Yr Herald Cymraeg

CiNGOR SIR MEIRION A'R GWEITHWlR Gyd-Weithwyr,—Y mae'r mwyarii olion- och heib ymaeiodi ag XJndelb Llafur, ac os .gwir a ddarliermu- dyna un rheswm (?) pa- nam y gwrthodwyd cais rbeeytmol Undeb y Gweithwyr aim ycfhwanegiad yn eich cyflog- au, ychwaneigiad, cofier, a fuaslai'n gadael eich safon ymhell islaw oyflagau gweichwyr tebyg yng ngvvasanaeftlh Qynighorau Sir eralll yn y GoigjLedd, a safon hefyd nas ge- ar un- rhyw dir ei alw yn aafon byw, ond yn gyf- ryw ag a fuasai yn euih codi ychydiig yn nes i'r saion honno Diameu fod y mwyafrif ohondch yn beio'r Cjyngor am wrthod y cais rhesyimol a wnaed. A'r un wedd y mae'r Oyagor i'w feio ac mae eu gwaitih yn profi can lieied o ddynoliaeth syckt yn eu natur, helb eon am unrhyw "aetih" amll ddylei giael lie i ddweyd ei bairn ax g-westiwn mor bwysig a chwestiwn eich oyf- logtciu. tiOnd, a chymeryd golwig arall ar pwy sydd i'w feio, rhaid ar uuwaiCli addef mai ohwi eicl1 hunain sydd i'w beio diymaf. Eich an- undeibaeth chwi eich hunain sydd ym milwrio fwyai yn eich hertbyn. Y mae'n wir eich bod ar waagar fel eerrig milltir, ond nid ydyw hynny yn Aeewrn diigonol dtots eidh bod mor ddiystyr o'ch buddia-nneu a'dh llesiant a'r cerrig milltiroedd, ac yn wir byddai yn werth i chwi gymeryd gweirs gan v garreg Alitor. Fe ddywea hi y gwir yn ddidderbyn-wyneb; cyflawna. ei swydd helb ofrii gwg na ohexsio Igwen gwreng na bonedd. Dynla eidh dylet- awydd dhwiihau, a dyleoh ddweyd yn ddt- noesg nad ydyw'r cyflogau a dderibymwtoh yn ddigon i chwi fyw, rywsut, yn ddi-ddyled. Yr ydych yn dweyd hyn wrth eich gilydd, ac ar eteh astwydydd gartref, ond rhyw sib- rwd eich cwyn yr ydydh a hynny mewn man- nau nad oes neb ond rhai yn dioddef fel chwithau (o'ch achos chwi) yn gwrando arn- odh yn wir, y mae gennyoh ofn i neb eich clywed er fod y mater mor drwm ar eioh meddylia,u fel ag y mae'n rhaid ei ollwng aban fel poib gwynt. Gan eioh bod yn wyIb- vddus o'r caiedi yr yrndfrybaaddweh chwi á:oh teuluoedd ynddo, dylech sylweddoli fod yn biryd i dhwi ddweyd ag unllais cryf ac eglur eich bod yn haeddu gwell cydnatbydd- laeth ariannol aim eich llafur. Oni ddyleoh ystyried y plant yr ydych yn ddeasrol gyf- fif-ol aan eu bodolaeth, ac felly yil gyfrifol am eu bod yn oael dygiant priodol i fyny nes tyfu ohonynt yn A 1 Nation" y alywuoin gymaint eon am diani? Y ffordd sicraf i ohwi eicrihau yr hyn a ddymunwoh ydiyw ymaelodi yn "Undeb y Gweithwyir." Wedi i ohwi wneud hyn, fe sieryd yr Undebo drosoch ft geJl wch fod yn dawel eich meddyliau y ivieryd yr Undeb yn rhesymol, a rhaid i'r Cynwor gofio fod gan yr IJndeib ewyddoigion sydd ya berffait-h hyddys'g a phrofiadol yn y gorohwyl a gyifliawniir gennych ohwi heddyw. Yr ydych, mi ohonocih, felly, Myn hen." Y me.e"í- Qynigor yn dweyd hyn, ond, rfiyfedd iawn, ni dhilywir byth fod neb wedi myned yn rhy hen i edliw i'r ,gweithiwr, yn enw<edig "igweathiwr y CynJgor" ei fod yn hen. INid dieudg dhwitihau ychwtaith am synied Üili bod yn rhy hen." Pan ofynnir i cihvvi JlIIluno ag IJndeib LLafur eich esgus bob am- r ydyw eich bod yn rby hen, ond y owes- tiwn ydyw heddyw, A ydych yn teimlo yn rhy hen" i weithio ? A ydydh yn teimlo yn garedig tungiat y &awl a ddywed eich Ibod yn "rhy hen" i ddetflbyn ycihwanegiad wythnosol yn eidh cyflogau? Ob ydych yn teimlo yn angharediig at y neb a ddywed eioh bod yn anhaeddiann k «. w^ll cydnabyddiaeth, am eioh llafur rhaid i ru wi addef eidh hunain eich bod yn anight rod; tuagiatooh eich hun- ain yn y lie cyn tew, «i.:< •. ni", gellwdh ddisgwyl i eraill hyn na heidi'i edliw i chwi yr hyn yr ydych yn ei ndtlef eioh hunain. Ymunwoh ag I y Gweifchwytr aa yna dibynw.dh ar yr UiaMb i ^icrhiau graddau 8 gyflo<?ou i'r rha: hynny ohonooh sydd yn tynu tua ffin dyddia'i gw.,Ir't i, a chofied y Oyngor h^fvd fod yr Umtab yn vstuwybodol o'r ffaith. fod jwasarmeth g-veit^hiwr yri dirywio fel ag yr heneiddia, ar yn wyndb y fiiaith yria yr ydyrn yn disgwy! y -icl amb-ell gyng- horwr fod gwerth w-a.sdDd^th yntau hefyd lleihau, fel ag yr hemc^'ldia. ac yna bydd- nn^vn gyaon a'n gilydd a'» hathra-\ iaetJi. Yr ydydh wedi ,i.)o ymJadrij:) eich Sr- vdr yn uniigtp]ro wedi .methu, ac r prawf o hrny"Y adToddiad gwreiffli- rt^liadau cyflarfod y CVi^er. pryJ. v erwiiM- I "< ,1 eich ciaig m-oo- ddi(wrfln»)iii str amtn- tyrfol. A yiyw ym onmod g-rfvii i qhwi tmwaith geisio ymladd y frvvyrli yn ur, I1.. 9 Ohwi ••'jcb hunain sydd i lieruieniynu, r>i/l yn unig <-k*h lynsged eidla huroin, ond hefyd tynghed- ihfllr v rhoi f5y(M i <kli!yp ar eich ol. Chv. j sydd i bend^rSpin pa un a ydJ-oh am ~Y7>iid eioh rhan i dd-in1^ i fyny i'r ftafle bonn" .a.g y b"\vrifidu yd i chwi fod ynddo, neu a vdvdh vn aros a. chael eich y.»Kn'ed yn ddirn amigen na "thnclau" at \v:irineth CVngor Sir :r<rion. Cofied y OyTitrfT hefiyd fod ITygaid Llafur y Deyrnas ar 4"11 r-yflog (?) pl"lrv1 a'u hymddygiad eA y caif n 'nned mn y^hydig ychwanegiad wyth'lvifiol yug nghTil'oig'm y gweithwyr i •creisro sicrfhinu y^hydiiq- baoh WTeta ovulhal- chwur ronffiddynt hwy 4'r rhai sydd yn diihvnnn ornvnt-.—Yr eiddoch, etc., D. W. TV^n^idydd rnd y GweHihwrr Trefffnncr

