Y Goleuad

NODIADAU'R DYDD. Gwelaf fod Mr. Ellis Davies wedi llwyddo cael gan y Llywodraetii i dyriu"r adran oedd yn, y lVIesur Gorfod yn ym wneud a gwemidog- ion yr Efengyl yn ol. Dywedodd Mr. Healy fod un aelod Cymreig wedi llwyddo lie meth- oddugain o aelodau Gwyddelig. Yr oeddwn wedi anW at amryw i ofyn eu barn am y ddarpariaeth, ac er fod yr adran wedi ei di- ddymucrooaf nad anfuddiol fydd cyhoeddi yr atebion a dderbyniwyd. Y inae ereill wedi ysgrifenu i ddywedyd eu bod yn gweled fod yr adran wedi ei diddymu ac am hyny nad oes angen rhoddi barn arni. Y PARCH. T. CHARLES WILLIAMS. 11 'II' I 1 I Syr,—.Md oeddwn, wedi cael. namacnen prioaoi 1 ystyr'led, nac wedi cael cyfle i ymigyngliori a- neb yng nghylcih y cwestiwn o berthynas gweinidogion yr Efengyl i'r fyddin o dan Fesur newydd y Llyw- odraeth. Fy argraph cyntaf oedd syndod a phryder dwys,—nid pi-yder am y gweinidogion na'u parod- rwydd i wn,, ud unrhyw aberth, ond am yr eglwysi ac am grefydd yn ein plith. inid wyf yn gwybod digon i allu dweyd a oes -rhyw wlad arali o can haul wedi gorfodi ei phroffwydi a'i hoffehiaid i yrriladd yn ell rhyfeloedd. Gwelaf y,r a dswid o leiaf ddaa beth, set, yn gyntaf, mai i ryw ordhwyl heddychlawn y gelwid ni; ac, hefyd, y gadewid digon ar ol i gadw addoliadi crefydlol i fyny yn. y deyrnas. Bu- asai yn ddia g2nyf allu bod yn gwbl sier ar y naill bwynt neu'r llall. Ond y mae ein profiad: yn barod gyda rhai o'n hefrydlwyr yn rhoi sail i amheu add- ewidion ein deddfwyr. Unwaitjh yr a. dyn i ddwy- law y gallu milwrol nid wyf yn credu fod unrhyw sicrwydd beth ddaw ohono. Mae pob dyn unètÏ allan o'r. fyddin neu ynddo; os allan, mae ganddo ryw gymnint o annibyriiaeth ac o ryddid; os ynddi, rhaid iddo wneud feil y gorchymynir iddo, a myn'd lie byna-g ei danfonir. Diamiheu fod rhan or rherSwm i'r cwestiwn yma godir yn gorwedd wrth ddrws y gweinidogion eu hunain. Ar hyd y misoedd mae cannoldd o weinid. ogion yr Efengyl yn LIoegr a. Chymru wedi dangos awydd cryf i odael eu heglwysi a myn'd i wasan- %ethu',r fyddiii. Aetih rhai at y Y.M.C,A- rhai i ysbvtai, rhai i swvddfeydd, a rhai i'.r pyllau glo. Yr wyf yn hollol sicr mai cymhellion ca"nmo'1adlwy, fel rheol, oedd dan <hyn oil. Er hynny, yr oedd ynddo, mewn-rhai achosion, elfen o wend id ac o roi ffordd i'r bvd. "Ofn dyn," bwyrach, ddvgodd fagl. Nid rhyfedd, modd bynaig, oedd i'r Llywod aetlh ddod i'r casgliad fod nifer inawr. os nad y mwyafrif, o wetinidogion y dieyrmns yn ystyri d nad Óédd eu gwaiith arferol yn yr egfwy-ai yn un o "bwysigrwydd: cenedlaethol." Nid-wyf yn credu fod un dosbarth o bobl wedi gwneud mwy, ac wedi mant-isio llai, ynglyn a'r rhyfel na gweinidogion Ymneilltuol. Tuedd pob rhyfel fadtlb yw daearoli gwl d a gostwng ei safonau ysbrydoil. N'ls gaUa.i'r cynllun yma gael ei awgrymu ond am fod yr Eglwvs wedi syrthio ar ddyddiau drw-g. Ac yr oedd-ysyniad o'r cychwyri yn hollol anymarferol. Pwy waith allesid roi i bre- getihwyr? A pha iiif-r