Y Tyst a'r Dydd

O'M LLYFRGELL. ESBONIAD PRINCIPAL EDWARDS.* II. ia/E ymd"maetfi yr esboniwr a'r camymarfer- Qau yn y cynulliadau eglwysig yn ddyddorol cj^Q» yn enwedig i'n tyb ni ei ymdriniaeth a a-j^ymarferiad y Corinthiaid o ordinhad sanct- Swper yr Arglwydd. Cyfyd yr anhrefn edd Principal Edwards) yn ngl^n a Swper yr 8ef^ jT.ydd o'u camddirnadaeth o amcau Crist yn „ ydliad y Swper. Yna a yr Apostol yn ei Vi-6? eSluro, ar awdurdod Crist, natur Swper YlhglwYdd fel y dadblygir ef ,yn hanes y sef- j ''ad. ilhoddwn yma engraifft o'i esboniad. ■g ^or, xi. 23. Ego. Myfi yn bersonol." f anios e9° Yn arwyddo yr nn peth, ond yn fwY arbenigol. Cymharer 2 Cor. x. 1, a Gal. v. Mae Buttmann (N. S.>t. 115) yn dadleu fod S'0 yn ami yn cael ei ddefnyddio yn y Testa- eQt Newydd heb arbenigrwydd. Mae rhai engrelfftiau (er fy mod yn meddwl mai un o'r nodau a ddyfyna sydd yn engraifft) yn mha al y gallwn yn deg-amheu fod arbenigrwydd yn cael ei fwriadu. e.g. Gal. vi. 17. Ondyn ytan yma y mae ego yn arbenigol (yn erbyn De *» ette). Ymddengys adroddiad yr Apostol o'r sefydliad yn fwy credadwy pan feddyliwn ei fod wedi derbyn ei adroddiad yn bersonol oddi. ^rth yr Arglwydd. Parclabon apo tou kurion. j Be^a, Winer (Gr. § xlvii) Ellicott (ar Gal. • 1«). Neander, Meyer, Hofman, etc, yn credu fod yr Apostol wedi ei dderbyn nid oddiwrth GrIst yn uniongyrchol, ond trwy yr apostolion, trwy draddodiad. Eu hymresymiad cryfaf i j d y gwahaniaeth ystyr rhwng apo a para, j aenaf yn arwyddo y fi'ynonell pellaf; a'r olaf y ij.n9ne^ agosaf. Ond nid dyrna y rlieol yn Cymharer Thuc. i. 125, apli' apan- °i| okousan, ar bp, un y sylwa Poppo inso- eeQtius." Felly yn Matthew xi. 29, mathete ap' dt0°u. yr hwn sydd yn uniongyrchol yn dilyn. eute pros me, Col. i. 7, emathete apo Epaphra, loan i. 5, en akekoamen ap' autou. Mae uttniann (N. S. t. 145) yn addef hyn. Mae Calvin, Estius, Bengel, Osiander, 'shausen, Alford, Evans, etc, yn ei ddeall yn £ 0lygu datguddiad uniongyrchol i'r Apostol ei .Ulan gan yr Arglwydd wedi ei adgyfodiad.' yoia yr unig esboniad o'r gair sydd yn egluro hollol paham y mae yr Apostol yn crybwyll y Peth. Os gall ddatgan i'w ddarllenwyr fod p Per yr Arglwydd, yr hwn a sefydlwyd gan ^r,st cyn iddo ddyoddef, yn cael ei sefydlu eto *,an yr Arglwydd Iesu ar ol ei adgyfodiad, a °d ei sefydliad yn yr Eglwys o oes i oes wedi ei •jadarnhau 8an ddadguddiad uniongyrchol o'i adaruhau gan ddadguddiad uniongyrchol o'i eWYllys i'r Apostol, ac fel y sylwa Chrys., wedi PrOfi yn ddim llai pwysig ac eflfeitbiol na'r ydliad cyntaf, y mae amcan teilwng i eiriau 4P°stol yn eu cysylltiad a'r Corinthiftid ac ag ef ei hun. Cymerodd sefydliad arall o'r Swper gan yr jesu we(j; ej adgyfodiad le "yn Ernmaus. 1 nid oes lie i dybied mai dyma oedd un o canion ei ymddangosiad i'r ddau ddysgybl ? e je y dadguddiad uniongyrchol yma mewn ydgordiad ag, er yn gwahaniaethu oddiwrth y

