Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
19 articles on this Page
CHWARELYDDIAETH .
CHWARELYDDIAETH (Gan Chwaretwr) Y CHWARELWR, Y PEIRIANT, A'R GORLGaWYLIWR iNaturiol i bob chwarelwr mewn ocdml1 yw cyfe-rtbynu'l' gelfyddyd o chwarelyddiaeth y fblynyddoedd gynt a'r hyn yw heddyw. Yoh- ydig o son sydd am agor chwareli newyddion ¡ yn awr. I'r tadau yr ymddiriedwyd y gorch- wyl hwnnw ac haeddant- iglod mawr am eu oaledwaith. iDylem gofio pa. arfau oedd gan yr hen chwareiwyr ac mor anniben oedd po- U peth yn symud. iDeohreu datJblygu oedd y gelfyddyd a phrin oedd yr arfau hefyd. iNer'th brnich a nerth meddwl yn ogystal oedd igan y tadau; heddyw nerth a ohyflymdra'r peiriant a welir ymhob chwarel. Elbill a morthwyl a arferid gynt, ond yn awr ceir peiriant i dyllu ymfhdb chwarel, a gwyddom y gallwn dyllu twll dwylath mewn ychydig 01 iunudau pryd y cymerai ddiwrnod' i ni o dan yr hen drefn. Os byddai'r tadau yn gweithio'n hamddenol trwy y drych yr ed- ryohwn ni arnynt heddyw. Un o'n gwen- didau ni yw ceisio arfer cyflymdra'r peirian- nau yn yr hyn oil a wnawn yn y chwarel. !Nid y chwaTelwr a ddaeth a'r peiriannau hyn, ond cyfaddefwn oil fod rhanimu o'n gwaith beunyddiol lawer yn ysgafnach na, ohynt, ac yn sicr gwneir llawer mwy o waith. Tra'n gwerthfawrogi poib peiriant a dyfais i Igynorthwyo'r ohwarelwr yn ei alwedigaeth y perygl yw y rhoddir mwy o sylw i'r peiriant nag i'r gweithiwr mewn ami i ohwarel. Pri- odol yw yn a yw'r chwarelwr yn cael RJHAGOR 0 GYlFLOG ar ol cael rhagor o arfau at ei wamnaeth? Pwy sy'n manteisio fwyaf ar y peiriannau? Ofnwn nad yw rha-n y llew yn myned i'r gweithiwr. Edliwir i ni'n fynych y peirian- nau hyn, a gwyddoan oil na luont yn fantais i ni gael codiad ym mlhris y bunt ar y far- 'gen, ond yn ami iawn offerynnau ydynt i ostwng y gosodiad. Os ceir peiriant i dyllu, peiria.nt i lifio, a pheiriant i naddu, a. ohyflog y ohwarelwr yn aros yr un aig yn yr hen amser, faint well yw'r chwarelwr trwyddynt? Ychydiig, os dim, a ddywedwn, pan gofiwn yr amser pryd nad oedd yr un o'r peiriannau a nodwyd yn y chwareli. Yr oedd yr anfan- teision yr aeth yr hen weithwyr drwyddynt wrth weithio'n y chwareli yn gofyn am ragor o nerth meddwl i gynllunio'n ibriodol fel i Iwyddo i wneyd cytnog, a chredwn fod mwy o ddyfais ac ynni gynt nag sydd heddyw. Ychydig ohonom yn awr a welir am ddiwrnod cyfan yn tynnu plyg. INid oes amser i hynny Iheddy w; rhaid ymorol am y peiriant tyllu a thwll yn y plyg ac i lawr alg ef mewn ychydig o funudau. Er arfer y cyflymdra peirian- yddol yma cyraddelfwn oil fod yn haws wel gweithio cerrig wedi eu tynnu yn yr hen dduU rhagor eu hyrddio am latheni gyda nerth pylor. Ond rhaid arfer y peiriant yn ol gorchymyn y goru'chwyliwr, boedf'hynny er lies y gweithiwr ai peidio, a pha un byn- nag ai daioni ai colled a fydd i'r perdhen- ogiûn. NID OES AlMSQQR I DfDIM Ibron heddyw. Gofynnir i ni fod mor gyflym a'r peiriant, a chynhyrchu cymaint o ledhi mewn wyth awr aig mewn naw awr a hanner. Rhaid wrth arfau gwaith ond pwysicach fil- waith i'r wlad yw'r gweithiwr. Pa elw a fydd i unrhyw gwmni a berchenoga'r peir- i iannau diweddamf mewn ohwarel os na cheir chwarelwyr i'w harfer? Oorff y farwolaeth yw'r clogwyn goreu, i'r meistr heb chwarelwr i'w droi'n lleehi iddo, ac eto gwarafunir rhoddi cyftog byw iddo. Miae llalur yn elw bob amser, ond rhyfedd yw mai'r eawl sy'n llalfurio leia'f. ie, dim yn ami, sy'n derlbvn yr elw mwyat oddiwrth lafur. Oni ddywedir wrthym fod y cwmni chwarelyddol wedi myned i draul enfawr i siorhau'r peiriannau igoreu i ni weithio, a bod yn amhosilbl rhoddi cyflog teilwng a gwyneibu'r anturiaeth gostus, ( yr hyn o'i gyfieit'hu yw mai'r chwarelwr yn y y pen draw sy'n gorfod talu yn anunion- gyrchol am y cwb-l oil. (Elw llafur y chwnx- elwr sy'n myned i glirio pob cost, a ffolineb yw i neb ddweyd wrthym mai er budd y chwareiwyr a'u teuluoedd y gweithia'r perch- enogion y chwareli. Gwir fod rhai cwmniau
j-u_-um-...a.m. |VR ESSTEDDFOD…
-u_-um-a.m. VR ESSTEDDFOD YR WYTHNOS NESAF FE YMDDENGYS AI)RODDIAD ARBENNIG YN YR "HERALD," 0 WEITHREDIADAU'R EISTEDDFOD YNG NCaIORWEN WEDI EI YSGPJFENNU GAN YR EISTEDD- FODWR A'R LLENOR ADNABYDDUS, lR. BERIAH GWYNFE EVANS. OS AM SIORHAU COPI ANFONWCH ARCHEB MEWN PRYD.
[No title]
Yr oedd Mrs. Arm Jjietirirds. L'nnclli. a fu farw yn 85 mlwydd oed, yn ddali era ugain mlynedd, ond dilyna: gapel Bethel (B.) yn rheokidd hyd o fewn ychydig i i i i u i'w marwolaeth. Y hi oedd yr aelod vn v cat>el, a'r unig un vn fvw o'r ft. o-fil vn bresennol pøll agorwyd y capel 79 mlynedd yn ol.
[No title]
Dr. Howell Williams wedi ei benodi ¡ yn feddyg ymglyn a'r dartfodedigaeth vn Sir IFeirionydd. gy da' r F'yddin hyd yn ddiweddar.
