Y Tyst a'r Dydd

GWALLAU JEITHAWL POBLOGAIDD. At Olygwyr y Tyst a'r Dydd. FONRDDIGION,-Mae yn hynod fod cynifer o ysgrif- enwyr Cymraeg gwir allnog mewn ystyrion ereill yn sylwi can lleied ar wir ystyr geiriau, ac felly yn arfer geiriau anmbriodol. Gan mai i'r TYST A'R DYDD yr wyf yn anfon, nodaf rai o'r cyfryw wyf i'w canfod yn ami iawn ynddo oddiwrth ysgrifenwyr poblogaidd. Un o'r gwallau nodaf yw galw cledrffordd ar reilffordd. GairCymraecrpur-ywrhail,aphanchwan- egir sill ato nne yr a yn treiglo i e, ae felly yn rhcii- ffordd yn lie rhailffordd. Benthyca'r gair rail oddiar y Cymro wnaeth y Sais. :Peth fflit yw ckdr, mogys cledr y llaw, cledr y ddwyfron, &c. Clodrffyrdd yw yr hen tramroads sydd o gwmpas y gweitlifeydd. Mae gormod o duedd mewn llawer i ildio geiriau Cymraeg pur am fod y Sa's wedi eu benthyca. Gwall arall sydd yu ami yn y TYST A'B DYDD yw galw Pontfaen ar Bont-y-fôn yn Morgan wg. Hen air Cymraeg am fuwch neu eidion yw m6n. Ooiobridge ydys yn alw ar y drof yn Saosoneg, a llun buwch ar bont yw pais arfau y dref. Mae lie yn Brycheiniog o'r enw Pontfaen, ond nid hyny yw enw'r dref sydd yn Morganwg. Eto galw croesaw ar gresaw. Nid rhoddi croes ar ysgwydd dyn yr ydys i fyned agef i'w groeshoelio wrth ei resawi, ond dangos cariad ato. Ystyr y gwreiddair gres yw cynesrwydd (gw6l Dr W. O. Pughe). Mae y gwall hwn yn mhob cyhoeddiad Cymreig wyf wedi weled end Cyfaill yr Aelwyd. Gwall sydd yn cael ei arfer yn gywilyddns o ami gan ysgrifenwyr dysgedig a galluog yw rhoi pa un a pa rai yn lie yr lbivit, yr hon, ac y rhai. Cymerer er engraifft y Gwyddoniaclur. Gwelir ynddo rai erthyglan heb y gwall hwn o gwbl, ac erthyglau ereill gwir alluog mewn ystyrion ereill wedi eu brithoag cf. Nid banod yw pa, ac nid rhagenw (yn briodol) yw un, ac ni ddengys chwaith y rhyw yn y rhif nnigol fel y gwna hwn a hon, ac nid yw ei arferu yn y dull yr ydys mewn un modd yn deilwng i'r iaith. Lie priodol pa tin yw naill ai yn ofyniad, megys, Pa un o'r dddau wnaeth ewyllys y tad ? Cadw y gorchymynion. Dy- wed odd yntau, Pa rai ? Neu yn amheuaeth, megys, Pa un bynag a wnelont ai gwrando ai peidio." Yr oedd cyfieithwyr ein Beibl yn dra gofalus i beidio syrthio i'r gwall hwn. Yr oedd y diweddar Caledfryn rai wythnosau cyn marw yn awyddus am ysgrifenu erthygl i ddangos hylldod" y dnll yr oeddid yn arfer y geiriau pa un a pa rai. A gofynodd i mi, os gallai ei hysgrifenu, a w nawn i ei heilebu (copy it), a'i hanfon i wahanol bapyran, gan fod ei iechyd ef mor wael. Addewais wneyd ond bu of farw cyn gll u ei h ysgrifenu. Pe gwnai beirniaid eisteddfoiau fod mor onest a chon- demnio y dull y defoyddir y geiriau, a'u gwneyd yn feiau gynifer o weithiau ag eu gosodir mown tiaethawd, effeithiai yn helaeth i ddiwygio y gwall hwn. GELLILLYNDU.

