Y Tyst a'r Dydd

UNDEB YR ANNIBYNWYR CYMBEIG- CYFAEFODYDB BLYNYDDOL YN ABER. Y S T W Y T H. (PARIIAD O'R RHIFYN DIWEDDAF.) Y CYFARFOD CYHOEDDUS. Galwyd yn nesaf ar Mr Josiah Thomas, Liver- pool, i draddodi araeth ar WASANAETH YR ANNIBYNWYR I RYDDID. Bllasai yn anhawdd i'r Pwyllgor ddewis testyn a mwy 0 ysbrydiaeth ynddo i'r areithiwr hyawdl, a buasai yn llawn mor anhawdd iddynt ddisgyn ar siaradwr a llai o gymhwysder ynddo i ymdrin a'r mater. Yr wyf yn teimlo fy hunan heno yn bar debyg i'r gwr hwnw y sonia Mr Spurgeon am dano, yr hwn oedd yn awyddus iawn i dreio pregethu, o'r diwedd cafodd ganiatad, ac wedi codi ei destyn, a'th yn dywyll iawn arno, ac ni fedrai gofio un frawddeg o'r meddylidrycbau aruebel yr oedd wedi barotoi. O'r diwedd mewn anobaith hollol, (iywedai, "Brethren, if you think it is an easy thing to preach, I, would advise you to come up here and have the conce t taken out of you." Y mae y testyn a ymddiriedwyd i mi yn cynwys dan air sydd yn anwyl i bob un sydd yn y gynulleidfa barchus hon, dau o'r geiriau mwyaf swynol yn yr iaith Gymraeg, sef, An- nibynwyr," a, Rhyddid." Sylfaeu pob gwir annibyn- iaeth ydyw rhyddid, a ffrwyth pob rhyddid ydyw anni- byniaeth. Hwyrach fod lhywrai yn barod i aoibeu hawl y cyntaf i'r saflc yr ydwyf we ii. roddi iddo; ond nid oes neb yn amheu hawl yr olaf. I mi, y mae Annibyniaeth, pa un byna £ yr edrychir iirno fel egwyddor foeso!, neu gyfuiidrefn grefyddol, yn beth i'w edmygu ac nid oes unrhyw ddyn mor ddirmygus a'r hwn sydd yn hollol amd lifad o annibyniaeth mewn barn, egwyddor, a chymeriad. Beth bynag am y cyntaf, y mae pawb yn barod i gyfaddef fod swyn yn y gair rhyddicl, ac nid oes un aair yn cyffroi dynion a theyrn- asoedd gymaint, ac unrhyw ymyriad a rhyddid a iawn- derau y deiliaid ac nid oes nob ychwaith yn rhyfeddu at hyn, pan ystyrir mai t,-wy lafur a litifliled, a gwaecl gwroniaid llawer oes, y sicrhawyd i ni y rhyddid yr ydym yn ei fwynhau. Yn achos rhyddid yrymladdwyd rhai o'r brwydrau creulonaf welodd ein gwlad ni erioed, ac y mae tudalenau hanesyddiaeth wedi eu britlio a'r galanastra gyflawnwyd er sicrhau ac adendl rhyddid o ddyddiau borenaf hyd ryfeloedd gwaedlyd y Werin- lywodraeth. Nid heb dywallt gwaed y sicrliawyd iawn- derau a rhyddid y deiliaid ar faes gwaedlyd ltuuny- mede, ac y cafwyd llywodraeth iieg ac uniawil i drigol- ion Prydain Fawr. Gadaswn gyleirio eich meddyliau at y brwydrau gwaedlyd ymladdwyd yn Poland a Hun- gary, er cael ymwared o iau gormesol Hwsi i ac Awstria, at y difrod ofnadwy wnaed ar fywydau gvvertlifawr trigolion diniwed Piedmont a Wal iensia at y trych- ineb a'r galanastra gyflawnwyd yn I tali, er dwyn y wiad o dan iau y bwystfil Rhufeinif; at yr wyth can' mil o fywydau gwerthfawr aberthwyd, a'r afonydd o waed dywalltwyd ar feusydd ft'rwythlon yr Unol Da!