Y Goleuad

COFFA HENAFGWR, Yr wytlmos lion rhoddaf v colofuau hyn i'r ysgrif a ganlyn am ?a o flaenoriaid hynaf a rnwyaf adnabyddus y Cyfundeb, ao un o syl- abyddii,,iiii o sl,j- -0- MR. EDWARD GRIFFITH, U.K., DOLGELLAU. Nos Wener diweddaf, oed, bu farw y gwr anwyl ac adnabyddus uchod, yn ei breswylfod, Coedoymer, Dolgellau. Ni raid dweyd pnvy ydoedd, i neb o ddarllenwyr y Goleuad, gan ei fod yn un o'r lleygwyr mwyafadnabyddusynyCyfundeb. Yn ei symudiad y mae "the last- of the harons" wedi mvnd. E-fe oedd yr olaf o'r to' enwog o flaen- oriaid a roddockl Dnw i'r Corff yn rhan olaf y 19eg ganrif. Oaf odd ychydig ohonynt fyvVi i weld gwnwr y ganrif newydd, ond wedi sy- u-iiicliad Mr. "Peter Roberts, Llanelwy, Mr. Griffith yn unig oedd yn aros; ac yr oedd vntau ers tro wedi vmddeol oddiwrth feichiau tryxriaf y cyfrifoldeb a fu ar ei ysgwyddau via mlvnyddoedd ei nerth. Olyniaeth odidog yw olyniaeth blaenorittid y Cyfundeb; nid llai felly na'r eiddo ei bre- getrnvyr. O'i gychwyniad, y mae'r Cyfundeb wedi ei fendithio a. tho ar ol to o broffwydl ac J athrawon; o angylion y pulpud ac o angyli^ op Y set fawr; ac nis gwyddora faint ein dyled "rriddynt nac i Berchen y gwaith am eu rhoddi inni, Kid oes hamdden na, gofod heddyw i geisio elfenim nodweddion y to o flaenoriaid a. gynrychiolid mor gyflawn gan Mr. Griffith. j: Qigon fydd cyffwrdd a rhai o'r nodweddion hvnny wrth nodi rhai o'i nodweddion personol d. Gwyr oeddynt a ddaethant yn arweinwyr nc a wnaethant le iddynt eu hunain mewn byd. ac eglwys; ond a roisant eu goreu i'r eglwys a'r ail le i'r byd. "Yn y babellgy(b'r arüh," y bu eu trigfan a'u hyfrydwch pennaf; a. phan y gwasanaethent mewn cylchoedd ereill, gwnaent hynny fel pe yng nghyntedd y cen- iiedloedd; ac yn. ccfio fod y cyntedd da-n yr unto a'r cysegr sancteiddiolaf. Pe y caniatai gofod i.draethu oes Mr. Gri- filth, gellid gwneud hynny, yn ddyddorol iawn, yn ei eiriau ef ei hun. Ysgrifenodd rai pen- odau 0 hunan-gofiant i'r "Geninen" rhyw wyth mlynedd yn ol, ac y mae penodau boreu ei'-oes yn darllen fel rhamant. Dyara ychydig o'r i'feithiau a rydd am dano ei hun:—Ganed of yn yr Abermaw, yn Ionawr 1832; ond sy- Tiiiidcdcl ei rieniyn fuan i Ddolgellau, i gadw'r "Crown," ac wedi hynny i gadw hen westy parchus yr "Angel." Ni chafodd lawer o fanteision addysg; ond ysbrydolodd yr athraw, Daniel Evans, ef i ddarllen a. meddwl. Bnwa. Mr. Griffith ei brif lyfrau pan yn ddyn ieuanc,—" Y Traethodydd," o'i ddech- reu yn 1845; "Y Drysorfa," "Geiriadur Charles," "Y Beibl Darluniadol," "Y Gwydd- oniadur," "Institutes" Dr. Ohalmers;, llawer i, diwinyddion; Hodge; Foster-ei "De- cision of Character," ei "Lectures," &c. Am yr olaf dywed, "Yr wyf yn fwy rhwymedig i John Foster na, neb ymron am ysbrydoli y dymer i allu dal eymundeb. ysbrydol wrth fyned drwy