All BEN Y TWR. At Olygwyr y Tyst a'r Dydd. FONRDDIGiox,-Wedi hir ddystawrwydd a llonydd- weh i chwi drafod helyntion senoddol, colegol, eistedd- fodol, a Chyfarfodydd Undebol, y mae arnaf awydd blino dipyn arnoch eto yn awr ac eilwaiih. Yr hyn a'm tarawodd a. synedigaeth y dydd o'r blaen ydoedd gweled dau genad hedd DRANOETH Y FBWYBR. Yr oedd eu hymddangosiad yn tynu sylw pawb o'r bron, a chawsant gydymdeimiad y inwyafrif o ddigon. Nid oedd eisieu bod yn sylwedydd craffus iawn i we'ed ci bod yn galed anaele arnynt, oblegid yr oedd ou gwynebau chwyddedig yn greithiau a ddygasai brofion diamheuol ojgreulondeb y frwydr. Ymosodwyd ar y ddau genad yn hollol gowardaidd. Nld ydyw hanes gweithrediadau yr Invincibles eu hunilin yn amlygti mwy o ddicliellion cyfrwysddrwg a dialeddol nag yd- ocdd eiddo y gelynion dan sylw ar y ddau genad hedd. Meibion tangnefe-d ydynt hwy, a chenadwri yn llawn tangnefedd sydd garcldynt yn wasfcadol er hyuy, ym- osodwyd arnynt mewn lie dyeithr pan oeddynt yn dcithwyr a phererinion mewm cymydogaeth cstronol. Ymosodwyd arnynt pryd nad oedd declaration of war wedi ei gyhoeddi, riac unrhyw arwyddion am y fatli both felly yr oeddynt yn hollol amddifad o alia irn. dditlynol. Gwahoddwyd hwy i orphwys ac i adenill riprth, wedi cerdded i-iilldirocdd lawer i amcatiion nad oes gan angyliou y nofoedd deilyngaeh ac anrhydeddus- ach gwaith, sef gwasanaethu y Brenin mawr yn Efengyl ei Fab. Wedi i'r ddau gonad ymddiosg a pbarotoi cyflwyno eu hunain i freichiau hynaws cwsg, buan yr argyhoeddwyd hwy eu bod yn nghanol gwrthryfelwyr ymosodol a digofus. Amgylehynwyd hwy gan gatrod- an cryfion a phrdiadoI yn y gwaith o ddefnyddio eu harfau gwaedlyd. Yr ooddent wedi ymlarld llawer brwydr ar y macs hwnw o'r blaen. Barnai y ddau genad fod y reserves i gyd wedi en galiv allan, a'r pen- sioners hefyd, gan amledd eu rhif. Bu yn frwydro ffyrnigwyllit o'r cychwyniad i'r diweddlad, a gweil o lawer iawn oedd di"-ed(liad peth na'i dcloc!rouail yii y cyaylJtiad yma. Tystiolaetha rhai ddylasai fod yn gwybod fod swn symudiad y catrodau yn marchio i'r frwydr i'w glywed yn eglur^ry papyr a hongiai yu llac ar furiau yr ystafell. Buodd y ddau genad yn ceisio amddifl'yn eu forts yn ddewi, gan ddefnyddio pob tactics hen a diweddar, o amser Hannibal yn ar- wain byddinoedd Carthage hyd Syr Garnet yn Tel-el- Kebir ond nid oodd dim yn tycio-y gwylliaid coch- ion a fuddugoliaethai. Gwelai y ddau genad weithian fod ymladd A, hwy yn troi allan yn hollol aflwyddianus, er colli llawer o waed o bob ochr. Penderfynwyd codi a ffoi o diriogaethau y gelyn a'r ymddia'ydd, oblegid yr oedd dyfod i gytundeb hedd weh allan o'r cwestiwn yn awr. Nid yn hir y buwyd cyn cael allan fod eisieu gofal a phwyll i wneyd hyny hefyd, oblegid nid oedd defnydd goleuni arfaes y frwydr. Yr oedd yn rhaid i un o'r ddau genad wrth spectol, am ei fed yn anffodus yn methu gweled yn mhell ond buan yr argyhoeddwyd ef fod rhai o'r cadfridogion wedi cymeryd ei spectol i fod yo field glass er gwylio a chomandio yn yr ym- drechfa galed. Yr oedd gan y cenad arall nythgod (satchel) byehan i fod yn yr ystafell, ond metliai ei gael He yr oedd wedi ei adael. Ond wedi liir chwilio daethpwyd o hyd iddo, yn cael ei Insgo ymaith gan ysbeilwyr rliytel. Cafwyd y spectol hefyd wedi hir fanylu, ond yr oedd gwaith mawr gwneyd arni cyn iddi ddyfod mor wasanaethagar ag yr arferai fod cyn y frwydr. Onid