Yr Herald Cymraeg

Yr Helynt ym Myd Llafur MILOEDD 0 WEITHWYR AR STREIC Llosgi Neutidd Drefol Y dyddiau diweddar gwiriwyd yr hyn a ioywsoiii ddegau o weithiau yn ystod y jfcyfel, seof pan ddeuai'r rhyfel yn Ewrob i 4«rfy liiad y dechrellai rhyfel gartrefol yn y ■wlad hon. TERFYSG YX ABSRDAR. Bu terfysg ar ol cy for rod eyhoeddus a yrnn-aJivv vd yn Auerdar i:an y BUtid Lafur Anniihvnr"]. Dywedodd rhyw rai fod yn eu ferwriad i losgi ty Mr. Stanton, A.S., i'r iia-wr. Eu raid iddo yntau yn v diwedd am- ddiffyn ei hun gyda llawddryl £ Yng Xghwm Rhonddo. cynhaliwyd cyfarfod ,Whood,iui i wrthdystio'n erbyn ymyriad y rwlad hon yn Rwsia. Chwdfiwyd y faner goch. Bwxiada Mr. Stanton godi bydd in i ymladd jrn erbyn p'Jb dy'-anwad Bolshefieaidd. YIMOSOD AR HEiDDiWEISlON. iDdechreu'r wythnos fcorrodd terfysg arall elLan yn Bilston, S-A-ydd Stafford. Dechreu- wyd yr 'helynt hwn gan ddau filwr oedd adraf 61: iaib, y rhai a gyhuddid o fod wedi •whau'r heddgeidwaid. Bu raid i'r hedd- geidwaid ddefnyddio eu pastynau i gyrhaedd w goreoi. Yn fuan iawn yr oedd miloedd o bdbl wedi ymgasgiu o amgylch yr orsaf, a jrvrrthodasant fyned gartref os na ddeuai'r tteddgeidwaid neilltuol alien. Dringodd rhai .'r terfvsgwyr i ben mur dwy lath o uchder. T>n wyd y brics oddiar ben y mur a chyda'r eyfryw maluriasant y ffenestri. Fodd bynnag, ai Iwyddwyd i fyned i mewn i'r adeilad, ond bu raid cael cynhorthwy yr heddlu o'r trafi eyfagos cyn y gellid anion y ter.'vsgwyr i'w •axttrafi. HELYNT y MAiXICEIXIOiX. Ya iManceinion deelreuwid terfysg gan edicMutu 600 o gyn-tilwyr. Gofynent i'r LJywodraeth symud yn unionsyrohol y posters a osodir i fyny yn ffenestri'rG Gyinewidfa Lafur yn gofyn am ragor o hivvyr a morwyr. Dywedodd Mr. W. Richards (cadeirydd Pwyllgor Manceinion o Sefydliad y CynJilwyr Di-waith) with y pril reolwr yn y Gyi'new- idffa os na fyddai iddo roddi gorchymyn i ejrmud y posters ar unwaith y byddai iddynt fcwy eu symud yn ddiymdroi. Gan na. ufudd. Iwvryd i'r oak aeth y terfysgvvyr i mewn a tfeamsant y papurau. Cynhygiodd un o'r terfysgwyr benderfyn- ud fed i'r Llywodraeth benodi dynion ar jyfer swydd fey dd y Llywodraeth yn lie merched, ac hefyd i roddi grants ychwanegol "0 i fyrddau cyhoeddus tuagat drin y ffyrdd, ao na eUid cael gwaith ar gyfer y di-waith iialu o leiaf 2p. yr wythnos i gyn-filwyr. Heifyd, penderfynwyd hysbysu'r Llywodraetlz m na cfieid atetbiad boddhaol o hyn i ben y pythefnop y byddai i holl gyrn-filwyr swydd L»a«caster uno a'u gilydd a gorymdeithio i L»undiain i weled Mr. Lloyd George, ac oa na oheid cvfiav/nder ganddo ef, i fyned yn sytli • t y Brenin a gosod eu gofynion .er ei fron. TEPuFY-SG YX COVEXTRY. Torrodd terfysg cyffelyb allan yn Coventry ddydd Sut, a dechreu yr wythnos. Amcan y teitfysg hwn ydoedd chwalu i'r llawr siop a thy bwytii perthynol i un o'r tnw Dun, v-r kwti a ddywedid oedd yn Almaenwr. Tor- rwyd ?wydrau ffenestri'n unig a chyfrifid y jjolled yn 700p. Lladjaenodd y terfysg yn iuan iawn, a thor. rwyd ifenee-tri siopau perthynol ibdbl eraill. Awtripwyd i mewn a Had rata wyd gwerth tgffimall o bunraau o nwyddau. Dywed Undelb Cenedlaethol y €ynJL wyr nad oedd a iraalo hwynt a'r helynt mewn modd yn y byd ao iddynt roddi poll cynhorthwy i'r hedd- goidwaid. Arjaiwtyd llawer o bersoniiau rnghyd a'r heddgeidwaid. XEUADD LWiEffXiL AR ;I)Al.'I. Yn aniongyrchoI ar ol dattilu hedawch yn Lutioii ddydd Sadwrn ymgasglodd tyr:a fawr "tuiallan i Neuadd y Dref, Luton, a dechreu. el os"llt lucliio brics a photeli drwy'r tfenestri. IJ!WJdniodd yr heddgeidwaid i gadw'r ter- ifsgwjr o dan reoiaeth am beth amser, ond fteith y terfySgwyr yn drech na hwynt o'r di- wedd, a llwyddaeant i fyned i mewn i'r a-uitdd. Aethent yn uniongyrcho! am swyddfa'r clerc trefol, oosgiasant yr holl bapmau o amgylch a rhokant hwy ar dan. Gal wyd y frigad dan i'r lie ar unwaith ond eymerodd y terfysgwyr afael yn y pibeliau dwt'r a rhwystrwyd y dyiii i fyned ymlaen gy-la'u "h Rhuthrodd yr heddgeidwaid #.r y r. 