wahanol amgylchiadau hywyd." rreifl y frawddeg uchod ffrwd o oleum ar fywyd Mr. Griffith fel yr adwaenem ef. Ond y cyweirnod ymhellach yn ol na, hyd yn oed hyn; a rhaid ei fod wedi ei daro yn gynar iawn ar ei oes. Gan nad oedd ei riem "yn dwyn nernawr zel dros egwyddorion yr Ym- neilltuwyr" dechreuodd. yn blentyn fynychu'r Eglwys Wladol; ond daeth ymofynwyr o Ys- golSlll Salem heibio, ac-er iddo lawer g^vaith .ymguddio rhagddynt, daliwyd ef o'r diwedd ac aeth gyda hwy. Daeth y Symudiad Dir- westol heibio, a sefydlwyd cor dirwestol yn Salem. Ffurfiwyd cor gwrth-ddirwestol yn y dref, i ddysgu a. chanu caneuon digrifol i ddi- frio'r dirwestwyr. Penderfynodd ef, fel aelod tevrngar o Ysgol Sul Salem gadw'n bur iddi ac ymuno &'r cor dirwestol; ond pan gynyg- iodd ei hun, gwTtliodwyd ef trwy fwya'frif "am ei -fod yn fab ty tafarn." Profedigaeth fawr fii hyn iddo; ac wrth. weld ei helynt, aeth Dewl Wnion i eiriol ar ei ran, a derbyniwyd ef i'r cor. Dyma ddywed ef ei hun wrth adrodd ac adolygu'r amgylchiad, "lfa ddywedir fod 'crisis' yn cyfarfod ym mywyd pawb ar ryw adeg neu gilydd; mae yn sicr genyf mai dyma 'crisis' mawr fy mywyd i-cael rhoddi fy syl- faen [ lawLa chychwyn fy mywyd yn ddir- westwr; i hyn y byddaf yn priodoli llawer o'r llwyddiant sydd wedi fy nilyn ar hyd fy oes." II. Dwg y gair diweddaf ni a.t y ffaith i Mr. GrifTitti fod yn wr llwyddianus iawn ar hyd ei oes. Trwy ei ymdrechion ei hun a, thnvy wenau Eihagluniaeth llwyddodd yn ei am- gylchiadau, a galluogwyd ef i ymneilltuo oddi- wrth ofalon masnach yn ddigon cynar iddo allu rhoddi oes dda yn gyfangwbl i wasan- aethu ei wlad a.'i eglwys. Gwelir ei fod yn llawn ymwybodol fod ei lwydd tymhorol a'i sylfeini yn y moesol a'r ysbrydol. Mewn tawelwch a thangnefedd heddychol y gwelsom ni ef gyntaf; a hawdd fuasai inni dynu'r cas- gliad mai afon lefn yn symud trwy ddoldir gwastad a, fn ei fywyd ar ei hyd. Ond rhydd y darlun a dynodd ef ei hun o foreu ei oes olwg arall arno,—fel gornestwr pybyr yn ym- ladd ei ran yn erbyn anawst-erau'r byd. Tangnefedd wedi ei ennill trwy ymdrech deg oedd y tangnefedd; a thu ol ac odditan y wyneb hardd a'r wen hawddgar yr oedd cyf- uniad o nerth ewyllys ac o nerth ffydd na cheir yn fvnycli ei gyffelyb. Dichon y byddai'n ormodiaith inni ddweyd ei fod "yn credu pob dim"; end gallwn ddweyd ei fod yn gobeithio pob dim." Cred- wn mai efe oedd y Gobeithiolwr (Optimist) mwyaf a welsom erioed; ac yr oedd ei obaifch yn seiliedig ar y ffydd yr ydym eisoes wedi son am dani. Credai yn Nuw ac yn ei lywodraeth foesol ar y byd. Gwelir hyn yn ei waith yn cysylltu llwyddiant bydol a llwyddiant ys- brydol, neu fel y clywsom ef yn ei osod allan lower gwaith, a. "bendith y Brenin Mawr." Un o erthyglau sylfaenol ei ffilosoffi am fywyd oedd fod Duw yn gwobrwyo ffyddlondeb i'w