- BYD LLAFUR ..-.-...12:-'"
BYD LLAFUR 12: STREICIAU YN PARHAU r n' Ar wahan i'r mymych streiciau sydd ar hyd .led y wind, y mae llawer o aneswyth- der yn bod ymhlith y dynion sydd yn gweithio ymhen y pyllau g10. -Nid vw'i- dyii-i-,ii hyix yn cael yr 11,1 breli, tiau a'r dynion sydd yn gweithio tan y ddaear. Nid yw eu cyflogau gan uched, a rhaid iddynt weithio rhagor o oriri.u yr wythnos. Yr oedd cais y dynion am gael gwella eu seiyllfa o dan ystyriaeth ynglyn ag adroddiad Sankey. Gofynria'r dynion ym- ";3g pethau ereill, aim wythnos o 4ó2 o oriau tyr lItt oriau a'r dynion sydd vn gweithio diti y ddaear) a thai am bob awr ychwanegol a weithiant. Dywed Mr. Harper Parker, cynrydluolydd y dymon fod y seiyllfa yn un dditrifol. Y mae'r dynion byii yn hawlio gwrandawiad teg i'w hacriotJ, ac cs na ddeuir i ibenderfyniad buan, gall yr an peth didigwy.dd ag a gym- 11 1', 17, erodd leyn swydd Efrog, a yu hanes y gio- ssy dd trwy yr !holl wlad. STREIC SWYDD EFROG. Dydd Mercher cynhaiiwyd cynhadledd fav,r o gynryeftiolwyr y gweithwyr a'r meistri, er ceisirt dod i delerau y nglyn a'r streic. Mae'r sèÎylJfa. yn un ddyrus. yn neillduol wedi mynegiad Syr Auckland Geddes yn Nhy'r Cyffredin, set' nad oedd ef wedi derbyn unrhyw sicrwydd fod y meistri a'r dynion wedi cytuno ar y codiad, ac nad oedd ymgynghoriad wedi -bod a'r Rheolwr Gla. o gwbl o berthynas i'r mater. Barn y gweithwyr yw na fuasai'r streic wedi d'igwvdd o gwbi onibai fod y Rhechvr Glo wedi gwrthod caniatau eu eais. HEDDLU LLUNDAIN. Mae clefyd y streic wedi torri all an yn a 11 nisgwy 1 ia d wy -v,ii, Llundam, a hysbysir fod Heddlu'r Brif-ddinas wedi aiiifon rhybuddion i derfynnu eu gwasanaeth. Dywed swydà: ogion Utidc-lb yr Heddlu y bydd i'r streic droi allan yn un genedlaethol mewn ychydig am- ser, os na fydd i'r Llywodraeth gydnabod yr undeb. Mae cytarfodydd cyhoeddus wedi eu ■paratoi. a dydd Gwener ymdeithiodd nifer o heddweuiion i gyfeiriad Downing Street, fel gwrthdystiad yn erbyn ymddygiad y Lly- wodraeth. Yn uniongyrchol wedi cyhoeddi'r streic, nos Iau, aeth swyddogion yr undeb ■mewn cerbydau modur i gyfeiriad1 yr East End. a hysbyswyd yr heddlu yn y fan honno o'r hyn oedd wedi ei basio, a daeth heddlu'r cvlch allan gydag ychydig o eithriadau. Yn Bethnal Green, a Hackney, arhosodd rhai swyddogioTi gyda'u gwaith ond daeth bron yr oil o swyddogion perthynol i adran H. allan, gytited ag y -clywsaut tod streic wedi ei chyhoeddi. Ymddengys mai'r achos o'r ang- hydfod ydyw fod yr arweinwyr yn credu fod y ■Llywodraeth yn gwnend eu goreu i geisio rhwystro'r dynion i ymuno a'r unddb. STREIC Y POBWYR. Mae'r helynt ynglyn a'r pobwyr wedi cyr- raedd pwynt difrifol. Methiant ihollol fu yrngais Gweinyddiaet.h Llafur i ddod a'r meis- tri a'r gweithwyr at eu gilydd ddydd Iau. Daeth y rhybuddion a anjfcmwyd i mewn i ddod a,an ar streic i ben ddydd Sadwrn. Yn ffodusbydd digon o fara i'w gael yn yistod Gwyl y Banc gan y gotiynnwyd i'r dynion bobi'r holl fara angenrheidiol i estyn dros yr wvl. GWAHAXIAETH 0 2s YR WYTHNOS. Pan yr ydym yn ysgrifennu, ddydd Gwener. parnau i sefyll allan y mae glowyr swydd Efrog. Mae'r gwahariiaeth rhwng cy;mv.cr y Ti l l Llywodraeth a r hyn a otynna r gweithwyr yn 24 y cant. A chy.meryd felly fod cyflog y ■glowr yn swydd Efrog, yn 4p yr ■wythnos ar gyFartale^dd, bydd iddynt dderbyn dau ewllt yr wythnos yn llai trwv dderbyn cynhygiad y Llywodraeth fel y 'mae, na derbyn y swm y irae Mr. Herbert Srafith yn sefyll allan am dano. Mae masnachwyr a gwneuthurwyr Tiwydd- au byehain a mawrion yn deehreu teitnlo'r caledi ac mewn llawer lie maent yn pnvyso ar y Llywodraeth i geisio setlo'r cwerylon ar un- waixh. •BARX GWR HYSBYS AM SEFYLLFA Y WLAD. Y11 y "Tyst" ysgrifenna'r gol-ygydd fel y ca idyii: "Yr ydwyf yn fa>b i weith'iwr, ac ar hyd fy oes wedi cymeryd v gweithiwr yn ei yTTigais deg am weil cyttog. a gwell byd. lief -d fod gormes 3. gorfaeliaeth a;n- nuwiol y promdiAr a'r cribddcilivvr digydwy- bod yn r-e.;wm cryf dfrofe wrthwynebiad pen- dant a digyfaddawd i'w gwanc aniwaii am gyfoeth ar draul gwadd a. dioddefaint y bobl. Oud peth ara'il jdyw dinystrio'r Scnedd, a theiTi i fyny holl wareiddiad Prydain, er onvv.il dif.t'r 'parasites' sy'n sug.no en gwaed. Yn eicr gwell yw 'boddi Jonah, os naid M'a rhyw by&godyn a'i ce'idw, yn hytrach na siii.'du'r Hong a'r cwbl sydd arni. Dyna ydyw iirect action' y sonia'r eithafwyr am dano. Wedi met'hu'r eario'r dydd wrth y IDol. cyn- tanfeil'io'r Senedd a rhoi'r Llywodraeth yii tlaw'r pwyllgor hmran-etholodig o'r gWbith, wvr. VYenii gorch.?ygu ohonnom Gaiseriaeth. cymer yr eithafwyr hyn eu Iharfau, gan or- t'^di'r wlad trwy rbastwrm a. thrais i ddeTbyn eu dyfamiad hwy a'r peth <&n ddigrif yw fod y dosbart.h hwn yn prot^stio yn gyndyn ly yn erbyn pob gorfod'aeth ynglyn a hwy eu hunain, ac ar yr un pryd yn arcod trais ytnigiyn. a phawb t.railJ, ac yn gorseddu gorth- rech" vm lie Ssnedd. Dyna :ha:nfod Bolshef- i:«?th.* ac wli ydyw yn debyg y p'yga Pry- djn iddo oddiar law gweithwvr v wlad mwy i)$-chy.falafwyr. Nid oes weit.hiwr mwy rhes- yiiiol a. theg yn yr .boll fyd na glowr y De. "iid hetflyw y mae yn deohreu gweld, trwy 7". aith&fwyr sy'n ei farcbo^aefeh, ac w^di i'r -wr weld, nid liir y bvdd eyii actio n deg a »heilwn.?r." HFJDDWETSIOiN AR. SiTiREIC. Aeth nifer o heddwei^ioii yit LlundHin a .T,emwl ar streic ddiwedd yr wythnos, ond fithvyddiannus fu'r ymgais igne1 gan yr hedd- weision ar hyd a lied y wlad yn gyffredinol i ddilyn eu besiaimpl. Ymddeargys mai eu cwyn yw fed y Llywodraeth yn gwrttiod cyd- n'r.Ibod eu huridel). Mae'r awdurdadau yn benderfynol o roi terfyn ar v streic, ac mae'r dynion a øethnnt ftl'.an ar streic wedi eu rhybuddio os na ddychwekint at eu dyletswydd o fewn a.meer penodol fe lenwir eu lleoedd !g{tn e,raill. Y STREIC YN WTDD EiFlROG. Ddiwedd yr wvfhnos nid oedd ragolygon .17:: dsrfyn i'r streic yn Swvdd Eirog. DIWEDDARAF. Y mae cnis eithafwyr yn ceisio taflu'r wlad i vdvryswch yin ytrfd y cwyliau wedi profi'n fethiant. Nid oes ond 955 all am o 21,0-0 o heddgeidwaid Lhtndain ar streic. Yn Lerpwl y mile 700 allan o 2,200 r streic. Y rnae milwvr yn cadw trefn ar y ddinns, Er hvnny tnrTWvd i mewn sionau yn Ler pwl a lladratawyd gwerth miloedd o bunnau a eiddn. etc. Crcj'ir y byd i i streic y LIowvr gael ei setio yn fuan a'r on niodd fitreic y pobydd-
GRAODFA NFWI DD ♦
GRAODFA NFWI DD ♦ Pensiynau y Milwyr 'Mae'r pwyllgor a fu'n edrych i mewn i foerusiynau'r milwyr a'r raorwyr newydd gyboeddi adroddiad, ac awigrymant raddja newydd, se: codiad o 40 y cant mewn achos- ion t-eilwng ynglyn a phensiyna.u. Awgrym- atrt' ar yr un pryd wneyd y rheolau yn fwy caeth i'r rhai sydd yn derbyn pensiwn per- iraoi. Wele grynhodeib o'r riddfi. ner'ydd ewrnnne^ig, o'i chymharu a'r un bresennol Tal prese'nnol yn Y cynnwys bonus Radd'a o 20 v cant. 'Xe'.vvdd. Codiad. {tW1" Sengl 33/- 40/- 7/- Gwr Priod 33/- 50/ 17/- G'lf Priod a Phlentyn 41 57/6 15/6 Gn Priod a dau Blentyn 47/- 63/6 16/6 G-vrr Prind a thri o hknt. 52/- 69 6 17/5 G".v" Priod a phed. war o blant 57/- 75/6 IS/6 __r.
[No title]
Y mae' Mr. Arthur Lewis, Feywood, i •w»di cael ei l>enodi yn gyfarwvdd'r ddy?-^ 'West Ercmv ich an gvfc— o 6-ri0r>. y 3- v-yd- jn.