we,di'r, eyfin, ellid gael i'r fyddin. ar ol sicrhau fod digon wedi eu gadapl ar ol i garip achos cefydd yn-iacn? Hyd yn oed fel y mac yn awr rhaid i lawer o'r cynulleidfaoedd wneud heb weintdoga-eth gyson. A pherygl llawer mwy r.a hynny yw foil pob math o ddynion yn cael eu rhoi yn y pwlpud yn y dyddiau hyn yn hytrach nag iddo fod yn wag. Os oes eisiau caplaniaid i'r b?cS>>gyn, i'w cyfarwyddo a'u cysuro, onid oes eisiaucapla<IlI:aid ar eu rhieni pryderus a thrallodus? A phwy sydd i gndw ysbrydy wlad i fvny eg aiff y bwyd yn brin, a moddion gras yn brinacih1?; A phwy sydd i wneud: y wlad yn barod ar gyfar dyehw;e(1j:ad y milwyr Wedi troi yr ystyriaethau hyn yn fy meddvvl, nid rhyfedd oedd genyf weled fed y iLlywodraeth wedi P'cndierfynu torri y rhan yma o'r roaas allan, a gadael y gwinidogion gyda'u gWltih. I hyn yr osddwn yn disgwyl o'r cychwyn y deuai pethou. Ond y mae yr argyfwng yn an tra df.frifol, a rhaid i bob gweinidog ieuanc arfei* oj, farn ei hun a dilyn ei gydwybod. Ond dylai y Cyftindeb ystyri"d ei berygl. Ma uge:niau o'n gweinidogion ieuamc yn dyheu am ryw gyfnewidiad. A diahon- fod i'.awcr eglwys, o -an ibynny, wedi gweled yn hyn gyfla i ffael *ymwared g a, f .ie l diwrtli ei gweinldog. Hawdd yw go lwng gafael o weinidogion, ond, cofier nad yw'n debygol y dont yn ol atom ni os unwaith y gollyngir hwy oddiwrih- ym. Mac rhagolygon y pwJpud ar iad 'gau yn ym- ddangos i mi mot- dywyH a rhagolygon y rhyfel, ac fy mod yn credu yn Nuw buaswn yn ano- beithio am y naill a'r llall. Y PARCH. J. MORGAN JONES. Y tebygolrwydd yw- y tyn y LlyvvocTraeth yn ol yr adran sydd yn galw gweinidogion yr Efengyl i gyf- lawm gwaith mewn cysylltiad a'r fyddin. Ond pe na wnead hynny, yr wyf yn credu yn gryf, os yw y deyrnas yn y cyfryw argyfwng ag u wneud gwasan- aeth pob adran o'r deiliaid yn hanfuodol angenrheid- iol, nas gallwn ni sydd yn pregethu yr. Efengyl hawlio cad i hesgusodi. Wrth ymscym^ryd i gweiriidogaeth ry Gair raid ydym wedi,peidio bod yn didinasyddion ac os ydym yn glynu wrth freinti-u dmaswyr, rhaid i ni hefyd fod yn barod i ymgymer- yd i'r cvfrifoldeb. Md wyf heb ddeall y byddai i ymadawiad y pregethwyr o'r w'ad esgor ar ati, nhirefn difrifol; y bydd' mawr angen am danynt i gadw canwyll gobaith. yn glaer yng nghanol y ty- wyllwch, i galonogi y llwfr a'r gwan-galon, ac i gysuro yr amddifad a'r galarus. Ond i'nl hryd Ly mae hawliau y Wladwriaeth yn dyfod o flaen pob peth ond hawliau Duw.. ■ Y PARCH W.M. GRIFFITH, M.A. Er eydnabod fod yr un rhwypiau ar bawb ohonom ilydd yn mwynhau yr un rhagortreintiau fel deiliaid o'r Wiadwriaeth, credaf y eoliai y w.ad iwy nag a eaillaa trwy gyxniiwyso gorfodaet;u fllwrol at weinid- ogon yr Efengyl pan y mae nifer mor fawr o deulu- oedd y wlad gartref mewn cymaint o angen am. eu diiddanu a'u oysuro yn wyneb eu trallodiou trymion, a'r niter hwnnw yn cynyddu yA baibaus ac yno debyg o gynyddu mwy eto yn ol pob argoeion. Hefyd, ni fu eiioed fwy, os cymaint, o angen am