Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
2 articles on this Page
Hide Articles List
2 articles on this Page
Y DIWEDDAR DR DAVIES, ,FFRWDVAL.
News
Cite
Share
Y DIWEDDAR DR DAVIES, FFRWDVAL. Yr wyf wedi darllen gyda dyddordeb mawr yr holl ysgrifau ar yr uchod. Maey cofnodion yn ddyddorol a gwerthfawr. Yr oeddwn yn yr Athrofa yn N ghaerfyrddin pan ddaeth efe yn athraw yn nechreu Hydref, 1856. Dysgai ni mewn Matlwmatics, Geography, English History Chemistry, Natural Philosophy, Hebrew, Syriac, a Chaldee, ac yr oedd yn feistr ar y pynciau uchod. Gwnai i ni adrodd y verbs neu'r paradigms yn yr Hebraeg, y Syriaeg, a'r Galdaeg, nes y gallem eu hadrodd oddiar gof mor rhwydd a'r multiplication table. Un diwrnod, pan oedd rhywun yn y dosbarth dipyn yn anhyddysg yn y wers Hebraeg, ac yn ymddangos allan o'i elfen gyda hi, dywedodd y Doctor yn ddifyrus fod capel yn Llundain dro yn ol a wine vaults odditauo, ac i rywun wneyd penill i'r ddau fel hyn— There's a spirit above and a spirit below A spirit of love and a spirit of woe The spirit above is a spirit dirine, But the spirit below is a spirit of wine. Yna, er budd y dosbarth, gwnaeth y Doctor baraphrase, neu aralieiriad ohono- There's a Hebrew above and a Hebrew below, A Hebrew of lore and a Hebrew of woe The Hebrew above is a Hebrew divine, But the Hebrew below is of Palestine. Adroddodd ef gyda hwyl, a gwenai fel un wedi gwneyd gorchest. Un diwrnod, yn fuan wedi dechreu efrydu Physical Geography gydag ef, gofynodd i ni a oedd mapiau genym. Atebwyd nad oedd. Dywedodd fod yn well i ni gael mapiau da ar unwaith, a bod ganddo rai ar werth os leiciem eu prynu. Daeth a hwynt gydag ef dranoeth, a'u pris oedd swllt yr un. Yr oeddem wedi clywed mai un rhyfedd oedd y Doctor am werihu llyfrau ail-law, a phethau o'r fath i'r myfyrwyr, a phenderfynasom yrnuuo i roddi terfyn ar yr oruchwyliaeth hono ar unwaith, gan y gallem gael y pethau hyn oil yn rhatach na chydag ef. Dywedasom nad oedd arian genym ar y pryd. Atebodd yntau yn garedig iawn nad oedd wahaniaeth am hyny, y cawsem y mapiau a thalu pan yn gyfleus. Dyna ni wedi ein dal. Cymerodd pob un map neu ddau. Aeth wythnos heibio heb son am dalu. Taflodd awgrym yn awr ac eilwaith yr ail wythnos i'n hadgofio am y mapiau, ond nid 1 oedd neb yn ei chymeryd. Y drydedd wythnos i adgofiodd ni am danyDt. Dywedasom ein bod wedi aaghofio, ond y cawsai yr arian un o'r dyddiau nesaf. Cadwasom ef fel hyn am amryw wythnosau, nes yr ymddangosai yn hynod ddigalon ac allan o hwyl. Adgofiodd ni yn foneddigaidd yr ail waith, yna talwyd iddo.. Bu yr oruchwyliaeth yn llwvddianus, canya ni chvnygiodd ddim i ni ar werth ar ol hyny. Pan ddaeth yn athraw i Gaerfyrddin, yr oedd ar y cyntaf yn rhy feistrolgar, ac fel pe am ddwyn ysbryd yr ysgolfeistr yn ormodol i mewn, gan anghofio mai nid yn Ffrwdval neu'r Derlwyn yr oedd, ac heb ystyried na wnai myfyrwyr athrofa fel Caerfyrddin gymeryci em trafod fel myfyrwyr ysgol ramadegol. Dyweciai ambell air insulting wrth fyfyriwr os na boaisjaa yn hollol feistr ar ei wers, megys, Yr ydychi