'fy&gwyr gyd<i'u p^vvtynau. Cyn. AJeariogoVld y terfyagwyr a Uu-chdasant bet-. at yr heddgeidwaid. Aiiafwyd !!a<ver o honyr.t yn ddiirifoi ac y mae iu-, er yn gor- wedd yn yr ysbyty wedi eu niweidio. Tra,'l' feri'yag yn mvned ymlaeii yr (.-edd yr adeilad myr^d ar dan, ac nie gallei'r iiigad dan j wneutnur dim i'w rwysti"o, a Ho.>g'.vvd yr ad- 4miitid yn llwyr..Bernir ion v di-rod a wnat-d yii agos i chv art-er miliwn o bunivau. Wedi gadael Xeuadd y Lh ef ceth y dorf ymlaen at lawliia otlerynau cerdd, ac yno y cynhali\ vyd ayn'g'ardd a dawiis. 'Wedi iiynny torrwyd i mewn i fa.:l'l eiSgidiau a llediatxiwyd y stoc. Ychydig oriau yn ddiweddarech cyrhaeddodd mizil.-ii o iilwyr i'r lie, a buan iawn y cliriwyd y dorr. Dywedir mai'r achos o'r terfysg hwn 00:11 fod y Llywodraeth yn rhoddi rhy ychydig o l«n £ iwn i Slwyr a'r ifaith nad oedd ■ arhyw dda:-par:aeth wedi ei gwneuthur yn teuton i roddi gwledd i'r mil vvyr oedd wedi jyww^in.K'tnu eii zwlad. Y "sHREIdAU- [diwedd yr wythnos yr oedd pethau'n ddrvvg yn swydd ETrog, lie mee dros atX>,CCfO o luvvyr allan er stroic oherwvdd metniort cdod i ddeailtwriaeth ynglyn a ohyfundiYfn y "gosod." 'Pan gymer streic fel hyn le eaniateir i'r dynion sydd yn edryoh ar of y pympiau fyned jrmlaen gyda'r gwaith rht:g i'r pyl.'au hud da;i dd'vrr. Ungd yn anffoitunus y fro hwn g^ivrodd y glowyr ar yr oil o'r pyrrpvvvr al.an, a'r caniyniad ydyw fod c-164,es rai o'r pyLiau yn llawn o ddwfr. Dywed un gvrr oyiirwydd fod dw.fr mewn glofa yn gwneyd miry o ddhrod na dim 'byd. Cauir y ffyrdd tramwyol l fyny trwy gwympiadau o nenfwd y pvrll, a bydd yn amhosibl eu hailagor. Helblaw hyn fe gymer fiaoedd lawer i bymp- r/r dwtr allan o'r pyllau, ac ofnir y bydd ritUid i iawer o deuluoedd ddioddef o'r her- •vry dd. tDdechreu 'r wythnos anfonodd y Liyvvodrsieih r i'r Llyr>ges i wbi'thio rhai o'r pympiau dwfr, ond deollir 7 by id i'r rhai.hvn ;:IW"l eu }:■ nior. yn ol gynted a y demir i ddealltwrketh gvakg Undeb y Giowvr i anfon y pympwyr yn ol at eu ffwaarth. Oherwycld sefyllia pethnu bu raid i yr Eric Geddes adael LIundain am awydd E".rog. I" GNrneir apel at drigolion Bwydd Efrog i gynorthwyo rhag i'r pvllay fyned y 1 ddi. '•vyrth, y golygai hynny nid yn unig gioljed i'r glo^yr, ond i ddiwydiannau > > i! yn y sir cydd yn drbynnu ar y glo i gyn. "I y hyrohu ,).-er i droi'r peiriannau. KPT'l-lTHIAC-R STREIC. Y mae 1\:¡ -ver o w-eithfeydd yn Efrog w<-di oael e11 c.-u a channoedd o ddvnion ail va o WtÜth. Fie yd v mae Ikr.ver o deuluoedd yri y oylch he1' lo yn y ty. Mae'r efferthiau i'w teimlo fwyaf yn Shef- field. Dvdd Mercher tafiwyd miloedd alia 11 o vraitn oherwydd nad oedd lo i <ry:iyreiiU I Yn r-gweatiifa, beinnnnol BTOW and c, yn unig. y IDiOt- dros d.lwy fil o i:rJyp;or: allan o wait-h, a bron yr un mfer Sjlg n«<w»ni .u Thrc-tos Firth and Co, n T.-eec!^ mae gweith, faydd John Fowler n Tsiyl-.r Bros, wedi ou c.iu yrghyd a gwaith haiam mawr vn Hur.?- 1'iftO gweithvvyr pyik-j g'o" CurnisY b e ri ar .o.t.éic: er dechreu'r wytli'io.s, fel g'ri'tiidyBtiad yn erbyn gwaith y 1 ywodr. ftèth yn oodi pris y'glo 63. v dunnell. Dr wedir fod oddeutu pedftir mil yn gweunio vn y pyllau hyn. STR-FIC DOiOWYR, LITRPW'^ Dydd- liawrtb aeth oddeutu 500 o c'd-v-fy- lierpwl ar streic mewn cydymdeim.ad ag adran araJI oedd wedi cefyll allan v Sadwrn felaenorol. Mae'r rhagolvgon yn dywyll iawn. ti«"yd ar str«ic er dechreu'r wytli'io.s, fel g'ri'tiidyBtiad yn erbyn gwaith y 1 ywodr. «ath yn oodi pris y'glo 63. v dunnell. D»- wedir fod oddeutu pedftir mil yn gweunio vn y pyllau hyn. 8TREIC- DOiOWYR, LITRPW'^ Ltydd' Ma wrth aeth oddeutu 500 0 c'd-v-fy- lierpwl ar streic mewn cydymdeim.ad ag adran arall oedd wedi cefyll allan y Sadwrn felaenorol. Mae'r rhagolvgon yn dywyll iawn. gen y golyga hyn nas gall unrhyw l^ng fyned alltun r.a dv*fod i mewn i'r porthladd. Yr •edd Ilor.g fawr o'r enw Scotien" yn cyn. ndroA l.OGO o filwyr perthynol i Canada yn barod i gyehwvn dros v Wervdd noa PaArrth. ond nis ga'lai symud oherwydd yr arwhydfod. Os pe¡ry'r streic hon yn hir, affiaitltki'n uniongvrchol ar Coeodd Oymru a maaoau emili.

