Y Tyst a'r Dydd

Y Parch D. Oliver, Treffynon, a alwytl yn nesaf i siarad. Dywcdodd :— Arwyddion ealouogol yu codi o'r sylw urL'Ctny a dclir i ymchwiliadau Ysgrythyrol. Ni fu adeg erioed yn hanes yr Eglwys a mwy o sylw ya cael ei dalu i wybodaeth Feiblaidd na'r adeg bresenol. Hwyraeh hefyd y gellir dywedyd na fu adeg a mwy o ymosod ar y Boibi fel dat_>uddiad oddiwrth Dduw ond y roae yr ymosodiadau hyn yn llawer llai beiddgar nag y buont, ac y maent wedi bod yn aehlysur i ddwyn allan bleidwyr yr Ysgrythyrau i'w haraddifityn fel datgnddiad Daw i ddyn ac i wneuthur ymchwiliadau pollach i natur ac eangder y datgnddiad hwtiw. Y mae gwybodaetb Feiblaidd wedi cyrhaedd y fath safie, fel y mae hyd yn nod anffyddiaeth yn gorfod cydnabod nerth ei hawdur- dod a thystiolaeth y fff ithiau a ddysgir gandd\ Un o'r arwyddion caloriogol i Eglwys Dduw ydyw y svl •• lwm a delir i Air Duw yn y dyddiau presenol. Credwn y deil y Beibl ymchwiliad, ac y mae pob astudiaeth oh-mo ag sydd tL thucdd cangu ein syniadau am y gwirioneddau a ddatguddir ynddo yn worth i'w chcfnogi; ond o'r ochr arall, dj Icm ysgoi pob addysg sydd a tlinedd i wneyd y Beibl yn llai ei werth yn em golwg. Nid ydym heb ofni nad oes tnedd yn ym- chwiliadau duwinyddol a Beiblaidd yr bes bresenol i osod gorinod o bwys ar awdurdod rhesvvm ar drnul divstyru awdurdod y datgnddiad. Y mae yn wir mai Llyfr i'w chwilio ydyw y Beibl, ac y mae y lie amlwg y mae y Beibl yn gael yn llenyddiaetli yr oes yn flchos o lawenydd i Eglwys Dduw, gan y credwn yn ddiysgog yn nerth y gwirionedd a ddysga; eto ni ddylem fod fel yr Atheniaid, yn barhaus yn chwilio am rywbeth newydd, nac ychwaith fel y Phariseaid, yn barod i labyddio pob Stephan sydd yn rhoddi deongliad newydd i ni ar Air Daw ond fel y Bereaid, yn foneddigaidd yn chwilio beunydd a ydyw y petbau hyn felly. Ar un llaw, dy!em ofalu rhag i rJÍ gael ein cylch-a-rwain gan bob awel dysgeidiaeth ac ar y Haw arall, ni ddylem wrthod y goleuni newydd y mae Duw o hyd yn ei ddwyn ar ei Air trwy ymchwiliadau ei bobl. Y mae ymchwili dau Ysgrythyrol y dyddiau diweddaf hyn wedi dacgos i ni yn fwy eglur nag erioed fod y Beibl yn ddatguddiad awdnrdodol o ewyllys yr Arglwydd. Y mae meddwl dyn yn dyheu am hyn. Dyma sydd yn rhoddi nerth mawr i'r Eglwys Babaidd ar fcddyliau dynion. Hona ei bun yn awdurdod teriynol i ddat- guddio ewyllys Duw. Profits* ei hun yn anffaeledig. Mae yr honia :au hyn yn cyfateb i eisieu y mfie dyn ya ei deimlo ond y Beibl ydyw yr awdurdod priodol. At y Gair ac at y dystiolaeth y mie i ni fyncd, ac y mao hawl y Beibl i hyn wedi ei brofi yn fwy amlwg nag erioed gan ymchwiliadau diweddar. Y mae yn wir nad ydyw pawb yn hollol unfarn am natur ysbrydoliaeth y Beibl, ond eydunir i edrych arno gan ysgolheigion blaenaf y byd fel yn cynwys datgnddiad pe.idant a neillduol oddiwrth