Y Tyst a'r Dydd

CWMNEDD. "> Adrodd Pwnc.—Er cynyrchu adfywiad, a pheri mwy 0 lafur yn eu plith, darfu i Ysgolion Sul Resolven a Glyn-nedd yn ddiwed Jar drefnu i dalu ymweliadau â'u gilydd er adrodd pynciau a meithrin canu cynnlleidtaol. Sul, Mehefin 22ain, bu Ysgol Glyn-nedd a'r cangenau ar ymweliad a Jerusalem yn adrodd Hebreaid ix. tlolwyd hwy yn y prydnawn gan y Parch D. Morgan, a'r hwyr gan y Parch D. G. Davies. Yr oedd y benod yn un bwrpasol iawn, ac wedi ei dysgu yn liwyr ac yr oedd yr adroddiad yn gywir a byglyw i bawb, heb gymaint o'r don arferol gyda phwnc, yr hyn feddyliwn oedd yn wellianfc nid bychan ar yr hen ddull. Wedi holi ac ateb a ellid yn ol yr amser at law, gadewid i bob un fod yn sicr yn ei feddwl ei bun ar fater yr esboniadaeth Ysgrythyrol, yr athrawiaeth, &c. Er cyrhaedd yr amean mawr o wella y cann cynnlleidfaol a sicihau digon o amrywiaeth, ac felly g, adw dyddordeb i fyny, yr oeddid wedi dethol nifer o donau pwrpasol o Lyfrau Stephen a Jones i'w canu yn ystod y cyfarfod- ydd. Arweinid yn y prydnawn gan Mr John Hopkins. Glyc-nedd, ac yn yr hwyr gan Mr William Thomas, Resolfen. A ctyfrif fod y rban fwyaf o'r tonau dewisedig yn newydd, y corau heb gwrdd o'r blaen, a'r arweinyddion heb aliu myned o un He i'r llall i gael practice, a hon yr attempt gyntaf, yr oedd y canu yn neillduol dda. Yr oedd y gynulleidfa orlawn yn galonog yn y canu, ac yn sicr cawsom ernes ft'rwyth toreithiog yn y dyfodol. Yn nghyfarfod yr hwyr, canodd Miss E. Protheroe, Merthyr, "The Beautiful Child," gan Si>)ourney a Leslie, yn doddedig iawn, ac er boddhad mawr i'r gynulleidfa luosog. Melus, moes eto. Chwareuid yr harmonium gan y bachgenyn medrus W. Herbert. Yr argraif a adawodd y cyfarfodydd ar ein meddyliau yw, y rhaid myned yn ol at y pynciau, holwyddoregu, &c., os ydym i lwyddo i fagu dynion hyddysg a chryfion yn yr Ysgrythyrau. Hyderwn y bydd i'r hyn gafwyd yn y cyfarfodydd hyn beri i bawb cysylltiedig a hwy ymegnio i gyrhaedd mwy a mwy trwy y symudiad daionus hwn yn y dyfodol. Dechreu- wyd y cyfarfodydd gan Mri li. Davies ac E. Rees. Masnach.—Mae gweithfaoedd y cyleh wedi bod yn bur araf y misoeda diwedoaf, ae heb fod yn llawer gv.ell hyd eto; ond da genym fod y Cardiff and Swaosea Coal Co., Limited, yn gyru yn mlaen gyda'r sincio, a'r pwll i lawr bellach tnit 400 Hath. Bernir fod yr arwyddion yu ffafriol, mor bell, i'r cwmni anturiaethus ac ymdrechgar. Hyderir, er eu mwyn hwy a'r gymydogaetb, y cant y glo fel yr amcanant. ERASTVS.