PARLWR Y BEIRDD (Dan Ofal Mcuryn) Cyfeirir y farddoniaeth fel y canlyn :— "Meuryn," Swyddfa'r "Herald," Caernarfon. GWY.X."—Diolch i chwi am gofio'r Calan yn eich cyties ddiddorol o ganeuon. game hon yn 1:11 newydd, a'r mesur yr un modd. « BROTHEX.—Diolch am y cwbl. Englyn da, yn diweddu gyda dihareb fachog wedi ei chynganeddu'n gain. • w J. R. TRYFANWY.—Gwych eto, a'r gwir- ionedd yn un cysurlawn. Amserol, a chryf fel arfer. • » V • HARDING REES.—Doniol iawn. Yr wyf yn disgwvl clywed oddiwrthych eto yn fuan. » IORWERTH TRILI.O. Ni ellir osgoi'r atlerw aoCw heb daflu'r rhagwant o'i le. Gresyu. Hiysiwch vma eto. LLEW DEULY N.—Rhy ihwyr i Barlwr y Nadolig. Byddwch mor garedig a egrifennu gydag inc y tro nesaf. • » » T. J. T.—Gadiawyd y peiinill olaf allxn. Nid da troi mor grefyddol mor sydyn mewn can o'r fath.. Mae eich llvthyr yn un didd- orol, a gwerth i'w roi yma. Dyma fo At Feuryn Fardd,— Gwelais ymholiad Iseifion parthed awdur- aeth englyn y bont yn yr "Herald," Tach- wedd 30aih. Gwelaf yr wythnos ilion, Rhag- fyr 9fed, fod Gwilym Ardudwy wedi atab mai John Thomas, Pentrefoelas, a Jonathan Hughes, Llangollen, oedd yr awduron rhyngddynt. Ond nid oedd raid i John Thomas wrth help neb i orffen englyn. XidJo ddau a enwyd a wuxieth yr englyn cywrain hwn. Englyn i Bont Rhydlania.ir, ger 13etws y Coed, ydyw, ac y mae'r bont honno yn un odidog, ac yr wyf wedi i thramwy ddwsinau o weithiau. Asia ddwy sir, aef Arfon a Dinbych dros afon Gonwv. Adeiladwyd hi yn 1784. Dy^edir iddi iynd i lawr ddwy waith. Aeth y llif- eiriant a'r "ffram" i ffwrdd y tro cyntaf. Yr ail waith torrodd y "tfram" pan oedd y bwa bron wedi ei gloi. Lladdwyd dau ddyn. Aed ati y trydydd tro gan Mr. R. Griffith, Tan- rallt, Betws y Coed, ac fe'i gorffennodd yn llwyddiannus. Mae'n un of pontydd cad- aruaf yn y byd. Ei rhychwant yn 60 troed- fedd. a dy wedir bod y bwa yn drydydd ran o gylch. Y mae'r bont hon a Phont yr AUt Goali, Dyffryn Clwyd, yr un faint yn hollol, a chyda'r un ffram y gwnaed y ddwy. Daeth yr enwog Dwm o'r Nant, prif gariwr Cym- reis y byd yr adeg hormo, i Rydlanfair i nol y ffram i godi Pont }l' Allt Goch; a dywedir mae ei yw awdur yr englyn i'r bont y sonir am dano. Ganodd dwysg(ecH o fengiynion iddi; ac yn awr yr wyf innau yn gofyn a wyr rhai o ddarllenwyr y Parlwr yr englynion eraill?—Cofion cywir, Yr eiddoch, THOS. JONES THOMAS. Pwy sy'n ei le parthed awduraeth yr eng- lyn, tybed Dymunaf Flwyddvn Newydd Dda i holl ddarllenwyr yr "Herald" yn gyffredinol, ac i feirdd y Pasrlwr yn arbennig. • # • CLYCHAU CALAN IONAWR.—X. Mae Clychau Calan IonawT Drachefn yn lion eu hynt, Ac yn eu vsi beroriaetlh ffri Sy'n drech na chri y gwynt, A llawen ydwyf innau Er iddi lirwchio'r ia,— Y mae fy myd yn wyn i gyd, A phawb yn canu'n fwyn eu bryd Am Flwyddyn Newydd Dda A chanu Clyc'nau'r Calan. Mae oanu Clychau'r Calan Yn deffro cofion CU, A chyd a hwy mi af heb glwy Hyd lwybrau'r oesau iu; Cat" weled llawer mardhog A llawer iarlles dlos, Yn rhodio'r bryn mewn santaidd wyn, Yn drech nag ibwa tyn, A'r bore'n trechu'r nos, Yng nghanu Olychau'r Calan. A chanu Clychau'r Calam Yn dyblu wawir, Mi welai liw tragwyddol wiw Ar fannau'r bryniau mawr!— Hawl newydd Tad yr oesoedd A Brenin y brenhinoedd, Yw'r wawtr a leinw y nef!— A'm hen aid eiddil i Yn codi'i daaraf gri Am rodio gyd ag Ef, A gweithio gyd ag Ef, A chlyohau CaJan Ionawr! MAEN GWYN. AWN RHAGOM. Daliwn ar draed a dwylaw,—awn rhagom Dros greigiau anhylaw o dir isel diroesaw— Bai dyn yw bod yn y haw. IOAN BROTHEN. • » "ONI WEL YR HWN A LUNIODD Y LLYGAD!" Fe wel Duw ei flodeuynr "dan draed," A'i wen drist a ed'wyn; Ac aiff bendith ei wlithyn Drwy'i gwaith da er gwaetha' dyn. J. R. TRYFANWY. • » -s I ENETH HOENUS. Chwim a hoeniach yw Minaue,—a gwisgi Ei gosgedd yw'r Ladi: Drwy ei thoes ei llonder hi Yw pranc a champau'r wenci! H. REES. Uangennech. » Y FAMAETH. Ei bron na'i chalon ni chela—'n aberth I'w mebyn fe'i rhodda: O'i ddolun—trwm gur a ga; O'i iechyd-llawenycha. IORWERTH TRILLO. CLYCHAU NADOLIG. Cysgod uchelwyl Nadolig Sy'n crwydro eich henfro ohwi, A (heddweh i'r galon ysig A ddaw o'i hen glychau hi; Ac oni ddowch heno i'r mixi, Sy'n gwynnu aelwyd eich biro, Nadolig llawen fo i chwi, Dirion fechigyn y Fro. Tyrru ar bont yr hen afon Mae llanciau y pentref o hyd; A lleddfu mae cerddi cyfoedioin, disgwyl am danoch cyihyd; Ac oni ddowch heno i'r cwmni Fel buoch chwi dro air ol tro, Nadolig llawen fo i chwi, Annwyl fechgyn y Fro. Canu'r mae'r oor yn y- capel, Ond rhyfedd mor lleddf ei gainc, Byfeh ar 01 bore y ffarwel Cyn croesi am ffriddoedcl Ffrainc! Ac oni ddaw'oh lleisiau i'n llonni, Hyd lwybrau cynefin eich bro, Nadolig llawen fo i dhwi, Hawddgar fechgyn y Firo. LLEW. DEULYN. .Nantlle. 9 "NOSON GYFLATH." Noson gyflath, noson lawien Flaen Nadolig ydyw hon Pawb mewn hedd a'r 'hwyliau gore. Heb ddim prydeT yn y fron, Ciywir lleisiau per yn camu Ar aelwydydd clyd a glan, Pan fo'r cyflaeth yn y crochan Mawr yn berwi ar y tan. Noson gyflath, nos o wynfyd Yw i lawer mab a merch, I gael sugno mel dedwvddwch 0 phiolau dyfnion sefrclh Noson annwyl gan gyfeillion 1 srvdgwirdd a gwledda'n fras, Ar y cyflath sydd yn ffi/ug I wellhan yr annwyd cas. Noson gyflath rrmon ddrdwydd Pawb a'i storf yn ei dro; Nos crwneir llawwr o ddir^idi, Yma a thTaw gan lann'nu'r fro, (Parhad yn v golaf.. ncsaf).

BARN BEIRDD ERAILL 8111 fejrdd enwog sy'n ffieiddio'r _■Ddinas gymaint ag y ffieiddiaf innau hi. L»ywedodd un bardd mawr wrthyf i'r gerdd 'gyohwyn andwyo'i feddSvl Heblaw hynny, beth a ddywedodd VA-ili ac Alafon am y Ddinas"? Clywch": "Tedmlem, fel tri beirniad, fod "realism" y bardd yn troi'n beth aflednais i deimlad y Cymro. Nid wyf yn hoffi gwatt- Troreg 'Alwyn Arab,' yn enwedig pan ym- ylia ar watwar y pethau æncWiddiaf. VrWlll. • "Gwell fusmi gennym iddo fod wedi dewis gosod golygfeydd dymunolach o'n blaemla. (Ni fedraf hoffi plaendra rhai o'i Md Eifion Wyn oedd yr unig un a welodd aflendid y Ddinas Ddu," ond efo oedd yr nnig un a feddlai ar ddigon o wroldeb i sefyll dros ei argyhoeddied, ac ni phaid Cymru a diolch iddo am ei wrthdygtilad. Ao nid "did y bryddest y w ei hnnig fai; hi ywtr fwyaf anghymreig o bob pryddest' yn ein hiaith. Yn sicr, ni welodd yr awdur erioed ddinas ddbyg i honyrua, yng Ngwlad y Gan a'r Menyg Gwynion. (Estroniaid aflan yw -P**dw ya y pur. weml).