NODIADAU SENEDDOL Y Telerau Heddwch Yn T drafodaeth ar T Telerau Heddwch, ddydd Llun, yr oedd y Ty ar y cyfan mewn cvwiiJr iiapus. Er i Mr Bottomley a Colonel Claude Lowther ymfflamyc-hu dipyn ar y decn- reu, credwn. nas gellid cymeryd eu beirniad- aeth o ddifrif. Am y gweddill o'r siaradwyr yr oeddynt yn gosod eugabaith am y dyfodol yn Xghyngrair y Cenhedloedd. GWAITH Y PRIF WEINIDOG. Tritddododd Mr. G. N. Barnes (Llafur) araeth hywadl, a cihyieiriodd at y gwaiith mawr a wnaetih y Prif Weinidog dros y wJaJd, "Gweithiodl Mr. Lloyd George yn galetach na neb arall i osod telerau 'heddwch i lawr," ebe Mr. Barnes. Yn ei tarn ef yr oedd yr amodau ynglyn a'r iawn a ofyjiiid i'r Almaeii ei dalu c fewn terfynau cyfiawnder. Yr oedd arwyddion i'w cael fold calon yr Almaen yn dechreu dod i'w lie, ac os y byddai i hynny barhau yn ei hanea yr oedd y Cyngrheiriaid yn barod i fyned i'w chyfarfod 'hanner y ffordd a ohaniatau iddi dtdod i mewn i Gyng- hrair y Cenhedloedd Siaradodd Mr. Seddon (Hanley) ac Arglvvydd Robert Cecil i'r un cyfeiriad. GofidiÍai'r )blaenaf naA gallai weled unrhyw arwjidd fod yr Almnen yn edlfe Irlol aim yr liyn a wnaeth. Y • oedd ef yn un o'r rhai hynny a gredant nae gellid cyfeillachu dim a hi nes y danghosni arwyddion. allanol amlw o edifeirwch mewnol. STREIC GLûWYR EFROG. Mewn atebiad i Mr. Kennedy Jones, o berthynas i'r streic yn iiigloJeydd swydd E, rog, dywtidodd y Prif Weinidog fod y streie wedi bod yn myned yn mlaen era' rhai dydd- iau. 0 fewn y pedair awr a'r hugain di- weddaf yr oedd pethau wedi bod yn bur ddif- rifol, ao yr oexW y streiievvyr wedi galw allan y peiriannwyr a'r pympwyr, gyda'r canlyniad fod arnryw o'r glofeydd yn dioddea oddiwrth lifogiad dwfr, ac yn cael eu bygtwtih gan ddin- ystr. Yr oedd y sefyllfa yn wir dkiifrifol, yn enwedig pan ystyrir y safle bwyeig oedd i lofeydd awydd Efrog yn y byd diwydiannol. Yn wyiicib y canlyniadau difrifol, bu raid i'r Llywodraeth anfoji gw-yr o'r LJynges i'r glo- feycMd i bynipio y glofeydd (cymeradwyaeth). Yr oedd Syr Robert Home wedi anfan cen- adwri at Gymdeithas y Clowyr, yn gofyn pa fesurau a fwriadant gymeryd er ceisio cael gan y pympwyr i ddychwelyd at eu gwaith. Hefyd, yr oedd Syr Eric Geddes wedi myned i'r gymyvJogaeth er cydvreithredu yn y mater. PRAWF Y OAISER. Ar ol trafodaeth ar ail ddarlleniad Mesur y Telerau Heddwch, dywedodd y Prif Weiini- dog fod y ddadl yn daugos fod y Ty, ar y cyfan, Yl1 derbyn y Telerau HEiddweh. 0 berthynas i ad-daliad Germani, sylwodd fod iholl goet y rhyfel i'r Cydbleidiau oddeutu 30,000 o filiynau o buituiau, yr hyn a olygai y -bytidai gan Germani 1,800 o filiynau o bun- nau yn y flwyddyn i'w sicrhau. Nis gallai wneyd hyn. Yr oedd Mr. Bottamley wedi dyweyd y dylem gytiw'yno'r bid. "Yr ydym wedi gwneyd hynny," meddai'r Prif Weini- J dog, "ac y mae >Tn gyfyngedig i allu Germani i dalu," Yr oedd y telerau yn darpar ar gyfer ad-daliad sylweddol i'r wlad ihon-am longau a Auddwyd, am ibensiynau, aim ddifrod a achoswyd gan yimosoddadau awyrenol, etc. Wrth gyfeirio at ddiarfogiad Germani, dy- wedodd Mr. Lloyd George fod ymdrechion y Llywodraeth i godi byddin trwy foddion gwir- foddol wedi bod yn llwyddiannua iawn, a hyd- erai erbyn diweidd y flwyddyn. neu ddetfh- reu'r flwyddyn nesaf, y byddent wedi sicr- hau byddinoedd digonol i wylio ein budd- ianTuau yn yr Ymerodraeth. Yr oedd y Lly- wodraeth yn cadw o hyid at y dadganiad a wnaefh ddau neu ctr, mis yn ol o bertihynas i 0 berthynas i bralwf y Caiser, nid oedd yn credu fod neb yn awyddus fod i'r personau oeddynt vn g-yfrifol am yr anfad- waith ofnadvry a achos wyd yn Ewrap i ddi- anc heb gosp. Yr oedd y Cydbleidiau. wedi dew is y wlad hon fel mann y prawf, yr hyn a brofai eu hymddiriedaeth ynocn. YR IWERDDON ETO. Wrth gyfeirio at y sefyllfa yon yr Iwerddon dywedodd Mr. Lloyd George ei fod yn gorfod delio a. ph.roblem anodd iawn. Yr ani;iaws- ter oedd fud yr Iwerddon yn gwa.han- daethii'i:, Jawr mown crefy(ld a dyTieadau, etc. Pe y uycfdai'r Ce:iedlae.tholwyr i 'bontio dros yr r.nhawsterau credai y geliid dod i G'.Ytun¿}. 'Hyd nea y gwelai fod ymdrech y.i e.1,07, ei gwneyd gan) y Gwyddelod i setlo'r j (,i. w. nid oedd ef aii gedsio eglr.ro aurhy vv boliai. PYLLAU GLO WEDI BODDI. Liv.inod javvel fu dydd Mawrth yn y Ty. Gofynnvvyd amryw o gwestiynau i Mr. Bomir La:, yn-giiylch y streic, und ydhydig iallvii o h'ys..)orvvy<id oedd ganddo i'w rodki-i. Eroyn dydd Mercher yr oedd ganddo ragor o wybodaeth. Yr oedd atdroddiad inanwl wedi ded 1 iaw .ac mewn a-Leoiao 1 gwesuwr. a. rocidw-, d iddo gan Syr Donald Maclaen egiur- odd Arweinydd y Ty fed chwech o lofeydd o dan ddwfr. Yr oedd II mewn perygl o gael eu boddi. Mewn chwech o lcdeydd yr oedd tanwyr perthynol i'r Llynges wedii eu hunfon i weitihio pympiau. Xild oedd y glowyr wedi cei-sio rhwystro gwyr y Llyn- gti3 i wiiieyd eu gwaitih. Cyfrind fod oddeutu 280,! j'J o lowyr ar streic yn swydd Efrog a'r cylTIniau. Y STREIC YX LLEDAENU. Hyi,'bysv.yd yn y Ty d'ydd Iau fod y streic --cdi iiedaeJiu o swydd EfroO' i swydd Lan- caster, ac fod 12,COO o lowyr y sir ddiweddaf wedi sefyll allan. Nid oeciu -Alr._ Lloyd George yn bresennol ddydd lau gan ei fcid yn yaigynghori a.g Undeb y Glowyr. Ar ran y Llywodraeth, yn v Gynhadledd hon, cynfiygiodd Mr. Lloyd George fod y glowyr i yr u:i faint o dal am ddiwrnod o saith ■awr, ag yr oeddynt yn ei gael am ddiwrnod 0 vvyth ;VWT, ond ar yr a^iod mid oedd y 1 lei- had yng nr. y glo i fod klaw 10 y cant, vn unol a'r am.xlau sydd wedi eu gosod i lavvr yn Adroddiad Sankey. Rhoddwydihyd ddydd'Gwener i'r glowyr ystyried jr atetbiad.

