Y Drych

SsfSfgp^g- *± WB&JtLT JYJ&WS&jlT&n. ESTABLISHED 1851. Issued Every Thursday Morning. T. J. GRIFFITHS, Proprietor, UTICA. N. Y. r

Y LILI OLAF. Wele ael y lili olaf—yn drom ¡ O flaen drych y gauaf; f A'i gwyl wen, a'i gwisg lanaf, Lwyda ar ol blodau'r haf. Ac i rwymau'r clai, pengrymu-y mae- Mwyach nid yw'n gwenu; Gwelw yw'r ên, a gwen gu Ei thegwch yn gwaethygu. I wared at ei chwiorydd-yr a Yn rhwym i'r dinystrydd; Llwch y llan yn fuan fydd Eu gwely gyda'u gilydd. Lie trig y darfodediaaeth.— ni wel Un oes oruchafiaeth; Priodol, yn 61 a wnaeth, Ei alw yn farwolaeth. Hydeville, Vt. IONORON GLAN DWYRYD. -4

GWLAD Y SEINTIAU. LlytTiyr o Ddinas y Llyn Hallt- Carcharu p Proffwyd Brigham Ei 19eg wraig- Y prawf-Ei ryddhad-Brigham Young yn ben ar yr eglwys a'r llywodraeth wladol- Y Deml fawr- Yr addoliad- Yr ordinhad- Canoedd o Gymry- Y Llyn Hallt-Echrys- lonrwydd Mormoniaeth, &c. DINAS Y LLYN HALLT, Tach. 16, 1875.— Diau yr hoffai eich darllenwyr gael ychyd- ig o hanes y terfysg mawr fu yma yn ddi- weddar mewn cysylltiad a charchariad pen yr Eglwys Formonaidd a phrif Broffwyd ""Seintiau y dyddiau diweddaf," fel yr hoffant gael eu galw. Peth pwysig oedd carcharu proffwyd anffaeledig, drwy yr lawn y gwnaed llawer o wyrthiau; ac yr oedd y Seintiau oil yncredu y buasairhyw allu goruwch naturiol yn agor drysau y carchar, er gwaethaf swyddogion a milwyr Uncle Sam; ac y buasai yr Apostol Brig- ham Young yn rhodio yn wr rhydd, drwy heolydd godidog Jerusalem Newydd, Seint- iau y dyddiau diweddaf. Ond bu raid i'r apostol ymddarostwng i fod yn gaeth i'r ddeddf wladol, ac ni ddaeth yr un angel j'w waredu. Mae yn wir ei fod yn awr yn fhydd, a hyny yn unol a deddfau y Tal- aethau Unedig, yr hyn sydd yn profi fod y godinebwr mawr ei hun yn cael chwareu teg yn ngolwg y gyfraith. Cofir fod Ann Eliza Young, y bedwaredd ar bymtheg o wragedd Brigham Young, wedi rhoddi cyfraith arno am ysgariad, a thai blynyddol i'w chynal tra y bydd byw, o herwydd iddo ei gadael, a gomedd dar- paru ar gyfer ei hangenrheidiau bydol. Bu y prawf o flaen y Ilys yn \c yn mlaen dros amser maith; a chan fod\ Seintiau yn gwneyd gwahaniaeth rhwng amod priodas eglwysig a gwladol, honant nad oedd gan y gyfraith hawl i ymyraeth a phriodas eglwysyddol. Er fod gan Brig- ham Young tua thri ugain a phump o wragedd ysbrydol, ni phriododd ond un, yn ol telerau y ddeddf wladol. Nid oedd neb yn synu llawer fod y wraig Ann Eliza yn teimlo yn eiddigus, gan mai hi oedd y 19eg, ac felly yr oedd 46 o wragedd ieuang- ach na hi, yn hawlio serch a chariad y proffwyd. Bernir mai dyma oedd gwreiddyn y mater. Er syndod cyffredinol i bawb, yn Formoniaid ac yn genedloedd, rhoddodd y Llys ei ddyfarniad yn ffafriol i'r ordderch- wraig hon, a gorchymynwyd i'r proffwyd dalu iddi rhyw naw mil o ddoleri yn flyn- yddol, a holl gostau y gyfraith! Yr oedd dyfarniad o'r fath yn cydnabod cyfreith- lonrwydd a rhwymedigaeth y briodas ys- brydol a fu rhwng Ann Eliza a'r proffwyd; ac felly