Dduw, ac fel y cyfryw yn awdurdod terfynol mewn pethau crefyddol, Fel datgudJiad ategir y Beibl gan brofion hanesyddol dignrrisyniol, no yr ydym yn ddyledus mewn modd neillduol i lenydd- iaeth Ysgrythyrol y dyddiau diweddaf hyn am y profion hanesyddol hyny. Y mae yn y Deihl brofion mewnol i apelio yn rymus at feddwl pob un duwiol- frydig. Cynwysft wirioneddau ag sydd yn cyf irfod ag angeniondyfllafnatnr dyn; ond y mae y gwirioneddau hyn yn seiiiedig ar wirioneddau huusyddol. I' r lluaws, ac yn enwedig i'r dosbarth ieuanc, y ma,e y profion hanesyddol-y profion allanol-yn fwy dylan- wadol. Y mae y ffaith o adgyfodiad Crist-y ffaith hanesyddol bwysicaf sydd yn pertliyn i gr. fydd—wedi ei phrofi to a demonstration. Ni ddyiai yr un dyn ieuanc ymfoddloni heb ddedl y profion hyn, a'u trysori yn ei gof, fel y gallo yn hawdd gyfarfod a phob anffyddiwr balch a ddichon ymdrechu siglo ei flydd yn Ngair Duw. Y mae yn wir, er yr boll ymchwiliadau a'r profion cilur a ddygir er profi dvv'yl'oldeb awdurdod y Beibl, fod llawer yn gwrthod credu y gwirioneddau a ddysga; ond nid oes argyhoeddi ar rui nad ydynt yn teimlo dim oddiwrth euogt'wvdd pechod na'r anjen- rheidrwydd am gymod a. Duw. Y rhai sydd yn ymfalcbïo yn eu talentau en hnnain, ac yn gwrthod eydnnbod awdurdod neb ara!l Itywotli,a(,tliu, y ti)ae iaith y Beibl yn rhwym o fod ya annealladwy i'r cyfryw rai; ond i'r meddwl ystyriol sydd yn teimlo pwysigrwydd bywyd—ymwybyddiaeth o'r ffaith o fodolaeth Duw-mor ddymunol ydyw geiriau y Beibl, ac mor galonogol ydyw ei addewidion, ac y mae pob ymchwiliad sydd yn taflu goleuni arno yn ddymunol. Ni ddylai neb ohonom fod yu anhyddysg yn y profion allanol dros wirionedd ein c efydd. Y maent wedi eu dwyn i'n hymyl, ac wedi eu gosod allan mor syml ac eglur, fel y gallo pawb eu deall. Mae y fath oleuni wedi ei daflu ar yr holl bynciau hyn y" ddi, eddar fel y mae yn gywilydd i ni os na.d ydym yn hyddysg yn seilian ein ffydd. Ni fa esboniadacth Y sgrythyrol hery J erioed mor berffaith, fel y mae genym bob mantais i ddeall ystyr geiriau Duw. Nid ydyw yn ddigon i ni ymfoddloni gyda'r [?wirioneddau allanol- nr.nwn trjnad ohonynt. Dymaa'n gwna ni yn ddiysgog ac yn gadarn yn y flydd. Mae perygl mawr i ni wedi y cyfan ddefnyddio y Beibl fel text-hook ljenyddol, O'r ochr arall, ni ddylem ei gyfrif megys dyeithrbeth. Nid yw Gair Dnw vn effeithio fel swyn. Rhaid tori y plisgvn cyn cael y cnewyllyn. llhaid darllen, myfyrio, a gweddo cyn deall y Gair, a rhaid ei ddeall cyn ei gredu, a'i gredu cyn cael lies oddiwrtho. Mae yn achos o lawenydd i Eglwys Dduw fod v tath gynorth- wyou i'w cael i ddeall y Gair yn llenyddiaetli Feiblaidd y dyddiau hyn. Galwyd ar y Parch R. Thomas, Glandwr, yr hwn a gyfeiriodd at Y diwygiad mawr sydd yn n«haniadaeth y cysegr," fel un o'r arwydd- ion mwyafcalonogol. Dywedodd