- aethau, er mwyn sicrhau rhyddid i fe bion duon Ham, ond amser a ballai i mi draethu y filfed ran o'r dyoddef- iadau ofna )wy ddyoddefwyd gan ddewrion llawer oes a gwlad er mwyn sicrhau rhyddid. Nid wyf yn teimlo fy mod yn ddigon o fardd i wneyd cyfiawuder a thestyn mor aruchel, ond gallaf finau ddywedyd am dani yn ngeiriau Cowper Incomparable gem thy worth untold, Cheap, though blood-bought, and thrown away when sold; May nu foes ravage thee, and no false friend Betray thee, whilst professing to defend Prize it, ye ministers ye monarchs sparo Ye patriots guard it with a miser's care." Ond y mae yn flin mendwl fod gwynt-b hardd rhyddid wedi cael ei anurddo a rhai o'r creulouderau mwyaf ofnadwy gyflawnwyd yn v byd yrna erioed. r¥ mae dynion diegwyddor ac utlitlgi'isiol wedi ywisgo eoelIl rhyddid i trvfla>nieu haracaumn i-elwael, a thywallt gwaod diniwed wrth ymgais at yi hyn a gamenwid gan- ddynt yn ryddid. Dan yochl rhyddii y cvflawnodd Niiiilistiaid Rwsia a Germani rai o'r gweithredoeid mwyaf barbaraidd a chreula^n, nes llonwi y byd gwar- eiddieiig a digllonedd ac at-asrwydl. Dan goclil rhyddid y cyflawnodd Communistiaid Ffrainc rai o'r gweithredoedd mwyaf annynoJ, gan ddibrisio bywydau a moddianau. Llan^yd dmas Paris t'wy uac unwaith a gwae ac ochain, tywalltwyd gwae ei thrioolion ar hyd ei heo ydd prydferth h yrddid^g vrngedd a merehed tyner i'r byd tragywyddol dan gyllfll lem y guillotine, llosgwyd a 'naluriwyd y p ilasau gorwych, a gwriaed y prif adeiladnu yn gydwastad (Vr lliwr. Din gochl rhyddid y cyilawnir yn eiu dyddiau ni y gweithredoedd anfads /iid yn animido enw yr h, erd,lon j ae y inae y trychineb a'r yalauastra sydd wedi cael ei gyHawni, a'r gwaed di liwed sydd wedi c ie1 ei dywa'lt yn tyw ar gof pawb sydd yn breseno1. Nid yw Eglwys y Duw byw ychwaith we i y-goi pethau annyrnuno1, gyflawnwyd gan ddynion diras a dioruchwyliieth, dan gochl rhyddid. Y mae engteifftini yn fyw o flaen llygud eich meddwl yn awr, o'r dJrod wu.ied ar lawer egiwys lewyrchus a b odeuoti, o lavyer gweioidod ffyJJIon a duwiol yrwyd i fedd anamserol Han diistwch a gofid wrth weled y drygfyd a wnaeth fy tuhobi;" o'r pr iidd diuiwed yrwyd ar wasgar, ac a faglwyd gan y gelyn, ac erbyn heddyw gellir gofyn uwchben llawer gwinllau brydferth, Paham y rhwygaist ei chaeau, fel y tyno pawb ar a elo heibio ar hyd y ffordd ei grawn hi ? Y b :edd o_f coed a'i turia, a bwystfil y maes a'i pawr." A gellis cyhoeddi uwchbt n anrheithwyr gwinllanoedd y DuW byw Tis Liberty they cry, But 'tis license that they seek." Y mae y testyn yn cyfeirio at Wasanaeth yr AnnibvLl- wyr i Ryddid, ac wrth ryddid yr wyf yn deall y sefyllta. hono sydd yn wrthwynebol i gaethiwed, ac i unrhyw gyfyngiad ar iawnderau dynion a theyrnasoedd. Yr wyf yn addef "rth gvchwyn mae gorchwyl pur an- hawdd ydyw medru gwahaniaethu gwasinaeth yr Annibynwyr o idi^rth yr Anghydffurfwyr ondarol ymchwilia I manwl, nid wyf am nodi unrhyw ffaith naS gellir bawlio fod yr Annibynwyr wedi cymeryd rhan naenIlaA) os nad y mwyaf