MR. LLOYD GEORGE YN CROESAWU'R MILWYR Adeiladu'r Byd Newydd Bu'r Prif Weinidog yn llywyddu ar ddar- lith yn Neuadd Bentretol L.anystumdwy, no* Siod,wrn, "Amerim yn 1919" oedd testun y ddariith, a Mr. D. K Daniel (oyn-Ysgrifen- nydd U n dab y Qhwarelwyr) oedd y dariith- ydd. Bu d1'. Daniel ar ynnveliad ft Gwlad y Oorliewizi yn ddiweddar, a thraddododd ddturliLti ragorol, yr hou tt fawr i .vyniheid gan y Prif Weinidog. 0 Lanystumdwy tlll y Prit Weinidog a Mrs. Lloyd George I GINlAW ()R¡OES. W oedd yn cael ei roddi i gyn-niwyr a chyn- forwyr Cried etn yn y Dna Hall. Cafodd y Prif Weinidog a'i bnod groesaw cynnes iawn k gan y beohigyn dychweiedig a'u teuluoedd. i iiywy d d w va y gvveithv-ediudau gan Mr. J. Harlech Jones* ac estynwyd croesaw i'r beOll- gyn gan yr Arcnddiacon Uoyd Jones, yr hwn a. ddy wedodd iod Eigiwys y pLwyf wedi eofio am v milwyr bob SBiootln gerbron Duw. Cyf- enoed heiyd at y pfttt pres a fwriedid el esod i fyuy yn yr eglwys er cof am y 55 o wvoniaid na ddeuant yn ol. OADW ANIRHYD13DD CYMRU. Gwresog a brwd iawa oedd y croesaw a ostynwyd i Mr. Lloyd George pan gododd 1 I aunerch. Dywedodd ei fod yn jalch o'r cyfle i groasawu'r beohgyn yn ol fel hen gymydog iddynt. Da oedd gunckio eu gweled yn ed- rycn mor dda ar oi y gwaith rnaigorol a gyf- lawnwyd ganddynt dros yr Ymherodraeth Brydieixiig, dros Gymru, a thros Graocieth (cymenad wyaeth), fna aetn rhagddo fel y canlyn Gosod* wyd enw da Oyimru ac en w da Oriccieth d81 each oadwraetn. iBa i dhwi gadw'r faner i tyny. dan dreialon mawr iawn (cymeradwy- aethj. Yr oeddwn i yn dilyn yn fanwl holl oarchestwaith a syimuoiadau r Fyddin Bryd- ednig y-miiob rhaai o faes. y frwydr. Gwneuth- um nyuDY i gydhwyn fel Yslgiofennydd Rhy- fel, ac wedi nynny fel Prif Weinidog. Yr oeddwn yn gwylio eu holl symudiadau yn fanwl ddydd a nos. Ond yr oedd gennyf oilvvg Lu'ixjiuiiig ax Fyddinoedd Cymru, tu.- yr oedd FY NGHAUON YW UjAWEINIHAU wrth eu gweled yn dod allan o bob brwydr a'r ituier i fyny [cymei«dwyaeth). Bu i fil- wyT Ojmiru gedw enw dy y mynyddao. i fyny fcyrneradwyaeth). Yr .eddynt yn ymliadd ymhob rhan o'r byd. tl oai yn Firainc, rihai yn Rweitt, rhai yn Be'am, rhai yn yr Aifft a Chanaan, rhai, ohonynt yn Urdd y Calde- aid -(eyrnertdwyeath)--ac yr oeddynt oil yn aadw enw dia Cymru i fyny. Yr oeddwn i yn eistedd yn y Cyfrin Gynigor mawr, yn cynii'>vy6 cynrycihiolwyr o bdb rhan o'r Ym- ewxiraf t,li Brydeiniig, ac yr oedd'wn yn falch fel Cymro fod milwyr Oymxu yn cadw enw da'r Dywysogaeth i fyny (cymemdwyeetlh). Trodd y Prii Weinidog i tsiarad yn Saes- udg a dywedodd ei fod ef yn UN MiLAN 0 FlLIYNAU oedd yn rhy hen i igymeryd rhian ymarferol yn yr ymladd. Ni fu erioej y fath dreth ar n«rtih ac yni miliynau o ddynion ieuainc oeddynt wedi eu caaglu ynighyd o'r gvvahan- ol ddyffrynoodd. Pe y buasedh chwi wedi metóhu yn eich ymdreeb, meddai, -buasai banes Prydain 17awr yn un prudd a digalon iawn. Yn lie cyfarfod heddyw ar ol treulio Niadolig 11awen a golwig ami dreulio blwyddyn newyad hapus buaaai ein Nadolig yn un tra ohymylog, a. buasai ein gwyneb ar flwyddyn newydd drist a digalon iawn, ac felly am Utwer bhvydayn i ddod. Ond dywedodd eu bod WEDI RNNILL NEHTH a grymnsder newydd fel cenedl a gwlad yn jr frwydr. Er fod y treialon a'r caledi yr aeth y milwyr drwyddynt yn fawr 1>11 ef lawer pryd yn hinaetihu am gael eu profiad. Yr oedd eu dioddef yn fawr. ond yr oedd pryder ac ofnau y rhai oedd gartref yn fyn. ych lawn cymaint. Dywedodd y gailai nad oeddynt eto yn llawn eylweddoli y pethau mawr yr aethant drwyddynt. iNid oedd pdbl yn gweled y mymyddiau mwyai pan yn agos atynt. Yr oedd yn rhaid iddynt fyned dip- yu o belltefr oddlwrtihynt cyn y gallent weled crilbaa uohel y mynyddau mawr. Felly hef- fdam DDI-GW^DDIAiDAU MAWR, 80 erdhyll y blynyddau diweddaf. Po bellaf yr elcm oddiwrthynt mwyef yn y byd yr aent. Yn wir dyma'r digwyddiadau mwyaf a gymerodd le yn hanes dynoliaeth erioed (cyuneradwyaeth). Yr oedd yn dda ganddo glywed peth arall am y milwyr Oynireig. Yr « oeddynt yn canu oaneuon eu gwlad lie byn- nag yr elent. Byddai rhywun yn dweyd yn fyrtycili wrtho ef fod milwyr Oymrn yn y fan a'r fan. "Sut y gwyddoakl" meddai yntAu, ae ateibittd mfli eu dywed yn canu a daarfu iddo. Wr oeddynt wedi aami caneuon eu gwlad yn nihir yr estron ac wedi dod yn ol yn fudduigoliaethus fcym era d wyaeth). Aeth irfiagddo i ddweyd eu bod wedi eu hailbed as wadi DOD 1lN OIL I WETTHIO wedi dod yn ol i ail-adeiladu'r byd newydd. INid gellir cael rhyfel fel hwn heb wneud Uiawer iawn o ddimatr ar y byd. tie yr oedd yn dda ganddo eu bod wedi dod yn ol i weithio yn y byd newydd a eniUwyd gan- ad-v-t (cymerad vyaetih)Yr oedd llawer o el fen nan rhagorol wedi dod i'r gol wg yn ys- tod y rhy fel. Yr oeddynt fel cymdeifchas wedi adnewyddu ein nerth. Yr oedd elfen- pau eydweitirediad a dhydymdrech wedi dod i omlygTwydrl rrawr, ac yr oedd yma aJluoedd wedi dod i'r golwg na welwyd mohonynt erioed o'r bhenOnd yr oedd PETH A r \T WY A RHAOOTRADH rn eu liaros <~>rM iddynt barfiau i gydweithia a chydweitliTiedu (oaymemdwyueth). Cymerwyd rhnn yin y cyngerdd gian Mrs. Anne Evane. Mrs. Griffiths, Dr. LivingBtone Dariee, Miss -T -Tinie Williams, Mr. Gwilvim Hansard. Lieut f). B. Evans, Mr. J. Hartley Davies, Mr. Jones, Llanidloea; Mr. J. E Ainsworth M* R: T Pritcbard, Mr. G. 0. Oldlfield yn cyfeilio.