MADAGASCAR. DERBYNIAIS y llythyr dyddorol a ganlyn oddiwrth y Parch T. Rowlands, Madagascar. Bydd yn dda gan luaws ei ddarllen, a gwybod fod efe a'i deulu pan ysgrifenodd hwn yn iach a llwyddianus, ac yn dymuno eu cofio yn garedig at ei holl gyfeillion yn Nghymru. Mehefin 14eg, 1884. B. WILLIAMS, Ambobimandroso, Ebrill 14eg, 1884. Blwvddyn bwysig yn hanes Madagascar oedd y ddi- weddaf. 0 fevçn y flwyddyn ddiweidaf y bu farw y Frenines Rauavalona II., sef y Frenines Gristionogol gyntaf yn yr ynys hon, a'r hon wrth bob hanes oedd yn Gristion trwyadl, acnid mewn enw yn nnig. Y mae hanes ei bywyd yn nghyda'r cynydd rhyfeddol a wnaed yn wladol a chrefyddol yn ystod ei theyrnasiad yn bur hysbys i'r rhan fwyaf o garedigion crefydd yn yr hen wlad, a diamheu genyf fod adolygiad Ilawn o'r oil wedi eich cyrhaedd yn y Qronicl Oenadol cyn hyn, fel mai nid rhyw ddyddorol iawn fyddai yr hanes pe yr ysgrif- enwn ef yn y fan hon. Bellach y mae wedi myned at ei gwobr, ni hyderwn, a bydd ei choffadwriaeth yn fendigedig yn Madagascar am lawer o flynyddau. Cyf- nod pwysig yn hanes y wlad hon yn mhob ystyr oedd pymtheg mlvnedd ei theyrnasiad. Hefyd, bydd yn dda gan bawb o garedigion crefydd, moesoldeb, a gwar- eiddiad glywed fod y Frenines ieuanc RanavaJona III. yn debyg o sangu yn ol traed ei rhagilaenydd, a chol- eddir g'obaith cryf y bydd i'r gwaith da sydd eisoes wedi ei ddechreu i fyned yn mlaen yn well nag erioed. Y mae eisoes arwyddion fod y Llywodraeth yn vm- wregysu nid yn unig i wneyd deddfau, ond hefyd i beri i'r bobl eu cadw, yr hyn yw y gorchwyl anhawddaf o lawer yn ngwleidiadaeth Madagascar hyd yn hyn. Ond cofier, er fod llawer yn ymddibynu- ar y Pen Coronog yma, y mae llawer mwy o allu er daioni neu ddrygioni yn llaw y Prif Weinidog; ae y mae yn anmhosibl dycbymygu y byddai haner y cynydd a wnaed yn ystod y teyrnasiad diweddaf wedi cymeryd lie oni bai am alia, a doethineb, ac uniondeb Rainiiaiarivony, y Prif Weinidog. Hefyd, y mae ynfendlth fawr, i'r whd ei fod efyn parhau wrth lyw y Llywodraeth yn y cyfnod pwysig a phoenus y mae y wlad yn myrjed trwyddo yn bresenol, gan nad oes un dyn yn Madagascar wedi cael cymaint o brofiad mewn gwleidydriiaeth ag ef; ac hefyd y mae ef yn nu o'r ychvdig Malagasy sydd yn m'ddu syniad nche) am uniondeb, gonestrwydd, a threfn. Blwyddyn bwysig yn hanes y wlad hon oedd y ddi- weddaf hefyd ar gyfrif cychwyniad y rhyfel rhwng y wlad a Ffrainc, yr hyn yn ddiau fydd yn ddechreuad cyfnod newydd eto, er gwell neu er gwaeth, yn hanes y bobl hyn. Y mae yr holl fanylion cysylltied;g a'r rhyfel yn fwy hysbys i chwi yn Mhrydain nag i ni yma, gan nad oes ond rhyw friwsion o newyddion yn ein cyrhaedd ni yn y rhan anhysbeil hon o'r wlad, heb. law yr hyn a welwn yn y papyrau Soisonig. Ar hyn o bryd y mae cadoediad, ae y mae y ddwy blaid wedi vmgyfarfod ger llaw Tamatave, er ceisio dyfod i delerau heddwcb. Ond hyd yn hyn nis gwydd- om pa fodd y mae petha,n yn sefyll, ao