wasanaeth gwerinidogion- gai tref 'i geisio dwyn corph mawr pobl y wlad i'w He yn yllwch mewn gwir ymostyngiad gerbron Duw, a'u deffro i .sylweddoli yr angen sydd ornomam i Dduw gyiryngu er ein gwaa-edu. Yn 01 a welaf yn y wasg, tuedZiWeinyddiaebli d gymer- yd yr olwg hona,r y mater, a dileu yr adran orfodol yn ei pherthynas a gweinidogion yr Efengyl. Bydd adroddiad Sasiwn Abergafenni yn ein rhifyn nesaf. -0- Yn y "Drysorfa" am fi s Ebrillceir darlun rhagorol—ac un newydd i mi—o'r Parch. T. Charles Williams, Llywydd etholedig Cym- deithasfa'r Gogledd. Ysgrifenir arno gan Dr. John Williams-ysgrif a., bias Sir Fon arm, ,t gwelediad pregethwr a,wr: rn amlwg ynddi. Y mae hanes teulu Mr. Charles Wil- liams yn nodedig. Gweinidog ym Mon oedd ei dad, gweinidog ym Mon oedd ei daid o ochr ei fam, a gweinidogion ym Mon oedd pedwar 0 frodyr ei fam. "Dyma un teulu/' ebe Dr. Williams, "sydd wedi bod yn addurn i bul- pudau Mon am dros gan' mlynedd, ac ni bu yr un ohonynt erioed yn trigianuallano Fon; a theimlaf yn hollol sicr mai hanes ei hynaf- iaid yn hyn o bthfyddhanesfy nghyfaill yr ysgrifenaf am ysgrifenaf am dano. Dyna un hanesyn dyddofol o'r ysgrif, "Pan yr oedd ein cyfaill yng ngholeg Aberystwyth, medd Dr., Willian-.is, -Caf odd wahoddiacl oddi- Nvrt-h bwyllgof Eglwys y Tabernacl, Ffestin- iog, oedd ar y pryd yn chwilio am fugail, yn gofyn iddo a wnai ganiatau i'w enw fynd ger- bron yr eglwys. Temtasiwn go gref i ddyn ieuanc yn y coleg oedd gwrando ar gais or .fath oddi-,Vrth.uii o eglwysi cryfaf y Gogledd. Ytngynghorodd ygwr ieuanc a'i fam yn eb- rwydd ap ps, oedd ef yn petruso rhyw; gym- aint, nid oedd hi yn petruso dim; dywedodd wrtho am iddo wrthod y cynyg yn ddiymdroi, gan ei bod hi wedi penderfynu ei fod i fynd i llydychen am bedair blynedd." Dylai pa-wb ddarllen yr ysgrif, ac nid wyf am ei difetha trwy ddifynu yn helaeth ohoni. Ond yr wyf am godi'r darn a ganlyn:— Mae gan y Saeson, yn ddiau, wyr galluog iawn fil gweinidogion yr iblerigyl; clywais, o dro idro y rhai a ystyrir yn bennaf yn eu plith; ond fel pregethwr amyldh ogylch nid oes yr un ohonynt yn fy mam onest i, yn rhagoni ar, o-s yn gyfartal a'n brawd Mr. Charles Williams. A yw Cymru, tybed, yn sylweddoli nad oes yr un ran o'r byd yn cael ei breintio a'r fath bregethu a, hi? Nid am y gorffenol yr wyf yn siarad ond am y presennol iiefyd, er e'n holl ddiffygion. Beth amsp- yn ol mi Iglywais am rai. yn olynol, mewn trefi pwysig yn L'.oegr, biegethwyr a ystyrrid y rhaigoreu yn y trefi hynny, ae yn bendifaddeu, ni buasai. yr un ohonynt yn cyrraedd yn uwdh na gwaelod yr ail ddosbarth yng Nghymru. Nid allaf fanylu ar gynwys rhifyn' Ebrill o'r "Traethodydd" yn awr—rhifyn rhagorol, yn cynwys mwy o ysgrifau a mwy o amryw- iaeth nag arfer. Y mae gan. Mr. Watkin Da vies, B.A., Abermaw, ysgrif ar Morley y gwleidyddwr. Credaf mai dyma Y tro cyntaf i Mr. Davies ysgrifenu yn y "Traethodydd" ond nid, mi obeithiaf, y tro olaf. Ber iawn yw ei ysgrif, ond y mae'n