; Ar nosweithlau malrh y gauaf, Pan fo'r oernl yn el elthat, pryd hwnw mtnau ganat Wrth dan o fawn. -_c. lID

AFIECHYDON ETIFEDDOL. GAN X PARCH. JOSEPH hOBEBTS, RACINE, WIS. Yn y blynyddoedd hyn defnyddir yr ym- adrodd "Nodweddion Etifeddol" (Hereditary Characteristics) gan a thronwyr, anianyddwyr, a meddygon o ysgolion gwahanol, i osod allan y ddamcaniaeth fod plant yn etifeddu afieohydon a neilldnolion eraill eu rhieni, yn gorfforol a meddyliol, cyn en geni. Yr un pryd, addefir fod y deddfau a lywodraeth- ant y troBglwyddiad o'r nodweddion etifedd- ol hyn yn anadcabyddus—(Johnson's Uni- versal Cycl., Vol. II, p. 893). 0=1 ydyw y deddfau a lywodraethant y nodweddion eti- feddol hyn yn yr holl amrywiaath a briodol- ir iddynt, mewn tyuier a chyfansoddiad, ya anadnabydduw, onid yw yn befch dyeithr fod meddygon mor hoff o farchogaetli cymaint arnynt? Marchogaeth yn ddiddiwedd ar gefnrhywbeth nas gwyddant pJ. beth ydyw Os ydyw y deddfau a lywoclraethaut y tros- glwyddiadau etifeddol yn anadnabyddus, pahawl sydd ganddynt i farcho;jaeth arnynt o gwbl, yn enw gwyddoniaeth ? Saif gwydd. oniaeth brofedig ar graig, ac nid ar gefn bwbach, neu ddamcaniaeth honedig. Rhaid addef fod athronwyr, anianyddwyr, a medd- ygon yr oes wyddonol hoa yn lied gyffredin- ol.ynHawn mor agored ag isloeredigion eraill i farchogaeth ar ddimcanion anmhrofedig; ac yn ami, o ddefnyddio y rhai hyny fel ell- yllon i ddyohrynu dyoddef wyr a pheri i new eu cernau sefyll. Tua haner cant a deugain mlynedd yn ol, byddai y dyoddefydd yn oeri pan y clywai swa traed y meddyg yn dyfod i'r ty, rhag ofn y byddai yn rhaid defnyddio y gyllell i ollwng ei waed ef. Ar ol hyn, daeth ton gref arall, yn mor oyf- newidiol ae aflonydd cymdeithas, gan gludo tyrfa o feddygon ar ei gwar. A ohlywid thaichonynt yn gvraedclA yn groch, "Cod Liver Oil;" ac eraill o honynt yn bloeddio yn nwch eto, "Chwerwlyn Chwerwiyn !— i gywiro gweithradiadau yr afn, y bust], a'r cylla." 0 dan ddylanwad cruchfiloedd y thai cyntaf, gwelais rai dyodderwyr wedi aayned i yfed Cod Liver Oil .?el llefritb. Ac o dan ddylanwad bloeddiadaa yr aii ddos- barth, daeth cawodydd o Patent Medicines, a thai o honynt mor chwerwon a phe baasai y seren a elwir "wermod" wedi disgyu i'r dyfroedd. Y mae awyr anian yn dyst o'r ciohian, a'r gweflau a wneir gan y daearol- ion wrth draflyncn y pethau chwerwon hyn. I Aj frig yr un don, elywir llais yr Homeo- pathies, sef dylynwyr yr enwog Samuel fiahnemmann, yn gwaeddi Pills baoh. Eg- Wyddor sylfaenol y gyfundrefn newydd hon ydyw gweinyddn y oyfryw feddyginiaeth a t gynyrohant arwyddion tebyg ar ddyn iach, I pan y rhoddir hwy iddo, i'r rhai a amlygant leu hnnain yn yr afiaoh. ProfEesa yr Homeo- pathic ei fod yn galln cytlwyno i'r "olaf" 1 feddyginiaeth neillduol, yn ddo^nau bych- ain, ag sydd yn effeithio yn uniongyrchol ar y dolur. Y mae yr ysgol newydd hon yn credu tnewn otifeddiad fel yr Allopathies. Pan wrandewir ar y meddygon yn arholi y claf, ac yn archwilio ei gyfansoddiad, gan ofyn beth oedd yr achos o fcsrwo'.aeth ei rieni, ei frodyr a'i chwiorydd, oi deidian a'i neiniau, gellid tybiad fod yn aninhosibl i neb farw na dyoddef cyn marw, oddiwrth un afiechyd, oddieithr eu bod wadi ei eti- feddu oddiwrth rhyw un o'i henafiaid. Ant yn ol hyd y burned a'r chweched genadl- aeth i chwilio am y rheswm fod ambell un yn meddu lungs gweiniaid; y