fel ceffyl dall yn stumblo ar y ffordd." Yr- ydych chwi yn dyfod o ardal onidi ydych P gan enwi ardal nad oedd ei brodoriom yn cael eu hystyried mor gyflawn yn y pen ago ardalwyr yn gyffredin. Cododd un neu ddau y dywedodd felly wrthynt i adael yr ystafell. dywedodd felly wrthynt i adael yr ystafell. "I ba le yr ewchp" ebe y Doctor yn wyllt. I rywle lie na bydd insults yn cael eu rhoi," ebe'r myfyriwr. Dywedodd y Doctor nad oedd yn cyfeirio ato ef. Dychwelodd y myfyriwr- i'w eisteddle. Parodd hyn i'r Doctor weled nat wnai y dull hwnw y tro yn Nghaerfyrddin, a. bu mor gall a'i adael heibio yn llwyr, ac ni bu dim o'r fath drachefn tra y bu yn athraw. Yn y beirniadu ar bregethau y myfyrwyr, yr hyn oedd ran o waith dydd Gwener, pan ddarllenidi pregeth Saesoneg gan y myfyrwyr bob un yn eii dro, unwaith yr wythnos, yn nghlyw y tri athraw, pan fyddai Dr Lloyd yn y gadair, a'r Ileill un o bob tu iddo, yr oil ddywedai Dr Davies fynychaf oedd cyfeirio y myfyriwr at, wahanol awdwyr ar bwnc y bregeth, gan enwiV awduron goreu ar y naill ochr a'r llall. Yr oedd gartref gyda hyn o orchwyl. Ym- ddangosai fel yn gwybod am bob Ilafur a'r halk fanylion yn ei gylch. Treuliodd ei amser yn Nghaerfyrddin yn hynod dawel a dystaw. Yn gynar yn y flwyddyn 1858, gwaethygodd ei iechyd—eollodd rym ei aelodau yn raddol, nes y bu raid iddo o'r diwedd ddyfod o'i lety i'r coleg ar bwys ffyn. Arferai letya yn ngodreu Lamas-street, ger y Dark Gate, ond parodd ei waeledd iddo symud at Mr a Mrs Thomas, Green Post, yr ochr arall i Mr W. Spurrell, Heol-y-Brenin, lie buasai yr ysgrifenydd ac ereill yn lletya cyn hyny. Yr oedd wedi bod yn dy tafarn yn yr heu amser, a chadwodd yr enw wedi i'r fasnach ddarfod. Bu y myfyrwyr dan yr angenrheid- rwydd o fyned at y Doctor i'w lety yn nechreu haf 1859 i fyned dros y gwersi. Yr oedd yn gorfod aros mewn gwely godasid iddo ar y first floor, a gwrandawai ar y myfyrwyr yn ei eistedd yn y gwely. Dyna y tro olaf y gwelais ef, yn Mehefin, 1859. ychydig cyn yr arholiad. Gadewais yr Athrofa ar ol yr arholiad hwnw. Bu yntau farw cyn hir ar ol hyny. Dichon y gwna y rhai ydynt wedi ysgrifenu mor helaeth am dano ef a'r Athrofa yn Ffrwdval deimlo rhyw ddyddordeb i wybod fod yn fy meddiant Weddi yr Arglwydd wedi ei hysgrif- enu yn Hebraeg gan y Doctor, ac hefyd fod genyf photograplt lied dda ohoijo-dou, beth yr wyf yn werthfawrogi yn fawr. Os oes rhywrai am gopi o'r_photogPapli, gall ei gael ond talu y draul o'i dynu a'i drosglwyddo, yr hyn, dybiwn, na fyddai yn fwy na saith neu wyth ceiniog pe gwneid cais am ddwsin, dau ddwsin dichon a gostai swilt, neu rywbeth o'r fath. Heblaw hyny, mae yn meddiant y Parch O. R. Owen, Glandwr, swydd Benfro, hanes agoriad Athrofa y Derlwyn, yn nghyda chan y Doctor ar yr amgylchiad, a'r ddau anerchiad rhagorol a draddodwyd ar y pryd gan y Parchn J. Owen, Pencader, a N. Thomas, Heol y Prior, Caer- fyrddin. Argraffwyd hwynt yn draethodyn. Mae hanes yr agoriad ar gan hefyd mewn hen Ddiioyghor am y flwyddyn hono. Gellid ei rhoi yn y TYST A'R DYDD pe bai galw am hyny. Mae'r gan yn llawn synwyr ac yn bwrpasol, eitl.r nid yw yn debyg yr enillai Dr Davies Gadair yr Eisteddfod Genedlaethol. Cyhoedd- odd amryw o bethau o bryd i bryd pan yn Ffrwdral, megys anerchion a chynghorion i'r