ymwneud a phwnc y dylai'r eylchgronau Cymroig, yn fy marn i, ei drin yn amiach nag y gwnant. -0-, Siriol, fel arfer, yw -ysorfa,'r Plant," a da genyf ddeall nad yw'r codiad yn ei phris wedi effeithio ond y nesaf peth i ddim ar ei chylchrediad. Dychrynodd pobl ar y cych- ,wyn, a phasiwyd rhai penderfyniadau, ond yn. raddol deuwyd i sylweddoli nad ellid .gwneud yn amgenach cla-n yt amgylchiadau, ac y mae'n rhaid i'r darllenwyr gael y HDrys- orfa. Each." Ac nid wyf yn rhyfeddu. Ar ddechreu'r rhifyn hinn ceir darlun o'r Parch. Thomas Howell Jones, Llansamlet, ac yngrif ddyddorol arno gan D.E.T. --0-- Y mae y myfynvyr canlynol o Goleg Uned- ig y Bala ac Aberystwyth yn gorflen eu cwrs eleni ac ar dir i dderbyn galwad :—Mr. John Davies, B.A., Llansadwrn, Carmarthenshire; Mr. Griffith Griffiths, Clynnog; Mr. R. S: Hughes, B,A. "Phostryfan; Mr, J. Parry Jones, B.A., Morristown; Mr, 0.: T, Jon.es,. B,A., Ehostryfafi; Mr. E. LI. Lewis, M.A., Blaenau Ffestiniog; Mr. J. M. Roberts, Bl. Ffestiniog; Mr. Owen Boberts, Menai Bridge.. Cynhelir y Coleg. Diwinyddol Unedig, y Bala ac Aberystwyth, yn Aberystwyth yn awr a phan y bydd eglwys yn dyimmo cael gwas- anaeth un o'r myfyrwyr am Sabboth anfoner at Mr. E. II. Morris, B.A., Coleg Diwinyddol Aberystwyth. o 0 Rai wythnosau yn ol ysgrifenais rai nodiad- au yn y colofnau hyn ar hysbysiada-u yn y "Guardian," y newyddiadur Eglwysig. Yn y rhifyn o'r "Guardian" -tun yr wythnos ddi* weddaf y mae rhyw ohebydd Cymreig wedi eyfielthu'r nodiadati, ,ic yn eu eyhoeddi. Wet, gwnaeth hysbysiadau'r "Guardian" ddefnydd nodiadau i mi, i a, gwnaeth fy nodiadau ddef- nydd llythyr i rywun yn y "Guardian." Chwith genyf glywed am farw'r Parelf. W. Samlet Williams. Ysgrifenodd lawer i'r "Goleuad" o dro i dro, y rhan amlaf uwch ben yr enw "William o'r De." Efe oedd hanesydd Cyfarfod Misol Gorllewin Morgan- wg, ac yr oedd yn wr llafurus ac ymchwilgflr iawn. Cymerai lawer o ddyddordeb lpewn. cerddoriaeth. t Ysgrifenodd !ü,wei' i'l"'Drysoda" hê,fyd, ac, mi gredaf, i'r "Faiier." .Yroeddeilaw- ysgrif yn fraw i gysodwyr pan ddeueht wjTieb yn wyneb a, hi am y tro: cyntaf, ond wedi cael amser i edrych arni, nid oedd mor anodd ag yr edrychai. Meddai ar wybodaeth helaeth iawn am hanes Methodistiaeth a theuluoedd Methodistaidd Morganwg. Yr wythnos nesaf, am ddau ddiwrnod, neu, yn hytrach, ddiwrnod a haner, cynhelir Cym- deithasfa'r Gogledd yng Nghroesoswalit. Yn Nhachwedd 1914, cynhelid y Gymdeii li- sfa, heb fod ymhell o Groegoswallt, sef yn Llanfyllin, a Sasiwn ferroedd hono hefyd. Y pryd hyny yr oedd rhyfel yn newydd, a chofiaf ddadl rhwng amfyw ftodyr a fyddai heddweh yn èaelei gyhoeddi yn 19151 v Ni ddaeth rhai lirodyr i'r Sasiwn hono, fel: protest, dybygid, yn erbyn ei chwtogi. Nid wyf yn deall fod neb yn dywedyd dim am hyny heddyw. Daeth llawer tro nr fyd er hyny, ymae fniloedd o ddynion ieuainc goreu ein gwlad wedi cwympo, y mae pethau na freuddwydiem am danynt yr ndeg hono wedi dyfod i ben.