lleill yn du- eddol i wallgofrwydd; a'r trydydd yn du- eddol i'r parlys. Dichon y bu rhai cleifion, fel fy hun, pan yr archwilid eu lungs gan y meddyg, yn ofni ac yn chwysu wrth ateb y cwestiynau yn nghylch yr achosion o angeu eu henafiaid. A rhai mor bell a dweyd nad ydyw y llofrndd, y lleidr, y celwyddwr, y godinebwr, y gwenieithus, y csnfigenus, a'r cybydd, yn gyfrifol am eu pechodau, am eu bod wedi etifeddu y tueddiadau i gyflawni y pethau hyn oddiwrth eu rhieni, neu rai o'u henafiaid. Gyda golwg ar y darfodedigaeth a gwallgofrwydd, gall personan gael eu gwdthio yn raddol i'w gafael trwy ddylan- wad yr ofn a gynyrehir ar eu meddwl, yr l hwn a wesgir arnynt trwy y syniad anmhrcf- edig o etifeddiad. Os bu rhai o'u henafiaid farw o'r darfodedigaeth, ac 08 ydynt hwyth- au yn teimlo gwendid yn y rhan hono o'r corff. tueddant i feddwl y rhaid iddynt farw o'r un peth. Neu, os bu rhai o'r teulu yn wallgof, meddyliant, o dan ddylanwad y ddamcaniaeth hon, pan yn isel eu meddwl, en bod hwythau wedi eu tyngedu, trwy wen- did cyfansoddiadol, i syrthio i'r un trueni. Byddai tyngedfeniaeth aniauyddol (physiolo- gical fatalism.), yn íÆW eithaf priodol ar y ddaaicaniaeth anwyddoregol hon. Yr wyf yn ei galw yn ddamcaniaeth an- wyddoregol, am fy mod yn tybied fod y sylfeini ar y rhai yr amcsnir ei sefydlu, yn anwyddonol ac aafoddhaol, a bod Haw-er o brawfion yn cael eu hanymwybyddu yn holl- ol gan y rhai a'i ooleddant, y rhai a arwein- iaut i gaegliad gwithgyferbyniol. Nid wyf yn tybied, nac yn awgrymu, nad all person a duedda at wallgofrwydd, ganfod y bu un arall o'r teulu yn dyoddef oddiwrth yr un anhwyrnëb; ryw dro yn oT; ond yr hyn sydo, yn ddamcanol ac afresymol yn y mater ydyw, gosod i lawr fel ffaith fod y diweddaf wedi etifeddu ei wallgofrwydd oddiwrth y cyntaf. Gwelir plant, yn fynych, yn dra ^ebyg i'w rhieni, eu teidiau a'u neiniau, ac efallai i rai o aelodau eraill y tauln.; and y cwestiwn ydyw, a ddarfu iddynt etifeddu y thebygrwydd hwn trwy drosgl wyddisi-"1 ? Yn atebiad i'r cwestiwn hwn gorfodir ni i ddewia un gosodiad o dri: sof, 1. Fod deddf mewn n&tnr trwy yr hon y trosglwyddir neillduol- ion corfforol a meddyliol yn ddieithraid trwy etifeddiad; 2. Fod deddf yn gwahardd eu trosglwyddiad; 3. Nad ydyw ond peth damweiniol hollol heb un ddeddf yn ei lyw- odraethu, y naill ffordd na'r Hall. Der- bynia y meddygon, fel y nodwyd, y gosod- iad cyntaf; ond nis gwyddant pa beth yw. y ddsddf, na pha fodd y gweithreda. Etc, ymdrechant ei sefydln-sefydlu bodolaeth deddf trosglwyddiad trwy etifeddiad ar yr hyn yn ddygwyddiadol, yn eithriadol, ac nid ar y rheoiaidd a'r cyffredinol! Os myner sefydlu bodolaeth deddf mewn natar, a hyny ar sail rhywfath o ar- ddangosion, rhaid gwneyd hyny ar yr ar- ddangosioix mwyaf cyfErediaol, ac nid yr eithriadol. Pe dygwyddai i'r darllenydd freaddwydio ganwaith mewu mis, sc iddo yn nghorff y dyfodol gyfarfod ag amgylch- iad ag yr oedd rhyw lioell o debygrwydd ynddo i un breuddwyd o'r cant, yn awr, a fussai yn rhcsymol iddo dyb-osod, ar sail y namyn un oant, fod ooel ar freuddwydion ? Neu, pa dygwyddai i fam deg o blant farw o'r darfodedigaeth, ao i un o blant y deg farw o'r un afiechyd a'i nain, a fyddai yn rhesym- ol ceisio sefydlu bodolaeth deddf tros- glwyddiad trwy etifeddiad ar yr un eithriad hwn ? Ateba synwyr cyffredin, pa beth bynag a ddywed synwyr anghvfffedin, na