-r- Y SINN FFENIAID ETO Ymosod ar Dy'r Llywodraeth S4ETHU SWYO!K)G IEUANC Yn oriau mai bore Sul darfu i nifer o Sinn f^feniaid i n at Dy'r Llywodraet-h ym Mhrarc Phoerux, Dalyn. Oedwid i.dwi-ia-eth ar y ty gao nifer o filwyrr Prydfinig. Daeth swyddog leuanc allan i'r z+. u. i'"fl "er gallu lleoli'r saethu. Y foment nee<i:' thw-yd ef trwy ei galon yn farw. Lie,, IN id Iøten Boast, a pher- thynai i Gatru,«.a Sir Gaerhirfryn. Yr oedd yn swyddog iouanc hynod o addawol. Oymesrwyd tri o ddynion i'r ddalfe. ar am. lieuaeih. Darfu i -1 aaethu'n farw y gwr a ym- asododd ar yr I^-Gapten Boast. Giullodd. y gweddill dd?<. c 0 hyn a ';an fo ^anir y Pare aim Awech o'r ,glûeh yn yr hwvr. Parodd yr helynt newydd hwn gyffro mawr.

PWYLICOS GWAlIBSir GAiPfiARFOS Gwe'ny»]diaeth Llafur Cynhtali 7;Y d crftsxfod o'r uohod yn Neu- add y Sir, (>ierriarfon, daii ly Aydd?<iotfc Mr. W. George. Bu trafodueth ar ampyw Sator-ion o bwya, 6C yn eu mysg gwestiwa g^v.tjrh i gvn-fil-wyr yn y sir, a pha fodd y, iliw "iv»ihaa'i' nifer. Dywedwyd y bisaaai Llafur Igydta, Gwe-fsyddiiif-th Oludiad yn rhoi oylw i ftrihawetemu ynirl^ n a ch-lr.diad » dt-l-nlld gan adeiladwyr, etc.. ar y d(D tWrWäh. fodd Ibynnag, y hlJ<1."i\; symud y- anhnwafer yn gfrtvigu irnvy o wai-th. 'Ceisir jjnfu ade.i1,:¡d" a chouIro'-twyr sy'n troi dynifMi i ffwrdd' roo hy>fl->yprwydd i'r Oyfnewid f^ydd TInfur y r cael gwaith i'r dyniori Malj. I

Y SYMUDIAD YMOSODOL Y Casgliad Ill. Amoan yr yagrifau hyn yw cyilwyno i ad- odau a gwianuawyr y Qyiunctt>ii> gymaint o wybodaevii ag a enir turn y riymudmd Ymos- oclol ymghyaa'a gwaith a gynawnir ganddo, er mwyu cynJiyrcJiu diddorueb ynddo, fei ag i sicrhau oaSgi^ad teiiwug ato ar ddechreu'r (flwyddyn. Aid goi'moa dweyd mai ar y casigliad yr ydym yn byw; ohono y telir cyi- lo'gau'r eieiLgyiwyr, ac y oynoirthwyir y can- oiiannau syad mewn angen. Pe y peidia'r OOSIglÍJad, neu pe y cymerai lleihiad syiwedclol if ynddo, gwaith i'r un graddau, a byddai yn rhaid i ni giliO"n ol o fannau sydd yn awr yn ein meddiant. Teflid blot ax anrhydedd y Cyfundelb, a byddem yn yr un cyfiwr dyn y eonia'r Iesu am dano, yr hwn a ddedhreuodd adeiladu twr ac nid oedd gianddo ai gorffenai, ao felly a aetih yn destun gwiawd i'r holl ardal. Hyderaf y gwna yr eiglwysi gasgliad mor dda fel aig i waredu iMethoddstiael/h rhag y trychinelb hwn. Y mae gennyf resymau oryfion dros ofyn aim gasgliad da, llawer gwell nag arfer, ax ddechreu'r flwyddyn. Yn un petfu y mae arian wedi lleihau yn ddirfawr o ran eu gwerth. Rhaid harnu gweirth arian, nid wrth bris cyhennid y fetel, ond wrth an- sawdd a swm yr hyn ellir ei bwrcasu a hwy. O'u prisio yn y modd hwn gwelir nad yw punt yn awr yn ydhwaneg o werth nag oedd wyth swllt cyp amser y rhyfel. iDeaillir hyn gan bawlb sydd yn myned i'r eiop i bwrcasu yimlborth, neu at y crydd i bryiiu esgidiau, neu ynte at y dilledydd 1 erchi gwisig. aym- erer hyn i'r cyfrif ymhob cysylltiad ond pan yn cyfnannu at weinidogaeth y Gair, neu pan yn casiglu at achos cerihadol. 10s yw eglwysi'ir Cyfundeb am gadw'r casigliad at y aymudiad Ymouodol heib fyned i lawr y flwyddyn hon, rhaid iddynt yohwanegu yn ddirfawr at eu *cyfraniadau. Yr wyf yn oofio am John Da vies, Nerquis, ryw driugain mlynedd yn ol, ei fod wrth bregetihu ar y geixiau "'Myn- ydd Duw sydd fel mynydd B'asan," yn sylwi "y mae mynydd Duw yn fynydd cribog, mor grilbog fel nas gellir aros yn yr unfan arno; yr unig ffordd i beidio llit-hro i lawr yw trwy baiftiau i ddringo." Yr un modd am y casgliad hwn, os nad yw i leihau rhaid iddo gynhyddu tuagat i'w safon beidio cael ei gostwng. Rihiaid ychwaneigu ato a hynny'n ddirfawr. Yr ydtym hefyd wyneb yn wynelb a dat- (bilygiad pwyeig yn y rhannau gweitlhfaol Swn pairtatoi at adeiladu a glywir agos ymhob oongl. Ac y mae pyllau glo yn" cael eu snddo mewn cymydogaethiau fuont hyd ym9 yn virgin soil." Gesyd hyn angenriraid ar Eglwys Orist i drefnu ei thy yn y fath fodd ag i gyflarfod y cyfnewidiadiau sydd mewn golwg. Yn enweddg y mae'n rhaid i'r Sym- udiad Ymosodol eangu ei derfynau ac estyn corrtynniau ei breswylfovdd. Yr y5ym eisoes wedi clywed llais o ami i Macedonia yn galw larnom i fyned trosodd i'w cynortihwyo, ac yr ydym ninnau o ddiffyg adnoddau wedi 'gorfod troi clust fyddar at aønryw o'r rhai hyn er mawr ofid i'n hyspryd. Wrth ajpelio am gasgliad de. ddedhreu'r flwyddyn yr wyf yn pwysleisio ar y pethau oanlynol; (1) Estynner y casigliad dros yr wythnos weddi hyd y Stui oanlynol. Om wineir hyn bydd llmw3 pertlhynol i'r gynull- eidfa helb gael cyfle i diafla eu hatling i'r drysarfa. (2) iRfhodded y swyddogion y oasgliad gedbron yn gynnes gyda.'r pwyslais sydd yn gweddu iddo. Goifid yw gorfod cyf- a.ddef (fod y sedd aigosaf at y pwlpud weitlh- iau yn non-conductor," yn non-oonductor" ynglyn a ohiasgliad fel aug a phreigeth. Y mae aanl i gasgliad wedi cael ei ddifefeha yn y sedd fawr. Ond rhaid! i mi ddweyd mai eathriadlau yw y rhai hyn. Rhodder dhwarae teg i'r casgliad hwn y tro yma eto. (3) Gof- ynner gweinidog fo'n gwaeanaethu ar y Sul ategu'r apel o'r pwlpud. (4) Gofynner am danysgrifiadau gan bersonau ac na ddi- bynner yn gyKtngwbl er gasgliad rhydd, onide bydd 01 llaw Alexander y gof oopr yn bar ænlwtg ynddo. A chyfiwyner y gomdhwyl 0 gasglu tanysgrifiadiau i fercihed ieuainc sydd yn meddu ar ewyn ac yn berchen all- wedd i algor dalonnau. Mladdeuer meithter yr ysgrifau hyn. Oredaf y cynwysant apel oddiwrth Ben yr Eglwys trwof fi at gynuH- eidfaoedld Methodistiaid. Ciaerdydd. J MJORJGlAIN JONES.