---.-------AMAETHYDDIAETH…
AMAETHYDDIAETH (Gan Ffertnwr) Y DDIRPRWYAETH FRENHINOL AR AMAETHYDDIAETH Y mae cryn sylw a helynt ynglyn a r uchod yn bod rhai misoedd beliacb. I (bolb pw 1 pas esigeuluswyd rhoddi cynrychiol- vdd dros Gymru byd yn ddiweddar iawn ac raae'ri dda gennym ddeall fod 1r. Wm. Ed- wards. Hologwyn, Mon, wedi ei benodi bell- neh yn un o'r dirprwywyr. Llongy:archwn Edwards, a diau y oaiff ein gwlad fechan gel:n da y;idd<>. Mae ef yn ffeimwr yniar- Terol, ac hefyd wedi cael cryn brohad yi*glyn ag addysg amaethyddol, ac anodd a •fuasai cael neib- cymhwysiac'h. Nid gwr ohwaith i'w rcddi o'r neilltu mewn cwestiwn o farn a dadl ydyw Mr. Edwards. Credwn y myn gael ei lie cvmhariaethol i'r agwedd Gymreig Her amaethyddiaeth. IÛnd dychmygaf glywed torraeth y" ffennw.yr Cymreig yn gofyn beth yw ystyr hyn oil, ac a ddeilhaw rhyw fudd iddynt ar bwys y ddirprwyaeth Teimlwn fod' yn haws gofyn y cwestiwn na'i ateb. Yn v lie cyntaf, y mae Dirprwyaeth i ren- hinol bob amser yn beth costus iawn, ac ni phervodir hi ond mewn achos o r gradd cyn- taf. Mae amaethyddiaeth felly yn cael ei hvstyried yn bwyeig iawn o'r satle wladol. "\Vrljh dir llafur mae'r Brenliin yn byw." Ystyrir fod tir y Deyrnas y peth mwyaf gwerthfawr sydd yn perthyn iddi. Er na pherchenoigir ac na lafurir mohono gan v Llywodraeth, etc daeth y rhyfel ag o i'r fath safle o bwysigrwydd fel nas gall y WJadwr. iaeth bellach osgoi'r cyfrifoldeib mawr o ed- rych a droir allan o'r tir yr hyn ellir wneyd. Yn y flwvddyn 1093, os wyf yn cofio yn iawn, ,bu Dirprwyaeth Gymreig gyffelyb i edrveh i mewn i iberchenogaeth dirol gysylltiadau. Hyd yn hyn ychydig o le« ymarferol a ddeill- iodd o'r ymchwiliad, ond y m<w gylfaen wybodaeth fuddiol wedi ei chael a all droi n Tantais i'r wlad rhywfbryd. A rhaid dyweyd "mai "rhywlbryd" ydyw hanes yr ychwiliadau Brenhinol hyn ar y cj-ifan. Y mae vmyriad y Llywodraeth wedi bod yn bur eheIaet,h ag amaethyddiaeth ers dwy neu dair blvnedd, a chymaint o darfu pethau ■blith draphlitli trwy dretfniadau dilbwrptLs a swyddogaethau dilun a.c anfedrus nes y mae wedi creu anesmwythter mawr yn y byd am- aethyddol. Y mae "sicrwydd" braidd yn Ibopeth i'r amaethwr. iDyma'r syl'aen y adeiladu ei gynllunian arni, dan íba un v mae'r awdurdodau wedi cloddio nes ei siglo, ac y mae'r gyfundrdtn dirol oil heddyw ar sigl. ydym yn sicr iawn nad ydyw hefyd yn bryd ei siglo, ond o drwstaneiddiwch yn fwy nag o fwriad y daeth y safle ynia ar bethau. IL'n o am can ion y Ddirprwyaeth ydyw oekio cadarnhau'r sylfaen ac adfeddiannu neu ail- eetfydlu'r "sicrwydd dyladwy" i'r ffermwr. I Nid er mwyn y ffermwr yn unig, cofier. Mae'r Llywodraeth yn gorfod ceisio cysgodi ei holl d'deiliaid ar amcan o geisio adier a 8)"mfbylu amaethyddiaeth ydyw hefyd ddod ag vmborth i gyrraedd y ll^aws am bri.6.iau rhesymol a theg. Un o brif anicanion yr yrnchwiliad felly fydd edrych i'r gost o gynhyrohu popeth o'r tir. Gellir olAain y symudiad efallfti yn fwy uniongyrchol i Ddeddf Oynhyrchu Yd, 1917. nag i un peth arbennig arall. Amheuir yn fawr erbyn hyn a ydyw tref- niadau honno yn weithiadwy. Un peth aydd amlwg iawn ar ei phwys yw ei bod wedi bod yn foddion i godi prisiau'r cynnyrdh. Bhaid i'r gweithiwr gael mwy am ei la'ur a rhaid i'r ffermwr yntau yn gyffelvlb gael cyfloig Thesymo) a llog ar ei arian. Ganlymad hyn I ydyw y rhaid i'r bwytawr dalu mwy am ei ymtiorth. Gwastadhau y trybesdod yma tydd prif waith y Ddirprwyaeth, a gwaith mawr iawn ydyw pan feddylier am ei holl ganghenau. iDaw cwestiwn y tir bellach yn ei holl agweddau yn fwy amlwg nag y bll erioed o'r ihhen. a gwiw disgwyl diwygiad mawr a buan yn y dyfodol agos. Oymer amser. Ac efall- ai yn ara deg y daw daioni oyffredinol i'r wlad o'r ymchwilio acad-drefnu. fDisgwyliwn gytte eto i iyned i mewn i rai. o fanyli;)!i y cwestiyriau a gymerir i fyny ac a elwir ar y fferniwyr i roddi tystiolaetliau ar eti pwys.
EISTEDDFOD 1921 .
EISTEDDFOD 1921 Cais Caeraarfon 'Ddydd Mercher yng Nghorwen, fe wrandawa Cymdeithas yi Eisteddfod ar geia- iadau am Eisteddfod 1931. Y'11 ychwanegol at 'Graernarxori bydd i giais, meddir, gael ei wneyd gan Fanceinion a'r Amwythig. r Fel y canlyn y darllena cais Oaernaron:— At Gymdeithas yrOrsedcl a Ohymdeithas yr Eisteddfod Gened'aelAiol. Gyd-l-.i(! wyr a Cliyd-'Eistedd'odwyr,— Mewn cytfarrod lluosog a brwdfrydig o £ WT_ deisvvyr Caeruarion a gynhullwyd yn swydd- j ogol gennyf fi, penderiynwyd yn unfrydol fel y caniyn :— 1. Ein bod yn gwahodd awdurdodau yr Eisteddfod yn galonog a tiiaer i gynriiftl yr Wyl Genedlaethol yn nhreif Caeruarion yn y i -flwyddyn 1S21. I 2. Ein. bod yn ymrwymo i drosglwyddo hanner gweddill ariannol yr Eisteddfod i'r ddwv gymdeitaas uchod ar y telerau arferol. 3. Eiiubod yn ymrwymo i gydnaibod awdur- dod yr 0'isedd ac i wneyd trefniadau yr Eis- teddfod yn unol a'i rheolau hi. Oymemdwvwyd y cai»vyn unfrydol gan Gyngor y ei a gorchymynwyd dodi sel y Goitl'ometh 'ar y ddeiseb hon a che'fnogir ef gan liaws o gym^chiolwyr awdurdodau ) cvhoeddub ein pir. I Ðyry Caernarfon brawf sy!- weddo! o'u hawvrjd am yr Eisteddfod a'u trwdfrydedd drosti yn yr \"mrwymiad cyL reithiol a arwyddwyd gan 21il ohonynt yn i sicrhau digolledu y pwyilgor hyd 1.056p. Dymunwn gyda'ch cenad alw eich sylw at Iy rhesvmau canlynol dros ganiatau ein oais t 1. Ym mlaenaf oil ni cha'dd yr un ddinas na thref arall yng Nl^hymmi a Lloegr gym- aint o brofiad Eisteddfodol t1 Chaernarfon, a j bu 1 pc!b Eisteddfod a gynhaliwyd "yma yn 'hollol Iwyddiannus yn yr ystvr ariannol, yn ei ehvnhulliadau, a.c yn arbennig yn ei chyn- hyrchion. 2. Mae ein tre'f yn gyrchfa polblogaeth fawr Io Gymry a garant ^erdd a lien eu gwlad yn angerddol, a'u bryd ar gadw yr Eisteddfod yn wyl wirioneddol Gymreig ac yn feithrinfa | awen a dawn gynhenid fin cenedl. | 3. Dioddefodd vt Eisteddfod, fel pdb sefvd- j liad arall, yn ystod blynyddoedd y rhyfel; ond mae gennym hyder y gallwn, oyda'ch cydweithrediud cyngor chwi, acfennill i (bob adran o'r Eisteddfod fesur hele,e1:h o'r defnvddioldeb a'r yaprydoliaeth a'i nodwedd- j ai gynt. 4. Gwyddoch fod gennym adeikd rhagorol wedi ei adeiladu ar gyfer yr Eisteddfod, ac y mae gennym nifer o neuaddau eraill cym. rwys i'r cynria died dau a gynhelir yn ystod wythnos yr Eisteddfod. ;>. 5, Yr ydym wedi trefnu a hwvlio yn hollol Iwyddiannus gyfarfodydd cenedlaethol pwy- fflctif em gwlad. megis Gorseddiad y Brenin S:or pan yn Dywysog Oymru yn Ganghellor y Bri'vsgol yn 1902, Oyngrair y Cenedloedd Ceitc'.dd yn 1904, a.c Arwiagiad Tvwvsog Oymru yn v C'astell yn lfai. Os caniateir ein cais sicrhawn chwi na ar- Hiedir nn. lloifur nac ymdrech i wneyd Fistedd- fod 1921 yn fythgofiadwy yn hanes Eistedd- fcdnu Oyrrrru. Arwyddwyd ar ran Corfforneth y dref a'r de;«ehwyr, R. PAiRiRY' (Maer.) ,.4--
! I 0 TMKNVN j------n,..--
I 0 TMKNVN j -n, t H '.veiutidcg y Bwyd fod yn rhaid a! doni) vr yrn^^iyn. Siomedig, <»>vai. y-d- ynr-nyn I'r «-].nr] hon." Ni chnff y t'ii o.l-.yn a.H.r.n ^n-d 75 y nr»t o'r hva :0, yn Hsci^orol. 0 Awst 1 v.mlaen 1 rv^rn.n o ddwy owns y V*" n banner y yn yr wyt'hnois.