buasai. Dywed Lord Baoon fod yr ymdrech i sefydlu gwirioneddac ar amgylohiadau eithriadol, yr hyn y mae y deall dynol yn dra thueddol i syrthio iddo, yn gorwedd wrth wraidd pob math o ofergoeliaeth. Weithiau, gellir gweled teulu yn marw, y naill ar ol y llall, o'r un afiechyd—dyweder o'r darfodedigaeth; ond cwestiwn arall yd- yw eu bod wedi ei etifoddu trwy genedliad. Gwelir brodyr a chwiorydd yn gweinyddu ar eu gilydd-yr iaoh ar y claf, pan yn yr afiechyd hwn. Ac os ydyw y dybiaeth a deflir i'n sylw yn ddiweddar yn wirionedd, sef fod darfododigaeth yp llawn mor heintus a rhai afieohydon eraill, onid mwy rhesymol fyddai meddwl fod y naill yn yfed y bacteria dinystriol i'w cyfansoddiad oddiwrth y Hall ? Meddylier am yr achosion poenus o wall- gofrwydd. Rhoddir pwys mawr ar y syniad fod gwallgofrwydd yn etifeddol. Medd Syr Henry Holland: "Y mae y duedd etifeddol at afiechyd, ac edrych ar y mater yn y goleu- ni mwyaf cyffredinol, yn dangos ei hun, naill ai yn y cyflead o organan neillduol, neu y cymhlethwe, neu yn y trosglwydd- iad o ryw gynyroh afiach oddiwrth y rhieni i'r plant, yr hwn sydd naill ai yn hollol newydd, neu yn llygreaig yn y rhyw, neu yn afiach trwy or-rysedd." Yn awr, pe dygwyddai rhyw organ neillduol, neu oy- mhlethwe camgyfleuedig; neu pe byddai rhyw gynyroh afiach yn y corff, a bwnw yn cael ei drosglwyddo trwy genedliad yn y llifnodd anifeilaidd, ac yn y gwaed, pa fodd y gellir oano y neillduoiion hyn yn y gwaed am genedlaethau, a chael eu hetifeddn yn y drydedd oes? Nea, pa fodd y gill un plentyn o ddeg o blant etifeddu yr afiechyd hwn, a'r gweddill 0 honynt yn hollol rydd oddiwrtho? Nid ydyw naturiaethwyr a meddygon yn honi y gallant ateb y owest- iynau hyn. Yn ol yr ystadegau a gasghvyd gan Dr. Maudsley, yr oedd y gwallgofiaid yn Lloegr a Chymru yn y flwyddyn 1859, yn un yn mhob 2,1,14 o'r boblogaeth; ac yn y flwyddyn 1870, yn un yn mhob 1,901 o'r boblogaeth. Gallesid tybied oddiwrth y ffigyrau hyn, fod cynydd dirfawr mewn gwallgofrwydd; a phe bnasai yn etifeddol, gallesid dysgwyl hyny, ond nid oes un prawf fod gwallgofrwydd ar gynydd yn y blynyddoedd hyn; ao yn nis gellir dyweyd, fel yr addefir yn rhwydd gan Dr. Maudsley, fod meddygon yr oes hon yn llwyddo i well- hau mwy o wallgofiaid na meddygon yr oesoedd blaenorol. Y rheswm a rod dir am y cynydd ymddangosiadol mewn gwallgof- rwydd ydyw, fod yr ystadegau o honynt yn cael on cadw yn llawer manylach nag y bu- wydyn gwneydynygorphenol. Dywedir fod hysteria,€pUepsy, catalepsy, cynyrfiad au medd- yliol trwy orlawenyM, gorbryder, siomed- igaethau o wahanol gyfeiriadau, &o., yn mysg ei achosion. Acos oes ganddo luaws fel hyn o achosion, yr ydym dan orfod i gasglu fod gwallgofrwydd, trwy etifeddiad, yn dygwydd yn dra an fynych. 0 ganlyn- iad, pa le y mae deddf trosglwyddiad trwy etifeddiad ? Dywedir wrthym hefyd fod y gwrywaid yn syrthio i'r anhwyldeb hwn yn fynychach na'r benywod; a bod y rhai di- briod, yn y naill ryw a'r llall, yn fwy agored i'w ymosodiadau. Anfynych v dygwydda ar blant. Ei dymor mwyaf ffrwythlawn ydyw rhwng pump-ar-hugain a phump-a- deugain oed. Y fath ynfydrwydd ydyw oeisio genym gredu fod hyn oil yn dvgwydd 9 trwy etifeddiad. Pe felly, oni fuasai yn llawn mor dueddol i a'rddangos ei hun mewn plant ag mewn personau mewn oed? mewn priodasferch yn fwy nag yn y dibriod ? Yn 1839, taflodd gwraig ieuano o'r