Mr Thomas;- Arwyddion calonog yr ainscroedd yn codi oddiar y sylw arbcuig sydd yn cael ei dalu yn y dyddiau hyn i Ganiadaeth GynulieidfaoL yw yr hyn y dymunwyd urn- om i ddyweyd ychydig eiriau arno yma herldyw. Mae Cymru wedi arfer bod yn nodedig am ei chanu, ac y mae yn dyfod yn fwy nodedig ac enwog y naill flwyddyn ar ol y Hall. Yr ydym yn falch ohomi fel Cymru lan, gwlad y gan ac i'r graddau y mae'n ymddadblygu mewn diwylliant meddyliol a moesol. i'r araddau hyny y mae'n ymgodi yn mhurdeb a pher- eidd-dra ei chan. Yn marn rhai, y mae y sylw mawr a roddir i gerddor'aeth yn ein mysg y dyddiau hyn yn un o'r arwyddion pruddaidd, ac ofnir ein gweled fel cenedl yn ymddadblygu 301 genedl o adar. Cydna- byddwn fod perygl colli golwg ar bobpeth yn yr un peth hwn, a byddai yn dda i ambell un gefio nad t-wy ganu yn unig y bydd byw dyn. Ond nid yw y cerddor yn fwy agored i'r perygl hwn nag ereill fyddo yn byw yn gwbl i ryw un peth neillduol. Mae'n amheus gen- ym, a chymeryd ein cantorion fel dosbarth, a ydynt yn llai byw i gwestiynau pwysig ereill na dynion yn gy- ffredin; ac os goddefir i ni ddyweyd ein profiad yn nglyn a'r bobl y meddwn yr anrhydedd o weinidog- aethu yn eu plith, y mae'n rhaid i ni ddyweyd mai yn mysg y cantorion yr ydym yn cael rhai o'r gwrandawyr mwyaf astud a meddylgar; ohonynt hwy y byddwn yn gweled arolygwr yr Ysgol Sabbothol yn cael rhai o'r athrawon a'r athrawesau goreu a ffyddlonaf ac yn sicr, nid ydynt yn ol i ereill yn eu gofal am yr achos, a'u parodrwydd i gydweithredu yn nygiad yn mlaen waith crefydd yn ci wahHn,,1 ranau, yr hyn i ni sydd yn arwydd galonogol. Yn mysfr yr arwyddion calonogol sydd yn codi o'r cyfeiriad hwn, g-ellir nodi—1. Y llafur a gymerwyd ac a gymerir gan ein prif gerddorion er perffeithio a chyfoethogi cerddoriaeth gysegredig.- Hyd yn gymharol ddiweddar, nid oedd ein cerddoriaeth gysegredig ond prin, cyfyng, ae anmherffaith. Cofia rhai yn dda am adeg y newyn—nid newyn am fara- ond am d6nau ac anthemau priodol i'w harfer yn y gwasanaeth crefyddol. Teithiai ambell hen gerddor yn mheli er dyfod o hyd i ambell i d6n newydd, ac os Ilwyddai, dychwelai adref tan ganu fel un wedi cael ysglyfaeth lawer. Ond y mae genym erbyn hcddyw y fath doraeth amrywiol o gerddoriaeth bur a nieluaber, fel mai yr anhawsder yw dethol o'r cyflawnder sydd ger ein bron. Y mae enwau rhai sydd wedi gadael y ddaear, ac ereill sydd yn aros yn ein mysg hyd heddyw, yn ymgynyg i'n meddwl y teimlwn yn ddiolchgar i'r Arglwydd am eu donio mor helaeth, a'u tueddu i gysegru eu talontau cerddorol ar allor cretydd eu gwlad; ac os nad ydym yn camgymeryd arwyddion yr amserau, y mae swn traed ereill yn d'od i gario y gwaith yn mlaen i fwy o berfEeithrwydd eto. 2. Y dyddordeb cynyddol a deimla ein cantorion yn nghaniadaeth y cysegr.