[No title]
y 'T'.yn'gor BiTTningh^ra wedi -<nder- rnoddi gwaheddiad unfrydol i Mr. W. A. C-idliury i ddod yn Arglwydd Faer nesaf. I
PARLWR Y BEIRDD .
PARLWR Y BEIRDD (Dan Ofal Meuryn) Eifion Wyn.—Diole'h diffuant am eieh engiyn clws. J < < iMin Menai.—Ynilile y buoch cytiyd? Peid- iv\ch ag ymdro: eto. J J. R. Moms.—Croeso i chwi i'r Parlwr. Estynir cadair i chwi bob tro y gelwch. Peid- iwch a bod yn wr dieithr. » J.W., Wolverhampton.—Nid oes gynghan- f edd o gwbl yn eich "englyn," mwy nag yn ei bennawd: "Wele euglyn o England." Cyng- horwn chwi i astudio'r rheolau yn fanwi. Bvdd yn bleser gennyf glywed oddiwrthych eto. Bob Parry, Llanfairfechan.—Y mae'r en- glyn i'r diweddar Ddr. Hugh Jones yn gywir tJ ran ei gynghanedd, ond y mae'r iaith yn wallus. Dylech ymdrechu eich goreu i efrydu'r j iaith yn gyntaf peth. Ni ddylai nebsddechreu barddoni cyn dysgu sgrifennu Cymraeg; gweddol gywir, a dywedyd y lleiaf. Trwy | ddiofalwch neu rywbeth, yr ydych chwi yn cam sillebu geiriau hawdd a chyffredin fel, "gweinidog," daear," "_gwastad," etc. Hefyd rhoisoch "yw" yn lie i'w. Mae'n ddi- gOlllhawdd i bawb, beth bynnag ifo cyrhaedd- iadau eu meddwl, wahaniaethu rhwng y ddau ar Gellwch roi ydyw" yn lie yw" ymhob man, er na ellwch roddi "yw" yn 11e "ydyw" bob amser. Os rhowch chwi ydyw" yn Ue'r yw" yn nhrydedd linell eich englyn cewch we'ld ar unwaith na wna berf mo'r tro yno :— "Hyd ei fedd rhodd wledd ydyw wlad." (Mae'r "yw" sy gennych chwi yr un mor wrthun, canysyr un gair yn hollol ydyw. Dylech ddysgu'r gwahaniaeth rhwng "yw" ac "i'w" cyn myned gam ymhell a.ch. l'i iynnwn er dim eich digalonni, ond hoffwn i chwi ddeall yn giir y dylech chwi, a phawb arall, fedru sgrifennu Cymraeg didramgwydd, cyn anturio barddoni. Ceisiwch ramadeg go dda, ac efrydwch o'n ofalus; ac, os mynnwch, gcuwch ofyn i mi am eglurhad ar ryw bwynt y bo'ch yn methu a'i ddeall, a bydd yn bleser gennyf wneuthur fy ngoreu i'ch cyfarwyddo. E.S., Llanbedr.—Yr ydych clrwithau yn euog o droeeddu rheolau iaith, a rheolau cyng- hanedd at hynny. Ni allaf yma nodi'r gwall- au, gan y cymerai hynny ormod o Ie; ond cynghorwn chwithau i ddysgu sillafu'n iawn eyn deohreu cyfansoddi. Ni ellir esgusodi" gwallau iaith a chynghanedd, "a'u pasio heibio," fel y dywedwch. Trwy wneuthur hynny y goliygnwyd cymaint o sbwnel d w. Wasg Cymru yn enw barddoniaeth, ac yn sicr nid cymwynas a Hen ein gwlad ydoedd hyr-ny. Oni cheir barddoniaeth," gadawer inni, o leiaf, gael iaith ddifrychau a mydr di- ysgloff. Fel y dywedodd cyfaill wrthyf y dydd o'r blaen, fe ddylai dyn fod yn lienor cyn bod yn fardd. Gobeithio y deliwch ar y cyngor. Nac ofnwch ofyn am gyfarwyddy^, fodd bynnag. /> LIiLI'R DWR. Ar haf heulog, hirfeiyn,—d: wcli'i Dalen yn ymestyn Ar ddull Haw o ddyfroedd llyn, A'i lliw fel tafell ewyn. EIFION WYN. IFARWFOR. Tyr y mor trwm ar y traeth-yn or-wyllt, Ar wane am ysglyfaeth; Stwr ei fawrdrwst ar fordaith Yn ofn dwys drwy f'enaid aeth. Cyfyd cref fonllef ei wynl'li—yn flwng, Fel her i glogwyni A swn taran sy'n torri Yn Ibis. tymhestlog y lli. MIN MENAI. I'R GWIR ANRHYDEDDUS DAVID LLOYD GEORGE. ■G wele dydd, hylosg wladwr—pelln'i drem; Pwv all droi r heddychwr?— A'i fin dan. mae ef yn dwr, Ac arweinvdd gwerinwr. Canu wnawn acenion hedd :—bydd hanes Byddino'n beth rhyfedd; Ein henwog lyw fyn 1 glcud Arediig mewn anrnydedd. I'r bost filwr bwystfilaidd—y In ei gad anwaraidd; A'i law ef rwymodd y blaidd, A'i [Iml arwr milwraidd. Pwy fwy'n ei gwymp fu'n y gad?—pwy'n Na'r pen Tiofrudd anfad, (llyfrach Drwy i'r cry Sior droi'r crwsad, A gorchfygu'i erch fagad? Yr us a gwynt ei ddurwisg o—yrrwyd Trwy'r tiroedd i gilio; Eithr Satan ni chroes, eto, A'i floedd o fawl iddo fo. Daw hwnnw o'i djr annwn—yn union I r;anu hir fy:dwn Ei d'w'llwdh èf, deallwn, Ofnai frad y ar gwn, Pwy'n swatio fel y Pen-satan—a'i weis, Rhag y Caisar aflan? Ond 'bellach, mae'r dyb allan Yn y gwynt, fod yno gan. Goruchaf fyg orchfygwr—yw, dd'rysodd Heresi pob treisiwr; Trodd y gwynt, a rhydd y gwr Goronau i'r gwerinwr. Treisiau gant a roes a gwen—yn y drin Tan ei droed yn, 'ilawn Y rhyddijawr hael rodd i'r hen, oludog^ail Eden. Rhyw haf aur sy'n euro'i fin,—a chyfi»i;d Ilwch ofnau i'r werin Gwyn wen gynhefin A ctroant draw hynt y drin. Hen Brydain ddaw'n b ara dwy,s,—a'i deil- Yn deulu fel eglwys (iaid Try y glew i'r cartre glwys, Ac yma. ca Je cymwys. Wlad frynio, Gwel dy frenin,—a hedd- Yn santeiddio'i ddeufin (weh Ei faint canmoled dy fill Yn uwch wrtho dan chwert'hin. Na threulied ei athrylith,—na'i babell, Heb obaith diledrith Y gwel ei had dan y gwlit'h Yn gwymm. fei v gwenith 7. Cymru Fydd, Lerpwl. J. R. MORRIS. »*«• DRING I FYNY. Paid rhoi fyny ddringo Tua'r nefol fyd 'Bydd yn effro, effro, Ar dy daith o hyd Ar y ffordd i fyny, Bydd i bawb yn ddyn, Ac ymhob caledi, Yn dy Geidwad glyn. Dring yn benderfynol, Cwyd o lwch v llawr; Dring i fynv'n wrol, Edrych ar y wawr Rho dy hun yn ,gyfan, Yng ngwasanaeth Duw, Dring a phaid a hcpian- Ymdrech ydyw byw. Cadw ar hyd Hwybrau Rhinwedd pur a moes; Nerth i goncro rhwystrau Gei yng ngwaed v Groes: j Dring i fyny'n ffyddlon, j Cadw wenwisg lan I iFyny mae y Goron I A'r dragwyddol gan. Cydgan Yn dv Geidwad glyn, Yn dy Geidwad glyn, Ar v ffordd i fyny, Yn dy Geidwad glyn Paid a throi o'r neilidu, Yn dy'Geidwad g!vn, Yn dy Geidwad trb."n» B CEiNFJRYN JOXF*
CYNGAWS YN ERBYN Y i "DAILY…
CYNGAWS YN ERBYN Y i "DAILY NEWS" i Dywed y Pre.s^ A3?ori!it:on fod Mr, Ai:.«ien Chnmverlain, A.S., Mr. Walter Long, A.S.. h ?vr Eric a Auckland Ge<ldes. A.S.. yn d ui a chyngaws am .itbrod yr? erbyn v papur aoi-nd Yr athrod honedic i frne?iad ">' wneyd i'r gwyr hyn fod yn dal cysylitiadau U matericu ariarniol perthynol i Rwsia. J
GlORUiGHiWYLIWYlR ANiFl-lD^US