ElSTEDDFOii CRIGCIETH Araith gan Mr. Uoyd George Roedd Mr. Lloyd George yn bresennol yn yr Eisteddfod a gynlhalwyd yng Nlghriooietlh er budd y gofelb i ddiewrion lleol a ohafodd dderbyniad brwdfrydig, Y Oadeirydd oedd Miajor Giwilym Lloyd George, yr hwn a ddywedodd- ei fod yn medd- wl fod un pregethwr o'r un ty yn llawn ddigon (chwerthin mawr). Sjylwodd Mx. Lloyd George fod yn dda iganddo weled fod yr hen ysbryd eisteddfodol yn parhau yng Nlgprioaeth a LIajtystunMtwy fel yr oedd banner oa.n' mlynedd yn ol. Gof- ynmai rhai o'i gyfeillion iddo paham y deuai'r holl ffordd i Gymru. ar oil gweithio mor galed gydag ad-drefnu. Yn dctiau yr oedd yn waith oaled a. plhwysig—ceisio dod a'r byd i'w Ie ar 01 y rbyfel; ond hoiffai bob amser gael dod i fysg y mynyddoedd pan yn teimlo'n flinedig. Ni fednai dyn oedd wi ei ddwyn i fyny ymyag y mynyddoedd eu hanglhofio; elai a hwy gydag ef drwy ei fywyd, hyd yn oed i'w fedd 'clywch, olywoh). 1"MoZ"

CtNlLUN T41 LLANDUDNO Tai i Gestio S924 yr Un Derbyniodd Cynlgor Dineeig Llandudno, noa Wener, adroddiad oddiwrth y Pwyllgor Adeiladu Tai ynglyn a phrisiau a dderbyn- iasant am adeiladu ugain o breswyldai i'r doelbarth gweithiol yn King's-road. lEIglurodd Mr. E. E. Bone, oadeirydd y Ipwyllgor, mai'r isaf o'r ddau tender a. dder- (byniwyd ydoedd eiddo Mr. W. Dobbin son, Llandudno, pria yr hwn am 20 o dai wedi eu gorffen yn barod i fyw ynddynt ydoedld 16,371ip. Gweithiai hyn aljan fel 846p. lis. y ty ar gyfartaledd. At hyn yr oedd gan- ddynt i ydhwanegu cyfairtaledd o 32p. lis. tuagat gost y tir, a 42p. tuagat cyfartaledd cost y ffyrdd a'r owterydd, yn gwneud cost cyfartaledd pob ty yn Yr oedd y tir eisoes yn cael ei dalugan y Cyngoj, yn ogya- tal a'r flpyrdd a'r owterydd. Argymlhellai'r pwiyUgor fod rhenti y tai lløiaå i fod yn lis. yr wythnos i ddechreu, a 13s. yr wythnos am y tai mwyaf, yn cynnwye popeth. Gyda'r rhenti felly, byddai cyfanswtm y diffyg am yr ugain ty yn 1,()()()p. Y diffyg y tyibid oedd gan y Oyngor i'w ddwyn ydyw 475p., yr hyn sydd gyfiartal i dreth o Ie. y bunt, a gadawai hyn 534p. 13s. yn flynyddol i'w had-dalu gan y Llywodiraeth i'r Cyngor, a chymeryd yn ganiataol y byddai i'r Llywodraeth gytuno a'u cynllun yn ogystal a'r rhenti a argym- hellid gan y pwyllgor. Yn ddilynol caJwyd trafodaeth ar eglurhad Mr. Bone, gyda/r canlymad yr edrydhai'r Cynlgor i raddau pell, fod cost y tai yn llawer rhy uchel. Yn y diwedd penderfynwyd yn unfirydol i gyfeirio'r qynllun a'r manylion i ystyriaeth y Cyngor mewn pwyllgor.

Y DDINAS DDU" Y FFAIj- Nos Sadwra. IMae Un o Aberystwyth" yn awyddus dros ben i ennill ffair "y cyhoedd," enwedl yntau. "Gadawai gyda'oh diarllenwyr deall- us iiarnu, etc," ebr ef yn neohreu ei lythyr blagiarllyd, a chyn ei ddiwedd chwanega, "iilarned y cyhoedd, etc." Nid oes yn ei lythyr ymgais o fatih yn y byd i brofi ei haeriad ymyd mai "Y Ddinas' yw'r brydd- est odidocaf yn ein hiaith. Gallasai setlo'r pwnc yn hawdd trwy ddywedyd bod godid- o'wgrwydd" ac "aflendid" yn gyfystyron iddo I lly ef, ond prin y gellid disgwyl ipertrwydd felly oddiiwrtho ei. nia lawer am realism"— ac yn'tau yn sgrifennu Clymraeg! Ond ni wyr ef eto beth yw "realisrn"e-nw yn unig ydyw iddo ei, ao y mae llawer, fel yntau, yn uamgymryd enw peth am y peth ei hun. GryWyilia ryw "dolitlu igeiwyad' yr haera i mi eu iiyf'^an, ao ynla d)ywed, Hyrddiaf y ddau geliwydd yma yn ol i'w ddannedd." Yn awr, heb son am y dymer wyllt, allednais, a barodd iddo eiarad mor fras a dichwaeth, gadawer i mi ddywedyd nia-d oes mwy o ber- thynas rhwnig "realism" Y Ddinas" a gwir- ionedd ag sy rhwng "oelwydd" a "dannedd." Siara-d ynfydrwydd dichwaeth yw'r ddau. iMae llawer o feirdd ieuano Oymru, ac y L mae'n eglur fod "lUn o Aberystwyth" o'u nifer, yn credu bod "realism" yr un peth yn hollol a llylgredd. Os sonnir am ryw itfurf ar aflendid, dyna realism." Hynny yw, nid oes dim ond anolbaith ac anllad- rwydd, a phechod yn real"—cynnyrch dychymyg yw popeth arall. Ond rhaid i Un o Aberystwyth" fynd o Gymru os yw am i rywun gredu i'w ymadrodd ef ar y pwnc hwn. Fe wyddom ni yng N'ghymru fod purdeb a moesoldeb, a rhinwedd yn fwy re"l" o lawer na'r Hectares ddu acw. Gellid tylbied ar leferydd y gohebydd hwii mai peth hollol newydd yn irenyddiaeth Cymru yw realism," a'r rheswm am hynny yw na fedd ef gynneddf y gwir feirniad i adnabod gwir ansoddiau cyfansodtdiad llenyddol. Mae lien ddiwedidlar y Saeson yn llawn o son am xealian," ac yno, wrth gwrs, y cafodd Un o Aberystwyth" y gair a'i gtamystyr: mae "realism" y Saeson yn gymaint o. fwrn ar ddlyn a "wistfulnesa" y Owyddyl. Wedi i'r goheibydd gool y gair gan y genedl ag y mae lloifruddiaeth, hunanladdiiad, godineb, a phob llygredid gwaeth na'i gilydd -yn nodweddu llawer ar ei bywyd, y mae'n ei gymhwysoat y rhan honno o ftoddoniaeth Cymru sy'n son am y pechodau hynny. Nidi yw'r cerddi ch waethus, pur, aruohel eu ton, yn real" iddo ef, am mai enw arall ar lygredd ydyw 'hwnnw iddo ef. Heriaf Un o Aberystwyth" i brofi bod "realism" o gwfbl ym mhryddest "Y Ddinas." Y gwir yw ei bod y fwyaf unreal" o holl bryddestau Cymru. Ni wn i a fu'r gohebydd hwn erioed mewn "diaas" ai peidio; gallwn dybied na bu; ond mi fum i, a deuthum i gyfiyrddiad yno a pholb dos- 'baitth o bolbl, o'r labrwr i fyny at Ibrii <a,t,hmw- on Ciolegau a golygyddion papurau newydd; ac ar ibwys fy mhrofiad gallaf ddywedyd nad yw hunanladdiad, anlladirwydd, ac anobaith yn nodwedd o gwlbl ar fywyd yr un dosbarth o'r bohl., Yn 01 dYSig" Y Ddinas," ac y mae'r ddysg honno yn bendant a digamsyn- iol, hunamladfdia.d yw uniig ddrws gwaredig- aetih y gweithiwr. Y sawl nas teifl ei hun i'r laJfon y mae'n ceisio "boddi" ei anobaith yn y gyfeddlach. Am un dosbarth bychan, rhy fychan i neb sylwi arno, y mae hynny'n wir. Mae gweithwyr y dinasoedd" yn gw-ybod am ffordd well i'w nefoedd na thrwy ddwr yr afon, ac yn gw/bod am well moddion na chyfeddlach i wella'u dyfodol. Yr unig deip o ddlynes yn Y Ddinas Ddu" yw, putain. Yn awr, am iba ddinas yn yr hollfyd y gellir dywedyd mai putoin yw'r teip a ddisgrifia'i merched ? A fu erioed y fatlh atih- Tod ar rianedd? Yr uniJg deip o gelfwr yn "y (Ddinas Ddu" yw meth- iant truenus o g-erflunydd. Dywedir iddo glael breuddwyd o berffeithrwydd, ac iddo Ifalurio'i waith yn yfflon" am na fedrai ei law lunio oerfddelw berffaith. Ffwl oedd y dyn, wrth tfwrs, yn disgwyl bod yn dduw. Ftelly o hyd. Nid oes yn y gerdd unrhyw ymgais at "realism." Gwybrydded" Un o Aberystwyth" unwaith am byth nad siarad maswedd a moli aflendid mo "realism." (Dichon y ceir •ciyfle eto .cyn bo hir i bTegethu ar y pwnc hwn.