PWYLLGOR HEDDLU ARFON Cynnydd Mewn Meddv/dcd Cyi:i illwyd cyfarfod o'r pvvyi'.gor d d yil LVJ, Syr T, E. r t-- yn y gadair. I MBDDWDGD AR GYXXYDD. Yn ci adroddiad, dywedodd y Pd: ('l n- stabS fod n'eddwdcd yn yutod y oh waiter di- wed lai wed: cyahyddu o i gym-haru a'r tor cy;erbyni.;i v flwyddyn ddiweddaf. Gofynivodd Mr. R. E. Jonoji betii oedd i gyfr, (am y cynnvdd mewn nedd wdod? .Atf':w)dd y i'rif G v.-its tab i mai'r rheswm yn] fjm e; ydoedd fed mwy o ddynion .gartref 3 n aw heb hd o dan ddisgyblaeth filwrol, a'r. ri.e3AEi arall ydoedd fod y c^fyngiad ar y 1 gwerthiant wedi cael ei dynnu 1 ftwrdd. I Mr. j. ii. i ntohard A rvr r ,d ,1, d. vn grv-1 fach? V fvii G wn^libi: Nac vdvw. j PKXSfW-X MEWN DWY SIR. "i sgrift V\O(: d C ere P .vyiigor Heddlu Mon o br, v..yj.w# i bens: .yn cyn-Br.f Gwnstabl y Sir v-'ir. 1. ;r-»tr.e:o). Yr oedd yn hawlio'r c.wm .) 'S. y :i. sef dwy ran o Uair o'i gyf- i< j? mL. ij o'r avrrn ynta, yr ced-i yn vi -it S r Givenui. jj.of y f-win a :-A>r.se~ y bu'n g'v.ts.ii:aet;.u yn y j" -o. t Clerc fod v air yn rhwym I Ua.u, p.:«e.: ^y.r.Tyd i wneuihur hynny. COD.1 CY'FLOG YR HEDDLU. D.iriU-nodrl y Prif Gwnstabl bzmyhledyi, a d odd o'r swyddfa Gartref ol yn nodi'r ;{a:;j tod Tr.iddfa cyflog yn ciel ei <ihymtu ",ra, gyfer heddlu'r Brifddinas. Yr oedd y o P10 i eael ei dalu iddyrit ymlaen Haw. v y.'r.er-.uvryvi'r Swyddfa Gartiefoi fod i'r holl w.rtd rymeryd mesurau i'r un cyfeiriad. C ,n"Î:vi( dci :.h..1, R. Fritchard, ar ran y Pvfyll^? Arianno!, gan fod cyflog yr heddlu ■ rlweddol o fis Frill v flwyddyn :("1 J r roddi J310 i bob swyddog ym- :iiw. o'r cyflo? a fvdd iddynt ei Jci¡>.1jyr¡ ij«.cUa'w. Golygai hyn £ 900 y flwy- ddyn cx-H 7ch vvanegol, ond bvddai i banner T f. wr", g i. dalu eran y Llywodrneth. Ond i y Urdd i i'r pwvllg^r yn ddiwe'ddarnch' o zvflo-- i'r heddlu fe ol)-rpai syciijyud v 1:1.; miloedd Q bunnau

AMAETHYDDIAETH (Gall Ffermwr) rhagolygon Y cropiau Gellir symio i fyny ar bwys yr adroddiadau awyddogol, dros i-<oegr a Chymru, fod y cyn- nyrch y fiwyddyn hon, yn golygu bod yn llai ila'r c,fartaledd. Mae cwyno cyffredinol iawn oherwydd ys- gafndra y gwair. Sid pob rhan o Ogledd Cymru a deimlodd oddiwrth y sychter aydd yn cyfrii' am y prinder i'r graddau y gwnaeth to.raeth y deyrnas. Er yr adroddir fod y gwair, eydd eisioes wedi ei ddiogelu, mewn ■eyflwr da, daeth yslraid o rhyw naw neu ddeg iuwrnod o dywydd anffafriol iawn yng ngbanol y cynhauaf nes oedd pawb a phob- peth cysyiltiol ago o wedi sefyll. -liae'ii ddiau hefyd fod llawer o'r gwair wedi ei niweidio i raddau; ond mae gwaredigaeth a chyfle rhag- orol wedi dod i ganlyn y tri diwrnod diwedd- af-pan yn ysgrifennu. Mae'r rhagolygon priii yn gymaint fel y pwysir ar yr awdurdodau i gymeryd camrau i ddod o gwair Canada drosodd mor fuan ag y geliir at vyasanaeth ystablau'r trefi a'r galw y tuallan i gylch y fform. Ond mae'n drugar- edd fod y rhyfel ar ben ac 11a fydd galw eleni am wair i'r f yd din ac fod y ,porthiant edd fod y rhyfel ar ben ac 11a fydd galw eleni am wair i'r f yd din ac fod y ,porthiant gwerthfawr yma i fod yn rhydd at wasanaeth f ffermwyr. Trwy ganiatad yn unig yr oedd yr amaethwyr vn cael defnyddio eu gwair y blynyddoedd diwedduf gan fod yn rhaid .gofalu fod digon o gyflenwad i'r fyddin mewn golwg. Gwesgid fellyar y awm ellid ddefnyddio gartref. Nid yn U[]il, y gweii ia,u sydd yn brin ond bydd y gweilt vn odiaethol felly, a phrofiad pob ffermwr ydyw y rhaid cael corsen dda, sef yw hynny, v gwelltyn wedi ei gynhaeafu—■ cyn y ceir .grawn da. Xi cheir tyvrysen hir oddiwrth welltyn byrr. Y tu fewn i'r gorsen ydyw magwrfa'r dywysen. Os byrr y gwellt- yn byrr y dywysen hefyd. Pan mae'r gwair, y gwellt. a'r grawn felly yn golygu prinder golyga eu iprkiau godi mewn cyfartaledd, ac v mae hynny, drachefn yn golygu pcVb ymborth arall a gynhyrohir ar eu pwys godi yn eu prisiau. Ond y mae un agwedd gysurus mewn cael a, cynhaeafu da, ac hefyd y mae llai o swm o borthiant tymor ych yn myned yn ami gan belled a swm mawr tvmor vrIyb, a phellach, ,hefyd, o ran ihynny. Mae profiad, bellach, wedi ein dysgu fod mwy o faeth mewn cyn- nyrch tymor sych hyd yn oed nag mewn cyn- nyrch tymor cymhedroJ. Os ceir yr ydau i fewn wedi melynu a chaledu mewn heulwen fe r, ymhell i gyfarfod v lleihad mewn awm. Yr un igwyn sydd hefyd o berthynas i'r .borfa, bytatws a'r cropiau glas, ond mae eto 1e i gynnydd sylweddol yn rhagoly,gon y rheini. Yngyffredin iawn os na bydd y tyfiant wedi .Y bod yn ehelaeth yn rhan gyntaf y tymor fe'i ceir yn y rhan olaf. Mae natur rywfodd fel pe am fynnu gwastadhau pethau yn rhyfedd- o.l. Gobeithiwn, wedi yr oil, na fydd pethau ffan waethed a'r adroddiad, a'r rhagolygon i fyny i'r ipresennol. Y FARCHXAD. Y mae galw da o hyd am "bethau parod." Mae polb peth tew yn mynd ar ei oreu, ond rhaid cofio mai cvfa.rtaledd bychan o dda'r ffermwr sydd yn bethau parod." Ychydig o'r pethau yma all tyddynwyr Gogledd Cym- ru gaei i'r farchnad. Dibynrta'r mwyafrif ar eu stores, ac y mae'r dosbarth hwn wedi bod yn eithriadol o ddialw-am-danynt drwy'r tym- or ac mae llawer o anifeiliaid man gan hynny ar law. Problem y tyddynwyr heddyw yw, beth i wneyd o honynt. 0<s ceir porfa ac adlodd yn mhellach yn mlaen, fel v disgwyliwn, a fydd yn ddiogel ceisio eu pesigi? Os ffefrir ni a iphorfa ehelaeth a, da rydd pawb yn brysio eu heiddo i'w grad o. Gcly,-a'r drefn ym1 or-gyhawnde* o anifeiliaid lied amharod at ddechieu'r gaeatV Yna ymyra'r awdur- dod swyddogol, a hydd nid cadw'r anifeiliaid manaf yn ol, ac v mae'r ffermwr mewn helbul. Nid oe$ ganddo ddigon o w.iir ji phorthian-t i'w cario i'r gwanwyn, a hefyd carasai fod eisoes wedi cael eu gwerthu i a v far fod a'i ofyn- lOIJ. Camsem roddi'r cyngor priodol iddo vr. wyneb y satie, end rliaid b id yn lied gLr "ar bwvs rhagolygon cyn cynny unrhyw arwein- iad. Dylai'r trefniadau swyddogol gael eu hegluro rhag y blaen er rhoddi cyfle i'r fffrm- wyr wneyd y roreu o'r (gwaethaf. Ond, vs- ywaeth, gweil gan y trefniadau" fod yn Ü,, teirio nag yn arwain. Ar ol i'r ffermwyr gwblhau eu cvnlluniau yr ymvrir, ac yn ami- cant em hunain mewn penbleth pa ffordd i ddelio a'u heiddo. Er ei bod yn edryoh yn dywyll yn y cyfeiriad yma eto, mae trn'r marchnadoedd a'r galwadau yn cymervd cvf- eiriadau na ddisgwylir yn ddigon ami." Ac, hwyrach, er y cwbl. y ca'r hen ffermwr ei ben i'r lait y flwyddyn yma yn rbagor.