enw Moyes, ei hun i lawr o ben Twr Llundain, a bu farw. Yn mhen tri mis neidiodd bachgen chwech oed i lawr, gyda'r un can lyniad. A thrachefn, yn mhen yohydig fis oedd, neidiodd gwraig ieuanc arall i lawr. Wrth waled hyn daeth yr awdurdodau i'r ponderfyniad o roddi cawell o haiarn ar ei ben. Ni thybiwyd yn flaenorol i hyn fod yr un o'r tri yn cael eu blino gan wallgof- rwydd. Ond pe buasii y tri yn frodyr a chwiorydd, buasai eu hymddygiad yn cael ei ddwyn yn mlaen fel prawf penderfyno) o wallgofrwydd teuluaidd. Cawn fod George III. yn agored i'r anhwyldeb hwn. Cafodd ymosodiad ganddo yn 1788, yn 1801, yn 1804, a'r diweddaf yn 1810, yr hwn a bar- haodd am ddeng mlynedd, h. v., byd ddydd oi farwolaeth. Os dylynir ei hynafiaid yn ol am chwe' cenedlaeth, neu hyd James I., ni cheir awgrym fod yr anhwyldeb hwn wedi biino neb yn y teulu. Gan hyny, nid oedd George wedi ei etifeddu oddiwrth ei hynafiaid. Os edrychir yn miaen eto, o ddyddiau y breniu anffodus hyd yn awr, cawn y bu ganddo ef ei huu bymtheg o blant; o'r rhai hyny daeth tyrfa o wyron ac orwyron, yn mysg y rhai y mae plant y Prenines, ac nid oes yn eu plith un prawf diamheuol o wallgofrwydd. Y mae yn hawdd olrhain hanes y teulu breninol, am eu bod yn byw mewn hi gwydr. Ond y mae ya ddiamheuol genyf nad ydyw teulu lluosog George III. yn sefyll arno ei hun yu y mater hwn; ac mat dyma ydyw hanes y rhau luosocaf o deuluoedd ag y bu rhai o'u henafiaid yn ngafael gwallgofrwydd. Deng- ys yr engraifft hon ei hun nad ydyw afieoh- ydon meddyliol o angenrheidrwydd yn dros- glwyddadwy trwy etifeddiad. Pe bu asai deddf o gwbl yn llywodraethu hyn, rhydd ei thystiolaeth yn erbyn y syniad poblog- aidd a disail fod afieohydon yn etifeddol. Os oes deddf o gwbl, meddaf, ar y mater, y mae yn gweithredu yn erbyn y syniad o drosglwyddiad trwy etifeddiad. Nid ydyw y syniad o etifeddiad trwy genedliad ond yr hyn a eilw Bacon yn "Idol of the tribe," yr hon sydd yn gynwysedig mewn cymeryd i sylw yr amgylchiadau cadarnhaol yn unig, "er y gellir canfod," fel y sylwa, "nifer mwy a phrawfion trymach ar yr ochr arall." A dywed yn mhellach: "Oamgymeriad neill- duol a pharhaus y deall dynol ydyw, ei fod yn cael ei gynhyrfu a'i symnd yn fwy gan y cadarnhaol na'r nacaol." Yr wyf wedi siarad ar wallgofrwydd yn benaf yn yr ysgrif hon; eto yn cydnabod ar unwaith fod gwedd eangach i'r ddamcaniaeth o etifeddiad trwy drosglwyddiad. Ond uwchben yr holl faes, yn cynwys tebygrwydd teuluaidd, a'r cyfan yn nghyd, yr wyf yn dweyd fod prawfion yn gryfach a llnosocach, fod deddf natur yn erbyn y syniad o drosglwyddiad gwen- didau, gwrthuni, tneddiadan afreolaidd, ac hyd y nod y tebygrwydd oorfforol-Deddf Natur ydyw amrywiad. A pha bryd bynag y dygwydd auaf, neu rhyw wall corfforol, trwy genedliad, tuedd deddf Natur ydyw, aywiro y cyfryw, ac adferu Natur i'w threfn briodol. Gwyddom fod Chineaiid yn atal i draed eu merched dyfu. Ac er fod yr ar- feriad hwn yn eu plith er's canrifoedd, nid ydyw y plant yn etifeddu traed fcychain eu laamaa, Bu yr Iuddewon yn enwaedu ar 611 plant am ganrifoedd; nid oes un engraifft, yn 01 On meddygon hwy eu buaahj, ddarfod i hyny adael effaith ar y corff trwf etifedd- iad. Os torir cynffon unrhyw grsadur, ni bydd ei hilidgaeth yp fyr-gynffonog. A phe to.rid cyrn.a chynffon y ddamcaniaeth o eti- feddiad, ni dderbyniai y byd gwyddonol un golifcd trwy hyny.