blaenllaw, yn ei dwyn oddiamgylch. Nid wyf am gyteirio heno at wasnnaeth yr Annibynwyr yn ystod y Werinlywodraeth dan Oliver Cromwell, at wroniaid y Mayflower, a syI- faenwyr Annibyniaeth Buritanaidd" yn yr Unol Dalai'thau, at y rhan a gymerasant mewn sylfaem ysgolion a eholegau, y rhai sydd erbyn heddyw yn rhwydwaith trwy bob l'alaeth yn America, a llawer o orehestion oreill sydd yn adnabyddus i bawb sydd yn bresenol. Un o'r amgylchiadau pw ysieaf gymerodd le er sicrhau rhyddid yo y wlad hon oedd ymlidiad tenIa y Stuarts o'r o sedd ac y mae oenyui brolion diamheuol fod yr Annibynwyr wedi cymeryil rhan flaenllaw mewn dwjjn hyn oddiamgyicb. Fe gydnabyddir yn gyffredin fod vViiliam III. wodi gwneyd mwy nac unrhyw frenin arall i waredu y wind oddiwrth y gormes crefyddol a chymdeithasol o dan ba nn yr ydoedd yn got wedd, ac efe yn ddiamhel1 oedd sylfaenydd y rhyddid sydd yn nodweddn ein cyfausoddiad. Yr oedd yr otfeiriaid braidd yn ddyeithriad yn wrthwynebol i esgyniad William, a gwnaetbant eu goreu i droi y bobl yn ei eibyn. Gwrtliododd Archesgob Cfinterbury, ac wyth o esgobion ereill, a bron naw o bob dog o'r oiteiriaid, ym- ostwng i'r awdurdod. Ymladdodd yr Annibynwyr yn ddewr ac egtiiol dros William, ac or gwaethaf pob gwrth ynebiad sicrhawyd ef yn ddyogel ar yr orsedd; ac yn ystod ei deyrnasiad ef y llwyddwyd i gael rhai o'r mesurau mwyaf rhyddfrydig, a hyny trwy ymdrech- ion diflino yr Annibynwyr. Yo y ddau wrthryfel mawr gymeiodd le yn 1715 a 1745, yr oedd y wlad mewn sef- yllfa enbyd, ac ofnid y buasid yn colli y rhyddid oedd wedi ei fwynhau yn ystod teyrnasiad Anne a George l., ond parhaodd yr Annioynwyr yn eu hymdrechion i withwynebu ail-esgyniad teulu y Stuarts i'r orsedd, ac y ma:1 un o wladweiiiwyr galluocaf y ganrif ddiweddaf, Charles James Fox, wedi talu teyrnged i'w hymdrech- ion pan ddywedai, Hence the superior glory of the Dissenters, who regardless of every danger, had boldly stood forth in defence of the rights and liberties of the people" Yn gyn"r yn nheyrnashd George ill", cy- merodd ymdrech aralt Ie dros ryddid. Drchreuodd yr ymdrech yn yr amgylchiadau cysylltiedig a'r trethoedd anghytiawn osodwyd gan y brenin a'r llywodraeth ar ddeiliaid yr Unci Dalaethau. linynodd y tan nor gyflyin nes y torodd allan yn y gwrthryfel utawrddi benodd yn annibyniaeth Unol Dalaethau America. Safodd yr Annibynwyr fel un gwr yn erbyn ysbryd rhy- felgar ac anghyfiawn y dyddiau hyny. Nid oedd un- rhyw ddirmyg yn ormod gan bleidwyr y rhyfel i'w daflu at ein brodyr dros y Werydd. Llysenwyd Franklin yn Ahitophel, a Washington yn Jeroboam- Aoth pethau o ddrwg i waeth, ac erbyn adeg y chwil- droad yn Ffrainc, yr oedd pethau wedi cyrhaedd y fath eithafion, fel yr ofuid am ryddid ein gwhd. Gwnaed ymuais eguiol i atal rhyddid y wasg, ceisiwyd rhoddi atalfa ar gyfarfodydd cyhoeddus, a ihwystro y bobl i ymdrin â chwestiynau cyhoeddus. Cyllogid dyhirod gwaethaf Llundain, y