JOHN MASE'FIELD AND CO- Gofyn Un o Aberystwyth" yn ddiniwed dros ben a ddaxileniais i erioed faxddioniaeth odidog John Mlasefieid," ac a gly wais i am fardd Amencainaidd o'r enw WaltiWhitanan" I a yw'r diniweityn hwn yn tybied y buaswn yn meiddio sgrifennu i'r was. petiawn mor anwylbodus ag yr awgrymia ef ? Mi wn fwy o lawer nag ef am John MJasefield, a gwelais fwy o'i farddionilaeth nag a welodd ef. But y gwn hynny? Yr wyf wedi gweled bardd- oraaeth o'i eiddo nos cyhoeddwyd eto, ac yr wyf yn adnebod John Masefield yn bersonol —a dyn sydd wedi darlien tipyn ar ei waith yn gofyn cwestiwn fel ym i mi! Sut byn- nag, ni ddarllenais i erioed farddoniaeth odidog" John Masefield, ond darllenais ei farddoniaeth i gyd, sef ei farddoniaeth reg- lyd. Gwelir lie mae meddwl "Uno Afbeav ystwyth" yn hoffi. byw-ymysg budreddi, a'i holff awyr yw'r bobl na fedrant wneuthur dim heb adrodd hanes budreddi enaid. Ond gan i "Un o Aberystwyth" grybwyll John iMasefild fel un o'i dduwiau, gadewch imi agor un o'i lyfmu a dyfynnu ar fy ngnyfer. DYI-.& esiampl ragorol o ganu. John Masefield, ac o'r stwff a, glodforir gan y gohebydd y cyfeirir eto^ From '61 to *67 I lived in disbelief of Heaven, I drunk, I fouight, I preached, I.whooed, I did despite unto bhe Lord. I cursed, 'would make a man look pale, And nineteen times I went to gaol. You closhy put." I You bloody liar." "This is my field." "This is my wire." "I'm ruler here." "You ain't." "I am." I'll fight you for it." "Eight, by damn." Maddeued darIlen wyr yr "Ner&Id" i mi am anurddo l dalennau glan gyda'r fath ffregod annuwiol; ond yr oedd yn ofynnol i mi ddvJF- ynnu o waith John Masefield er mwyn ibawb weled betih yw del fry d flarddonol y gohebydd hwn.( A dyma'r dyn sy'n galw'r "Ddinas Ddu y brydidest odidocaf >yn ein hiaith. £ flaw Ar wahan i ffieidd-dod a-flan yr iait'h TWy yn ea iawn ibwyll a. alwai'r dyfyniladfau ■tfohOd yn farddbnilaeth ? Dyna'r stwff sy'n iboddlhau'r SaeBon. Ond pa alw oedd am son am feirdd eraill ? Am y [Ddinas" y soniem Mae ei sed-lilau ar bydrni moesol, ac ni all gwaith a goder ar sail felly, pan oritennw, LZni_d na= uffern. lEIto y mae'r gerdd hon wedi gwneuthur lies i'r gohebydd hwn, ebr ef: pwy, felly, a ddiraad chwith- hwn, ebr ef: pwy, felly, a ddiraad chwith- igrwydd ei enaid! Dyma'r efengyl newydd — Igwnawn ddrwg fel y del daioni!" f

Y LLYWODRAETH A'R IWERDDON Mf Y Mesur Newydd ARAITH Y PRIF WEINIDOG Yr oedd Ty'r Cyffredin yn orlawn nos Lun pan gododd Mr. Lloyd George i egluro cyn- hygion y Llywodraeth o berthynas i'r Iwer- ddion. Wele brif bwyntiau y cynllun — Htunan-lywodraeth dtros yr oil o'r Iwer- ddon. IDwy Senedd-un i'r Gogledd, a'r Hall i'r De. IBydd gan y ddwy Senedd hiawl, ymyeg petthau eraill, i ddeddfn ar Add. Llafur. Llywodraeth Leol. Y Ffyrdd Haiarn. Oyfraitlh a Threfn. Y Fainc Farndl Led. iMaterion Bwrdeisol. Ffyrdd a Phontydd. Fel math o ddolen gydiol rhwng y ddwy Senedd, eta iff oyngoir ei sefydlu, i'w ethol gan y ddwy Ddeddfwrfia. Y Cyllid a'r Tollau i barhau dan awdurdod y Seniedd Ymerodrol. Amddiffynir hawliau ac iawnderav y lleiaf- rifoedd yn y wlad. (Ni dhiaiff gwasianaeth y Llythyrdy ei dros- iglwyddo drosodd hyd nes y byddo Setiedd unigol wedi ei sefydlu yn yr Iwerddon. Bydd yr holl dollau a threthi at wasanaeth y Llywodraeth Wyddelig, oddigerth cyfran- iad teig at wasanaeth Ymerodrol. Trefnir i ganiatau rhodd ariannol i'r Iwetr- ddon yn anniibynnol ar y cyllid a godir yn v wlad. Oyfrifir y bydd cyfraniad yr Iwerddon at y gwasanaeth Ymerodirol yn ddennaw miliwn o bunnau yn flynyddol. lB'ydd i'r 'tretihi mwwaf-tretbi yr indwm, igor-elw, a'r "supertax"—(gael en penu gan y Llywodraeth Brydeinig.