-Dichon yr amheuir hyn gan rai, oblegid ofnir a chwynir yn ami fod yr eisteddfod a'r cyngerdd yn bwyta i fyny amser, nerth, ac ysbryd ein cantorion. Cydnabyddwn fod hyn yn wirionedd galarus am rai, mewn ambell i arda), ac ar ryw adegan ond nid ydym yn barod i gydnabod ei fod yn wirio,edd cyflfredino'. Os cymerir golwg deg ac eang ar y mater, ceir fod mwyafrif mawr ein cantorion yn dwyn ar- wyddion amlwg o ddyddor-eb dwt'n a chynyduel yn nghaniadaeth y cysegr, ac nid ychydig- o atnser a llafur a roddant er ei berffeithio a'i ddyrchafu ac os oes rhai i'w cael mor fyr eu dynoliaeth, ac mor amddifad o wir fawredd fol y mae'n rhaid iddynt gael eti codi i lwyfan eistsddfod neu gyngerdd cyn yr agorant eu geneuau, ychydig yw en rhif, ac y maent yn fwy o wrthddrychau i dosturio wrthynt na dim arall. Hyd yr ydym wedi sylwi, y rhai sydd yn ga!lu ymddangos i'r fantais oreu yn mhrif-wyliau cerddorol ein gwlad sydd hefyd yn gallu ymdaflu yn fwyaf calonug a di- rodres i ganu syml y cvfarfod gweddi a'r Ysgol Sab- bothol. 3. Yr ymdrech awneir ynein cynutleidfaoedd er ymgydnabyddu Cuj elfenau cerddoriaeth. Gan fod Duw yn gorohymyn i bawb ganu," meddai y President Edwards gynt, 1. fe ddyiai pawb wneyd cyd- wybod i ddy^tru ciLU, gan na.d yw yn bosibl canu yn weddaidd heb hyny." Yn mysg ein cynulleidfaoedd Cymreig, y mae hyny yn cr.el ei wneyd yn y dyddiau hyn i nid dan helaethach nag y bu a thrwy gyfrwng cyfundrefn werthfawr y TonicSol-fta,y mae'n anhawdd myned unrhyw gyrilllleiMa yn awr na eheir yno rai yn modru darllen cerddoriaeth syml yn rhwydd ar yr olwg gyntaf. Onid yw hyn yn arwydd er dHioni ? Ac os yw ein canu cynulloidfaol dipyn yn oer a deddfol, onid yw hyny mewn than yn cofti oddiar y ffaith nad yw cin c-uulleidfaoedd eto ddim wedi meistroli y gelf- yddyd fel ag i adu ymgodi uwchlaw iddi? Goddefer am ychydig, ae fega yr ysbryd a'r teimlad lawer mwy o chwareu teg" i ymdrladblygu ynddo ae nid ydym yn amhea nad ydym ar drothwy cyfnoi gogoneddusach yn hanes ein c'lliadaeth gynullcidfaol na dim welwyd yn Nghymru eto. Adgolir ni yn ami o'r hen ganu, a chanu yr hen bobl, ac y mae'n rhaid i ni_ Ktedu fod nerth ac arddercbogrwydd yn perthyn iddo cyn y caws^i ei gofio cyhyd, a'i deimlo mor hir; ond ai tybed y daliai i'w gymharu a chanu y dyddiiu hyn, pe ceid yr un nerthoedd ysbrydol i weithio arno P Mor wahanol yw y gwanwyn a'r haf yn y irerddi a'r meusydd gwr- teth ;edig rhagor yn yr anialwch gwyllt a'r meusydd anwrteithiedig Dyddiau y digaregi, yr arlot.si, y gwrteithio, a'r plarm ydyw w&di ac yn parhan i fod ar ein caniadaeth gysegredig i raddau pell; ond y mae y gwanwyn a'r haf yn dyfod, ac y mae yr adeg yn ytnyl pan y gellir dyweyd, Canys wele y gauaf aetli heibio, y gwlaw a basiodd, ac a aethant ymaith. Gwelwyd blodau ar y dda ar, daeili amser i'r adar ganu, clywyd llais y durtur yn y wlad." 4. Y