ydyw yn ddifrifol o both fod dynion yn cael eu harwain i'r tath Ie i gael eu cigyddio gan y fath cannibals sydd yn cael eu cenedlu a'u magu yn Hoches- feydd budreddi a egoulusir eu glanhau gan fenywod a ymhonant eu bod yn housekeepers, pryd mewn gwirion- odd ydylasent alw ca hunain yn bug breeders and preservers. Dywedir mai y modd y difawyd y bloidd- iaido'r wlad hon oedd drwy wobrwyo yr hwn a ddygai benglog blaidd a, swm penodedig o arian. Yr oedd un o'r ddau gonad mewn awr wan yn y frwydr yn dyweyd y dylasai pob gwraig a wahoddasai ddynion dyeithr i ffau'r gwylliaid cochion i goll ei phen ond yr'oedd yr olwg siriolwcdd a wehtis arno y dydd o'r blaen yn dyweyd y buasai yn mhell o gynorthwyo cario y ddeddf i wcithrediad. Os ydyw yr Indiaid wedi penderfynu difa y dywalgwn a'r creaduriaid rheibus am eu bod yn ysglyfaethu a'u poeni, paham, yn ol yr un egwyddor, na cbyfyd pob housekeeper i ymlid y gwylliaid pig- yddol hyn allan o'r byd ? Gwelais a chlywais genad hedd y dydd o'r blaen na fuasai y chwilod uchod yn poeni dim arno. Ei enw ydyw PHONOGRAPH. Y maoe' yn myned dros y wlad tie ei gwahoddir "yn gy faiII" i'r Parch J. Davies, Abercwmboy, a rhyng- ddynt ill dau y maentyn gwneuthur pcthau anhygoel. Nid ydyw y cyfaill" byth yn colli ei gwsg, na chael gwely damp, na tlieimlo dim oddiwrth golynau y gwylliaid, na dim o'r cyfryw. Dywedodd un ganoedd o llynyddoedd yn ol, er fod "cymaint ysgatfydd o rywogaethau lleisiau yn y byd, ac nid oes un ohonynt yn aflafar." Yn mhhth y gwahanol ryvvogaethau yna y mae'r cyfaill," ac y mas yn mhell o fed yn aflafar. Clywsom ef yn bloeddio morswynol a hyglyw fel y dygid yr Hen Flaenanerch I'n cof. Y mae gan y eyfaill ei adnodan dewisedig i'w bloeddio, megys, Dyrebafaf fy Ilygaid i'r mynyddoedd, o'r lie y daw fy nghymhorth. Fy nghymhorth a ddaw oddiwrth yr Arglwydd, yr hwn a wnaeth nefoedd a daear." Hefyd dywedai, Anwl cariadus brodyr," gyda holl nicety a refinement Seisonigyddiaeth curadyddiaeth mwyaf defosiynol yr oes. Clywsom ef hefyd yn canu yn soniarus, Bydd myrdd o ryfeddodau," &c., ac 0 gariad,'O gariad," & gyda chymaint o wyliadwriaeth a phe buasai o dan arweiniad Tanymarian. Yr amean teilwng sydd gan Mr Davies a'i gyfill ydyw talu y ddyled drom sydd ar gapel prydferth Abercwmboy ac er cyrhaedd yr amcau y maent wedi derbvn llawer o gefnogaeth a sirioldeb haelfrydig, a hwythau, hyd y clywais i, yn rhoddi cyflawn foddlonrwydd yn mhob lie yr ymwe'ant ag ef. Yr wyf yn gweled wrth yr ystorm yn y Western Mail fod ESGOB LLANDAF wedi tynu dosbarth lluosog am ei ben oherwydd iddo wrthod caniatau etholiad un Mr Sparling i fywioliaeth Pontfaen (neu Bont-y-lon). Edliwia rhyw Sais yn chworw i'r Es\(ob Lewis ei fod yn cael ei lywodiaethu gan ragfarn cenedlaethol; olld ymddongys i mi mai I teimlad cenedlgarol a chrefyddgarol sydd amlycaf yn y golwg. Pa synwyr sydd mewn iieillduo dyn i was- anaethu yn mhethau cysegredig crefydd yn mhlith dynion nad oes unrhyw gydrhywdeb cydrhyngddo a'r bobl mewn iaith a thoimlad ? Chwareu teg i'r Esltob Lewis gobeithio y caiff nerth i amddiffyn iawnderau y rhai sydd o dan ei ofal yn ddewr hyd nes y dug Mr Dillwyn farn i fudduKoliaeth yn Nadgysylltiad yr Eglwys oddiwrth y Wladwriaeth, ac y rhoddir i'r bobl lais aeawdurdod i etbol y sawl a ddewisont i weinyddu yn y pethau sanctaidd. Hyd hyny, Hold the fort, Bishop Lewis, we are coming.—Yr ei,,docii, &c., SYLWEDYDD.