y mae yn an- mhosiblj dycbymyjru beth fydd v canlyniad, er y gobeithiwn y deuant i delerau heddwch, ac y ca y cleddyf ei ddychwel i'r wain heb dywallt rhagor o waed. try mae rhyw belydryn o obaith yn y ffaith mai Ffrainc (os gwir yr hyn a jrlywsom) a ddarfn godi y faner wen gyntaf. Eto ofnwn y gwaethaf, gan fod y Malagasy wedi penerfynu na roddant i tyny un droedfedd o'rynys i Ffrainc heb yn gyntaf ymladd hyd yr eithaf; ac o'r ochr arall, myn Ffrainc hawiio llyw- odraetb dros tua thrydydd ran o'r wlad, a dyna'r pwynt y mae Ffrainc wedi bod dynaf drosto o'r holl ofynion. Diamheu genyf fod cytiawnderodu yr Hova pan yn ffwrthod rhoddi ffordd yn y pwynt a nodwyd, beth bynag am rai o'r pethau ereill a ofynir ganddynt. Pe rhoddai Ffrainc ffordd ar y pwynt o lywodraeth, di- amheu genyf y rhoddai y Malagasy ffordd ar y gweddill ar unwaith, er jdflynt orfod goddef crvn dipyn o anghyfiawnder; ond ofnwyf os na wna Ffraine hyny y bydd yma frwydro caled yn ystod y flwvddyn hon, ac ni eha Pfralne fuddugoliaeth heb gryn aberth mewn bywydau ae arian. Ond fel y crybwyilais, pa fodd bynag y try pethan allan, bydd yn ddechrouad cyfnod newydd yn hanes y wlad. Os ca Ffrainc fuddugoliaeth, ceir yma yn fnan lawer o arferion Ffrengig, a llon'd y wlad o offeiriaid Pabyddol. Os o'r ochr arall y ceidw y Malagasy en hannibyniaetb,rhaididdy!,tgytnewidmewnHawero betliau ac er idijynt fod yn fwy eeidwadol eu hysbryd, bydd yu rhaid iddynt adael y wlad yn fwy agored i fasnach y byd. Oddiar pan daniodd y Ffrancod ar Mojanga y flwyddyn ddiwe Idaf, yr ydym wedib"w yn awn rhyfel. Yr ydym yn rhy bell o lan y mor i glywed swn magnelau y Francod, ond yr ydym yn nglianol swn parotoadau rhyfelgar y Malagasy. Y mae pob gwryw, hyd yn nod yr hogiau bychain o'n hvsgolion, yn gorfod dysgu y spear and shield excercise. Arfan pur gyntefig yw y rhai hyny. Nid yw y spear ond darn o haiarn miniog; tua phedair motifedd o hyd, wedi ei osod ar flaen pren tua dwy lath o hyd, ac y mae y darian yn fwy anwaraidd yr olwg ami byth, sef darn o toren rywbeth tebyg i blat lied fawr, a handle tut'ewn. Ond y mae llawer o'r bobl yn bur ddeheuig mevjn •defuyddio yr arfau cyntefi^ hyny ae Ulewn ymladdla Saw-law, yn enwedig mewn rbyw Jwybrau anhawdd, gwnaentyn ddiau dipyn a ddifrod hyd yn nod ar fiIwyr tfel y Ffrancod. Ond dichon y bydd rhywrai yn ymholi pa fodd y mae y cenadon wedi ymdaraw oddiar ddechreuad y rhyfel. Fel y clywsoch yh ddiau, gorfu i'r Jesuitiaid wneyd efiodtls o'r wlad ar ddechreuad y rhyfel. Ond am y gweddill o'i cenadon a marsiandwyr, sef deiliaid Lloegr, America, Norway, &c., ac e thrio Mr Sbaw, Tamatave, nid oes llawer o le i achwyn yn wir, y mae geoym lawer o achos i fod yn ddiolehgar, (Wrth reswm, clywsoch am y driniaeth gafodd Mr Shaw gan y Ffrancod). Y mae y rhan fwyaf ohonom wedi colli cryn lawer o nwyddau a fuont yn gaued ig am fisoedd yn Tamatave; hefyd y mae prisoedd bwydydd tramor wedi codi cryn lawer ac hefyd