n Comm"iitary 011 the First Epistle, to the Lin 1 ns'" Thomas Charles Edwards, M.A., of Pnii n Oxford, Principal of the University o ^&les, Aberystwyth. Loudou*. Hamilton, & Co., 1885. j

Siifo- WELL! SPEAK WELL!—BouaMy's Voice Lozenge lias been gratefully appreciated by thousands of clerical, musical, and* other celebrities for nearly 40 voaiv. It imparts to the voicc clearness of sound and brilliancy of tone. JENNY LIND. I have much pleasure in continuing, as far as my experience extends, the testimony already so general in favour oi the Lozenges prepared by you (Miles Doughty). 6d7 is, 2a 6d, 56. and 11 s-post free, 7d, Is 2d, &e. Ask your heuuettor NKWBERVaud SONS, 1, Kiuy Edwaid- bteet, luondoii, L,Q. Established A.D 1740. I

ABERDAR. C,yfarfodydd.-M-tie yma lawer 0 gyfarfodydd crefyddol wedi eu cynal yn ddiweddar gan y gwahanol enwadau yn y lie. Bu yma gyfarfod blynyddol gan y Trefnyddion yn Cwmbach, pryd y gweinyddwyd gan y Parchn Dr Saunders, Aber- tawy W. James, Aberdar Jones, Mountai n Ash; a Jones, Llanbedr. Ni cblywais Dr Saunders wedi iddo gael y gradd o D.D. Os oedd unrhyw ddyn yn deilwng o'r anrhydedd hwn, yr oedd y Parch D. Saunders felly. Gwleddydyw ei wrando yn pregethu Efengyl Crist. Oes faith iddo. Dyn o feddyliau newyddion a cbryfion ydyw y Parch W. James nid rhyfedd fod y Corff yn edrych i fyny ato fel un o'i ddynion galluocaf. Am wein- idog Mountain Ash, gwr cadarn yn yr Ysgrythyr- au ydyw ef, yn porthi y bobl & phynciau crefyddol; a'r gwr 0 Lanbedr yn dangos ei fod gartvef gyda pbregethu yr Efengyl dragywyddol. Heol-y-feUn-yn hytrach, Trecynon, Aberdar, fel y gelwir y lie yn bresenol. Cynaliodd *y Bed- yddwyr eu Cymanfa Ddwyreiniol Morganwg yn y He hwn ar y Mercher a'r lau diweddaf—Mehefin 24ain a'r 25ain. Nid ydyw yr enwad hwn yn gwanychu dim yn eu pregethwyr. Dywedir fod Christmas Evans yn gofyn, Pa le mae yr hoeiion wyth-nid sparbils fel hyn? Ond yn sicr y mae hoelioa wyth eto i'w cael. Mae yr enwad hwn yn gyfoetbog o gewri y pulpud Cymreig. Fe drodd ytywyddyn rhy wlyb iddynt fod yn yr aNyr agored ar y cae, ond trwy hyny fe gafwyd He i fwy o'r cenadau i bregethu. Wrth weled y liuaws dynion ddaeth yn nghyd, gellir meddwl na fydd y Gymanfa farw yn fuan. Aberewmbo,g.