ADGOFION O'R AMSER GYNT. Ysgrif IV.- tr Ardaloedd Tuhwnt. (. GAN LEWYS GLYN DTFI, BOCEFjDBD, ILL. Nid "tuhwnt i Hwntw, ond tuhwnt i am- gyichoedd agosaf Cwmllinau. Fel yr elych rhyngoch i'r dwyrain, mae y mynyddoedd yn dyfod yn uwch, a'r cymoedd dyfnion yn amlhau, yn enwedig ar ochv ogleddol y Ddyn. O'r tu cefn i Aberangell a'r Clipiau, dau bentref ar yr ochr hono i'r afon, ceir cydgyfarfyddiad amryw nentydd a dd&eth- ent ar daith go bell trwy gymoedd tywyllion, coediog i lawr o'r mynyddoedd draw, ac yn y fan yma yn uno a'u gilydd yn un ffrwd i fyned law-yn-llaw i offrymu ou cwbl ar anor loew y Ddyfi. Un o gymeriadau hynotaf Aberangell yd- oedd Shonyn y Pandy. Nis gwn yn mha le y derbyniodd y cyfenw hwn. Mor bell ag yr wyf fi yn oofio, nid oedd dim a fyno a chelfyddyd y panwr, na Shonyn baah y Pandy, ei fab, mwy nag vntaxi. Hehvyf" a pbysgotwyr oeddynt. Daetb. y cyfj^hiau g^srnjesol a basiwyd yn nghylch pysgota a hela i ymyraeth yn aunymunol a'r dosbarth hwn. Ond rhai gwrol a baiddgar oedd y dnau Shonyn; £elly hefyd MaTi y ferch: Ac ni chyfyngent eu hunain yn unig i bysgoa yn yr afonydd, nao i chwe' dydd yn yr wvthnos: oblegid yr wyf yn cofio un dydd Sal i'r bobl ar ein hcchr ni i'r Ddyfi glywed .f:ó.3t¡' TB.pys tuwr afon; bloeddiadaii dyn- icn a chyfarthiad ffyrnig cwn. Erbyn chwilio ac edrych, caed allan mai yr egrlur- had arno ydoedd fod Shonyn y Fandy a'i deulu wodi dyfod ar drywydd dyfrgi (otter), ac yn gwneyd ymdrech enbyd i'w ddal yn fyw, i'w anfon i ryw foneddwr yn Aberyst- wyth, oedd yn awyddus am gael hyd i un. Llwyddwyd i'w ddal; a chymerwyd ef gan yr hen Shonyn, prydnawn yr un dydd, i gyfarfod y Goach Fawr ar ei ffordd yn ol o'r Trallwm. Dywedid i'r hen law hysbysu Henry Rowlands, gyrwr y Goach, ei fod wedi ei ddal "er's tair wythnos!" Mallwyd oedd bentref bychan lied dwt ton. thair milldir i'r dwyrain o Gwmllinau. Person eglwys y plwyf yma yn yr hen amser y 'oedd y Doctor Dafis, yr ysgolhalg dysged- ig sydd a'i enw yn uchcl mewn cysylltiad a llsnyddiaeth Gymreig. Yr wyf yn cofio yn drla yr hen ffordd oddiyma i'r "Dinas"— Dinas Mawddwy, yn cychwyD &r oriwaered i lawr at hen Bont-y-CleifioD, adeilad hen- afol, fechan, gul, a Hyn du dwfn odditani. Yr wyf yn cofio befyd pan unionwyd y ifordd, ac y llanwyd y pant-le, ac yr adeil- idwyd pont uchel, lydan, heb fod yn neb- pell oddiwrth yr hen. Y»ooddwn yn bres- enol ar "agoriad" y bont newydd, pryd y pregethwyd gan y Parch. Edward Jones y trydydd, gweinidog Wesleyaidd. Hen batri- arch teilwng o'r pwlpud oedd Mr. Jones, tra adnabyddus yn Nghymru mewn un cyf- nod. Pan adwaenwn i ef gyntaf, yr ydoedd ei waUt er's blynyddiau wedi troiynwyn; gwyn gyda rhyw wawr las arno; a dyma y rheswm iddo dderbyn yr enw "Satan Ben- las," yn y rhyfelgyrchoedd dadlenol rhwng Calfin ac Armin a ffynent yn Nghymru flyn- yddau yn ol. Pwy bynag a ddygwyddai fod mor anffodus a "thynu yn groes' i'r' ben "Benlas" yn ngornest y "PnID' Pwnc," byddai yn lied debyg o gael achlysar yn Iled fuan i wneyd ei feddwl i fyry, fel Lee pan ddeallodd fod Grant yn witbwynebydd iddo, "fod yno ryfelwr ar y maes." Gelyn greddfol i'r gwirod a'r myglys hefyd oedd yr hen wr. Gallai y Parch. Henry Davies o Williamsburg, Iowa, ysgrifenu adgofion difyr a dyddorol am dano. Tua haner milldir oddiar Fallwyd, deuid i enau Cwmcewydd, a thipyn mwy na'r un pellder drachefn, at waelod Cwip Tafolog. Llaweroedd o weithiau y teithiais trwy Gwmeewydd i'r Bryncooh, oblegid fod y daith yno gymaint yn fyrach y ffordd hono na myned o gwmpas trwy Ddinas Maw- ddwy. Fel y crybwyllais yn Ysgrif III, y lie enwocaf yn y Cwm hwn cedd y Castell; enwog o herwydd ystranciau aflonyddgar "ysbryd." Olywais "Ifan Serfel," saer yn byw ar lan y Serfel, yn ymyl Capel y Bryn- coch, yn dweyd ei fod ef yno yn gweithio ar un achlysur, ao yn teimlo