HAWLIAU HYNAFIAETHOL Y CYMRY. At Olygwyr y Tyst a'r Dydd. FONEDDIGION,-Dywed Ardalydd Bute yn ei an- erchiad agoriijdol yn Eisteddlod Caerdydd, boreu y diwrnod cyntaf, sof dydd Llun, ei fod wedi defnyddio y gair Prydeinig (British) fel y mwyaf cymhwys i nodi allan mown ystyr hynafiaethol genodl y Cymry, er y tybiaf," meddai," nas gellir gosod i fyny unrhyw hawl ar ei ran ohynafiaeth a thebygol o breswylwyr boreuaf yr ynysoedd hyu. Tybiaf," meddai drachefn, y caniateir yn gyffredin mai preswylwyr boreuaf yr yn- ysoedd hyn, yn gystal a pharthau ereill o Ewrop., oedd cenedl y Ffin, neu yr Esquimaux." Yr oedd gan yr Ardalydd lawer o syniadan gwrthun ereill, ond y maent oil yn canolbwytio yn y syniadan hyn. Mae yn an- hawdd deall pa un a'i mewn anwybodaeth neu ynte mewn awydd i ddiystyru y Cymry fel cenedl y gwnacth yr Ardalydd y fath gamgymeriad. Tybiaf fod pob un o'r ddau. Y mae yn bradychu anwybodaeth hollol pan y dywed fod ysgrifenydd enwog yn dyweyd y gallesid rhifo y Silurians yn eu plith. Nid yw Silurians yn golygu Ach nen lwyth o ddynion ystyr y gair Silurian yw un o'r deheudir." Nid oedd y cyfryw ysgrifen- enydd yn golygu dim ond preswylwyr y Dehendir, yr un fath ag y dywedwn ni Gogleddwyr (Northmen), yr hyn sydd eglur nad oedd yr Ardalydd yn ei ddcall. Cawn lawer o haneswyr, ac hyd yn nod rai baneswyr Cymreig yr un fath, naill ai yn anwybodus am yr hyn a ysgrifenant, neu ynte dan ddylanwad rhagfarn. Er engraifft, dyna Carnhuanawc yn ei Hanes y Cymry," wrth roddi hanes y Tudoriaid, rhydd hanes Harri yr Wythfed yn ei gysylltiadau a'i welliantau gwladyddol yn fanwl, ond pan y daw at ei gysylltiadau crefyddol y mae yn hollol wahanol; priodola iddo y Diwygiad Protestanaidd yn gwbI. Crybwylla am achlysuron y Diwygiad, ysgoa eu heglnro yn hollol, am y gwyddai y buasai with hyny yn llychwino ei blaid ei hun ac Am- ddiffynydd y Ffydd hefyd. Pan y daw at hanos Elizabeth, y mae yn ei gadael heb ond ychydig gry. bwyllion am dani, a thrwy hyny yn amddifadu ei ddar- llenwyr o hanes y cyfnod mwyaf pw; sig yn hanes ein gwlad, a hithau o'r anrhydedd a deilyngai. Yr oedd yr egwyddor ar ba un y gweithredai Elizabeth, yn gystal a'i hanturiieth-,in, ei llwyddiant, ei gwelliantau gwladol a chrefyddol y fath y gellir ei chymharu a pbrif arwyr y byd, ond yn rhy rhyddfrydig i Carn- huanawc. Yr oedd yn woll ganddo ef en claddttmewn anghofrwydd bythol, na gadael i'w ddarllenwyr gael eu gwybod. Y mac yr Ardalydd yn taflu tystiolaeth Iwl Cesar am y Cymry heibio gyda diystyrwch. Nid nn i'w ddiystyru mewn unrhyw ystyr ydyw Iwl Cesar. Mae ei antnriaethau, ei fuddugoliaethait, a'i ddargan- fyddiadau yn brawf ohyny. Ysgrifenodd lyfr ar hanes ei ymweliadau a Chymru sydd yn agos o ran maintioli i'r eiddo Carnhnanawc, ond nid yw yr hyn a ddywed am y Cymry ond yr hyn a addefa am danynt wrth roddi ei hanes ei hun, ac er mai gelynion oeddynt, addefa y gwir, er cofio gydag arswyd am gafodydd saethau y fyddin Gymreig, ac yn neilldnol am eu meirch