DATHLIAD HEDDWCH o Rhigwm liyrfyfvr Ddarilenwyd vn Capei Uchaf, Clynnog, Gorph. 19eg Wel dyma ddydd i'w goho gun y plant, Rai dwyflwydd ced, nes cyrhaedd cyrion cant Y rhyfel poetA) aeth heibio, a'r tywallt gwaed, Gelynion rhyddid byd, marut oil dan draed, Mae heddyw heddwch yn mhob cwm a myn. ydd, Daeth, wedi tristweh, lanw o lawenydd. Ni cha'dd y gelyn roddi troed i lawr, Ar ddaear Cymru fach, na Phrydain Fawr. Er edrych tua'r mor o b-oti y Garrug" Xi welwyd un o'i longau ar y waneg, A'i submarines a ddaliom, er mor erchyll Mor hwy.ius ac y byddwn yn dal mecryil. Pe buasai wedi iandio draw yn Dover A myn'd yn mlaen am Lunden ar ei gyfer, Cymeryd Sior, y brenin, yn garcharor, Buasai hynny, dybiwn i'n, beta sober, Ond sobrach fyth i ni, pe trCM Glawdd Offa, Fel tonnau'r mor y rhuthrai a.r eiu gwartha', Gan wthio'n mlaen trwy fylchau ein mYllydd- oedd, Yn rymus ac yn arfog i'n dyffrynoedd; u llengoedd yn dyi fo'i lawr drwy "Ddrws y Coed" I Nant y Lief, nes hyd y nef. l,r isjrochwaedd gref, 11a bu'r fnth ef erioed, r"e.' Drwy Benygroes. 1 ben y Foel, a'r fagnel Yn taRio ar Tai'n Lon, t-y'n He mor isel. Mor siongc y buasai gwr yr Erw Wen gwr Tynewydd, heb na chaj- na het ar ben, Yn llamu'n mlaen ar oi y plant a'r gwragedd T chwilio am noddfst rhag rh,:i didrugaredd, A holl drigolior: tre Tai'n Lon yn ffoi Gan of 11 y dial, ni wnai neb yrrdroi. Bvasai Felin t'ae?og a Pliant Afon Yn ffla mio'n flian v-iii y pofth ergydion I A'r poeth belenau dros Ty'n Twil," bid »iwr, Y:i hisian, ac yn dkgivn ar y Twr," Brynhafod, a Cnoed Xid diogel aros yno, a Ma«?og, na Bryn Ifan. Dim noddfa i'w c'nael yn unman, (Os nad oes lle'u Pw!l Began) I'w chael i mewn nae allan, Naa yn Ihy'n iLlwyn, r:1 TBY'ii y Berth, Dim. ile i lechu o fawr o werth. 0 Fwlch y Gwynt, a'r Garreg Boeth ae pawb yn ffot yn banner noeth, -gwn yn dda nni gwiw Ymdroi'n Bryygvn. n:« H '.fod y Rhiw Ac ofer j mgaddio yn Mlumt y Liadron X-c unlle'n yr a?dal rhag y gelynion. I Kwynu-h, rn".i r.ros y j wlch i'r ddalfa J Y buAse'fi yr: ffr.-j rat. iiodd'a j Yn Th'fni a oli'ant dd.iear Mae yno le parod, Gan y Ihvvnogod. Ac os na chawn groeso ganddyn hwy XL gwn am unlle yn y piv/v' I redeg am noddfa'n llwfr, yn llu, Ond i lawr i waelcd y "seler ddu." 'Does bery.gl be] lwb r-m atnser mait-h 0 dros y mor, mae hynny'n Ond gwyliwch i'r d;,fni gaei ynom fan gwan j A'n gyrru r.n benben. I at; ei ddiben, Dichel! ddrwg, os amgen, mil .gwaeth fydd ein rhan. Mi glvwaf swn cvfarth o fnarfch i fiiirth, Rhwn-g dosbarth doalvarih; Ac wedi'r ovffroi, Mae'r cyfa.rth yn troi Yn rhwygn a chnoi; V* nef a'n gwaredo rhag myned yn wall/n', A hynny'n ddi'mdroi i Clynnog. HYWEL TUDUR. I

PARLWR Y BEIRDD (Dan Ofal Meuryn) J. ill. TRYF-kNWY.-Diolch yn fawr am eicii englya pert. JOAN BROTHEN.-I)Ioioh i chwitkau. Galwch heibio'u fuan etc. Y BAP.DD B-ACH.-I-Nid mor aiiniogal," aie? (Mae'n eglur mai am y Zeppelin yr oedd- ych yn meddwl. Diameu fod mwy na chwi wedi englynu i'r "Zep. ac efallai y bydd nhai o'r englynwyr garediced a gyrru'r en- giynion yma. ♦ EXitAlS PIEIR'CtE.—Cainc ar dri mesur clwa iawn, Brysawch yma eto. J.W."—Diolch am yr englyn. Ma»'r clo'n gampus. ♦ J.W."—Diolch am yr englyn. Mae'r clo'n gampus. ♦ DEWI TUDUR.—Xdd oedd y lleill eyatal. I ba 'beth y nhowch ddwy t" yn y gair Betwa?" Bydd yn dda gennyf glywad pddi- wrthyoh hob amser. B. CEIXFRY'X JONES.—Diolch yn fawi- am y ewbi. Fe'u cyhoeddir i gyd yn eu tro. Gadayryd un engjyn allan. am fod yr odl yn Wallus. Nid yw "Arehdderwydd" yn odli a dyletswydd"—odli a dedwydd," llonydd, etc., y mae. Dioioh am eich geirda. Bydd yn dda gtta Mr. Gol. gly wed eich bod yn jstyr- ied Yr Herald Cymraffg" yn un o'r paipur- aiu goreu yn yr iaith." Mae lliawa o feirdd a Uenorion eraill o'r un farn a chwi. » CRWYiDRYN."—Dioioh i chwi am ddal aa f'awgrym yr wythnos ddiwethaf. "ALLFRO. Doniol IAWN. Gair hwyl- us dros ben yw Tipperary," ond y mae'n well gen' i feddwl amdano yng nghan galon- rwygol Thomas Osborne Davies nag yn y Hall honno. ;Mae'r gair yn edrych yn dda dro« ben yn yr orgraff newydd acw! Gyrrwch gan o'r un nodwedd yma eto, da chwi. » MAB CEXFTGEX. Yr hunan gar wenwyngi—ni chax awyn Na chwrs aur Daioni; Os heb un i'w seboni Egyr ei geg" ar ei gi! —J R. TRTFAXWY. • it TRI OHYiFNOD OES. Awr o wanwyn tirionaf-bore oea, Heibio'r aetlh, ya araf; 1 Hon yn wir yw awr naw-n haf- Awr noawyl ydyw't nesai. —IOAN BROTHEX. » YR AWYREN. Llonff enwog, anniogel,—fry a aawf I'r nen yn dra uchel; A'i greddf, He bynnag yr (iI, Tw creu h.