ATHROFAFFEWDYAL ■A'I HANESION...…
News
Cite
Share
mwyaf lluosog o bobl yn y wlad, ac areithiau brwdfrydig yn cael eu traddodi a'u hargraffu i gynhyrfu John Bull a'r Cymro diofal, er mwyn dangos iddynt angen a gwerth addysg gyffred- inol. Anfonodd y Dywodraethyspiwyrtrwy y wlad i weled pa fath ysgolion ac y sgolfeistri oedd ynddi, a beth oeddynfc yn ddysgu, a pha mor fedrus oedd yr ysgolheigion i ateb eu gofyniad. au yn y pynciau a ddysgent yn yr ysgolion hyn, a beth oedd sefyllfa foesol a ch'refyddol Prydain Fawr; a chawsant ar ddeall fod mwy o'r bobl yn medru tori croesau a'r pen a'r inc nag a fedrent dori eu henwau. Daeth y Llyw- odraeth allan a'r grants a'r inspectors er hyr- wyddo addysg yn mlaen, ac i weled a fyddai yr ysgolfeistri yn gwneyd rhywbeth am yr arian a dderbynient. Daeth y Llyvrodraeth" yn y di- wedd a'r Ddeddf Addysg awdurdodol allan, ac yr oedd-yr ysgolfeistri yn llawen.wrth weled eu sefyllfaoedd yn dyfod yn fwy anrhydeddus ac enillfawr na'r amserau gynt. Yr oedd y Dr Davies yn hoffi y mudiadau pwysig hyn, ac ato y cyrchai y bobl ieuaine yn lluosog i gael eu dysgu a'u cymhwyso i'r swydd bwysig hon, ac i yru ffwrdd ddygn dywyllwch ac ofergoeledd nesau a drigent hwnt ac yma trwy y deyrnas. Dywedodd un athronydd Groegaidd gynt. Education changes the fate of empires," ac y mae addysg eisoes wedi gwella llawer ami, a gwna fwy yn y dyfodol. Yr oedd y myfyrwyr hyn yn gorfocl dangos y dull o addysgu dosbarth o fyfyrwyr mewn Gramadeg, Hanesiaeth, Daearyddiaeth, Dar- Hen, a Sillebiaeth o flaen yr athraw ar y black- hoard, a byddai yntau yn ol Haw yn rhoi ei farn ar y dull a gymerodd yr athraw ieuane i ddysgu y dosbarth. Beiai weithiau ar y dull am na fuasai yn ddigon trefnus a chyflawn, neu am na fuasai y gofyniadau yn fwy coherent, neu yn dal agesach cysylltiad a'u gilydd, neu am na fuasai yn amcanu mwy i'w tynu i feddwl a deall mater yr addysg, yn hytrach nag amlygu crugyn o ffeithiau iddynt. Os mewn Daear- yddiaeth y dysgai y dosbarth, byddai yn angen- rheidiol iddo ddefnyddio y map, a dechreu gar- trefyn ei sir ei hunan. Os mewn Khifyddiaeth y dysgai y dosbarth, byddai yn angenrheidiol iddo i ddechreu gyda symiau byehairi, a rhoi neu ofyn rheswm am bob cam o'r gwaith hyd nes cyrhaeddai yr ateb. Ar adegau ereill byddai un o'r myfyrwyr yn dysgu Mental Arithmetic i ddosbarth, a dvs- gwyliai yr athraw iddo fod yn svlwi yn sharp a fyddai drones yn y dosbarth, ae a fyddent oil yn ateb y gofyniadau yn gyfiym a chywir. Byddai prawf personol yn cael ei ofyn oddiwrth y rhai diofal. Nid oedd Rhifyddiaeth feddyliol ?m ddyrys, os na fyddai rhifedi mawryn cael eu laosogi wrth eu gilydd. Dyben Rhifyddiaeth o'r fath hon oedd gwneyd un yn gyfiym i gyfrif iymiau mewn siopau grocery neu drapery, neu mewn arwerthiadau, banciau, &c. Yroeddyri rhaid i bob un yn y dosbarth roddi rheswm am y llwybr byr a gymerai