gnu 4IM 8t11ift. | wedi troi'n fethiant wrth aigor chwareli, ond eithriadau ydynt, ac nid anodd a fuasai cyf- arwyddo'r rhai aflwyddiannus i iwybr yr emiill a'r elw sylweddol. Mae GlORUiGHiWYLIWYlR ANiFl-lD^US yn llawer mwy o golled i'r cwmni na chwar- elwyr anghymwys, a gresyn na welid ambeil gwmni yn troi mwy ymhlith ei weithwyr a chael eu barn hwy am y chwareli. Gwelsoiii rlli goruchwylwyr o dro i dro yn ystod y t deugain mlynedd diweddaf na. wyddent beth ydoedd gweithio pum' munud ar y graig erioed, ac nad oedd ganddynt y syniad lieirtf pa fodd i boliti clwt; eraill a welsom yn oruchwylwyr yn 'hen chwareiwyr, ond yn rhai lied drwsgl pan yn gweithio, ac yn llawer mwy trwsigl pan yn ceisio cyfarwyddo a gwylio am'genach dynion ymhub ystyr na hwy eu hunain. Nid rhyfedd fod cymaint o chwareli wedi eu cau, nid yn gymaint am fod y lechlfaen wedi darfod, ond am nad oedd gan amlbell i oruchwylivvr brofiad a lly^aid craff i weithio'r chwarel yn briodol mewn a deg pan nad oedd llawer o ofyn am leohi. iEr chwareiwyr profiydol a r peiriannau diweddaraf, os na cha'r cwmni oruchwyhwr yn meddu ar y welediigaeth briodol i weith- io'r chwarel yn y ffordd oreu ac ) (trÎer ei synwyr cyffredin at y gweithwyr, gobaith 'gwan a fydd am lwyddiant i'r antuiiaeth. Canfyddir yn gyllymach gymhwysteTau gor- uchwyliwr mewn chwarel fechan, rhagor y chwareli lie ceir hanner dwsin o swyddogion. SPa alluoedd bynnag oedd eisiau i wneyd gor- uchwylivvr yn .yr hen amser, a pha ddyJan- or wadau bynnag a arierid gan rai oedd yn dyheu arm y swydd, credwn fod yn ofynol bod yn chwarelwr trwyadl heddyw cyn y gwel yr un dyn fyned yn swyddog gan unrhyw gwmni. (M&e hyn YN WEDLIANT M AWR ar yr hen drem, a diau y bydd gwell graen ar lawer o'r chwareli byehain a fwriedir weithio'n 'fuan yn ein cymdogaethau. Fel mae'n wybyddue i lawer ohonom, rhaid myned trwy arholiadau pwysig cyn y mil unrhyw lowr fyned yn swydd g mewn pwll glo, a diau y dechreuai oyfrod newydcl yn y chwareli pe ceid arholiad ynglyn a chodi gor- uohwyliwr. Penodid felly ddyn yn feddian- nol ar allu a phronnd i iod yn swyddog. (Rhaid cael dyn i edrych ar ol dynion, a chwarelwT i wylio buddiannau'r chwareiwyr a glowr i dfalu am y glo wyr; os eraill fydd yn ceisio arwain, y perygl yw mai ar gyf- eiliorn yr eir. IRhag blino ein cydweithwvr a meithder, diweddwn yr yegrif hon gyda ibrawddeg o waith yr enwog- John Stuart Mill, a'r rheswm tros ddifynnu'r frawddeg I hon yw i ni son am y gwelliantau mewn arfau a pheiriannau a -eir heddyw yn yr oil o'r chwareH, a'r dybiaeth sydd gan rai dyn- ion fod dyfeisiadou peirianyddc] yn VFsrafn-. hau a gwella cyflwr v dosbarth gweithiol. IDvma farn y gwr mawr hwnnw am hyn, "(Hitherto, it is questionaH-,le if all the mechanirtil inventions yet made hav° lighten- ed the day's toil of any human bein-j."
-------PUPUR AHALEN 0-
PUPUR AHALEN 0- (Can Philo). DULL NEWYDD 0 SGRIFENNU fOytfeiriwyd gennym dro'n ol at ddull new- ydd o sgrifennu a ddygir i mewn i ysgolion y wlad yn y dyddiau hyn. Y mae llawer newid a chwildroad mawr wedi digwydd yn ddidrwst a distaw, helb i'r wlad yn gyffred- inol fod yn ymwybodol hyd oni fyddai'r newid wedi ei gwlblhau a'r chwildroad wedi ei sylweddoli. Nid ydyw newid y dull o sgrifennu, newid ffurf llaiwysgrii yn chwil- droad, efallai, ond y mae'n digwydd, er hynny, a chan ein bod hyd yn hyn heb syin'- ud ymheU yn y cyfeiriad newydd dylem fan- teisio arno i sicrhau rhai gwelliantJau sy'n ddymunol ac angenrheidiol. Daetb galw am y newid ohea wydd bed ein llawysgrif ers oes neu ddwy bellach wedi dirywio ac wedi myned yn dm anodd i'w darllen. Gwyddis ei bod yn iaeferiind gaii rai gwyr mawr sgrif- ennu eu henwau mewn ffordd mor anneall- adwy fel na all dynion cyffredin ddehongli'r drysweh. IRhag munsendod a diofalwch, nid oes foddion effeithiol wedi eu canfod hyd yn hyn ac hwyrach nas canfyddir 'holl ddydd- iau'r ddaear. Od ydyw'r diofalwch a, ddaeth i mewn i lawyegrif ein hoes yn deillio o'r un ffynhonell a'n diofalwch gydag egwyddorion a'n diffyg parch 1 anrhydedd ac i onestrwydd, nid oes i'awr deibvgolrwydd y ceir gwell'had 11 na diwygiad gyda, dull newydd o sigrifennu. Fodd bynnag, argym'hellir dull newydd o sigrifennu, a chreawn y mabwysiedir ef yn lied gyffredinol cyn Yir, yn enwedig gan y to sy'n deohreu ar eu hysgol yn awr. Ond son yr oeddym am fanteisio ar ein cyfle. Gwydd- is fod y wyddor Gvmraeg yn ddiffygiol yn hyn, seÎ bod yn rhaid dynodi'r sttin gydsein- iol sydd yn "llall" gyda. dwy "1"; a'r un modd y mae'n rhaid cael dwy d" i ddynodi'r sain gyd6einiol olaf yn y gair "lladd." Oher- wydcf hyn ni ellir yn 'hwylus ddangos ar lyfr y gwahaniaeth rhwng "tal" yn y frawddeg, y gwo,honiaeth rhwng "tal" yn y frawddeg, Y mae'n ddiwrnod tal" a'r gair "tal" yn y frawddeg, "Y mae ef yn ddyn tal." Pe bae gennym ffurf arbennig i'r llythyren a ddyn- I odir gennym a dwy "1" gallem Stgrifennu tal" yn y frawddeg gvntaf gydag un 1" a'r gair "tal" yn yr ail frawddeg gyda dwy 1," yn union fel y gwneir gyaa'r geiriau ton" a tonn." Nid yw'r wyddor Gymraefg tfel y ceir gennym ni'n bnesennol yn hen nac yn ddwyfol, ao ni bvddai'n ddigysegraeth yn nelb i'w newid. Ped astudiem waith sgrifen- wyr Oymraeg yn yr unfed ganrif ar bymtheg igwelem y gwahanol ymdrecihion a wnaed i geisio sicrhau orgraff hwylus i'n hiaith. Er- bvn hyn yr ydym ar y groerffordd dra'ehefn, ac y mae yn ein cyrracdd gyfle i wella'r or- I graff ymhellach. Buaswn yn awgrymu bod ysigolion Cymru i ddysgu'r plant i ffurfio "11," "dd," "ch." mewn dull gwahanol ;'r i dull presennol, sef yw hynny, tynnu llinell ifedhan trwy "1," "d," "c." IDeuai llaweT iawn o fanteision o'r cynllun hwn, ond nid ydym yn anghofio nad oes rhai anfanteision yn perthyn i'r cynllun hefyd. Y mae'n ddig- on hawdd i ni edrych gormod ar yr anfan- yn perthyn i'r cynllun hefyd. Y mae'n ddig- on hawdd i ni edrych gormod ar yr anfan- teision. iByddai llawer iawn o'n tadau yn I ffu-rifio dd" gydag un lythyren, sef troi pen d" tua'r dde yn lie tua'r chwith o'i throi tua'r chwith elai'n d." Dyna'r dull a UT- I ferid gan fy nhad, ac nid wyf yn cofio i mi erioed bctruso am funud i geisio penderlfynu pa un ai d" ai dd" a, ddefnyddiai. Yn wir, gwn am un Oymro sydd yn cadl.w at yr hen ddull o sgrifennu dd"—sgrifenna e:f lawer i'r waslg, ac yr wyf yn eicr nad yw ei ddull yn peri'r anhawster lleiaf i'r cysodwyr. I Os gwneir hyn gvda "dd," paham ia ellid gwneuthur yn gyffelytb gyda "11" neu "ch"? Yr anhawster mwyeif yng Nghymro ydyw ■nad oes gennym unrhyw gorff na chymdeith. I as a fedd awdurdod i ddwyn cynllun fel hyn i sylw'r holl wlad. Gall fod y petit islaw eylw'r Eisteddfod Genedlaethol, ond ni ddylai fod. Y mae'r orgraff newydd wedi bod dan orfod i weithio'i ffordd ymlaen he-b fendith na oheifnogaeth E'isteddfod na Ohyfundelb, ond credwn fod ei goruchafiaeth vn sicr. Pe bae'v llawysgrif newydd a'r dulliau newydd 'I a aw'grymwyd gennym yn gallu rhedeg yn ol yr orgraff newydd y mae'n ddiau y gallai ilwyddiant eu dilyn* liwythau. Y mae gnn I v Ile""yslgri'= newydd un fantais cr yr orgKi.ff iievvdd-v mae dan fendith yr awdurdodau I goruchel ynglyn ag addysg.