-foo a riiyfel. -Y BARDD BACH. • "TEG EDRYOH TUAG ADREF." Teg edrych iUaig ad"f, Yn ddigryn a thuwdd gref; Hawdd yw 4dweydboddyw y daeth Bore, cael,bod heb hiraeth Minnau o'm rfiwymaa yn rkydd Af i anwyl Eifionydd; Fy nghalon hylon a &, Yn i-eddfol tua'r Wyddfa; Yno caf gwmpeini 11 A sywwedd i'm crossawn Hefyd oaf glywod afiaeth, 0 fwynihad -own fy hen iaiti. Tao y cawn fore < nawn, I Ardal lawn o ir delynau; Anian hiitliau gan ei sadmau, Ar y br,au, G wir brageth Eifion lon, me fy mron, brcn ae ymranm, Hiraeth mawr, am yr awr, gweled fy Nghymru; Cfyn i'r haul araul gyrraedd ei giaereu, Dof o hyd, i'm gwyn dud. brjrd fy serch- iadau Yno yr af, oa oaf 1. ilm.cofio Drwy roi nertii fydd o wertih imi wrth deithio NTas caf ddod Ile mat's bod, noddfa i'J! I egwan Gwell na'r wlad wnaetih eiii "brad ar Forfa Rhuddlan." —ELLA.S PIERCE. BYR GOFIAXT AM BUR GYFAILL. >. m Jlvvydd daeth siom a lluddiant,—daearwyd Da wron d:ffutnt, Ðyma'i ddiangof gofiant: "Avans hoff, roedd af yn sant." Wilifcisden. J.W. • « HEDDWCH. Reddyw trwy'r byd cyhoeddir—yr Heddwch Axw yddwyd-(rlAforir; Wedi'r haint a'r brwydro hir Caf undeb drwr'r evfandir. Betws y Coed. iDEWI TUDUR. # Y BEDD ANHYSBYS. "Rol oolli'm ffordd mewn coedwig, Un nawn mewn estron w ad, Eisteddais yn yr aniaJ oedd O'm cyloh mewn dwfri bruddhad; Yn sydyn teimla:* garreg Anghe'.fvdd dan fy nhroed, A synnaia pan ganfum fod bedd 0 dani yn y coed. 'Roedd yno er ye oeaau, I Yn oi y garreg ddu, Y mgrymai uwch ei ben o dan: Gysgodau'r fedVren gu "Bedd Gymro" oedd yr unig Lythxennau arni road, Ond nid oedd neb yn gwyt>od pwy A'i plannodd yn y coed. Ni chefais felly wybod, Pwy gladdwyd yno 'nghudd, A Bedd Anhysbys byth fydd hwn, Yn y d iff aeth wch prudd: Er holi y distawrwydd Sydd yno'n byw erioed Ni ^d do i'r un gair o ddistaw fyd, Y beddrod yn y coed. 'Mae'n fedd anhysbys heddyw, Yngo ngwylj y goedwis: fawr, Heb ddim ond twf gwylltineb tost 01 gw-mpas ar y llawr; Gadewais ef mewn dagrau, Yng nghraidd y wig ddi-oed, Ond eto Duw y nef a wyr, Pwy gladdwrd-yn y coed. —B. CETXFRYX JOXES, URDDO'R BARDD YN M.A. A'r wisg ddu ar y^gwydd wen—Eifion Wvn, Cyfiawnhelr hwyl addien A dim na ddvd A wen j Ei Chap hardd ar lawnach pen. I —CRW DRYX. • » ETO. (A ddardenwyd yng nghwrdd anrhecru'r Bardd ym liliokh Mado.g.). Mive coifio T pperari yn eodi cur i'm pen, Run fath a Bo tain Parri yn Stesion Afon Wen!- Ond peidiwch chwi a ohwerthin, nes canaf beth o'i le,- Nid ydyw'r dyn galluog end AROS e-i M.A. Kwy n siwr o hynny toe, rwy'n siwr o I' hynny toe,— -Mae llawer neth "blaw pwvsau yn sifftio bys y oloo ti I Mae'n wir na feddaf ho no ond siwtan ddi- gon sal,— Mi gollais fwy na Homer ya phyfei mawr Transfal!— Ond weefch am hynny rwaa,—«e« freuddwyd efo 'nhe, Am Gap a Mantell newydd pan fyddaf yn M.A.- 'Rwy'n siwr o hy-nny toe, rwyn siwr o hynny toe — 'l\Iae 'I'gl.a.ss yn dal i godi, a dal i fynd mae'I' cloc Mi wn Gymraeg rhagorol, & Sysnag "ffwrdd a hi"— Migefig innau VRgo], 'tae k-rnny'ji ots i dii! A gwn beth yw Cenfigen, fel pawb o hogiau'r dre, Ond .byddaf ar fy nigon pan fyddaf yn M.A !— Rwy'n siwr o hynny toe, pan aiSftir bys y cloc,- Ar ol v tywvdd Garw *i«e'r siawns i bi-oo m j ALLFRO. tPatfIad ya f Role& ksOc*

CHWARELYDDIAETH (Gan Chwarelwr) TREM lr OL AC YMLAEN Ma'e'n hen syniad gan rai sydd mewn awdur- dod yn y chwareli ac raieVn gweithfeydd eraill po uchaf yr a cyflog y gweitihiwr isaf yn y byd y bydd elw'r cwmiii mewn canlyn- iad. Ruffent hwy weled ennillion y chwarelwr yn frùhan er i eiw'r perchenogion fod yn fwy. Mae r g'veithvvyr heddyw mewn gwell safie i wybod prisiau pob nwydd ym ima.rch- nad y bvd fel na ch'ymer nemor o amser idd- :ynt wybod elvv r nie.istr. Yn sicr, nid yw perchenogion y pyllau glo yn rhyw ihaipus iawn am ifod y .glowyr yn gwybod cymairit a ■hwytbau faint yw'r elw blynyddol a dder- lùyniallt trjyy lafiir y gweithiwr. Nis gellir d-il y gweitJ-riwr ,i lawr o hyd a'i gymeryd fel peiriamt yn ainig i gynhyrchu cyfoeth i'r meis- tri. Bu .am gyfnod maith yn gweitthio ar DRUGAREDD EI GY'FLO GWR a thra bydda^i ei nerth yn parhau -y Lyddai yritau yn me! aros yn y gwaitih. Y foment y deuad aliechyd neu ddamwain ni byddai o UD- rhyw :fudd i'r cwmiii ac fel canlyniad ni roddid gwaith iddo mwy. Gadewid ef 1 ym- da.ro yn y byd goreu y gallai ac yn fynych ia.wn gorfodid fJlf i ymofyn am gymorth plwyf i orffein byw. Priodol gofyn i ni fel on war el wyr pa. faint yr ydym i-a. heddyw wedi symud y-mlaon o'i