yn lied lwfr wrth feddwl am aros dros nos. Gyda min yr hwyr, dywedodd y mab, Evan Jones, gyda'r hwn yr oedd i gysgu, wrtho, y byddai yn rhaid iddo ef fod ymaith ar neges hyd yn lied ddiweddar o'r nos. Aeth y saer i'w ys- tafell dan grynu. Ofnai ymollwng i huno; yr oedd testyn arswyd yn mhob si a swn a glywai. Dysgwyliai bob mynyd deimlo dl Haw ancaearol "yr hen wraig" (yr ysbryd) yn cyftwrdd a'r gwely. Anghofiodd ei hun a phobpeth o'r diwedd dan anadl falmaidd cwsg. By wbrvd yn y nos dyma fo'n deffro, ac O! cdychryridod; teimlai fel pe buasai dunelli o bwysi ar bob rhan o'i gorff. Torai y chwys allan drostc; prin y meiddiai anadlu. Ar ol dyoddef fel hyn am amser, fel pe buasai awr wedi ei gwasgu i gy lch pum' myoyd, dyma ochenaid, heb yn wybod iddo, yn dianc o'i fynwes fel o eigion aaobaith. Methodd ^Tr "ysbryd" a dal i mewn yn hwy, ond torodd allan i chwerthin yn anesgorol. Ond ysbryd z chnawd ac es- gym ganddo ydoedd y tro hwn: Even wrth ddychwelyd yn hwyr, ac yn gwybod am deimladau ofnus y saer, ac am gael tipyn o ddifyrwch—allasai droi yn beryglus-a ddaethai i'r ystafell yn ddystaw a lladrad- aidd, gan osod ei hun yn y seryllfa a gry- bwyllwyd. Wedi cyraedd i gwr uchaf y Owm, i grib y bryn, oeid golwg farddonol iawn yn ymagor o flaen y llygad. Draw i'r gogledd, ar y Haw chwith, dacw Gwm Cywarch, cymyd- ogaetii yr hen bregethwr od ac egwyddorol Dafydd Dafis, a ddarluniwvd mor ddoniol gan Scopos yn y TVasg yn ddiweddar. Yr wyf yn cofio ei glywed unwaith yn areithio ar ddirwest. Eb efe amy ddiod feddwol: "Mi aiff ei da hi i fewn i blisgyn wy, na, prin y gwnai o lon'd gwuiadur; ond nis gall- ech gael ei drwg hi i mewn i gwm mawr fel Cwm Cywarch acw, am wri i." Afon Dyfi- yn afonig Ilea fechan yma—sydd yn brysio tua'r gwaelodion trwy y dyffryc bychan hir- gul islaw i ni; ac wele LaDymawddwy i fyny rhwng y mynyddoedd yn y pellder ar y dd.e, lle y bu y lienor a'r hynafiaethydd Gymreig gwych,. y Parch. J, Williams (Ab Ithel), yn byw ao yn gweinidogaethu am am- rai flynyddoedd, ac ar ei ol ef y llenor en- wog arall, y Parch. Daniel Silvan Evans, yr hwn sydd yn awr yn Bariglor Llanwrin, tua phymtbeg milldir i'r gorllewin o Lanymaw- ddwy. Tua dwy filldir islaw i Lanymawddwy, ar gwr uchaf pantle mynyddig nant Serfel, y trigai cyfaill anwyl i mi, sef Rhys Jones y Owm. Hynodrwydd Rhys Jones ydoedd ei duedd anniwalladwy i gasglu at eu gilydd hen lyfrau Oymreig od, a hen gylchgronau misol. Yr oedd ei dy yn fath o amgueddfa (museum) lenyddol ag y treuliais lawer awr ddedwydd yn troi a throsi wmbreth byd o dudalenau wedi melynu gan oedran. Cafodd y Parch. William Rowlands (Gwilym Lleyn), gryn gynorthwy tuag at gwblhau ei waith ar "Lyfryddiaeth y Cymry" yn nghronfa Rhys Jones. Un tro pan ar ymweliad yno, ar ad- eg wiwdeg, hirddydd haf, cymerodd Shon, mab Rhys, a minau yn ein penau i ddeffro cyn cwn Oaer, un boren, i fyned i ben Aran Fawddwy, i weled yr haul yn codi. Wrth gychwvn, teimlwn rywbeth yn debyg i Huw Derfel pan y canodd, ond fod y drydedd linell wedi ei newid at ddau "Byw fore anarferoi—o braf I ben bryn dymunol Esgynwn; hwtlwn o'n hoi Hen sorw anamserol." Cyrac-ddasom ben yr Aran mewn pryd i deimlo ysbrydoliaeth englyn Cawrdaf: "Wele y bore pybyrol-egyr Ei lygatd pelydrol t Drwy ei weniad dwyrelnlol D; ma ddydd newydd yn oil" Ond cyfyngwyd y drem a ddysgwyliasem gael gan guddug a orchuddiai y gwaelodion. Ymguddiai Llyn Tegid a'r Bala o dan fanteH y niwl. Ond yr ydoedd yn werth y drafferth a gymerasid i gael y fraint o anadlu awelon yr uchelderau, a gweled teyrn y dydd yn ymddangos wrth borth y boreuddydd, "a'I wrld yn ymlld y nos 0'1 ddorau yn ddiaros," "A mynyddau'n aur" o'i flaen; a chyn troi'n ol, cael tremio ar y creiglyn gloew wrth droed yr Aran, allan o ba un y rhed rhidys bychan, dechreuad taith bererinol y Ddyfi.

