Y Tyst a'r Dydd

AT EIN GOHEBWYR. MewnLlaiv.—J.W.,Trehafod—Salem, Llanymdiiyfri— Penvgroes—Trcharrls—Caerfyrddin—Troedyrbiw— Ar Ben y Twr—Gwaelod Gwlad Myrddin—Cyfar- fod Chwarterol lIIynwy Titus Lhvyd D'yffryn Clcddau Pacnolog- Crugybau—Aberaerou—Cyfar- fodydd, &r.

YE WYTHNOS. Mewn gwledd yn Liverpool y dydd arall, cymerai Arglwydd Hartington olwg galon- ogol, ar y cyfan, ar swm a natur y gwaith gyflawnwyd yn y Senedd y Tymhor di- weddaf. Cwynai yn ddirfawr ar yr arferiad oedd ar gynydd yn mysg dosbarth or ael- odau i boeni y Llywodraeth ac i rwystro gwaith trwy ofyn peth dirfawr o gwestiynau bob dydd ar faterion dibwys, ac yn neillduol yn nglyn a'n cysylltiadau tramor. Cymerid mautais ar bob dygwyddiad a welid yn y papyrau newyddion i holi am fanylion ac i godi dadl. Honai y dylesid gadael pethau folly yn nwylaw y Llywodraeth, v rhai o angenrheidrwydd a wyddent y manylion yn well na gohebwyr y papyrau. Gan gyfeirio at ymddygiad Ffrainc yn Madagascar, add- cfai fod cymeryd Mr Shaw i'r ddalfa yn wcithred a thuedd naturiol" ynddi i gyffroi teimlad y wlad hon. Ar yr un pryd nid oedd yn ei ystyried yn ddigon o reswm dros i ni fyned i gweryl a Ffrainc cyn cael esbon- iad ganddi ar yr amgylchiadau. Ac nid oedd ychwaith yn gweled fod gollyngdod Mr Shaw yn penderfynu -pob peth yr oedd ganyLlywodraetbachos i gwyno o'i her- wydd, a bawl i ofyn am eglurbad boddhaol arno gan Lywodraeth Ffrainc. Ond cwynai fod y cwestiynau a ofynid, a'r sylwadau min- iog a wneid gan rai o'r aelodau, yn rhwystr i ymdriniaetb deg a phwyllog rhwng y ddwy Lywodraeth, y byddai rhyfel rhyngddynt yn beth ofnadwy i feddwl am dano. Nid oedd efe yn ofai na allesid gwastadhau pethau yn Madagascar yn ddidramgwydd, ond bod yn bwyllog. Mae nifer y marwolaethau dyddiol o'r cholera yn yr Aipht wedi dyfod i lawr i wyth neu naw y dydd yn Alexandria. Yn wyneb y sefyllfa hyn ar betliau y mae y ineddygon a anfonwyd allan o Loegr ar eu lfordd adrefond tri, y rhai a arosant am ychydig yn mhellach rhag iddo dori allan o'r ncwydd. Ar ddydd ffair mewn lie o'r enw Irklejervo, yn Germany, cymerodd tua mil o'r trigolion fantais ar yr achlysur i wneyd ymosodiad ar yr Iuddewou. Am oddeutu pedair awr yr oedd yr awdurdodau yn gwbl aualluog i wneyd dim liyd nes y daeth nifer o filwyr i'r lie. Triniwyd yr Iuddewou yn arw.