----------GWEITHWYR CYNGOR…
GWEITHWYR CYNGOR SIR ARFON 5s. yr Wytlmos o Godiad Oynhaliwyd cyfarTod arbennig o'r Cyngor Sir ddydd hill, i ystyiied cais gweithwyr y CVngor am 15s. yr wythnos o godiad yn eu cyiflbgau a deuddeg diwrnod o wyliou yn I flynyddol. Yri oedd Pwyllgor Arolylgwyr y Ffyrdd eisoes wedi rhoddi ystyriaeth i ^ais y dynion, ac wedi awgrymu endi 5s. yr wythnos yng ac wedi awgrymu endi 53. yr wythnos yng nighyttog pdb gweithiwr cymwys, end i ohirio mater y g,wyliou hyd gy:ari'od nesal y Clyng- or. I ■Eiglurod'd y Cadeiiydd (y Pardb. W. Mor- gan) fod cyiiogau'r gweithwyr wedi myned i fyny yn raddcl o lp. yr wythnos yn 1914 i'r swm wvvhnosol o lp. ITs., ac yr oedd rhai dynion eisoei yner ngwasanaeth y Dvngur yn I derlbyn o 2p. 2s. i 2)), 5s. yn yr wythnos, a dymumai gynnyg fod y f'yngor yn derbyn awgrymiad y pwyllgor. iCelfnogwyd hyn ,gan IMr. W- J- Griffith. Cynhygiodd Mr. J. E. Greaves, fel jweH- iant, fod y Oyngor i ymohebu a holl Gyng- horau iSir Gogledd Cymru iY,J'r amcan o ystyiied yr holl iater, oyn pasio dyn yn der- fynoil. tCytunai Maer Bangor (Mr. R. J. Wil- liams) y dylid cael cynhadledd, ond awzrymai ef roddi'r codiad o 5s. ar unw.aith. I fE'iliwyd hvn gtui Mr. Henry Parry. 11 y Gofynnodd Mr. Ivor Pryce a oedd gan y Oyngor fwy o ddynion nag oedd ganddynt C,.Yll y rhv-fel'! Yr Arolyjgydd Nac oes y mae'r nifer rywfceth yn debyg. Ovtunai Mr. W. J. Parrv nad oedd yn ddoeth gohirio'r mater o roddi'r 5" codiad I' i'r dynion; ond o bertfliynas i'r 15s. v nid am dniio cred'ai mai doeth oedd gohirio'r mater hyd nes y gehvid cynhadledd o holl Gynghorau Sir y Gogledd. I IDymunai Mr. Henry parry ar iddynt ddelio I a'r mater yn derfynol mewn cynhadledd. •Dywedodd na fedrai ef gael dynion i weithio am y cvllog a gyiihylgid. •Ovrihygio'dd Mr. Rcfbert Huighes, Bangor, I yn fftirfiol fed i'r Oyngor, yn ychwanegol at roddi 5s. o godiad, roddi tri diwrnod o wyl- iau i'r gweithwyr yn flynyddol. Oe'fnOgwyd hyn gan Mr. Griffith Rolberts, Bethesda, a phasiwvd ef. I Ovnliyigiodd Mr. J. E. Greaves a chefnoig- odd Mr. H. Angel, fod i'r Cyngor Sir alw j cynhadledd o holl Gymghorau Sir y Gogledd | i'r amcan o ddod i ddealltwriaeth ynglyn a j cynhadledd o holl Gymghorau Sir y Gogledd i'r atnoati o ddoj i ddealltwriceth vnalyn a j chyiflogau a gwyliau'r gweithwyr. I I piasiwyd hyn, (j pha^iwyd fnd i Col. Lloyd Evans, Mr. J. E. Greaves, Mr. H. Angel,' a .Mr. R.. Hughes gynrvchioli'r Gvngor yn y gynhadledd. PRINTER IiLAFUR. IDyw-edodd Aro'ygydd y Ffyrdd ei fod ef wedi methu cael gwasanaeth gweithwyr prof- iad-ol yiilglvn a'r gwaith o dario'r ffvrdd. Yr • oedd hefyd brinder labrwyr a chertwyr i igiario ymlaen y gwiaith, ac yr ïm y pwylL gor a fu'n ystyried y mater yn awgrymu y dylasent roddi'r gwaith ar gontract. j Gofynnodd Mr. J. R. Pritc,rhartd a oedd yr | .arolygwr wedi, methu cael gwaeanaeth dyn- | ion trwy'r Gyfnewidfia Lafur? I Atefoodd yntau ei fod wedi crwneuthur t hynnv trwy yr oil o Gyniewidfeydd LlnTur y j sir. Nis gallai gael gwasana^th dynion o. gwfh!—hetb son aTa ddvnion prr.fiadol. Yr onhfiwyfer oedd fod yr oil o'r dynion a ddaeth i'w weled erisleu cael gwaith vn ymyl | eu -conrt-,itf; Yr oedd elf wedi ystyried y c"e?tiwn o oS'Od v gwaith ar contract yn ofal- us iawn. a gallai ddweyd am v boibl a anion- odd y tpi^der isaf i mewn en bod y boibl oreu » at v "Twaifh yn yr holl wlad. Mabwysiadwyd yr adroddiadt
IAITH Y WLAD A'I THELEJDION…
IAITH Y WLAD A'I THELEJDION (Gan Feuryn ) Y GERNYWEG Iaith farw yw'r Gernyweg; a gorchwyl go Ibrudd yw son am un o'r u fo wedi marw. Yr oedd hi yn chwaer i'n hiaith ni, ac i'r ieitboedd Ceitig eraill, ac yn chwaer • bur dbyg i'r Cymraeg mewn llawer o bethau. Biiasai pdb Cymro yn siwr o'i hadnaibod oddiwrth ei thébygnyydd i'w famiaith. Bu ehwech o'r ieitihoedd Oeltig yn byw ar un- waith a bu iddynt, efallai, chwaer neu ddwy arall, ond y mae,'r cof a'r hanes amdanynt hwy wedi llwydo'n arw, ac ni allwn fod yn rhyw sicr iawn ohonynt, er mor anodd tynnu iaith oddiar ei thylwytJi. Y'r oedd tair o'r chwiorydd hyn yn te4>ygu'n fwy i'w gilydd nag i' teirchwaer amll, a rhoed GYFE(N/WA/U GW A, HANOI, arnynt o'r herwydd. Gal wyd tair yn Wydd- elig a thair yn Frythonig, ac enwau'r tair gyntaf yw Gwyddeleg, Al'baneg, a Manaweg; He enwau'r lleill yw Oymraeg, Llydaweg, a Chernyweg. Y mae'r teiriaitih Wyddelig yn rhy an- nhelbyg i'w gilydd i gael eu cyfrif yn dair tafodiaith o'r un iaith, ond y maent yn rhy delbyg i'w gilydd i'w hystyried yn dair iaith aiuiibynnol. Dywedir iVtd iaith Albanwyr yr Ucheldiroedd ac iaith y Gwyddel -bron mor debyg i'w gilydd ar lyfr, hyd ddechreu'r ddeunawfed ganrif, ag yw Saesneg LiLUiNDAIN AC EFBOG NEWYTKD heddyw. Nid yw'r Fanaweg Iiithiau yn an- nhebyg iawn ar lafar i'r naill na'r llall. Mae cryn wahankieth rhyngddynt ar lyfr yn awr. Oeisiodd gwyr Manaw yn yr ail ganrif ar Ibymtheg falbwysiadu sillefcieth ffonetic wedi ei seilio ar Gymraeg a Saesneg, ac y mae'r Atbanwyr hwytliau we,di llysu'r arwydd- luniau a elwir yn llythrennau Gwyddelig" ers tro byd, ac felly y maent yn dra annhefbyg i'r Wyddeleg mewn print bellach. tNId yw'r "llythrennau Gwyddelig," gyda llaw, fawr wel na. bari>areiddiwch, ac nid ynt yn fwy "iGwyddelig" nag yw'n llythrennau ninnau yn "'Gymraeg." BENDITH I'R i 7YIDDELEG fyddai cael ymadiael a'r pethau hyilion. Y mae'r teiriaith hyn eto'n fyw, er mai go ddi. 