- Y Sabboth a'r Llun diweddaf, cynaliodd Annibynwyr y He hwn eu cyfarfod b!yn- yddol, pryd y pregethwyd gan y Parchn J, c. Evans, Gilfach Goch, a J. B, Bavies, gweini yr Annibynwyr Seisonig yn Mountain Ash. CÜwyd cyfarfodydd rhagorol, fel ag y ceir yno hJb blwyddyn. Mae y ddyled yn cael tori ei phca yn rhwydd, er iddi fod yn gawres fygythiol. d oes angen dywedyd gair am y pregethwyr hyu. am eu bod yn eitha.f adnabyddus yn y De a'r Gogledd. Mae y gwr a'r goleuni trydanol a'r lleisiwr dynwaredol yn ymddangos yn gryf a bywiog, yn barod i'w deithiau i ddangos cHcnan natur a chelfyddyd. Dechreuwyd y gwahanol gyfarfodydd trwy ddsrllen a gweddio gan y gweinidogion cylchynol. Mae pob peth yn myned yn mlaen yn hynod lewyrchus yn y cwm hwn yn awr yn fasnachol a chrefyddol, o Penrhiwceibr i Hirwaun ond nid oes yma gymaint o ymdrech i fyned i'r Gymanfa ag a ddangosodd pobl Meirion yr wyf wedi synu fod cynifer yn y Gynadlcdd, a bod yno dros 240 yn rheolaidd i bleidleisio. Rhaid fod gan y bobl galon i weithio. Yr Undeb.-Mae yma lawer 0 siarad fod Undeb yr Annibynwyr Cymreig i ddyfod i Aberdar yr haf nesaf, a Herber Evans yn gadeirydd. Fel y ddoe genyf gofio pryd nad oedd dim eyfirfodydd- yn gwisgo delw y rhai presenol—dim ond y Gymanfa, y Cyfarfod Chwarterol, agoriad "-p,I,la hwnw yn rhydd o ddyled ar ddydd ei agoriad, urddiad gweinidog—dim braidd byth gyfarfod sefydliad, am fod yr hen bobl yn ystyried yn '-gyffredin tnai priodas hyd angeu oedd urddiad gweinidog; ond heddyw, cyfarfodydd blynyddol (anniversary) yn mhob man, Undeb Lloegr a Chymru, a'r Uadeb Cytnreig. Beth wyadis fydd nesaf ? GOIIEBYDD.

ddylid gael. Dengys sylw Mr Gladstone fod ei .^isieu, ond ni charwn byth weled un j'n gyffelyb bJaid Wyddelig, oddigerth mewn taerineb a V^hl wec^ c0^' P0^ hyder yn w ddiegwyddor hono. Mae y golofn hon vm^1 ^0C^- J11 SefQ°g°l iddynt, ac wedi gwneyd eu ureck r°ddi yr esboniad mwyaf ffafriol ar j-j ymddygiadau; ond yn awr yr wyf yn dar- a hwynt pan welaf mai eu hamcanion per- fw mewn golwg ganddynt, a'u bod am jstro pob ymgais i symud yr achos o'r drwg Yn eu gwlad. Grellir, cael plaid Gymreig o stamp gwahanol-pobl anrhydeddus yn mhob ha v—a i ni ei chael os ydym am gael ein tafWi/aU' -^aid i'r arweinydd wrth ben clir, ddf r^wydd, calon eang, a llogell gweddol c wfn- Hwyrach na cheir neb yn meddu y jmhwysderau ararywiol hyn yn fuan, ac eto a tiyr na ddaw i'r golwg yn gynt nag y llawer.