i gyrhaedd yr atebion hyn. Yr oedd yn rhaid iddo feddwl drosto ei hun yn ymyl yr athraw hyddysg a chyflym hwn, neu buasai yn all up arno yn lied fuan. Yr oedd ambell i fFermwr yma a thraw yn y wladynanfoddlawn iawn i'r ysgolion elfenol yma, ac yn dyweyd fod y byd yn myned ar wib i ddinystr. Pwy a ii mwy," meddent, i ym- aflyd mewn caib a rhaw i gloddio, i ddal yr aradr, ac i golli ehwys i ladd gwair a llafurr Cenedl o bryiaid llyfrau (bookworms) fydd y genedl nesaf, ond plant y ffermwyr. Y mae yn wrthun iawn i gadw y plant yn yr ysgol hyd nes y byddontyn dair ar-ddeg oed, ac yn wrth- unach fyth i beri i rai na fydd ganddynt b!ant yn yr ysgol i dalu treth ati i'w chyual. Mae yn beth afresymol hefyd," meddent, fod plant pobl dlodion yn cael eu dysgu yn yr un dos- barthiadau (standards) a phlant y ff'ermwyr. Y mae hyp yn drosedd mawr ar ein harchwaeth (taste), ac yn groes i hen arferion ein cenedl. Yr ydym wedi myned yn Chartists penboeth a chyflawn. Nid oes dim ond equality a levelling down i'w gweled yn yr ysgolion hyn. Nid oes wahaniaeth rhwng caeth a rhydd, cyfoethog na thlawd, i'w gweled mwy o Gaevgybi i Gaer- dydd! Dywedodd Napoleon Bonaparte un- waith am y Saeson mai cenedl o siopwyr oedd. ynt. Gallwn ninau ddyweyd am ein gwlad o hyn 4114n, mai cpnedl o bryfaid llyfrau a segurwyr fyddant." Ond wedi yr holl dwrw, ni chafodd y ffermwyr hyn fawr gwrandawiad. Chwarddai y rhai deallus yn hwylus am eu penau. Yr oedd yr offeiriaid hefyd yn wrthwynebol iawn i'r ysgolion hyn, os na fyddent dan eu nawdd ac at eu gwasanaeth hwynt. Yr oedd yr Ysgolion Brytanaidd gynt yn ddolur llygaid iddynt, ac yn ddraen yn eu hystlysau. Mewn gair, os na fyddai yr offeiriad yn cael ei ddewis yn gadeirydd pwyllgor yr ysgol, ni roddai ddim cymhorth iddynt, eithr cadwai draw oddiwrth- ynt. Nid oedd yn hoff o un inspector ychwaith os na fyddai yn Eghvyswr trylwyr. Ni chroes- awai hwynt byth i'w dy; ond os Eglwyswyr fyddent. ysgydwai law a hwynt, ac elai hefyd a hwynt i'w dy. Os na fyddai yr ofFeiriad yn cael y flaenoriaeth yn llywyddiaetli yr ysgoI, ac i'r plant gael dysgu catechism, yr hen Eglwys, a myned i mewn i addoli ynddi, nid oedd ond ei wg i'w weled at bob ysgol arall. Eisieu difodi yr ysgolion ereill Oedd arno, a dad- wreiddio yr holl sectau trwy y deyrnas, er dyogelu cyflogau yr offeiriaid, a gwthio draw son am Ddadgysylltiad a Dadwaddoliad allan o'r byd, Dywedodd un offeiriad yn 1847, mewn sel gul a phenboeth, y buasai yr Ysgolion Gwladwriaethol yn sicr o ddadwreiddio y sectau bob un, ac mai engine houses yu y gweithiau, ac ysguboriau neu ystablau yn y wlad, fuasai tai cyrddau yr enwadau cyn pen ugain rnlynedd. Dylem ddiolch na ddaeth ei broffwydoliaeth i ben. Pe y gallasai efe ac amryw ereill o'r offeiriaid wneyd hyn, buasai yn orfoledd mawr ganddynt. Nidyweu hystrywiau aa'u gelyn- iaeth hwynt eto wedi marw, eithr rhodiant oddiamgylch gan geisio y neb a allont ei lyncu. Dylem eu gwylio yn mhob man, a gwrthwyn. ebu eu holl gyniluniau Eglwysig hyd nes y ddelo y Dadgysylltiad a'r Dadwaddoliad oddi- amgylch. --+-