gyferbynu a'r hen annser? Us collwn ein iechyd am gy.fnod, .ac i ni wella a thybio ein bod yn ddigonj cryf i ddiwrnod i o waitih yn .y chwarel draohofn. a oes .gennym sicrwydd y cymerir nd i'r gwaith i oil ddech- reu gweithio yn y fargen fel cynt? iRhoddir blwy-dd-clal teilwng i'r -lieddgeidwad, ar ol gwasanaetthu yn yr heddlu am chwarter can- rif iwu ychvdiig ragor, a bivvy dd-dal i'r ysgol- feistr yr un mor annhydeddus am wneud ei ddyledswydd yn yr ysgol, ond nid oes sicr- wydd v rhoddir di'wrnod o waith i'r CHWARELWR YN EI HENAINT a- ol gweithio hanner caairif os cyll ei iechyd. Os cyferfydd a dtmwala 'yii y gwaith nlioddir iddo waith ysgainach a chyfiog ysgafnach, bid sicr. Orú ddylai pob meistr gwaith roddi 'blvv'ydd-dal i'r gweit-hiwr a fu'n ei wasanaeth am hamier canrif? Yn ddioe cynh-yr-ohodd ddigon o elw i'w feistr neu'r ewmni i haeddu pensiwn teilwng ar ol tymor o lafur mor faith. Mae rhai cwmniiau yn rhoddi cydna.byddiaeth wythnosol i'w hen weithwyr, ond atolwg, pa OO1:1t a wneir a'r hen chwarelwr ar ol .gweithio hanner canrif a rhagor? Ofnwn mai ei adael ym moni y clawdd i ymdaro goreu y gallo ac i geisio byw ar y saith a chwech a roddir gan y Llywodraeth i aros diwedd einioes. Hen ddywediad mewn rhai ardaloedd ym Meirion yw -fod chwarelwr da wedi gwneud mwy o elw i'w feistr na'r fferm oreu ar ei diriogaeth, ac eto nid yw'r ihen chwarelwr o wertih dim ganddo OS CYLL EI IECHYD. Digon prin y rhoddir gwaith iddo dhwaitha-eh blwydd-dal am hir wasanaeth. Onid oes gen- inym dir lawer i'w .feddiannu do fel doebarth o weithwyr, a pha beth yw ein darpariae-th ar gyfer hydref einioes? Xis -3iiwn gynllo a.m nad ydym yn oael digon o gyflog i 'fyw y dyddiau hyn. Ao wrth fyned heibio carwn ofyn: i :fy nghydmeithw.Li:. opa ddoebartili o ibobl yn y wlad heddyw sy'n rhoddi'r tomen- ydd arian yn y "War Loan" a'r "Victory Loam." Nia gall y gweivi-iiwr bentyrru golud a ma,gu plant yr urn pryd. a pha ifodd y gall ddarparu gogyfer a henaint. Problem fawr pdb gweithiwr heddyw ydyw "byw," a gad- 001 y "War Loan" i'r dosbarth sy'n elwa ar lafur eraill. Gofymnir yn ami y dyddiau hyn a yw'r gweitihiwr ym cael i gyfran dog o'r elw sy'n dilyn ei lafur, ac onid hyn i raddau pell sy'n cyfrif am yr 'helyntion bliii-eydd ar hyd a lied y wlad y dyddiau hyn. Atal yr hyn sy'n gyfiawn oddiwrth y gweithiwr sydd wrth wraidd y rhan fwyaf o'r TEJRFYSGOEDD YM Myr LLAFUR. ac oe oir i geliwair llawer a gweithwyr y deyrnas yma. heddyw ofnwn em bod yn nes i ohwyldroad nag a freuddwydiodd y meistri erioed. Edliwir weithiau fod y gweitihiwr am ied.dia.nnu'r oil o'r ysbail heddyw, ond aud oedd Uef yn unman i'w glywed pan yr oedd y meistri'n caaglu'r cwbl ynghyd. Beth ellir gasglu oddiwrth yr helynt dinistriol sy'n bod yr vvythnosau. hyn ym myd y glowr? Ni ddy- wed unrhyw ddyn synhwyrol nad yw'r glowr yn eimill cyflog nollel iawn, ond ofwn fod tu- edd ynddo i ;fod yn ormesol at gym dei tih as pan mae'r awenau yn ei ddwylo. Tybed nad yw'n ymylu ar fod yn bennaeth 'l ac na fynn neb fod yn a.gos ato. Ymfydrwydd i unrhyw weithiwr y rhaid i'r Wladwriaeth wrtho yw meddwl y gaH_wneud fel y mynno. Er hynny, pa. igynnydd mae'r gvyeithivvr wedi ei wneud heb orfod ymlndd mewn rhyw ffordd mn [dano? Mae'r gweithiwr fheddyw yn gwdisgo'r goron, ond ei berygl mawr ar ol cyr- raedd y sails uchel y mae v.nddi yw bod yn LLYWODRAETHWR GORMESOL. Ni fynn ei argyhoeddi hyd yn oed gan ei arweinwyr ei ban ei fed yn methu. Y meistr. a welwyd am gyfnodnialitli yn llywodfaebhu 'popet-a ac yn hawlio gwarogaeth pawb, hedd- yw'r gweithiwr sy'ni dryiltK) r ca-dvvyni ac yn tadu'r llyffetheiriau. ac yn dweyd mai ar ei ysgwyddau ef yn igorffwys ilwyddiant nias- naco y wlad. Pwy ibynnag ifydd yn lly- wüdmebwr, boed weithiwr neu feistr, di ber- ygl a'i wendid befyd, yNv dal paw;b arall i lawr. Onid caledi a gormes y gorffenol sy'n cyfrif am y dinistr a welir iheddyw yjn myd llafur? i wna neb gyfiawnhau gweithred. I 11 bedd anfad i .gyixaedd lawmierau gweithifaol, ond yn sicr gwrieir llawer ipwy o helynt pan rydd y 'gweit.'hH\T yn cyrchu at y goron mewn by wyd na. phan fydd y meistr yn teyrnasu. | Pa le sail" y Dhwarelwr pani edrychir ar tsaflc 't'i I igweithwyr eraill ein gwlad heddyw? Ceisir ei soo ef ri tnyy ddweyu nad yw cihwar- elyddiaetih yn ha.nfodol 'bwysig i'r wlad a PIIE BODDID BOB CHWAREL na byddai unrhyw gvnnwrr TiL unmail. Os n'ajd yw ein diwydwaith yn bwysig pa fodd j y geilir cyMf am y galw parh-aus am ledhi? I I y Gofynnir i'r glowr dynnu rhagor o Jo heddyw a gofynnir hefyd i'r .chwarelwr yntau gyn- 'hy*r"hu mwy o lechi. Yn )l)n mae'r ddau I grefftv/r ar yr un llwyfam; ym mhopeth arall i mae cyfandir o wahaniaeth rhyngddynt. 