yr oedd Llys y Talaethau Unedig yn cyfreithloni amlwreiciaeth, gan mai hon oedd y bedwaredd wraig ar bymtheg, yn nhy yr apostol! Gwrthododd y diffyn- ydd a thalu yr arian, yn ol gorchymyn y Llys, ac am hyny taflwyd ef i garchar. Faint bynag o ddrygioni ac anlladrwydd sydd yn perthyn i Brigham, rhaid i bawb gyfaddef ei fod yn ddyn yn meddu talent- au ysblenydd, ac o ddealldwriaeth cyflym a chryf. Dywedodd y byddai yn sicr o gael ei ryddhan, wedi i'w achos gael ei ddwyn o flaen llysoedd uwch, ac felly y bu. Pan ddadleuwyd ei achos o flaen BarnYdd anmhleidiol oedd yn deall y gyfraith, rhydd- hawyd ef yn ddiatreg; ac mae yn dra theb- yg y bydd yn rhaid i Ann Eliza dreulio gweddill ei hoes, heb naw mil o ddoleri yn flynyddol oddiwrth Solomon y dyddiau di- weddaf hyn. Dyn mawr ydyw Brigham Young, ac nis gall neb ameu hyny yn awr, wrth edrych ar Ddyffryn y Llyn Halen, sydd fel gardd baradwysaidd yn bresenol; a'r ddinas fawr ysblenydd hon a ddygwyd i fedolaeth drwy offerynoliaeth y proffwyfi. Nid oedd yma pan ddaeth Brigham i'r lie ond diffaeth- wch erchyll, yn meddiant bwystfilodrheib- us; eithr heddyw wele dros gan' mil obobl yn y dyffryn. Mae Brigham Young yn rheoli pob peth yn y Nefoedd a'r Ddaear mewn cysylltiad a Mormoniaeth, a rhaid mesur a phwyso y cyfan yn unol a rheolau yr Eglwys. Hysbyswyd fod y proffwyd mawr ei hun i bregethu y Sabboth diweddaf am ddau o'r gloch, a phenderfynais fyned i'r Deml. Wel dyma Deml mewn gwirionedd, a'r ad- eilad mwyaf ardderchog ar y cyfandir hwn. Mae yn taflu pob capel ac eglwys arall i'r cysgodion yn llwyr. Dyma le i ddeng mil o bobl i eistedd yn gysurus i wrandaw preg- ethu yr athrawiaeth Formonaidd bob Sab- both! Mae y saerniaeth ar y deml yn fwy celfyddgar nag ar un adeilad arall yn y wlad; ac mae y nen yn gorchuddio mwy o lawr heb golofnau, na Thy y Cynrychiol- wyr yn Washington. Mae cynllun, medr, .cywreinrwydd a pherffeithrwydd celfydd- yd i'w weled yn adeilad y Deml, na welir yn un man arall. Ceir yma y crefftwyr goreu o blith y Cymry, y Saeson a'r Germaniaid; eithr nid llawer o Wyddelod a Ffrancod a geir yn eu plith. Mae yma ganoedd lawer o Gym- ry, yn enwedig o'r Deheudir, ac amryw o'r Gogledd-o Sir Gaernarfon, Sir Ddinbych, Sir Fflint a Sir Drefaldwyn. Aethum yn gynar i'r Demi, a chefais le i eistedd yn gyfleus i edrych oddiamgylch. I)echreu- odd yr organ chwareu nes llanw yr holl adeilad & swn taranllyd. Mae yr organ yn rhyfeddod ynddi ei hun, a'r fwyaf ar y cyfandir. Gallwn feddwl ei bod o 30 i 40 o droedfeddi o uchder. Canwyd hymnau, a dechreuodd yr apostol bregethu heb gymeryd ei destyn o un lie neillduol- Siaradodd ar bethau yn gy- ffredinol, gan j anog ufudd- j dod i'r deddf- i au, a lion gyf- j arch odd ei I bobl, nadi oedd yn eu j plith ddrwg-1 weithredwyr, 1 carchardai, a penydfeydd, t na thai try-I thyllwch. Ar g ol canu, de-1 chreuwyd cy-I franu yr or- |j dinhad o% Swper yr Ar- glwydd, a'r fath olygfa ni a'r fath olyg- fa ni welais erioea o r Dlaen, a