Y Tyst a'r Dydd

Y BARNWR HOMERSHAM COX A'R CYMRY. Yn llys y man-ddyledion yn Llanidloes dydd Sadwrn wythnos i'r diweddaf, dywedodd y Barnwr Homersham Cox fod yr anudoniaeth dychrynllyd sydd i'w gael yn Nghymru yn gyffredinol yn cyffroi ei ddigo faint, ac yn peri i'w waed ferwi. Fod Cymru yn llawn Eglwysi a chapeli, a'r trigolion yn proffesu bod mor grefyddol, ac ar yr un pryd yn myned o gwmpasi ddyweyd eclwydd. Dyna gyhuddiad pwysig yn erbyn canoedd o ddynion nad oes eu rhag- orach, a dyweyd y lleiaf, mewn teyrngarwch a moesau da; a chyhuddiad na ddylasai dyn o safle gyhoeddus fel yr eiddo ef ei wneyd heb seiliau digonol. Nid ydym am wadu'^nad oes tyngu anudon yn Nghymru, ond ai rhydd Lloegr, Ysgotland, a'r Iwerddon o'r camwedd? Neu, a oes cymaint mwy o gelwydd ac anudon- iaeth yn Nghymru nag yn un parth arall o'r deyrnas, fel ag i gyfiawnhau y Barnwr Cox yn ei gondemniad ar y genedl yn gyffredinol. Ni fynwn daflu cochl, na gwneyd esgusawd dros yr anudoniaeth sydd yn ein mysg, ond credwn fod y Barnwr Cox wedi cymeryd mantais anheg ar ei safle i bardduo ein cymeriad fel cenedl, ac yntau yn estron yn ein plith. Cynaliwyd cyfarfod lluosog yn Dolgellau dydd Mawth, o dan lywyddiaeth Mr Edward Griffiths, Y.H., er mwyn gwrthdystio yn erbyn geiriau sarhaus Mr Cox, a mabwysiadwyd deiseb i'w hanfon i'r Arglwydd Ganghellydd yn dymuno arno i newid Mr Cox i circuit Seisonig, ac anfon Barnwr Cymreig yn ei Ie, gan fod tuedd i niweidio cyfiawnder trwy ei anwybodaeth o'r iaith Gymraeg. Mae Cymdeithas Ryddfrydol Bangor hefyd wedi galw cyfarfod am heddyw (dydd Mercher), i gymeryd i ystyriaeth eiriau y gwr uchod, a'r angenrheidrwydd o apwyntio Cymry fel Barn- wyr yn lie Saeson. Mae y cyfarfodydd hyn wedi eu cynal trwy awgrymiad Mr. Samuel Holland, A.S., yr hwn hefyd fydd yn cyflwyno y deisebau i'r Arglwydd Ganghellydd.