rhai yn baner meddw dramvvyenfc yr heolydd, gan ymosod ar bobl ddiniwed, a gwnaent y nos yn ddyctiryn a'u hysgrechleydd dros yr E^lwyS a'r Brenin." Pan yn cyfeirio at yr adegau hyn, dywed Charles James Fox, They positively repealed the Bill of Rights, and cut up the whole constitution by chang- ing our limited monarchy into an absolute despotism." Yn yr adegau cyHrons hyn ni wnaeth neb fwy i wrth- safyll ysbryd unbenaetho! yr oes na'r Annibynwyr. Yr oedd Deddfau yr Yd yn gorweod fel hunllef ar y wlad. Yn y fiwyddyn 1840, y mae Mr Prentice yn sierbaufo(I yn Lf-e is 20 936 o bersonau, cyt irtalwch e.>iltion pa rat ydoeid ll £ -c. yr wythnos Yn Paisley yr oedd yn agos i un ran o be iair o'r trigolion mewn sefyllfa mor dru- enus ne3 bod ar fin trengn o newyn. Mewn un ran o Manchester ymwelodd y P.trch Mr Beat dsall a 258 0 deuluoe Id, yn cynwys 1,029 o bersonau, cyLrtalwch enildon pa rai oedd 7tc, yr wythnos. Ymwelodd Col. Thompson a Bolton, a dvwedai na welodd ei lygaid, ac na ddychymygodd ei galon tod y fath drueni yn bodoli- Tra yr oedd canoedd o filoedd yn y deyrnas hon yn dyoddef o cisieu anionrheidiau bywyd, yr oe(Iti troth o 24s. 8e. y chwarter nr wenith, ]3s. 9c. ar ceirch, a 10il. 10c. ar hai Id. Anfonodd biaenoriaid y Gynghrair yn Manchester wahoddiad i holl weinidoaion y deyrnas o bob enwad i gyfaifod a'u gilydd yn Manchester er y'n' gynghori beth oedd oreu i'w wneyd dan yr amgylchiad- au adfydus. Ymgynnllodd tua 630 o weinidogion o bob enwad, a chafwyd adloddiadau torcalonus of dyoddefiadau oedd yn ffynu trwy bob parth o'r wlad ohetwydd y dei.'dfau anghyfi iwn byn. Y mae yn dda genyf ddyweyd fo ) yr Annibynwyr yn y mwyafrif mewo nifer a brwdfrydedd, ac wrth basio god defer i mi sylwi mae yn mhlitii miloedd offeiriaid yr E;;lwys Sefydledig mae un gwr yn unig a gafwyd yn teimlo dros d^ryg'y" y bobl, a choffa da am ei enw, y Parchedig Thomas Spencer, o Bath. Y mae genym dystiolaeth yr anfarwol Richard Cobden ei hunan i'n cydwiadwr anrhydeddusa gwladgarol Mr Henry Richard, "lam bound to say

ftwy benodi un arall yn ei Ie yn ddioedi Nid oedd dim ganddo i'w wneyd bellach ond ym- roddi at y gorchwyl o ffurfio Gweinyddiaeth. Pwy i'w ddewis oedd y pwnc yn awr. Mae yr ymgeiswyr yn dra lluosog-, ac nid oes unoliaeth yn y blaid fel yr arferai fod flynyddoedd yn ol. Nos Lun diweddaf, yn y Senedd, caed prawf o wrthryfel yn y blaid. Cododd llawer, a rhai y gellid dysgwyl pethau gwell oddiwrthynt, yn erbyn Syr S. Northcote, a bu yno le rhyfedd. Ymddengys fod hyn oil wedi ei ragdrefnu, a hyny gyda'r bwriad o gael gwared o Syr S. Northcote. Profa hyn a'r stages dilynol yn yr helynt fod CHURCHILL YN BEN. Salisbury sydd ben mewn eDW, ond Randolph Churchill sydd yn teyrnasu yn y blaid y dyddiau hyn mewn gwirionedd. Mae yn mynu ei ffordd, ac yn ei chael yn agoa ar bobpeth. Ei gyntiun ef oedd symud Northcote i Dy yr Arglwyddi, a chael Syr Michael Hicks-Beach, erwr