lie arnhvg rydd yr eglwysi yn gyffredin y dyd.diau hyn i'r canu yn y givasanaelh cyhoeddus. Yr ydys yn ei chofio yn wahanol. Boldlonid yn ami ar ryw f:¡th o ganu, ac mewn ambell i gyfarfod heb un math. Rhoddid penill albn i'IV gana ar ddochr"1l Y !!w;¡s:lIlaeLh i aro" y bohl i m :\vu, ac ar ei divvedd er rhoddi mantais iddynt iyned allan ac nid ydyw yn s'cr na fuasai yn drosedd an- faddeuol pe rhoddasid allan fwy nag un penill ar y tro. Mae yn dra gwahanol yn awr, a thueddir ni i feddwl weithiau fod ambell i gynulleidfa yn rhedeg i'r eithaf- ion arall trwy ganu rhestr faith o benillion pan na byddo hwyl na hamdden i ganu mwy nag un penill. Byddai yn dda genym weled mwy o ryddid yn cael ei arfer yn hyn. Alocid byii,,ig, y mae'ii arwydd or (laioni fod yr cglwysi wedi dyfod i roddi lie mwy anrhydeddus i'r maw I, ac y mae yntau yn sier o dalu yn anrhydedd- us am ei le. Mae gwaith yr eglwysi yn dyfod i bwr- casn a gworthfawrogi offerynau cerdd i ni yn arwydd galonogol. Onid eiddo yr eglwys ydynt? "Y mae pobpeth yn eiddoch chwi." Tra nad ydym yn creda mewn troi ein haddoldai yn music halls, a'r gwasan- aeth crefyddol yo gyngerdd, yr ydym yn credu mewn gwneyd y gwasanaeth yn gyfryw mewn nerth, cyfan- rwydd, a phrydferthweh, fe) na theimla ein hienenctyd yr awydd lieiaf mewn mynad i unman arall i chwilio am ei ragorach. Pan y mae gan yr cglwys y fath destynau i ganu am danynt, y fath Waredwr i'w glod- fori, a'r fath ddyfodol gogonoddus i edrych yn mlaen iddo, ouid arwydd dda ei gweled vn tynu ei thelynau oddiar yr helyg, ac yn cyweirio ei thanau F Mae'r adeg ger llaw pan y— Daw'r hon delynau adref, Fu'n crogi ar y coed, I ganu i'r Hwn fu farw 'N fwy peraidd nag erioed." Y Parch D. Jones, B.A., Abertawy, a alwodd sylw at yr Ysbryd Cenadol yn gartrefol a tbramor sydd yn yr Eglwysi fel un o'r arwydd- ion mwyaf gobeithiol." Dywedodd ;— Mai amser ae amseroedd, a chyfanswm yr atnser- oedd wna i fyny amser. Darnodiad un o amser oedd, ynys ar gefnfor tragywyddoldeb. Fel y mae mynydd- oedd a chymoedd, bryniau a dyffrynoedd, yn cyfan- soddi ynys, felly y gwneir i fyny amser gan oesau, cyfnodau, nen amseroedd, a hynodir gan nodweddion arbenig. Mae amrywiaeth yn yr amseroedd, a gallu gwerthfawr yw y galla hwnw feddai meibion Issachat- i ddeall yr amseroedd, i wybod both a ddyiai Israel wnenthur. Wrth edrych ar arwyddion yr amseroedd presenol, myn rhai mai y peth ddylai Israel ei wneu- thur yw, rhodio yn wynebdrist, euro dwyfron yn alarus, ymwisgo mewn sachlian, a bwrw lludw ar eu penau, gan ofyn, Paham y bu y dyddiau o'r blaen yn well na'r dyddiau hyn P" Dian fod llawer o beth an yn nodweddu y dyddiau hyn y mae gan Seion achos cyfrcithlon i gwyno a galarn o'u plegid, ond y mae llawer o bethau hefyd y gall gymeryd cysur o'u plegid. Nid yr ysbTwyr llwfr a dorasant eu calon wrth