thebyg na welaf byth. Yr oedd yno bentyrau mawrion o fara wedi ei falu yn fan-ddarnau; a chariwyd hwnw ar ddysglau mawrion, gan ddau neu dri dwsin o swyddogion eglwysig i'r ael odau, y rhai a gyfranogasant o hono. Wedi hyny gwelwn ddwfr glan grisialaidd, yn cael ei dywallt i gostreli pridd (jugs), yna rhanwyd hwnw i'r aelodau oil. Dy- wedodd y proffwyd fod dwfr gldii fel y daeth o law Awdwr natur, ac felly yn bur, ac addas i'w weinyddu yn yr ordinhad. Mae y cenedloedd yn defnyddio gwin yn Ilawn o alcohol meddwol, i ffugio cymuno. Hona rhai fod gwin anfeddwol yn bodoli, ond twyll ydyw hyny; canys mae ffrwyth y winwydden yn feddwol ar ol sefyll ych- ydig oriau. Dywedai yr apostol Mormon- aidd fod y Cenedloedd yn defnyddio gwin i gymuno am ei fod yn goch, ac felly yn debyg i waed o ran ei liw. Os dyna sydd eisiau, gwell iddynt ddefnyddio sudd y red beet! Cyfrenir yr Ordinhad bob Sab- j both yn y Demi, a chan fod y dorf yn j rhifo miloedd, cymerir amser maith i wneyd hyny. Ymddengys fod y Mormon- iaid yn addoli gyda difrifoldeb dwys iawn. Mae y Llyn Heli yn un o brif ryfedd- odau y byd ar amryw o ystyriaethau. Ei hyd ydyw 60 o fllltiroedd, ac mae o 25 i 30 o filltiroedd o led, a'i ddwfr fel y grisial, ond yn hallt. Mae dwy o afonydd mawr- ion yn rhedeg iddo, sef y Jordan a'r Bear, eithr nid oes yr un yn rhedeg allan o hono. Heblaw yr afonydd a nodir y mae llawer o ffrydiau o'r mynyddoedd yn arllwys iddo; ac ar dywydd gwlyb cyfytf amryw droed- feddi. Mae ei ddyfroedd yn mwgdarthu BRIGHAM YQUNG. mor fuan, fel y daw i'w wastadedd arferol mewn byr amser. Gall pob dyn nofio ar y llyn hwn; ac os eisteddir ar y dwfr ni suddir yn Is na'r breichiau, ond eto nid ydyw yn hawdd nofio, ynddo, o herwydd yr anhawsier i gadw y rhanau ysgafnaf o'r corff dan ddwfr. J Er fod llawer yn byw yn dda yn Utah, nid gwynfyd ydyw ar bawb, fel y dywed- odd Mr. Henry T. Williams, golygydd amaethyddol y New York Independent, yr hwn a dalodd ymweliad a Brigham Young, ac a gyhoeddodd ganmoliaetb iddo yn y papyr hwnw. Darfu i olygydd y Salt Lake Tribune, papyr gwrth-Formonaidd, adolygu gwaith Williams yn llym, a dangos ansawdd pethau yn wahanol. Dywedodd Williams fod y Cymdeithasau cyd- TEML FAWR SEINTIAU Y DYDDIAU DIWEDDAF. weithredol wedi talu 20 y cant, a diwallu y bobl a nwyddau rhad; ac na fu amlwreiciaeth yma er'sdwy flynedd. Darfu i'r dyn hwnw guddio y gwir er dyr- chafu Brigham Young, Mahomet mawr y Gorllewin. Ni soniodd am y gamlas a wnaed drwy ei orchymyn i gludo cerig at y Deml, yr hon, sef y gamlas, a gost- iodd i'r bobl$50,000; ond wedi ei gorphen caed allan fod y pen agosaf i'r ddinas yn uwch na'r llall, fel na redai y dwfr, hyd yn nod mewn ufudd-dod i orchym- yn proffwyd Seintiau y Dyddiau Diweddaf. Hefyd, ni Boniodd am y wal a wnaed i amddiffyn y ddinas, yr hon a gostiodd i'r bobl $35,000. Talasant hefyd $50,000 am wneyd factory siwgr, drwy orchymyn yr Arglwydd, ond ni thalodd yr Arglwydd sent byth yn ol i'r.trueiniaid. Aeth y