AT CARNEDDOG A- Annwyl Gyfaill,—Darllenais lythyr Mr. D. R.^Daiiiel gyda diddordeb mawr, oblegid yr oeadwn yn adnabod Taliesin Evans yn dda cyn iddo ifyn'd i'r America. A'r cof gyda gennyf am dano ydyw ei fod yn fadbgen glan- deg a phirydifeitii iawn, a hynod o siriol a dymunoi. Ac am "Hanri Jones, Tremadog," efe oedd fy ughyfaill pennaf am lawer o flyn- yddoedd. Camgymeriad oedd ei alw yn "Hatrri Catrin." Un arall oedd hwnnw, a bu brawd i'r diweddaf o'r enw Griffith Jones, ifarw yn ddiweddar iawn ym Mlhorthmadog. Yr oedd Harri Jones ihefyd yn ddyn ieuanc hardd a glandeg, ac yn hynod aan ei ffraebh- ineb, a'i ddonioldeb, a'i garedigrwydd. Mae llawer o berthynasau iddo ym Eifionydd yn awr, yn amaethwyr parch us a charedig, ac yr oedd y diweddar Mr. Richard Jones, Bodryn, Llandwrog, yn frawd iddo. Gwnaethum fath o hiraeth-gan ar .ei ol, pan yr oedd yn myned i'r America. A dyma hi fel y gwnaethpwyd hi y pryd hwnnw, air am air:- 0 hen fyd y mae'th gysuron Yn anwadal iawn yn wir; Heddyw gweni, foru gwgi— Byth ni phery'th wen yn hir; Diniweidriwydd, ffol, plentynaidd, Wnai i'm feddwl cawn fwynihau Melus gwmni'n lhannwyl gyfaill, He.b un cwmwl i'm triethau. 0 mor hyfryd y treuliasom Yn ein meibyd lawer awtr, Pan chwareuem gyda'n gilydd, Heb ofalon ifach na mawr; Taflu carreg, dringo coeden, Oedd pryd hyn yr uchaf nod Os un lwyddai inewn fath gampau, 'Haeddai gennym ddirfawr glod. Mae adgofion o'r pryd hwnnw 'N awr yn ifelus yn ein co', Pan gydgerddem gynt i'r ysgol, Ac y rnodiem lwybmu' firo, A gwen-deg y byd yn llenwi, Ein mynwesau a inwynthad Gwynfyd oedd y byd o'n blaenau, Ni ddych'mygem. am un brad. Daetih y byd a chym'rodd afael Yn ein dwylaw ni ein dau, Fe ddanghosai ei brydierthion Ninnau oedd yn llawenhau; ,Blodeu oedd ei demtasiynau, Yn ein golwg Ilawn o llWyn, Gyda'r llu yn ddiarwybod, Chwantau n calon oedd'n ein dwyn. Ond pan oeddym ni ac eraill Mewn peryglon. mawrdon iawn, Yspryd Duw yn yr adfywiad (1859) lldaeth a gwaredigaeth lawn; O'r fath adeg ydoedd honno Pan yr oeddym yn byw, Ac yn treulio dyddiau cyfain Fel yn ymyl gorsedd Durw. Mae y melus gyfaarfodydd Yn fy meddwl 'n awr yn fyw, A dy lais teimladwy dithau, Fel yn adsain yn fy nglhlyw; An; y "ffynnon" a.'r' 'cytanllltd" Trefn y gras yn cadw dyn, Nes y dyrchai diokth gwresog 0 euenau llawer un. Mae dy gwmni tra difynrus O'r pryd hwnniw hyd yn awr, Wedi'm hudo i dy garu Nes mae'th golli'n archoll fawr; Ymhlith beohgyn lion Porthmadog, Neb i Ienwitfu le ni dhawn, O! mOT" chwth ifydd i'n fa¡rfod Hebot ti a'th ddigrif ddawn. Pwy a. gaf fel ti yn gyfaill, I ddweyd wrtho fy holl pyn? Gollwng allan fy nghyfrinach, Heb roi arni unrhyw ftrwyn? Er im' rodio y gym'dogaeth Tybio'th weled ger iy rnroa, Gartref gyda'th fam nid ydwyt I'm croesawu -ynob Ilou- iParhad yn v 10fI1

TRWY'R TfLfffW.. Yr unig beth & glywais, yn awn cadw 1, oedd yr englyn hwngan an o feirdd ELfloo- ydd: "Gwell i wr a cyll tfrian—hyd y dim Cadw ei dymer, drmm; fYr gwin a mel eopetgin" MAGA- Tlaw wen a 1a lmnfaa.

(Gan Feuryn) "RHEOLAU TUDUR ALED" Yr wyi wedi addo droeon ysgrifennu ar y I c, uchod, ac v mae mwy nag un gohebydd yn fy annog 1 brysuro gyda'r gwaith, ac felly gwell peidio ag oedi'n hwy. Fe ddarlienodd yr Athro Syr John Morris Jones bapur nodedig o daiddorol a gwerthfavv-r ar "Reolau Tudur Aled" gerbron Cymdeith- as Anrhydeddua y Oymmrodorion yn Llun- dain, nos Wener, Chwefror 2oain. 1909, a chyhoeddwyd y papur yn llyfryn ar ol hynny; ond fei y man fwyaf o gyhotddiadau'r Gym- deithas honno ni chafodd y llyfryn y cyhoedd- usrwydd a haedda. Mae hwn n llyfr a ddy- lai fod yn llaw pob bardd "n ein gwlad. Mae cryn lawer o ansicrwydd parthed rhai pwynt- iau mewn cynghanedd hyd yn oed ymhlith y beirdd mwyaf cyfarwydd, a gwych o beth oedd cael traethiad manwl a therfynol ar y pwnc gan un sy'n awdurdod arno. Fe ym- drinir yn y llyfryn hwn a'r holl feiau gwa- harddedig, ac nid oes amheuaeth na phair amryw o'i- sylwadau ar y "beiaù" grvn syn- dod, yn gystal a Uawenydd, i'r beirdd. ''Drych Barddonol" Caledfryn, Gram ad- eg Tegai, ac "YsgoFFarddol Dafydd Mor- ganwg, oedd y llj-frau a efrydid gan y beirdd ers degau o flynyddoedd; ond y mae'n eglur erbyn hyn fod y llyfrau hynny yn anghywir ar amryw bwyntiau ac yn arwain yr efrydydd ar gyfeiliorn. Canlyniad eu

DYSGEIDIAETH AMGHYWIR hwy yw'r diffygion sydd yng ngweithiau llawer o'n beirdd. Yr wyf yn bwriadu galw sylw at dri neu bedwar o bwyntiau lied bwysig i'r beirdd ym mhapur yr Athro. ( Fel y gwyddis, yr oedd Tudur Aled yn nal i'r bardd a'r athro barddonol enwog Dafydd ab Edmwnd, ac yr oedd yn gadeirfardd Eis- teddfod Caerwys yn 1523. Dywed Syr John Morris Jones y perthynai arno, fed cadeir- fardd yr Eisteddfod drefnu a diwygio rheol- au barddas a bu ei waith ef arnynt yn gyfryw ag y gelwid hwynt wedi hynny ar ei enw." iSylwa hefyd i Ddr. W. 0. Pughe ddywedyd yn ei Ragyrnadrodd i'w Eiriadur fod grama- deg o waith Tudur Aled ar gael y pryd hwnnw, ond iddo ef fethu a'i olrhain vn v "Reports." Cyfeirir at "Reolau Tudur Aled" mewn dau englyn a ddyfynnir, sef hwn gan Ruffudd Hiraetho^:— Mil pumcant, rhifant, v rned,-a rhagor Pump ar hugain, rhodded, Yn ddeddf bwys, beirdd Gaerwys ged. Rheolau Tudur Aled. A hwn gan leuan Tew :— Gwylier, gan fynnu gweled-yr heol I'r awen i cherdded; Rhol gyniwair, crair beirdd cred— 'Rheolau Tudur Aled. Yr oedd y "rheolau" hynny, ebe'r Athro, "nid yn unig 'reolau barddoniaeth' yn ystyr arferol y gair, ond hefyd 'y drefn gy- ffredin ar wyr wrth gerdd,' megis yn yr hea ystatudau. Deddfir, er enghraifft,- 'Nad elont i dafarnan neu i gornehn cuddiedic i chwarae dissiau neu gardiau, neu warae arall am dda; ac od ant, pawb yn swyddoc arnynt i ddwyn a vo yn i pyrs- an., 11 Fe ddyfynnir yn y llyfryn amryw o'r hen reolau diddorol hyn. Dangosir fod

PRYDYDDIAETH YM ALWE DIG AETH yr adeg honno, a thai cyfreithiol i'r bardd am ei gerdd Yr oedd yr hen feirdd yn byw ar eu crefft. Ond rheolau barddoniaeth" a oiygir yn fcennaf wrth "Reolau Tudur Aled," nid y "rheolau ymarweddiad," y cyfeiriwyd atynt; a dywed yr Athro mai wrth ohwilio cynghan- edd Tudur Aled yn ei gywyddau a'i awdlau y gwelir oreu pa reolau a gedwid ganddo. i Gan fod dysgeidiaeth Syr John Morris Jones ar y "beiau gwaharddedig" mor bwysig i'r beirdd y mae'n werth sylwi arni ym lled fan- wl, ac efallai na fedraf orffen mewa 11 ai na theirllith. Gwahoddir sylw heddyw at ei syl- wadau ar "Broest i'r Awdl." Fe wyr pob cynganeddwr fod proest i'r awdl yn fai gwaharddedig, ond yr wyf yn ofni mai ychydig iawn ohonynt a wyr beth yw gwir ystyr y bai hwnnw. Y syniad cyffredin —syniad a seiliwvd ar gyfeiliornadaa y tri llyfr a enwais eisoes—ydyw mai "dau air yn diweddu yn yr un gydsain ydyw proest, M mai dau air yn diweddu heb gyd- sain ydyw proest llafarog." Ond camsyniad mawr ydyw hynny. Cyn y gellir deall yn iawn beth yw'r bai y cyfeirir ato jr mae'n rhaid deall