achos yn y byd sydd yr awr hon; a bod Ty o heeled om fyth yn cael ei dalu am ei ofal am arch Duw. Diau fod y prawf a gafodd ynei fywyd ei hun o gywirdeb yr athrawiaeth yma wedi gloewi ei obaith ac wedi sirioli ei lioll fywyd. Ni chollai ei hyder yng nghanol yr amgylchiadau iywyllaf; ac nis anghofiwn ei wen siriol a'i brofiadau melus yn ystod afiech- yd maith ei anwyl briod, ac ar ei symudiki o'r byd. Er ei adael yn unig yn ei henaint, gellid yn ba:wdd weld nad oedd ef yn'unig. Edrychai lawer yn ol, a gallai ail-fyw'r gor- ITenol cystal a neb ai welsom; ond edrychai ymlaen yn llawer mwy wedi'r ysgariad uchod, a sylweddolai'r aduniad tragwyddol yn fyw iawn. Yr oedd yn un o'r rhai pennaf ymysg apostolion gobaith. Dyma, ddirgelwch mawr ei lawenydd a'i fwynhad Ûi fywyd. Anfynych y gwelwyd neb a, yfodd yn helaethach o afon hyfrydwch bywyd; a diodwyd ef a'i dyfroedd hyd y di- wedd. Cymerai ddyddordeb ymhob agwedd bron ar fywyd. Darllenai lawer, chwiliai allan hanes y gorffenol; sylwai ar fywyd yn ei wahanol agwedclau o'i amgylch, ac ymbles- erai mewn gwrando ar ac adrodd unrhyw beth gwerth son am dano. Ac er mai ym myd crefydd yr oedd ei brif gylchdro, atdynid ef gap. hanes ahynafiaethau o bob math, pa, un bynag ai ynglyn âchymeriadau unigol neu deuluoedd ai ynte ynglyn a symudiadau cym- deithasol a gwladol. Gallai bob amser greu awyrgylch hyfryd o'i amgylch; yn wir nis gallai lai; yr oedd ei bresenoldeb ynddo ei hun yn gwneud hynny; ao nid oedd ei wen a/i ddull cartrefol a hapus o anerch yn gwneud dim ond ysgafnha"u'r awyr yn fwy drachefn. Hyd yn ddiweddar iawn ceid ganddo nos- waith yn fynych yn' y Gymdeithaa Lenyddol neu arall,-pryd y traethai ar rai o gyfnodau'r gor ffena^r-wi ^itdech reuad yr achos yn Salem neu yn y Sir; neu gyfnod y Orynwyr yn y cylch, neu rhyw agwedd eangach ar hanes y fro a'r Sir. Swynai bawb gyda'i ddawn rwydd a'i gyffyrddiadau hapus, a synai'r gyn- ulleidfa at ei ystor o wybodaeth ae at ei ddawn yn ei chyfranu. Yr oedd ei gof mor llawn o'r trysorau livn fel na, byddai raid iddo byth baratoi yn uniongyrchol ar gyfer ei ddarlith; ao nid anfynych y gwelsom ef yn cychwyn ar lwybr arbennig, ond yn yr adwy gyntai yn troi ohono i faes hollol newydd, i beidio dych- wel mwy—y noson honno o leiaf. Pa hvybr bynnag a deithiai, gallai gadw'r gynulleidfa wrth ei bodd ar hyd y ffordd. III. Ond nis gallwn ei ddilyn i wahanol gyfeir- iadau; a rhaid inni gyfyngu ein sylwadau pellach i'r hyn a ystyrriwn yn brif nodwedd ei gymeriad, sef ei deyrngarwch i grefydd, ac yn enwedig i gTefydd yn ei ffurf Fethodist- aidd. Ni fagodd y Cyfundeb erioed fab mwy teyrngar. Dechreuodd yn y plentyn, fel yr adroddwyd, pan benderfynodd lynu wrth Salem yn lie ymuno a'r erlidwyr. Hyd y diwedd yr oedd Salem yn anwylach iddo nag unrhyw le ar y ddaear. Bu yn golofn