llai yn mhob ystyr, i fod yn arweinydd y Ty Cyffredin. Mae Northcote yn ei hunan- ymwadiad wedi boddloni cael ei roi ar y silff, a dyrchefir ef i Dy yr Arglwyddi o dan y teitl Xarll Iddesley. Bydd ganddo swydd a sedd yn y Cabinet, os Ihvyddir i ffurfio Cabinet hefyd. Edrycha yn dyvvyll yn-bresenol.. Mae atalfa ar y gwaith tra yr wyf yn ysgrifenu, a hyny am. y rhcswm mai ofer fydd ffurfio Cabinet heb gael sicrwydd oddiwrth y blaid Ryddfrydig y rhoddir help iddynt i gario y gwaith yn mlaen. Dyna haerllugrwydd, onide ? Y bobl sydd wedi arfer pob ystryw a allai ysbryd y fall ei ddyfeisio i dclrygu y Weinyddiaeth o'r wyneb i fyned at y bobl yr amcanasant eu niweidio yn mhob modd i ofyn am gael eu help a chwareu teg i gario y gwaith yn mlaen. Am na roddir iddynt y sicrwydd a geisiant, methant fyned yn mlaen i lenwi y swyddi, ac yn y fan yna y mae pethau yn awr. Tra thebyg, cyn y gwel y llinellau hyn oleu dydd, y bydd rhyw agwedd newydd eto wedi ymddadblygu. Mae deddf atdaliad ar Waith yn mhob cylch, a'r Toriaid sydd dani yn awr. llhyfedd mor gyflym y mae Churchill wedi dyfod i awdurdod. Ychydig o flynyddau sydd er pan y gwawdid ef a'i dri chanlynwr gan bob plaid, ond erbyn heddyw efe yw pen yr holl blaid Doriaidd mewn gwirionedd, er nad mewn enw. Mae hyn yn elfen o chwerwder mawr i'r hen arweinwyr. Ond dynion cymharol fychain sydd. yn y blaid i gyd, ac eithria dau neu dri. Os ymgymerant a'r gwaith. ceidw y llhydd- frydwyr hwy rhag gwneyd llawer o niwed oddigerth iddynt yn ddirgelaidd niweidio ein buddianau tramor. Dyna'r perygl. GLADSTONE YN GWRTHOD BOD YN IARLL. Ar ol derbyn ei ymddiswyddiad mor frysiog a galw am Salisbury i gymeryd ei Ie, cynygiodd y Frenines wneyd y diweddar Brifweinidog yn Iarll, ac er mawr lawenydd i'r holl blaid, gwrth- ododd yntau. Nid oes neb sydd yn hoffi y gwr yn chwenych gweled dim cyfnewidiad yn, nac ychwanegiad at yr enw William Ewart Gladstone, a hyny, mi dybiwn, yw ei deimlad yntau. Ni raid iddo ef wrth wag ogoniant, canys perthyn iddo gyflawnder o'r gwir ogoniant. Gellir gyda phriodoldeb ychwanegu hefyd nad yw yr ymddygiad hwn o eiddo Ei Mawrhydi tuag ato yn lleddfu dim ar ei hym- ddygiadau blaenorol yn ngolwg miloedd edmygwyr y gwr sydd lawer antvylach ganddynt nag y gall hi byth fod bellach. Un o'r arwydd. ion presenol yw y ceir ei wasanaeth ef eto i ymladd brwydr fawr yr Etholiad Cyffredinol, ac nid colled i gyd i'r blaid ar gyfer yr etholiad ydyw y cyfnewidiad sydd wedi cymeryd lie. Mae tafodau aelodau y Cabinet yn rhydd, a dechrcuant lefaru. Y mae Harcourt, Di.ke, a Chamberlain eisoes wedi bod wrthi, ac wedi traddodi ayeithiau sydd yn sicro gario dylanwad mawr. Gwaredi^aeth i'r Weinyddiaeth oedd cael dyfod o swydd, ac ymddengys eu bod yn ei mwynhau yn gampus, tra mae y Toriaid yn nghanol un o'r helyntion mwyaf bliir a gawsant er's blynyddoedd. Rhyfedd y fath gyfuewid- iadau sydd wedi cymeryd lie mewn amser mor fyr- 4