cwbl yn golled. Dyna y Neuadd-dy ary Colorado, a gostiodd i'r bobl ugein- iau o filoedd, ac a oedd i'w gwneyd oil yn gyfoethog; ond yn awr gellir prynu cyfranau y sefydliad dwyfol hwnw am ddwy sent ar y ddolari Amser yn ol yr oedd Brigham yn llaw,yr arglwydd mewn modd neill- duol, a chafodd ddatguddiad fod Ymerodraeth y Seintiau i gyraedd o Diriogaethau Prydain i Mexico, ac yn 800 o fllltiroedd o led. Danfonodd amryw gwmniau o wyr ieuainc i Idaho, gyda gorchymyn oddiwrth yr Arglwydd iddynt briodi merchaid yr Indiaid, a'u dychwelyd yn raddol at y Seintiau; ond yn y cyfamser dychwelodd rhyw ychydig a ddiangas ant oddiwrth yr Indiaid, heb eu Ilofruddio. Felly ni flodeuodd Seion yn Nyffrynoedd Lemhi. Mae y sefydliadau a ddechreuwyd ar y Green Hirer, Sal- mon River, San Bernardino, Arizona, &c., oil wedi troi allan yn fethiant llwyr, er fod yr Apoetol wedi eu dechreu. Llofruddiwyd canoedd o ymfudwyr yn y dyffryn- oedd hyn er pan ddaeth y Mormoniaid i'r lie; a phwy a anghofla gyflaflan Mountain Meadow? Collodd tri chant o ymfudwyr eu bywydau tra ar eu ffordd o Fort Laramie i'r dyffryn hwn, drwy newynu a chael eu llarpio gan y bleiddiaid, eto yr oeddynt yn symud yn unol a gorchymyn yr Arglwydd, drwy enau ei broffwyd Brigham! Ewch i'r lleg Ward o'r ddinas hon, a chewch yno ddwy wraig o Loegr yn cerdded ar eu boncyffion, yn weddill coffawdwriaethol am ysbrydoliaeth Brigham Young; a dim ond 500 o ber- sonan wedi eu lladd neu eu gwneyd yn cripples am en hoes drwy speculation Brighamt Hefyd y mae yn cadw rhyddid ymadrodd, rhyddid y tugel a rhyddid y wasg oddiwrth y bobl. Mae moesoldeb y seintiau yn warthua yn ngolwg pobl eraill. Dyma ddynion yn ddigon gwrol i briodi eu mam-yn-nghyfraith, a'u merched-yn-nghyfraith hefyd! Hefyd y mae yma rai Seintiau yn byw gyda mam a thair neu bedair o'i merched, a'r cwbl yn wragedd i'r un dyn! Ië, mae yma Esgob uchel yn ngbymeradwyaeth Brigham, yr hwn sydd yn byw gyda dwy o ferched ei frawd, y rhai a rifir yn mhlith ei wragedd! Nid oes genyf amser yn bresenol i alw sylw at fathau eraill o anfoesoldeb yn mhlith y Mormoniaid. Ceir yma ferched ieuainc wedi eu gwneyd yn druenus am eu hoes—teuluoedd wedi eu dwyn i fyny mewn amlwreiciaeth, a'r plant wedi eu handwyo-pobl wedi eu hysbeilio ya enw yr Arglwydd, a'u dwyn i dlodi-y gweddwon a'r amddifaid a dwyllwyd o'u meddianau gan yr urdd a elwir "Trefn Enoch." Beth am y carcharorion a laddwyd gan y Navoo Le- gion, a'r gwylwyr a ysbeiliwyd o'u meddianau, yn nghyd a'r rhai a erlidiwyd o'r diriogaeth? Hefyd coflr am wragedd y Morrisiaid a laddwyd, o herwydd Iddynt sefyll yn erbyn rhoddi eu gwyr i farwolaeth; ac os bydd rhyw un yn awyddus am hanes manylach o anfadrwydd blaenoriaid Seintiau "y Dyddiau Di- weddaf, anfoner i swyddfa y Salt Lake Tribune." Dyna dystiolaeth person a ddylai wybod am amgylchiadau Utah. Wedi i ni gael amser i edrych o'm deutu a sylwi ar arferion y trigolion, dichon y bydd genyf rywbeth gwerth ei ysgrifenu i'r DRYCH. GOHEBYDD.