GWIR YSTYR "PROEST." ac ni ellir deffiniad cliriach ohono nag eiddo'r Athro: "rhyw amrywiaeth ar odl ydyw pro- est; cyn y bydd dau air yn proestio, ihaid iddynt odli wrth newid Uafariad un ohonynt; fel hyn. y mae Mor, a man yn proestio, ob- legid odlant os newidir yr a i o, ond nid yw Mon a man yn proestio,, am nad yw Moo a mõn yn odli." Craffed y beirdd ar y geiriau yna, ac ar y paragraff a ganlyn eta o'r llyfr hwn :— "Sylwch ar y llinellau hyn o waitk Tudu sA.l«d: Coed o'i fon codi a fynn, Ni rown I bin er na bon, Ni roech chwi bin yr ych bon. j Fe gondemnid y tair gan Galedfryi, am na. wyddai beth oedd proest; ond nid oee broest i'r awdl yn yr un ohonynt. Nid yw fon yn proestio a fyiin, ac nid yw bin yn proestio a Don. Buasai r bai proest i'r awdl yn y ddwy gyntaf ped ysgrifenasid hwynt fel hyn: Coed o fann codi a fynn, Ni rown i bin i'r hen ben; Ond nid ysgrifennodd Tudur erioed ddim o'r fath. Drachefn, cyn v bydd dau air yn pro- estio rhaid i'r ddau nid yn unig gynwys lla- fariad o r un hyd, ond rhaid iddyat ill da. gynnwys llafarifld sengl neu ill da* gynnwj-s deusain, ac os deusain, yna deuseinlaid o'r ui dosbarth Nid yw Mon yn proestio a mawn, dosbarth Nid yw Mon yn proestio a mawn, n.ld yw man a mawn yn odli; yr un BlOad nid yw mewn yn proestio a main, canys pan newidir yr e i a yn v cyntaf, nid yw mawn a main yn odli." Y mae n werth i bob cynganeddwr ddyseu'r paragran yna u AR DAFOD LEFERYDD

er mwyn bod yn sicr rhaglJaw beth a oiygir "broest i'r awdl." Y mae'r llinetl: Y saith gampus o'th wmpas yn cynnwys y bai y cyfeirir ato, aokos buasai ™CaK,»a c?:fPas" yn odli pe rkoid "a" <tf yn s a* oaanpus"; ond nid oes broest i'r awdJ" yn y llinell kfla. Y ddau iraidd a yrroedd, am na cheffid odl wrth newid Uafariad olaf yr orffwysfa neu'r brifodl. Ni ellir mewn cyn Ileied o le a hyn wneu- tlhur cynawnder a sylwadau gwych yr Athro ar y pwnc, a'm hamcan yw galw sylw'r .beirdd at y llyfryn. Y mae'n resyn ei fod mor anodd ei gael ac mor anadnabyddus; a gobeithio y mynn:r argraffiad newydd o'r llvfr yn fuan. yir

(Parhad o'r roJofn flaenorol). Noson hefyd sydd yn irhoddl Gwir i.we'nydd air bob tant. Profi'r hyrmy pan fo'r cvflath "1 I 1 Y"01 yn 'sana'r plant. T. J. T. Nebo. w I)1\^ET>D Y 1XWYDDYN. Gryn ei dlMff ac chwim—ar ymyl Di r.niM.nt y Goddira; Mynd i'w Heddweh mewn Diddim,— Dis^wv! owys, ac wele—Dim! J. R. TRYFANWY. » V rTAVYDDYN NTTWYDD. A rvdd fio i ryw ddft inni—ar ei ifuynt?— ¡-1L throed mor wisgi!— dewsiwyd ei glan dresi,— Ai twyll ei benaid hi? J. R. TRYFANWY.

(Parhad o'r golorn flaenorol). pob cymeriad sydd yn y gerdd. Seisnig hef- yd yw'r arddull d-fwyddi draw. Yn wir, ar- ddull Seisnig, ao arddull dlodaidd rhyddiaith Baesneg, sydd i rannau helaeth ohoni. Dyw- ed-odd Alafon fod ynddi lawer o rhetoric uchel" enw araill ar chwyddl aiftach yw hwnnw, yn y cysylltiadl yna. Yr oedd yr awdur yn aredu, fel jr un gynt y cai f w ran do am--ei ami eiriau; a dyna a geir gen- ddgeiriOlgrwydd diddiwedd. Hawdd fydd- ai i mi ddiangos hynny, I ao fe Whaf cyn bo hir. Nid wyf i yn un o'r rheiny a. fwrir i'r llawr gan wynt adenydd neb. (Nid awenydd- iaeth ond hysitledd gevriol a geir yn y btrydd- est dan sylw. Fel hyn y dywedodd yr Athro Syr John Morris Jones am el awdl ym Man- gor: Pe qyfleithid y geiriev i Gymraeg cyfl- redin, prin y tybid fcS y meddwl sy gudd- iedig ynddiynt yn cyfiawnhau'r iaith." Felly yn y bryddest hon, ond bod ambell un fel "Un o Aberystwyth" yn rhy ddwl i weld y gwahloniaeth. Maa eisiau craffter i weled hynny, ac ni all hyd yn oed Aberystwyth" roi crteffter i'r sawl a esgeuluswyd gan Natur. Yn awr, ai trwy dfdlarllen llenyddiaeth gnawdol y ooethir crydwyfood? j^i trwy ddangos ffilmiau trythyll y purir moesau plant? Beth a ddywed y llysoedd? A fyn- nai "Un o Aberystwyth" i'n hysgrifenwjr rhyddliaith fabwysiiadn dull bardd y "iDdinas Ddu," a throi'n Zoliaid Qymreig? Croeso iddo ef ymdryibacrtihu yn y aiia-len donnog, 08 myn, oanys ni fynnwn i er dim geisio oaeth- iwo'r ewyllys a ryddhawyd gan Dduw. Mae safle gymhatiaeithol Eifion Wyn a'r beirdd1 a enwir gan "Un o Aiberyetwytih" yn bollol amherthymasol i'r pwno mewn llaw; ac ni wnaf, gan hynny, and ciwanegu fy mlod yn dal yn ddiyagoig at fy ngosodilad, a'm bOO 8m ei bmfi too. Rhyryg oedd i ddlyn mor anwybodus yn Henth Oymru—^dyn na wyr am awdllau a phryddestau godidoe Eifion Wyn—anturio ar iiaes papur newydd o flafJe'r "Reftld" i son am farddoniaeth.

(Parhad o'r golofn liaenorai-. α- ldnd paham y cwynaf mwyach? 'Rwyt ti eto ar dir y byw, A drwy flynnedd heibio'iJ¡fuan,- i madawiad bychan yw; Boed awelon hafaidd llwyddia, At dy lestr yn chwj-thu mwy Af dy lestr yn chwytlhu mwy A rhinweddau marwol gtwy. Mor y Werydd mawr dy donnas Paid a'bh gynhwrf am un waith, Tra bo ngthyfaill yn dy groesi, Goarffwys yn dy wely llaith Tithau For Tawelog gorwedd Fel aderol yn dy gryd, Gwena arno nes ei lonni Derbyn ef i'th fynwes glyd. Coffrau aur Columbia fyddo Yn agored it' i gyd, A rhagluniaeth ddoeth y nefoedd Drosot daeno'i haden glyd; Boed awelon (hafaidd llwyddiant, Ar dy lestr yn chwythu mwy, A dy galon wedi ei llenwi A mhinweddau mairwol glwy. *Am ddwy flynnedd y bwriadenfc fod i fwrdd. HENRY HUGHES. Bryncir. Argraffwyd a> Chyhoeddwyd dTr*^5Jer«ieno|r gan William Griffith WillialM, Oactla Sqaar*. ftnirrw.