a'u cerbydau rhyfel, pa rai a balmantent heol- ydd a chyrff ei filwyr ef. Adg-ofia am Caswallon, Tudur Bengoch, Gronyw, Gethin, Rhydderch Wyneb- glawr, a Madoc Benfras fel ei orchfygwyr dewrion, eto tystiolaetha y gwirionedd am danynt. Ymorfoleddai yn ei fuddugoliaethau, yn narostyngiad y byd adna- byddns dan ei awdnrdod, ond yr oedd yn rhaid plygn i'r syniad siomedig o adael Prydain yn anghyrhaedd- adAy. Ond er y cwbl, siaradodd ac ysgrifenodd am dnnynt fel unto'r cencdloedd anrhydeddnsaf, fel y caf ddefnyddio ei dystiolaeth yn ei lie priodol. Ymddengys i mi nad ydym i gymeryd hanesion 5aiB- onig am hynafiaethau Cymreig yn ddim gwell na dychymygion disail. Beth allent hwy wybod am y Cymry yn yr oesoedd boreuaf ? Ni alient hwy ddar- llen nac ysgrifenn am agos i chwe' chant o flynyddoedd wedi amser Iwl Cesar. O leiaf, ni allent am gant a haner o flynyddoedd wedi eu dyfodiad i'r ynys yn am- ser Gwrtheyrn, Nid wyf fi yn amddifad o'r ystyriaeth y gallasai presenoldeb yr Ardalydd Bute fod yn fanteisiol i'r Eisteddfod, a buaswn morbarod a neb i wneyd unrhyw aberth o fewn terfynau rhesymol er cyrhaedd yr am- ean, ond teimlaf fod aberthu ein hanes, ein hawlian, a'n hanrhydedd fel cenedl yn ormod. Wedi dysgwyl yn ofer am wythnosan i rywnn o'r 6,927 oedd yn y pavilion ar y pryd i wneyd sylw ar y pwnc, gan y gwyddwn fod yno ganoedd allasai wneyd yn well na mi, cynygiaf yr eglurhad canlynol ar hanes ein cenedl. Yn gyntaf, edrychwn ar y pwnc yn ngol- euni hanesiaeth Ygrythyrol. PRESWYLYDD Y GAREG. (I'w barhau.)

Y BEIBL YN YR YSGOLION DYDDIOL. At Olygwyr y Tyst a'r Dydd. FONEDDIGION,-Dymunaf am eich caniatad i wneyd dau neu dri o sylwadau ar y mater uchod. Nid oeddwn yn bwriadu ysgrifenu gair ar y mater hyd nes darllen sylwadau anheg Titus Llwyd arno yn ei Ad-drem ar Gyfarfodydd yr Undeb yn Ffestiniog, y rhai a gyhoeddwyd yn y rhifyn diweddaf o'r TYST A'R DYDD. Condemnia Titus yn llym yr holl siaradwyr, ond un neu ddau, am gymeryd side-issue, ac am adael y pwnc dan sylw heb gyffwrdd ag ef. Mae yn eglur, wrth gwr3, mai yr un ochr ag ef oedd y ddau hyny, oblegid dengys ei sylwadau yn eglur mai ar y Parch R. S. Williams, Bethesda, a minau yr amcana osod ei fflangell. Noda amryw bethau fu dan sylw nad oeddynt yn dal perthynas a'r pwnc. Yn mblith pethau ereill, nodir yr engraifft a ganlyn i ddangos fel yr oedd y siaradwyr yn crwydro—" A ddylai y Beibl gael lie yn addysg yr ysgolion dyddiol ? Yr ysgolion dan sylw oedd y rhai a elwir yn Elementary Schools, yn ol Deddf Addysg 1870, ac yn arbenigol y Board Schools. Onid addysg orfodol sydd yn yr ysgolion hyn ? Onid yr un peth a olygir yn gyffredin wrtbynt ? Onid addysg yn yr ysgolion hyn a olygir gan y Pwyllgor wrth ddewis y pwnc ? Yn sicr, rhaid fod Titus yn un craff. Dywed yn mbellach—" Tybiwn fod mwy o'r gwrandawyr yn meddu syniadau clir ar y mater dan sylw nag o'r siaradwyr, a dangosent hyny drwy arwyddion digamsyniol." Yr arwyddion y cyfeivir atynt, mae ya debyg, oedd y No, no." Yr