^Anudoniaeth YN Nghymbu.— Anfonodd Mr. R. L. Thom&s, Clapham, lythyr i'r Daily Npics, Llundain, o amddiffyniad i'r Cymry yn ngwyneb y cyhuddiad o anudoniaeth a roddid yn eu herbyn gan y Barnydd Horatio Lloyd. Daeth Mr. Morgan Lloyd hefyd all- an i amddiffyn cymeriad ei genedl. "Pe bu- asai y barnwr dysgedig," meddai, "yn gyf- arwydd a'r iaith Gymraeg, buasaij|yn gallu ffurfio barn gywirach am oirwireddPy tystion ac arbedasai amser lawer trwy dderbyn en tystiolaethau yn yr iaith hono. Y mae an- udoniaeth yn bechod mawr, ao yn ffynu yn gyffredinol; ond yr wyf yn rhwym o wrth- dystio yn erbyn y syniad ei fod yn ffynu mwy yn Nghymru nag yn v rhanau eraili o'r deyrnas." Yn gyffelyb tystiolaetha y Barn- wr Gwilym Williams, Osborne Morgan, Jones-Parry ac eraill sydd wedi cael blyn- yddoedd o brofiad yn y llysoedd gwladol.

—Ddeohreu yr wythnos ddiweddaf, gal- wodd dau d iyn dyeithr ar amaethwr cyfrif- ol o'r enw Thomas Williams, ger Haoken- sack, N. Y., a thrwy ryw herio oastiog, llwyddasatit i gael ganddo ddangos $500 oedd ganddo yn y ty, iddynt hwy yn yr ysgub r, pan gipiodd y gweUch yr anan, a llwyddasant i ddiano yn eu cerbyd. —Yfodd Dr. J. H. Gleason, Cleveland, Owns o carbolic acid, gan feddwl mai chwisci ydoedd, a bn farw mewn deg myn- yd. Moeswers: Peidiwch yfed dim ag y tybiwchmai chwisoi ydyw.

BREUDDWYD BRENIN BABILON AC AM- GYLCHIADAU PRESENOL PRYDAIN FAWR. GAN X PARCH. E, GWESYN JONES, D. D. D-yn galluCtg a beiddg&r iawn oedd brenin Babilon. Ancauodd ddwyn y byd i gyd o dan ei lywodraetb, a gwneyd Babilon yn brif ddicas y cyfanfyd. Po fwyaf fyfyriwn ar ei hanes fel ei dailnnir gaa Daniel, mwy- af'oll yr ydym yn synti at ei gyfrwysder, ei synwyr, ei ailu meddyHoi, a'i ddylanwad. Ond fel brenddwydiwr y mae wedi tra rhag- or: ar bob eysgadnr avail ddododd ei ben ar obenydd. Yr oedd breuddwyd Pharaoh yn bwysig iawn yn ei adeg, a chyrhaeddgar iawn o ran ei ddylanwad, ond dim yn debyg i'r eiddo Nebnchodonosor. Nid yw yn rhyf- edd fod ei freuddwyd ef yn rhagori ar bawb arall, oblegid Duw a'i rhoddodd iddo, gyda'r amcau o hysbysu i drigolion y ddaear sut yr oedd llywodr'teth y byd i gael ei dwyn yn mlaen trwy yr oesau. Bu yn dda iddo ef a'r byd yn gyffredinol fod Daniel wrth law. oblegid nid yn nnig methai v brenin a'i dcloethion ddehongli y breuddwyd, eithr yr oedd wedi ei lwyr anghofio pan ddeffrodd yn y boreu. Yr oedd yn ormod i'w feddwl ei gynwys, er mor alluog ydoedd. Er mor fawr oedd-y breuddwyd o ran ei gynllun, ao er ei fod yn ddwyfoi o ran ei aarddiad, eto mae argraff meddwl y brenin i'w ganfod yn amlwg iawn arno. Mae o bwys neillduol sylwi ar yr elfen ddynol ynddo yn ogystal a'r elfen ddwyfoi tuag at i ni ei ddeal!. Pr;f awydd Nebuchodonosor oedd sefvdlu llywodraeth yn yr hon y byddai y brenin yn utibsnaeth hollol, heb fod gan neb o'r deil- iaid ddim hawl. Efe oedd yn bob peth; ei air ef cedd yn ddeddf. Nid osdd cyfle i apelio oddiwrth ei ddyfarniad. Ei ewyllys ef oedd y llys uwchaf, y neb a fynai a ladd- ai. a'r neb a fynai a gadw&i yn fyw. Ym- ddangesai y fath ffurf-lywodraeth iddo ef y mwyaf gwerthfawr i'r brenin, a'r mwyaf Hesol i'r