DYFFRYN CLEDDAU. Mae sefyllfa ddaearyddol y lie uchod yn nghwr gorllewinol gwlad Myrddin, oddeutu tair milldir o orsaf Clynderwen. Mae yn un prydferth, ond yn fwy nodedig ar gyfrif gwerthfawrogrwydd y wythien ardderchog o lechi sydd yn gorwedd yn bentwr dihysbydd yn ngwaelod y dyffryn. Der- bynia yr enw oddiwrth afon Cleddan, pa un sydd wedi cyrhaedd cryn enwogrwydd yn mhlith pysgotwyr fel un ragorol am eogiaid, a mawr ydyw'r tyru yno gan wreng a bonedd yn oriau yr haf yn enwedig. Tardda yr afon hon wrth droed Voel Cwmcerwn, brenines bryniau Dyfed, a chan roddi ei gwasanreth i ddyn ac anifail, a chusanu y dolydd gwyrddleision ar ei thaith, ymuna a'r mor mawr yn Aberdaugleddyf, wedi derbyn adgyf- nerthiad ar ei thaith gan amryw o gornentydd ac afonydd bychain. Y Chwarelau Llechi.—Yn mhlith ereill ag sydd yn y dyffryn, enwaf y ddau mwyaf pwysig, sef Clyngwyn a'r Whitland Abbey Slate Quarry. Gweithir y blaenaf gan gwmni cyfoetbog o Lun- dain, pa rai sydd wedi apwyntio Mr Samuel Tudor yn oruchwyliwr cyffredinol dros y chwarel. Mae gan Mr Tudor bellach brofiad helaeth yn y gaagen bon. Dealla yn drwyadl y gwaith pwysig a ym. ddiriedwyd iddo, medda ar alluoedd a chymhwys- derau neillduol i'r gwaith, ac mae ei wybodaeth ar ansawdd gwahanol lechi yn eang iawn. Gweithir yn gyson yn y chwarel hon, a da genym hysbysu fod y gwaith ar gynydd hefyd. Mae'r llechi a geir oddiyno o'r defnydd goreu, a'r gwaith a wneir arnynt yn siarad yn uchel am allu celf- yddydol y goruchwyliwr a'r gweithwyr yn y gangen hon o gelfyddydwaith. Gweithir yr ail chwarel a enwais, sef Whitland Abbey Slate Quarry, neu a adnabyddir wrth yr enw Chwarel y Gilfach, er's ugeiniau os nad canoedd o flynyddau braidd yn gyson. Er fod ein hen deidiau wedi bod yn llafurio yma yn ddyfal yn y cynoesoedd, eto parhau yn ddiderfyn a dihysbydd mae y wythien, ac edrycha rhagolygon mor ddymunol heddyw, os nad yn fwy nag erioed. Dywedir nad oes llechi o'r ansawdd yma, sef green slates, wedi eu dargan- fod yn gyfartal i'r rhai a geir yn y chwarel hon. Mae hyn i'w brofi yn eglur gan y lluaws archebion sydd yn cael eu derbyn dros y wlad yn gyffredinol, ac nid y wlad hon yn unig, eithr gwyr y Cyfandir hefyd am eu rhinweddau. Yn ddiweddar iawn danfonwyd helaethrwydd ohonynt i Belgium. Mae'r boddhad a roddant yn mhob man yn ar- ddangosiad neillduol o'u gwir galedrwydd, eu lliw, a'u parhad. Ychydig amser yn ol aeth y lease allan, a thrwy ryw angbydwelediad rhwng y tir- feddianwr a'r cwmni blaenorol, gadawsant y cyf- rifoldeb o gario y gwaith yn mlaen; ond da genyf hysbysu fod y cymylau wedi ffoi, a gwawr gobaith i'r gweithiwr wedi tori allan, trwy i gwmni cyf- rifol ac anrhydeddus gymeryd y chwarel, gan fwriadu ei hailgychwyn yn mhen ychydig amser. Enw y cwmni ydyw Mri Thomas Watkin &, Jenkins, masnachwyr cyfrifol o Abertawy, Mr J. R. Bishop, Trefdraeth, ac ereill. Gall y cwmni anturiaethus hyn fod yn sicr o barthed i'w llwydd- iant. Mae y chwarel mewn sefyllfa ragorol, a maes helaeth i'w fedi o'u blaen, a hwnw yn dra sicr o'u digolledu. CLEDDAUFAB.

Dydd Mawrth diweddaf, ger bron yr ynadon sirol yn Petersfield, dygwyd ffermwr o'r enw Frederick John Morse yn mlaen ar y cyhuddiad o saethu a niweidio hen geidwad helwriaeth. Gwrthoda Syr John Swinburne wahoddiad Cymdeithas Eyddfrydol East Yorkshire i sefyll dros y Riding yn yr etholiad nesaf. —

r,-g" Peidiwch a gwisgo dillad llychwinedig ac edwinol pan y gwna. y Diamond Dye 6c. gwaratitedia: eu gwneyd gystal a newydd. Y maent yn bertlaith. Ceisiwch gan Fiery Hwyr.