Y COLEG GOGLEDDOL. N ID ydym wedi ymyraeth ond ychydig ag achos y Brifysgol Ogleddol o'r dechreuad. lIlao y symudia-d wedi cymeryd ffurf anfodd- haol gan lawer, er nad ydynt wedi amlygu byny, rhag mewn un modd ddrygu yr amcan. Yr ydym o'r cychwyniad yn credu mai gwell fuasai i'r Dirprwywyr gymerad- wyo fod un Brifysgol i gael ei sefydlu i holl Gymru. Buasai hyny yn ateb yn gyflawn i holl angenion ein gwlad. Ysgolion canol- radclol yw ein hangen mwyaf yn union- gyrchol, a buasai un Brifysgol i'r holl Dywysogaeth yn ddigon, o leiaf, dros y gen- edlaeth bresenol. A chan fod Prifysgol Aberystwyth eisoes wedi ei sefydlu, a thy eang, a llyfrgcll helaeth, a gwaddol da at ei t, gwasanaetb a'i fod, yn ddiau, pan gymerir pobpetk i ystyriaeth, wedi troi allan yn llwyddianus, gwell fuasai gwneyd y goreu ohoni a chyda gwaddol ychwanegol, hawdd iawn fuasai ychwanegu at ei heffeithiolaeth. Ond pa fodd bynag, nid felly y barnai y Dirprwywyr, a chymeradwyant fod dau Goleg i gael eu sefydlu, un i'r De, ac un i'r Gogledd; ac enwant Abertawy neu Gaer- dydd fel lie y Coleg Deheuol, a Cbaernarfon neu Fangor fel lie y Coleg Gogleddol, os na foddlonai y Gogleddwyr i gymeryd Aber- ystwyth fel lie y Coleg Gogleddol. Dygodd hyn ar unwaith eIfen o anghydwelediad a chystadleuaeth i mewn. Buasai yn llawer gwell i'r Dirprwywyr eu bunain benderfynu ar y -lleoedd, yn hytrach na thaflu byny ar arall. Yr oeddynt yn llawer cymbwysach i wneyd hyny na neb arall, a derbyniasid eu dyfarniad gyda llawer mwy o foddlonrwydd. Gwyddent amgylcbiadau pob lie, ac y mae rbai ohonynt yn deall Cymru yn dda. Nid ydym mewn un modd am awgrymu nad oedd y boneddwyr anrhydeddus i'r rhai yr ymddiriedwyd dyfarnu yn hollol anmhleid- iol, ac uwchlaw unrhyw ddylanwad personol arnynt, ond estroniaid i ni oeddynt, bob ddeall ein neillduolion ceuedlaethol, ac heb allu myned i mewn i lawer o bothall yr ocdcl yn wir angenrheidiol i'r neb a ymgymerai a phenderfynu mater mor bwysig allu myned i mewn iddynt. Cyfyngwyd y gystadleu- aeth yn y De rhwng Abertawy a Chaer- dydd. Gwyr pawb fod Caerdydd yn dref bwysig, ac wedi cynyddu gyda chyflymder aruthrol yn ystod y chwarter canrif diwedd- af, ac yn cynyddu yn barhaus. Mae ynddi ddynion anturiaethus, ac o ysbryd cyboedd- us, a dangosasant byny yn amI wg yn yr amgylcbiad hwn trwy eu parodrwydd i ddal ar y cyfle oedd wedi ei roddi iddynt. Ond y mae y lie ar derfyn cithaf y De, ac er fod poblogaeth ddirfawr o fewn ugain milltir iddo, eto pe gadawsid y peth i farn ddidu- edd mwyafrif pobl y De, v mae yn sicr genym mai ar Abertawy y disgynasid fel y lie mwyaf canolog i Ddeheudir Cymru. Nid oes ynom bleidgcirwch i'r naill le mwy na'r llall, a phe na buasai y Coleg i fod ond i un o'r ddau Ie, nid ydyui yu aniheu nad Caer- dydd ddylasai gael y ilaenoriaeth ond yn ddiau os Coleg i holl Ddeheudir Cymru ydyw i fod, o Dyddewi i Lanandras, ac o Aberystwyth i Gaerdydd, Did ydym yn petruso dyweyd mai yn Abertawy y dylasai fod. Gwyddotn fod y pwnc wedi ei bender- fyou, ac mai ofer yw dadl wedi barn, ac y clylai pob drwgdeimlad bellach gael ei aughofio, a phawb i gydweithio, ond yr ydym yn dyweyd hyn er dangos nad yw dysgeidiaeth, ac anmhleidgarwch o'r fath buraf yn ddigon o gymhwysder i bender- fynu mater o'r fath. Mac rbyw leoedd yr ydym trwy ryw reddf wedi m yned i cdrych arnynt fel prif leoedd ein gwlad. Taflwyd y Gogledd i ddyrysweb llawer mwy trwy y dull yma o wcitbrcdu. Galwyd cynadledd yn Nghaer i beuderfynu yn nghylch lie y Coleg yn y Gogledd. Nis gwyddom trwy z' ba awdurdod, ond