'hoenllvd yw cyfhvT y gryfaf ohonynt; ond y mae'r Gwyddel am lwyr iachau ei iaith ef ac c am ei chael i aid ddechreu pritio yn ei hen- aint, a'r feddyginiaeth yw a wyr iach a mwwtvvr. iBendith ar ei sel. mwwtvvr. iBendith ar ei sel. Oymraeg, Llydaweg, a Chernyweg yw en- wau'r tair chwaer Frytlhowig, fel y cryTawylL wyd. Y mae' tai,r iaith hyn mor debyg i'w gilydd ag y gall tair iaith wahanol fod. Mae'r iaith Gymraeg mor fyw ag eii.oed.-yn fwy (byw nag erioed—ac y m'ae GWELL GOTJWIG ARNI naig erioed; ni welwvu el gwlsg mor :an erioed o'r blaen, na'i phryd mor hawddgar, na'i tihroedlam mor ysgafn a gwisgi. fRhowch eioh braich am ei gwddf, a chusenwch hi rhag I iddi ddigio, a cherwch hi a'ch holl galon holl I ddyddiau eich einioes, a throsiglwyddwch ei chariad hi yn gynysgaeth i'ch plant ar eich ihol. L\ae'r Llydaweg hithau'n fyw dros y I mor draw, ac y mae yno rei yn ei charu'n fawr ac yn ei hanweeu'n annwyl. 'Boed ben- dith ar eu llafur cariad. Ond y mae'r Ger- nyweg wedi marw; a iRobert Williams, Bhyd- ycroesau, am wn i, a gododd ei charreg fedd. Mlae rhai o'i phlant yn aniwylo'i choffa hyd y MVdd hwn, ac yngwneuthur a allont i'w gadw'n wyrdd a pher. Ond nid oes ddigon o ddwyfoldelb hyd yn oed mewn Cariad I GODI'R CERlNFYiWEG o'i bedd yn fyw; a, gloywi maen ei bedd, nid ei symud, yw eithaf gttllu Oariad bellach. Nid wyf yn bwriadu rhoddi crynhodeb o hanes y Gernyweg yma, ond dichon y bydd "g,àr neu ddau amdani yn ddiddorol. Mae'n ddiameu fod y Gernyweg yn cael ei siarad yng .Nghernyw er yn fore iawn, ond gan fod llenydd'iaeth yr iaith honno yn brin ac yn lied ddiweddar, mewn cymhariaeth a'n hiaith ni, nid yw yn hawdd gwylbod fawr am fore'i hanes. Dywedir yng NghTonicl y Saeson i'r "Oymry" gael eu gyrru o 'Gaerwysg yn y flwyddyn 936 a'u herlyn dros yr afon Damar -yr afon sy'n derfyn rhwn'g swydd Ddyf- niLint a, Che-myw. IMae'n delbyg fod iaitlh y j "Cymry y cvfeirir atynt uchod, set y Cer- nywiaid, yn dra the^byg i Gymraeg y cyfnod hwnnw, neu fe' ddichon yr un ffunud a hi, ond wedi'r vsigar a'r hir fyw ar wahan fe ddaeth gwahaniaeth rhyngddynt. YP., IAITH OHONINO a siaradwyd gan wyr Cernyw am ganri'oedd wedyn. Dywedai dyn o'r enw Andrew Borde yn 1542 fod dwy iaith yn cael eu siara.d yng Nghernyw yr adeg honno, eef Siaesneg drwg a Chernyweg, a !bod yno loiver o ddyn- ion a, mecrhed iva. fedrent lefaru un gair o Saesneg. Ymhen canrif ar ol hynny yr oedd heniaith y wled wedi ei chilgwthio i'r ber- feddwlad, ac nid oedd ar gael odid neb na. fed-rti siarad Saesneg. Dirywio a marw yw ei hanes ar ol hvnny. Dyry Edward Llwvd yn ei Archaeologia Britannica," a gyhoedd- Z, Ily wyd yn 1707, restr o enwau'r plwyfi y SLERTD Y G'ERlNYIWEG ynddynt yr adeg honno, ac nid oes ond rhyw ibymtheg neu ddeunaw yn y rhestr i gyd. ;Ellibyn' y flwvddyn 1735 irid oedd yn yr holl w'oqd ond nifer bychan iawn o bdbl a fedrai niwyach ddeall yr iaith, a, lbu farw'n 11 wyr yn nechreu'r bedwaredd ganrif ar bymtheg. Yr oedd yr io.it'h lenyddol, os gellir ei galw felly, yn bur lwgr ymhell cyn y diwedd. Afae'r ddrama Gernyweg a olygwyd ac a gy. hoeddwyd gan Dr. Whitley Stokes, "Beunans IMeriasek," sef "OBywyd MeiriadOg" yn Gym- naeg, yn llawn o eiriau iSaesneg, ac yr oedd honno mewn llawysgrif mor fore a 1'504. Fel yr awgrymwyd, prin a bychan iawn, a lied ddiwertlh, yw llenyddiaeth y Gernyweg; yn wir fe ellid eyfrif holl Zvhoeddiadau'r iaith ar fysedd Haw deirgweith drosodd. Dywed MR. HEN.BlY JKiNNEIR yn ei kiwlyfr gwych ar y Gernyweg (ac V" wyf yn ddyledus iddo am lawer o'r ffeithiau uchod) i'r Rhyfel Oartrefol wneuthur mwy na dim arall i ladd yr iaith, a dywed y cadwesid yr iaith yn fyw^petasai'r Llyfr Gweddi Gy- ffredin wedi ei gyfieithu iddi, ond dywedir fod pobl y wlad yn erbyn v grefydd a gyn- 'rychiolid gan y llyfr hwnnw. Dywedent fod ffurfwasanaeth Eglwys. Loegr fel "C'hware 'Nadolig" iddynt hwy, ac na fvnnent mono. Cyfieithwyd rhannnu o'r Ysgrythyr i'r iaith, ac nid anniddorol i'r Oymro ydyw eu cym- haru a'r cyfieitbiad Oymraeg. Efallai v e' r cyfle rywilrryd eto i son .am de!bygrwydd vi iaith i'r Gvmrfceg a'r Llydaweg. Er bod yr iaith wedi marw, y mae rhai > Lo yn ei medrn yndlcligon da i farddoni yiiiddi. Mae N r. Jenner yn medru canu yndai nc yn medru ei siarad yn rhif-,I: fe'i cVbuwyd yr ei siarad oddiar lwyfall YR EISTEDDFOD GENEDLAETHOL. cyn hyn. M-ae yng Nghernyw eto lawer un gy'n hoffi .co!fi;o am hen iaith eu gwlad, ac yn toeturio wrth ei llwch hi. Dteuthum i yn ddiweddar ar -draws un o'r cyfryw yng INghyma-u, ac yr oedd yn hawdd canfod bod ei galon yn llosgi ynddo tuagat hen Laith farw ei wled. IBu'r gwT bonheddig hwnnw. mor garedig a'm hanrhe:gu i a llyfrau drnd- fawr ar y Gernyweg am, mae'n deibyg, imi mrddaiigos cryn gwrs o ddiddordelb yn hen- iaith y wlad a garai. Onid trist i'r eithaf yw meddwl am iaith yn marw? IMae rhaji, a rhnn bwyeag lawn, o fywydcenedl yn marw gyda phriod iaith, ac ni ellir byth ei adfer. Dywed Mr. Jenner fod Cernyw heddyw yn genedl mor wirion- eddol A'-R, CYlMRY' A'R 'G\W:TXDYL er colli ohonynt eu hiaith, a bod ganddynt hawl i wladgarwch lleol a.rwahan, ond nid oes amheuaeth na roisiai iaith. 'briod fyw fwy o rym yn vr hawl. Yr wyf vn credu mai iaith yw n.nndl einioes cenedl^etboldeb..a bod cenedl yn cael ei llyncu gan fywyd mwv y wind y mafbwysiedir ei hiaith ganddi. Trv- 'dhine'b i unrhyw wlad, a phob gwlld, ydyw hynny. Pa Gymro P-N-d(I na theimla'n awr. wrth I feddwl am iaith o'r teulu a fu farw'n ddiym. g-eledd. iwy o gariad nag erioed at hen iaith ogoneddue ei dadau? Gadewch inni gyd- gtanu t — Tre. mor yn fur i'r bur hoff be-m 0 bydded i'r Heniaith boxhou,.
'-LLITH Y LLEW ..