dadguddiad o'r Efengyl yr hysbysodd ei fod wedi ei derbyn oddiwrth Iesu Grist, ac nid oddiwrth ddyniou (cym. Gal. i. 12). Yn yr Epistol yma,y mae Cristionogaeth ya cymeryd cychwyniad newydd fel Efengyl y Crist a adgyf- ododd ac a ogoneddwyd. Ond nid Cristionog- aeth newydd ydyw; ac y mae yr unaniaeth yma o'r Efengyl a ddysgwyd gan Iesu ya nyddiau ei gnawd, ac a ddadguddiwyd ar ol ei adgyfodiad i Paul, yn cael ei osod allan yn unaniaeth y sacramentau. Mae meddylddrychu yn dangos cynydd, y sacramentau yn dangos sefydlogrwydd Cristionogaeth. Mae athrawiaethau yn cael eu dadblygu yn gyflawnach yn y Testament Newydd na'r Hen, ac yn Uawnach yn yr Epistolau nag yn hanesion yr Efengylau. Ond y mae y sacramentau yn parhau mewn rhyw ffurf neu gilydd drwy yr holl oruchwyliaethau, ac yn gynorthwy i fachu Duwinyddiaeth wrth angorle sicr. Nid yw yr apostol yn petruso dadblygu gwirioneddau newyddion, ond nid yw yn sefydlu sacrament newydd. Yn wir, y mae apo yn gryfach yn y cysylltiad yma na para, oblegid y mae yn aw- grymu mai yr Arglwydd Iesu Grist oedd ffyn- oaell wreiddiol pob datguddiad yn cyffwrdd. a. natur y sacrament. Yma yn ogystal a manau ereill, y mae yr apostol yn hawlio ei fod wedi derbyn dadguddiadau uniongyrchol oddiwrth yr Arglwydd. Cymharer 1 Thes. iv. 15, en logS kurion, mae Theod. yn ei egluro yn gywir drwy ek theias apokalupseos, ac Eph. iii. 3. Yr ydym wedi rhoddi y dyfyniad uchod fel engraifft o'r fath nodiadau a geir ar yr Epistol, I gyda hyn 0 wahaniaeth fody llythyrenau Groeg yn arferedig yn Esboniad Principal Edwards. Ar un ystyriaeth, y mae yn ddrwg genym am hyn; ac 0 ddefnyddio cymaint o'r iaith wreidd- iol, carasem pe rhoddasai y text yn gyfan yn y gwreiddiol hefyd, ac nid y darnau yr ymdrinia â hwy yn unig. Fodd bynag, nid yw hyn ond mater 0 chwaeth. Yr hyn a barodd i ni ysgrif- enu hyn ydoedd colio fod Esboniadau Doctor Westcott ar Efengyl ac Epistot loan, ac Esbon- iadau Mr Agar Beet ar y Rhufeiniaid, y Cor- inthiaid, a'r Galatiaid, yn gwbl rydd oddiwrth yr iaith Roeg, ac eto y mae yr Esboniadau hyn yn rhai manwl, cywir, ac ysgolheigaidd. Buasai gweithredu yn.ol yr awgrym uchod yn yehwan- egiad at boblogrwydd a defnyddioldeb y gyfrol. Ar yr ochr arall, nis gallasai yr awdwr wneyd tegwch a'r awdnron clasurol pe buasai wedi defnyddio y cynllun uchod. Buasai yn dda genym allu cyfeirio sylw y darllenydd at ranau ereill o'r gyfrol, ond ni chaniata ein gofod. Mae y ganmoliaeth uchel sydd wedi ei rhoddi i'r Esboniad yn yr Expositor, y Contemporary Review, heblaw mewn liuaws o gyfnodolion ereill, yn brawf fod y gyfrol yn dra derbyniol gan y rhai sydd yn gymhwys i farnu. Er fod ein dysgwyliadau yn uchel, cawsom ein siomi ar yr ochr oreu. Da genym weled enw Principal Edwards ar staff yr Expositor, mewn canlyniad, mae yn debyg, i ymddangosiad ei Esboniad. Yr ydym yn mawr obeithio y cawn ei weled eto ar ryw faes Ysgrythyrol arall yn rhoddi i ni gynyrchion ei feddwl diwylliedig, ac yn dwyn allan bethau newydd a hen" o'r trysorau Dwyfol.