deiliaid. Dangosodd Duw iddo yn y breuddwyd na chai neb o freninoedd y ddaear byth wedi hyny y fath ailu ag arodd- asid iddo ef, oblegid nad oedd efe, er oy- maint ei synwyr a'i wybodaeth, wedi def- nyddio ei allu i iesoli dynion,ond yn hytrach i'w dinystrio. Dangoswyd iddo nad oedd ei lywodraeth ef i barhau yn hir yn meddiant ei deulu, nac yn meddiant y bobl oeddent ar y blaen y pryd hwnw. Rhoddid y llywodr- aeth i bobl eraill, ond ni roddid gallu un- benaethol i'r llywydd yn y deyrnaa hono. Yr oedd y gallu llywodraethol yn Babilon yn aur pur, ond yn Persia ni byddai ond arian. Yr oedd y pendefigion ya cydgyfrauogi a'r brenin yn y gallu llywodraethol, ao felly yn cyfyngu ei allu ef. Cawn engraifft ncdedig o hyn pan oedd deddf wedi ei gwneyd i fwrw Daniel i ffau y Ilewod. Ceieiod.1 y brenin Darius drwy y dydd ryw ffordd i wared u Daniel, ond dy- wedodd y tywysogion witho nad cedd modd newid ysgrifen wedi ei harwyddo gan y brenin a'i dywysopioa. Yr oedd y brenin fel eraill dan ddeddf; ond &r wastadedd Dart gwelwn frenin Babilon yn gwneyd deddf i fwrw i'r ffwrn o dan poeth pwy bynag nad addoiai ei ddelw aur. Yn mhen ychydig amser gweiwti ef ar ei gyfrifoldeb ei hun yn rhoddi ail gynyg i'r tri llano. Dengys y ddwy eDgraifft uchod y gwahan- ia6th mawr yn awdurdod bersonol y ddau frenin, ac felly y rheswm paham yr ym- ddaDgosai un fel aur a'r llall fel arian i'r bregin yn ei frenddwyd. Yr cedd, Alexan- der yn is fyth, oblegid yr oedd efe ^n gorfod rhann ei awdurded, nid a phonlefigion o ben haniad anrhydeddus, eithr a milwyr nad oedd ganddyst ddim i'w cymeradwyo ond eu gwrbydri milwrol. Am hyny yr oedd yn fetel llai gwerthfawr, er yn llawn mor gryf. Cawn y bedwaredd freniniaeth yn is fyth, oblegid yr oedd Ymerawdwr Rhufain o dde- wisiad y bobl. 0 ran hyny, gwerin-lywodr- aeth, mewn enw, oedd yn Rhufain pan y mae yn dyfod i'r golwg yn y breuddwyd, sef yr adeg y daeth i gytundeb a'r Iuddewon. Mae yn deilwcg o sylw nad yw y Beibl yn son fawr, neu ddim, am genedloedd y byd, ond ar yr adeg y byddent mewn rhyw gys- ylltiad neillduol ag Israel, neu yr eglwys Gristionogol. Rhaid i ni edryoh yn gyntaf ar lywodraeth Rhufain fel yr oedd yn amser Judas a Jonathan Maccabeus, pa rai a anfon- asant genadau i Rufain, i erfyn eu nawdd rhag breninoedd yr Aifft a Syria. Gellid galw llywodraeth Rhnfain tua'ramserhwnw yn werin-lywodraeth bendefigol. Pendefig- ion oeddynt yn llenwi pob swydd. Nid oedd gan y bobl gyffredin ddim rhan yn y llywodraeth o gwbl hyd amser Valerius, yr hwn a wnaeth ddeddf i ganiatau apelio at gynulleidfa y bobl oddiwrth benderfyniad y Consuls a'r Senedd. 0 hyny allan yr oedd llywodraeth Rhufain yn ddwy ran, y ben- defigaeth (patricians) yn ceisio oadw eu hnohafiaeth, a'r bobl gyffredin (plebs) yn oeisio diogelu eu rhyddid a'uhawliau. Dang- osirhyn yn y breuddwyd dan y gydmar- iaeth o ddwy goes a deg o fodiau. Gwelodd Daniel mewn breuddwyd arall wahanol ranau y ddelw dan y gydmariaeth o fwystfilod gwylltion, a'r peth mwyaf nod- edig yn y pedwerydd bwyetfil yw, fod gan- ddo ddeg corn. Nid oedd gan lywodraeth Rhufain pan ddaeth gyntaf yn wrthddrych