buom megys yn gau- edig yma am fisoedd, heb allu anfon na derbyn llytbyr. au; ond gyda rhyw eithriadau felly, nid ydym ni yn bersonol wedi teimlo fawr o effeithiau y rhyfel hyd yn byn. Hefyd, y mae y Malagasy yn ein hadnabod yn dda bellach, ac yn gwybod ein bodyn gyfeillion iddynt, fel nad oes dim perygl oddiwrtbynt. Fel y gellir yn naturiol ddysgwyl, y mae y gwaith ceuadol wedi dyoddef rhyw gymaint yn herwydd y parotoadau rhyfelgar yn fwy felly yn Imerina nag yma yn Betsileo. Nid yw y Betsileo yn teimlo rhyw Jawer o ddyddordeb mewn gwleidyddiaeth, ond fel bydd yr Hova yn creu excitement yn eu plith ar brydiau. Eto y mae pethau yn bur gynhvrfus weithian, yn enwedig pan fyddo cofrestriad milwrol yn myned yn mlaen. Ond yn nghanol y cwbl y mae y gwaith cenadol wedi ac yn parhau i fyned yn mlaen, yn enwedig yr ysgolion dyddiol. Y mae rhai miloedd o'r Betsileo o dan addysg. a cheir profion yn mhob arhaliad fod cynydd yn cael ei wneyd. Tua dwy flynedd yn ol cawsom ganiatad gan y Llyw. odraeth i osod safon o flaen yr holl ysorolheigion i ym- gyrhaedd ati, fel ag y byddai i bob un a gyrbaeddai y safon gael rhyddid i adael yr ysgol os dewisai. Nid yw y safon yn uchel (rhywbeth yn debyg i'r pedwer- ydd safon yn yr Ysgolion Hrytanaidd), ond y mae yn gymaint o addysg ag a fydd eisicll ar y Betsile) yn gyffredinol am beth amser, ac hefyd yn llawn cymaint ag a all haner ein bysaolfeistri presenol ei ddysgu. Yn ystod y ddwy flynedd daeth yn agos i gant i fyny a'r safon yn y dosbarth sydd dan fy ngofal i, ac yn yr arholiad nesaf yn niwedd Mai dysgwyliaf y cyr- haedda cryn nifer y safon etc. O'r blaen yr oedd yn rhaid i'r holl ysgolheigion aros yn yr ysgol am umser anmhenodol, a gair oddiwrth y Frenines yn unig a allai eu rhyddhau ond yn awr gwyddant fod eu rhyddhad yn ymddibynu yn hollol arnynt eu hunain, ac felly y maent yn dysgu yn fwy calonog ac yn rhoddi llai oofil nag o'r blaen. Ond or eu rhyddhau o fod yn ysgolheigion, ymdrechwn gadw golwg arnynt mor bell ag y mae yn bosibl, gan en bod yn byw yn nghanol profedigaethau ac yn bur chwanog i fyned yn 01 i ffyrdd eu rhieni, os na ehvnghorir hwynt yn barhaus. Ond o bob rhan o'r srwaith y Central School yma yn Ambohimandroso sydd yn rhoddi fwyaf o fwynhad. Dechreu y flwyddyn troisom allan ddeunaw o fechgyn (oil yn briod)., i fod yn ysgolfeistri, pregethwyr, &c., yn y pentrefi. Yr oedd y rhan fwyaf ohonynt yn meddu gwybodaeth elfenol gymedrol, a rhai ohonynt vn ysgol- heigion gwych mewn gwlad fel y Betsileo. Buont yn byw yn y bythynod yn ymyl ein preswylfod am ddwy flynedd, ac felly cawsom fantais dda i wybod eu cymer- ia 'au •a'u tymheran, ac yr oeddem wedi dyf )d i'w hoffi fel ein plant. Derbyniasom ddeunavj arall yn eu lie, yn nghyda phedwar o fechgyn o lwyth pagauaidd y Tanala, ac y mae y rhan fwyaf ohonynt yn debyar o wneyd yn dda. Y maent oil yn cael rice oddiwrth eu rhieni, ond y mae y Genadaeth yn gorfod eu dilladu a rhoddi Hyfrau.