gwyddom na alwyd erioed gynadledd mwy anghyfansoddiadol, ac ni 4 pbasiwyd penderfyniad erioed gyda mwy o fyrbwylldra. Yr oedd yiio bersonau yn cymeryd rhan flaenllaw yn y gweithrediadau na wnaethant ddim erioed o blaid y Brif- ysgol yn Ngbymru yn ystod yr holl flynydd- oedd y bu yn ymdrech galed ami; a dynion y gwyddis eu bod yn llawn eiddigedd a z;1 drwgdeimlad, a bod yn dda ganddynt gael 11 y cvfle hwnw i ollwng eu drwg ysbryd allan. Taflwyd Aberystwyth allan o'r gystadleu- aeth yn y modd mwyaf diseremoni. Mae y weitbred bono wedi peri anfoddlonrwjdd dyfnach a mwy cyffredinol nag y mae y rhai a gymerodd ran yncldi erioed wedi meddwl. Nid ydym yn meddwl y gwnaeth- ai Aberystwyth y tro yn barhaol fel lie y Coleg Gogleddol; ond ni buasai gadael y mater i gael ei gyflwyno i gyflafareddwyr, ond y peth lleiaf a allesid wneyd, gan fod y Dirprwywyr wedi enwi Aberystwyth, Caer- narfon, a Bangor, ac yna gadael cyfrifoldeb y dyfarniad ar y Cyflafareddwyr. Os oes rbaid gwneyd gweithred galed ac anbawdd ei dyoddef, gwneler hi mor esmwyth a ,I zn thyner ag y gellir. Gall pawb wybod mai chwerw iawn i deimlad Cyngor Coleg Aber- ystwyth fuasai i'r dyfarniad droi yn eu her- byn ar ol iddynt gael cyfle i osod eu liachos yn llawn ger bron barnwyr diduedd ond yr oedd cael eu bwrw beibio yn ddiseremoni trwy bleidlais fyrbwyll, cyfarfod nad oes neb yn deall ei gyfansoddiad, dan arweiniad dynion eiddigus a chenfigenus, nid yn unig yn anghyfiawnder, ond yn greulondeb. Gyda hyny dyma baid o leoedd yn hawlio y Coleg—lleoedd na feddyliodd y Dirprwy- wyr erioed am gymeradwyo yr un ohonynt., a lleoedd na feddyliodd neb tuallan i'r lle- oedd eu bunain am danynt. Daeth budd- ia.nau lleol i gael eu kystyried, ac nid lies cyffredinol. Pe buasai y Dirprwywyr eu hunain wedi penderfynu y mater arbedasid yr boll drafferth. Taflodcl y Cyflafareddwyr nifer o leoedd dros y bwrdd, ond ymddang- osodcl cynrychiolwyr saith o leoedd ger eu bron i ddadleu eu hawliau. Mac adroddiad cyflawn o'r cwbl yn awr o'n blaen. Gwnaeth pob un y goreu oedd yn bosibl iddo o'r achos a ymddiriedwyd i'w ofal. Perygl rhai ohonynt oedd gorweithio eu bacbos i'w niwed eu hunain. Gallesid meddwl ar rai ohonynt na wyddent ond ychydig am gys- tudd ac afiechyd, ac nad oedd angeu ond ymwelydd dyeitbriol iawn a'u terfynau. Gwnai y lleoedd mwyaf Cymreig ymgais galed i brofi eu hunain yn Seisonigaidd, a Z, gwnai y lleoedd mwyaf Seisonigaidd ymgais llawn mor galed i brofi eu hunain yn Gymreig. Y ddau achos cryfaf, i'n tyb ni, yw yr eiddo Bangor a Chaernarfon, ac o'r ddau yna, yr olaf oedd yn ein cario fwyaf; ac yr ydym yn dyweyd byny yn auuibynol ar kyawdledd Mr HERBEE FVANS wrtb ei ddadleu, yr hwn sydd yu amlwg yn ffrydio allan yn yr adroddiad. Gwnaeth Mr JOHN ROBERTS case cryf dros Fangor, a phur deg ar y cyfan, heb ddyweyd dim yn sarhaus am ytrefyddereilloeddyn cydymgeisio, er ei fod yn gorfod gwneyd amddiffyniad oblegid y gwrthwynebiad uniongyrchol oedd wedi ei ddangos i Fangor. Yr oedd y cyfleusterau addysgol sydd eisoes yn Mangor yn ddadl gref ganddo, ac amlwg iawn oedd fod bono yn cario gyda'r Cyflafareddwyr; a thueddir r, ni i feddwl mai dyna yn fwy na dim arall yn y diwedd a drodd y dyfarniad yn ei ffafr. Gwnaeth Mr IIEIIBEE EVANS y ease goreu oedd yu bosibl dros Gaernarfon. Buont yn ffodus yu eu cynrychiolydd. Nis gallesid ei ymddiricd mewn gwcll dwylaw ac os na throdd y dyfarniad o'u tu, nid o unrhyw ddhTyg yn eu dadleuydd y ba hyny. Pc buusent yn llwyddo ynllaw rbywun, buasent yu llwyddo yn ei law ef. Dywedodd bob