gadarn yno am oes faith. Nid hawdd fydd adnabod, na dygymod a, Salem hebddo. Credai fod gofal arbennig Duw we-di bod am Salem, a'i fod wedi ymyrryd yn uniongyrchol a, rhyfedd hyd yn oed yn yr arwerthiant ar y tir. Ad- roddai hanes yr Ocsiwn honno gyda bias,—fel yr oedd gelynion y Cyfundeb wedi dyfod yno gyda'r bwriad o godi'r pris a phrynu'r tir rhag i'r eglwys ei sicrhau; fel yr ae.th y cwn i ymladd nes tynnu'r gwyr mawr ar eu holau allan o'r ystafell, ac fel y tarawyd y tir i Thoma.s Pugh, cynrychiolydd Salem, cyn dy- c-hweliad y mawrion o'r ymladdfa gwn. Siar- adaj ain hen flaenoriaid Salem fel angylion Du w, a gwn aeth eu henwau yn anwyl a. pher- aroglaidd i rai nas gwelsant hwy erioed. Yr un modd ystyriai Gyfarfod Misol Gor- llewin Meirionydd fel y C. M. goreu yn y byd, a Chymdeithasfa. y Gogledd fel model o ber- ffeithrwydd; ac am y Gymanfa Gyffredinol, credwn ei fod yn ei rhestru fel portread o gymanfa, a. chynulleidfa y rhai cyntafanedig yng ngwlad y goleuni. Gwyddomei fod yn llawer mwy rhydd ac eangfrydig na'r mwyaf- rif o'i oed'ran ar gwestiwn anffaeledigaeth y Beibl; ond amheuwn a oedd pabydd a gredai'n fwy dwfn nag- ef yn anffaeledigaeth yr eg- lwyg. Credai mor gadam ag y credodd un- rhyw Iddew erioed fod Duw trwy ei Ysbryd Sanctaidd wedi ethol y Cyfundeb yn bobl briodol iddo'i hun, a. bod holl genedl y Oymry i gael eu bendithio trwyddo. Yr oedd ei glywed yn accennu y gair "Cyfundeb" yn flasusfwyd o'r fath fwyaf amheuthyn. Eiddi- geddai clros anrhydedd y Cyfundeb, mawr- ygai ei arweinwyr, byw a, marw; a, gwasan- aethai ef a'i holl galon ac a'i holl nerth. Ni fu erioed ei well am "ddweyd ar gas. gliad," pa, un bynnag ai gartref, yn y C. M., yii y Sasiwn neu yn y Gymanfa. Gyffredinol. Apeliai gyda gwen serchog, a gweai i fewn i'w apel adgofion personol a chyfundebol a gyffyrddai galon. pawb yn y lie. Mae'r Cyf- undeb yn ddyledus iawn iddo yn y cysylltiad hwn. Anrhydeddodd y Cyfundeb ef yn hel- aeth trwy roddi tasgau "gwaith pwysig iddo i'w cyflawni, a. llanwodd yntau'r swyddi i'r ymylon. Ers rhai blynyddoedd yr oedd wedi mynnu ymneilltuo o bob cyfrifoldeb felly, am y teimlai fod ei nerth yn pallu a bod gwyr ieuengach wedi eu codi i ddwyn y baich. Eto, gwasanaethai i'r.xliwedd ar brif Bwyllgorau'r Cyfundeb, ac edrychid i fyny ato fel cyfar- wyddwr o'r fath fwyaf diogel. Cafodd oes faith; llanwodd hi & gwaith a phrofodd bleser a llawenydd y gwaith yn y cyflawniad ohono. Symudwyd ef o ganol ei waith. Yr haf diweddaf, datganodd ei ddy- muniad cryf am weld Salem yn glir o'i dyled cyn ei symud, a chyfranodd ganpunt ei hun p,t yr amcan. Cododd yreglwys i fyny i gyf- arfod ei ddymuniad; ac ar y Dydd Diolchgar- weh ysgubwyd ymaith y swm oedd yn aros ar adeiladau'r eglwys. Credwn ei fod ef, fel Simeon, wedi datgan i'w Arglwydd el barod- i