arholydd i drefnu yr arholiad, fel na byddo raid 'Ili, r myfyrwyr ddwyn yr un llyfr i fewn i'r ystafell lie y cynelir yr arholiad; a bod cais yn cael ei wneyd at y Parchn J. Parry, Llangatwg, a J. Meredith, Aberhonddu, i wasanaethu fel arolygwyr yn ystod yr arholiad. Dymunir hysbysu y bydd Ysgoloriaeth Rees yn agored i ymgeiswyr yn ystod yr haf nesaf. Rhoddir manylion pellach am amser yr arholiad, &c. Hysbys ydyw y ffaith i holl ewyllyswyr yr athrofa ddarfod i'r Pwyllgor Gweithiol y llynedd i basio penderfyniad i ddwyn y sefydliad i berthynas nes a sefydliadau addysg- ol ereill y Dywysogaetb, yn neillduol y pryd hwnw Athrofa Aberystwyth. Amcan y penderfyniad ydoedd yn fwyaf neillduol rhoddi mantais i'r etholaeth i amlygu ei barn ar y mater pwysig. Yn y Cyfarfod Blynyddol yn Mehefin diweddaf, penderfynwyd gohirio y mater, a'i ymddiried i'r Pwyllgor am y flwyddyn ddyfodol, fel y tyner allan ryw gynllun yn nglyn a'r pwnc i gael ei gymeradwyo ynte ei anghymeradwyo gan yr etholiad yn Mehefin nesaf. Y mae Is-bwyllgor wedi ei nodi i gymeryd y mater i ystyriaeth, a'i ddwyn ger bron Pwyllgor Rhagfyr. Teimlid yn Mehefin diweddaf nad oedd yr amser wedi dyfod eto, ond amlygai y nifer luosocaf eu bod yn credu yn y peth o ran ei egwyddor—fod y symudiad yn yr iawn gyfeiriad, ond ei bod yn rhy fuan i symud y pryd hwnw. Wrth reswm, nid yw y Pwyllgor inewn modd yn'y byd am symud yn groes i deimlad a barn yr etholaeth, ond y mae yn awyddus i gario allan syniadau addfed yr etholaeth. Am hyny hydera y cymerir y mater pwysig hwn dan sylw gan holl ewyllyswyr da y sefydliad, ac y defnyddir ryw ffordd i roddi amlygiad i'r farn gyhoedd ar y pwnc, fel y byddo'r Pwyllgor yn cael allan y llinellau ar hyd pa rai y dylid symud canys nid awyddir gwneyd cyfnewidiad pwysig o'r fath heb gario yr etholaeth ganddynt. Ymddengys pethau yn cyfeirio at ysgar rhwng addysg yn gyffredin ar parotoad neillduol ar gyfer gwaith y weinid- ogaeth; ac nid ydym yn amheu na ddaw yr adeg i gario hyn allan yn nglyn a'r weinidog- aeth, megys y gwneir eisoes mewn cyfeiriadau creill. Ond mater arall ydyw fod addfedrwydd i symudiad o'r fath, ac nid yw y Pwyllgor am symud o flaen, chwaethach yn fgroes, i farn yr etholaeth. Nid yw yn gorphwys ar y Pwyllgor i nodi allan i'r etholaeth pa fodd i gymeryd i wyntyllu y mater. Gedy hyny yn hollol i'r etholaeth, a hydera y gwna ei barn yn hysbys mewn rhyw fodd amlwg a digamsyniad,neu beth bynag y bydd yn barod i gymeradwyo ynte anghymeradwyolyr hyn wna y Pwyllgor. Diau y gwneir penderfyniad y Pwyllgor yn hysbys mor fuan ag y daw i unrhyw benderfyniad ar y mater. Dymunir cymhell sylw yr eglwysi hyny nad ydynt 'hyd yn hyn wedi casglu at yr athrofa cleni i wneyd felly mor fuan ag y byddo modd, ac os oes yr un eglwys wedi ei hesgeuluso, heb fod un o'r myfyrwyr wedi ymweled a hi ar ran yr athrofa, dymunir cael hysbysiad o hyny yn ddioed. Anfoner at y Prifathraw, ac yna trefnir fod rhywun i ymweled a'r cyfryw ar ran yr athrofa yn ddioed. Unwaith yn rhagor, dymunai y Pwyllgor ddychwelyd ei ddiolch- garwch am y ffyddlondeb a'r caredigrwydd a ddangoswyd at y myfyrwyr eleni, fel arfer, gan yr eglwysi a'r tanysgrifwyr, ac erfynir am barhad o'r cyfryw, fel y galluogir y sefydliad i wneyd y gwaith yr ymgymerodd ag of yn effeithiol. Dros y Pwyllgor, Mcdi 14eg, 1883. D. A. GRIFFITH.