LLITH Y LLEW "Carnfradwyr Ein Gwlad." I Y FFAU, Koo Sadwrn. Dywed gohebydd geilw'i hun, a. erfyn o Wyrfai," y dda ganddo gael gwy'bod ym mhle yng ngweithiau Ceiriog y ceir y pennill a ddyiynnwyd droeon yn Yr Herald Cymraeg" yn ddiweddar, sef yw h wnnw:— Nid mennydd, na balchter C'hwllith, Sy'n blino'r lOymro a wado'i iaith: Egwyddor brof yn ffurtii>'i hun Mewn dull diweddar sydd yn y dyn. Parodd y cwestiwn hwn gryn syndod i mi. Oni ddylai pob Cymro fod yn dra hyddysg yng nghaneuon Ceiriog, pritardd y gan? Ac nid Cymro anniwylliedig sy'n holi. Dengys ei ffugenw y gwyr ryw'beth am y cyngan- eddion, ac y mae'n gywilydd mawr i fardd Oymreig fod mor anwybodus yng ngweithiau bardd mor boblogaidd a Cheiriog, id yw'r ffaith mai ARGRAFFT.AD GIWAIRTHU3 o weithiau'r bardd sy gennym yn ddigon o reswm dros i neb eu hesgeuluso. Mae'n gywilydd, er hynny, na. <tietiid argraffiad teilwng o'i farddoniaeth. Y mae yn ei gyf- rolau ar hyn o bryd !beth wmlbredd o sothach, a bendith i enw'r bardd ac i lenyddiaeth y wlad magodd fyddai eu carthu allan o'i lyfrau. Mae'n debyg na cheir argraffiad Iboddhaol o'i ganiadau nes i gyfnod yr hawl. ysgrif ddirwyn i'r pen. Ar 01 llysu Hawer o'r cerddi a geir yn ei waith yn awr, fe geid yng ngweithiau C'eiriog ddefnydd cyfrol o 0 ,0 ganeuon nad oes eu gwell yn y byd, ac yn hsicr fe ddylai'r gerdd y dyfynnwyd y pen- nill uchod ohoni gael lie an'rhydeddus yn y gyfrol honno. Y ng ngherdd "Oarnfradwyr ein Gwlad" y ceir y pennill, ac y mae honno i'w gweled YN iOIRIA U'R BOiRE," tudalennau 120-125. iDvlai poib plentyn yn ein gwlad ei dysgu bob gair, ac y mae'n ddy- letswydd arnom ninnau wneuthur a allom i'w dwyn i sylw'r plant. Fel y canlyn y dywed- odd y diweddar Llyfrtryf amdani:—" Cer- yddod'd Ceiriog 1e.wer ar anwladgarwoh rhai o'i gydgenedl, ond ni cheir ei gasdneb at y giwaid ysgymun wedi ei grynhoi, ac mor angherddol yn ei ddigbfaint yn un man ag yn y penillion i ein Gwlad.' Rhydd y bardd ei eiriau miniog, llymion yng ngenau hen foneddwr C'ymreig, ar eelwyd mewn hen bias Cymreig, pan mae rhew- I wyntoedd y gaeaf yn curo'n drwm air wydr y ffenesr, a'r ddrycin wedi gyru lliaws o gyf- eillion am. ddiddosrwydd ac ymgom tan I gronglwyd yr ysgweier pybyr a gwlad'gar." Ar 01 i'r cwmni adrodd Ixiwb ei stori y rrjae'r hen wr bonheddig ei hun yn deehreu adrodd YR HEiN "iORTOEDD" C\!TNT(RAEG "A'i hwyl a godwyd yn uchel iawn," ebc'r baildd. O'r diwedd daeth at "Drioedd Oarnfradwyr," a. chynhyrfwyd ei enaid ynddo. Trioedd carnfradwyr medd ef yn svn I "Bu mwy na thrioedd o'r dynion hyn I Yn lladd ein dewric/n, yn gwerthu'n gwlad"; A'i wefus grychodd ar "Drioedd Brad." I "Cannoedd, gyfeiliion, ate nid tri O'r cyfryw Gymry fu gennym ni Pa beth yw hanes ein hannwyl wlad Ond brad a dichell, a. dichell a brad?" Yna adroddir hanes melltigedig carnfradwyr ein gwlad o ddechreu ein hanes hyd yr awr hon ac 'y mac'r stori mor ddiddorol ac mor ,gyffrous nes 'gyrru PHí\.(\.) nas gwyr eisoes i chwilio am hanes y dynion a enwir yn y gerdd. Ac onid gwych o beth yw cael gan ein plant a'n pdbl ieuiainc i ddarHen hanes GWlLAfD ElU TADTU? t Ni wn i am ddim gwell i'w gwneuthur yn o'r iawn ryw. AnwJooaeth o'n i hanes sy'n magu Saisaddolwyr yn ein mysg I heddyw. Ihe enw Afarwy yma:— Afarwy'r bradwr, mae'n un o'r cam, Diaw dydd cyfyd, a Duw a'i barn. Aregwedd, Medrod, Gwrtheyro, GoroIJwy iBe.fr—y mae'r bl yma— Tan warthrudd bythol gydia'r earn Sy'n disgwyl bore gwyn y farn. A wyddoch chwi ryw'beth am hane-s y brad, wyr hyn? Oni wyddoch, ewch i olrhain eu hanes rhag blaen. Gwyddneh, yn ddiamau, am "Frad y Cyllyll Hirio'n" :— Ar Geer Claradog, onid .o-wir Galenas fnad y Cyllill IDa yw anghofio'T echrys nawn, Ond sut, gydwladwyr, SUT ygwnawn? Wrth gofio am hanes 'bra.dwyr y gorffennol y mae'r gwr bonheddig Cymreig yn torri i waeddi :— I Trioedd tritlvrioedd, a thrigain tri o fradwyr fagodd ein bryniau ni, I A bradwyr lawer geir yn awr I Yng nglryftgod ein mynyddoedd mawr. Yna edrydd hanes Brad v Lly.rau Gleis- ion," ac ebe'r bardd — Mae brad a thwyll, tan fantel 1 gras, Y n epistolau'r "'Lly lrau li'as"; Ac o'm rhan i fe row-n goffad "tri yslbiwyr" mewn "Trioedd Brad." Ar ol hyn y sonnir am y carnfradwyr" sy'n ■gwadu eu hiai tih ac y daw'r pennill yr hoi id yn ei gylch i mewn ac y mae'r hen .on- eddwr Cymreig" yn gorffen ei stori fel hyn — "Fradwyr fo nghenedl! da i chwi iNad ydyw barn yn eiddo i mi Ac fel pe'n teimlo dlagr fawr Yng nghiI ei ddwin, eisteddai i lawr. Yr wyf yn gclbeithio y bydd i'r dyfyniadau uchod yini lliaws mawr i ddarHen y gerdd i gyd ac i'w dysgu ar dafod leferydd." Petai gennyf fi amser i fyned o gwmpas y wlad mi ddarlithiwn ar "GarnÎradwyr ein Gwlad" ym mholb llan a thref, ac yi* wyf yn sicr y byddai i r hanes gyffroi y mwyaf "difraw, pa. mor an. nheig bynnag y byddwn j yn ei adrodd. Hwvl i'r "Üyn a erfyn o Wyrfai," a llawer heblaw efe, i ddysgu'r gerdd i gyd erbyn wythnos i heno. TRIWY'R TELEFIF0IN. Dywedir mai dirywio'n arw y mae Cyngor Undelb Genedlaethol y Oymdeitlmsau Oym- raeg, ac nad yw bellach namyn cyfle i wag siarad. Rhaid i Ogledd Cymru wrth rvwbeth gwell nag ymgysVh- u a'r corff marw hwnnw. Gwyliwch yng N ghorwen. Oywed bod Mr. David Thomas, Tal y Sarn (gtynt?), yn sgrifennu llyfrvn ar "Y Cyngan- e ddi on, ac yr wyf yn deall ei fod yn sgrif. ennu'n dda, arnynt hefyd. 0
Family Notices
8e1J'i: ¡Jri.øbt t 'XI W. GENEDIGAETHAU DAVIES.Gorffe.naf 28, i Mr a 1r:s J. Pryce Davies, 13, iRullerton Road, Wallasey,— merch. PRIODASAU. DA VIEDA VIES-RY A.-Gorffenaf 31, ymg Ngihaped Charing Cross (M.C.) Llun- fdain, Dr. T. M. Davies. ILiord. a Carys (trydedd feroh Mr a 'Mrs J. Davies-Lryan, Alexa.ndria, yr Aifft). STURGEON—ROBERTS.—Gorffenaf 3". yng Nghapel y Presbyteriaid Cymreig, Stanhy Road, Bootle, Samuel Stur,eom, Glanrys, Merton Road, Bootle, a Frances Mary (merch herwif Mr a Mrs R. LL Roberta, Alundale, 'Morten 'Road, Bootle, a Rhosdi- can, Gaernarfon). MARWOLAETHAU I WTLLTAMS.—Gorffeciai 29, yn Bryn Eryr, North Road, Caernarfon, M'iss Annie Mary Williams (merch y diweddar Mr. Owen Wilr liams. s:i.ld!er, Maes, Caernarfon). GRIFFITH.—Yn Philadelphia. Unol Dal- aethau'r America, Maggie (priod Mr. J. Humphries Griffith (gynt o Gaernarfon) a I merch i Mr. Owen Owen., Hill Street. Caer- narfon). Argmphwiyd a Qhyhoeddwyd dros y Peren- fnog gaa Etw Abbe", Y Maes, Caeraarfoa