&c., iddynt. Y mae eglwysi Bwlch- yffridd a Treherbert, yn nghydag amryw o foneddigion a boneddigesau o Gymru, yn cofio am y rhan hon o'r gwaith bob blwyddyn, ae yn enwedig un boneddwr o Ysgotland perthynol i'r Eglwys Svfydledig, yr hwn sydd wedi anfon i ni srryn lawer o prints, calico, edau, nodwyddau, &c., i'r rhai y teimlwu y diolchgarwch mwyaf, nid am fod un fantais bersonol i ni oddiwrth- ynt, ond oblegid yr achos sydd o dan ein gofal, yr hyn sydd wedi ein hwylysu yn fawr drwy y rboddion hyn, a gallaf sicrhau y eyfranwyrna roddasant ddim yn ystod y blynyddau i well pwrpas. Er pan ddaeth fy nghydweithiwr Mr Taylor yma, gan gymeryd haner yr eglwysi, y gwaith mtddygol, &c., oddiar fy Haw, yr wyf wedi gallu talu mwy o sylw personol i'r ysgol ganolog nag o'r blaen, ac felly yn gallu dyag-u mwy o wybodaeth Feiblaidd, yr hyn sydd waith pur anhawdd, gan nad yw plant y Betsileo wedi eu magu ar fronau yr Ysgol Sul fel plant Cymru. Hefyd, cymer dipyn o amser eto eyn y daw y Malagasy i feddiant o'r un syniad am foesoldeb, nniondeb, a chrefydd ag a fedd pobl gyffredin Cymru. Nis gell r dysgwyl iddynt foi wedi cyrhaedd yris uchel eto, gan mai newy id adael Paganiaeth y maent. Ond y mae pethau yn myned yn mlaen, er yn raddol, ac yr wyf yn sier pe gallai darllenwyr y TYST weled ysgol Ambohimindrosoyn unig, y teimlent yn ddiolch- Har i Dad y trugareddau am ei ddaioni I bobl dlodion ac anwybodus y Betsileo. Bob DOB, yn union wedi machludiad haul, daw pawb sydd yn byw yn y bythyn- od i fewn i ddyledswydd ac mai gwynebau duon sydd ganddynt, a gwisg o galico a print, y mae yn olygfa brydferth—afolygfa y byddai yn dda gan lawer Cymro ei gweled. Darllenir penod a gweddir ganfun o'rbech- gyn, fel rheol, a chyd-genir hymn gyda'r harmonium— weithiau uno donau cynulleidfaol a glywir yn gyffredin yn Nghymru, ac weithiau un o donau Sankey y geir- iauoll, wrth ncswm, yn Malagasy. Gellir cymhwyso geiriau yr apostol at ein sefyllfa yma yn bresenol- Nid ydym yn bwrw ddarfod i ni gael gafael,ond yr ydym yn cyrchu at y nod." Wrth edrych dros yr uchod, gwelaf ei bod yn lith bur faith, a phur fain o ran mater ond efallai, Mri Gol., y bydd yn dda gan rywrai ei ddarllen fel y mae, pe bai ddim mwy na phrawf ein bod yn fyw, er fod magnelau y Ffiancod yn chwyrnu o gylch yr ynys. Ae fel y byddai fy niweddar atbraw, yr hybarch Ap Vychan, yn arfer gwneyd esgusawd dros bregethwr wedi methu cael hwyl—" jtsTid yw yn bosibl i bregethwr daro deu- ddeg bob amser; yn ami iawn nis gall daro mwy nag un efallai y gwna daro deuddeg y tro nesaf "-felly dywedaf finau, er i'r hwyl ysgrifenu fethn taro mwy nag un y tro hwn, gadewch i ni obeithio allu taro ychwaneg y tro nesaf. AllwyllZyleillion oil, cofiwch am danom ac am waith v Meistr mawr sydd wedi eiymddiried i'n gofal, fel y byddo i Air yr Arglwydd redeg a chael gogonedd megys gyda chwitbau." Y mae Mrs Rowlands yn uno a mi mewn cofion gwresox atoch oll.-Ydwyf, &c., T. ROWLANDS.