weled y ccwri a feddianasant y wlad, ond Caleb n Josua yr ocdd.y grawnsypiau wedi llenwi eu calonau a gwroldeb oodd yn gfllu dyweyd "awn a meddiauwn y wlad." Onid oes ryw rawnsypiau yn arwyddion yr amseroedd hyn y gnU yr eglwys gymeryd calon oddiwrthynt. a myned rhagddi yn wrol, penderfynol, a siriol, fel llu banerog. Credwyt fod, ac yn yr olwg arnynt y dylaiyr eglwys Yn lie cwyno, seinio can." Onid ydym yn gweled y gwahanol adranau o fyddin yr Oen yn Ylll- wasgu at eu gilydd yn fwy nag yn nyddiau ein tadau. Os oes ychydig wahaniaeth yn ffurf y b'nerau a'r ar- ysgrifau sydd atnynt, y maent oil o'runlliw. Mae nerth gwasgarog y fyddin yn raddol yn cael ei ganol- bwyntio, tra y mae byddin y gelyn mor wasgarog ag erioed. Cydgyfarlyddant i ymgynghori, gweddio, a phregethu ac ar eu huchelwyliau blynyddol, deuant yn ddigon hyf at eu gilydd i ysgwyd dwylaw a llongy- farch eu gilydd teimlodd hyd yn nod yr Eglwyswyr fod ganddynt running powers i Undeb Cynulleidfaol Lloegr a Chymru yn Bristol. Onid yw yn achos calondid i ni fod y Weddi Gyfryngol yn raddol gael ei chyflawai, Fel y byddont oil yn un." Ni fu erioed y fath beirianwaith a'r fath weithgarwch anianyddol a materol gyda chrofydil ag yn y dyddiau hyn. Byddai cytrif yr holl gymdeithasau crefyddol, o'r Feibl Gyni- deithas i lawr, a'r holl gyfundrefnan crefyddol, o gyfundrefn y Cathedral hyd at y Salvation Army sydd ar waith, yn gamp i unrhyw ddyn. Ni fu yn hanes y byd gynifer o beirianau o wahanol ffurfiau, a'r oil ohonynt a'n hamcan i ddwyn y byd at y Gware Iwr ag sydd y dyddiau hyn. Braidd na ddywedem wrth ddyfais dyn yn y cyfeiriad hwn, Digon bellach, atal dy law. Gyda'r fath In o beirianau, beth ddylai Israel ei wneuthur, ai nid codi ei lief at Dduw a llerain, 0 anadl tyred." A phan geir yr anadi Dwyfol i weithio, drwy yr holl beirianau hyn, ceir gweled y meibion yn dyfod o bell, a'r merched o eithaf y ddaear. Cymerwn gysur, mae'r byd yn gwella byth or dydd Calfaria. Galwyd yn nesaf ar y Parch Owen Evans, Llundain, yr hwn a ddywedodd Mae fy meddwl i yn cael ei dueddu i anturio dyweyd gair nen ddau ar Lais yr amseroedd at wylwyr Israel. Mae gwylwyr Israel yn golygn y rhai sydd a gofal yr achos yn benat' arnyr t, megys psnau teuluoedd crefyddol, athrawon yr Ysf.olion S bbottio], diaconiaid yr c Iwysi, ac yn enwedig gweinidogion y Gair. Mae ein sefyllfa fel gwyliedvddion yn bwysig, a'n cyfnfol- deb yn fawr, oblegid yr ydym wedi em gosed i wylm, ni;! dros Ivddianau dynion, na turos iechyd dynion, orid i wylio dros en heneidiau, a hyny megvs rhai a lydd raid i ni roddi cyfrif, a rhoddi cyfi'if, Jiid ain ein heneidiau ein hunain yn uniy, ond am oneidiau y rhai sydd wedi eu hymddiried dan ein gofal hefyd. Os «ofynir beth yw llais yr amseroedd atom nt lei gwylwyr Israel, yr wyf yn teimlo y gellir ateb a dyweyd eu bod,