0s na cheir llecbi yn y wlad hon, rhaid eu cael o wledvchl tra-nor, ac ynfydrwydd yw i neb f geisio'ill dallu trwy ddweyd nad yw chwarel- yddiaeth yn hanfodol bvysig yr urnser pre- I sennol yn ein gwlad. Er fn sefyllfa fel dos- barth o weithwyr wella mewn mwy mwg un ys- fyr vn ddiiweddar, y mae gennym dir, lawer » eto i'w feddiannu i sefyll ochr yn ochr cyda ) chreffiwyr eraill. Y iivl'eini wedi e,,i igosod, a gobeithiwn yn ddigon cadarn, fel y IgalKvni heib bryderu aJciladu a. chynyd'hi yni mhob-peth i wella'n sefyllfa A" i'n dyrch- I afu mewn by wyd. '-NTfie (i'on o le.'n uwt-i i Foaqilol-li -tr gw--i tadodd. Oad^'n y ddelfryd yn ddigon uchel j a, glynnwn wrthi I

j' h_ I Dyma. fel y dvwed y^grKonvdd yn v rhifvn diweddnf o'r "f jolri'Hd" "Y mae'n pior ms.i'r ■ cyfniod inwyaf ow*v«ig i 'bob wi yn ha,ne« dyn .If.,r un o 14 i Jfl -.eii 19 oel. Owynir vn Jdopg- a ('1 frd rnwer o'r aslant sydd yn mynychu'r Y-»ol Rll1 yn iplUme. yn o'r vsgol 1'11 y->. N) 11 j o'r e-elwwj* vn V -,r"it Cs«rl >? nyl r.e vr un dl).1'1:rL¡" a e«2eai,n5ti'" vn t, gennvni "-a dosbarth yr oedran :t nod wyd."

GORSFiPD RMYIMMiAX. (Darl'enwyd yn y Pageant a gynhaliwyd ymrt yn ddlwpddar). Yma. heddyw mi a Heddweb," Am haeddawl lor fola.f; Ac yn awr ar fin cain haf, Dan ddyled loii addolaf O'n gwersyl! hvd ein Gorsedd,—ein Defod Fo'n dwf i anriiydedd; Ysbrvd Cymru gu ei gwedd Anadlwn mewn hyodledd. iMae yn ein "<Meini,"—a'i fawradd Sy'n anfarwol vnni; A Duw hwn yw "Daioni Haul.a nwyf eir, cenedi ni. Yr wvl hon fvddo'n llonni,—ein beohgya A'u bocl:goch lade.,ti; Ar ei hoi ceir ,;wf'l]'d mawr ri', Heb bryder yn priodi. --B. CEINFRTN JONES.

IAITH Y WLAD 1 A'I THELEJDION (*Gan Feuryn ) "AC ac "AG "iNAC" a "NAG" Gofy^ivvyd imi fwy liag unwaith, a. chfill fwy nag un goheibydd, geisio egluro'r gwahan. iaeth rhwng "ac" ac "ag," a rhwng "nac" a nag." 'Bum yn tybied mai afraid oedd egluro manylion o'r fath i rai'n medru sgrif- ennu Cymraeg o gwlbl; ond cefais yn ddi- weddar le i gredu bod amryw o Gymry lied ddiwylliedig na wyddant eto mo'r gwohan- iaeth sy rhwng y geiriau a nodwyd. Fe'u cam arferir weithiau gan feirdd go dda. Mae, mwy nag un bardd sydd wedi meistroli'r Gynghanedd a'r Mesurau Ciaethion yn euog o arfer "ac" yn lie "ag" a "nac" yn 119 nag," a ;gnvallnu eraill y ceir son amdanynt oto; ac y mae'n syndod i mi fod neb wedi llwyddo i ddeall cyfrinion y Gyngliane dd- ac j eto heb ddyagu. rhai o bethau symlaf GRAMADEG EU HIAITH. I Gwych o beth fyddai i bob Qymro ddysgu'r Oynganeddion, a byddaf i yn annog pawb i'w dysgu, achoe ni ellir yetyried yr un Cymro ar nis dysgodd yn wir ddiwylliedig; 1" ond yn sicr ddigon fe ddylai'r Cymro ddysgu gramadpg ei ia.ith o tiaen popeth arall. Gofynnir imi "egluro'r gwahaniaeth rhwng y geiriau uchod yn syml fel y medr y rhai angbyfaj-wydd ddeaU, gan nad yw pawb ohonom yn medru deall ystyr termau gram- adegol." Ceisiaf wneuthur hynny,. ond prin y gellir trafod y pwnc hab grybwyll termau gramadegol." Oysylltair syml yw "ac," hynny yw, gair yn cysyUtu geiriau neu frawddegau a'i gilydd ydyw, megia, "dafad ac oen," "llew ac arth," dyniorl yn ymladd ae yn cael en liadd," etc. Sylweh mai I' LLAIFARIAD .sY"X DILYN yr "ao" bob tro; "a" a geid o flaen cvdsain, fel hyn, "oen a. dpiad," "arth a 11ew. etc. Gan mai'r un swydd yn union sydd i'r "a" a'r "ac" ni raid ychwanegu mai'r un rhan- ymedrodd, sef cysylltair syml, yw'r naill a'r llall. ) « '!1 fwy rheolaidd rhoddi g" yn lle'r C ac' ^^gid fe ddywedir mai sain yr "s" sydd iddi. Cynrychiolid y eain honno gan c" mewn hen Gyn meg, ond fe'i disodl- wyd gan g" mewn Cymraeg Oanol, ac eithrio» mewn enghraifft neu ddwy. Felly nid o fwy o reswm dros roi c" yn y cysylltair syml na phes rhoddid yn yr ansoddlir unig" (unic), dyweder. Newidiwyd yr hen" e" yn niwedd geiriau yn g" ynghwrs amser, am ei bod, fel yr awgrymwyd; yn cynrychioli'r sain yn decach. Yn ol y sain draddodiadol nid goddefiad ydyw caniatau i'r beirdd roddi g" i ateb yr c" yn "ac" mewn cynghanedd. Dyna arfer EIN BNIRJIID AiWDURIOL I ar hyd y oonrifoedd; a cheir yr enghreifftiau « ganlyn o weithiau beirdd o wabanol gyf- nodau yn y Gmmadeg SMawr:— I Ac yno ym medw Gwynedd I frni ar bar y mae'r Ibedd. # iNi thorrais un llythyren 0 bin ac inc heb enw Gwei. ♦ Am Fon yr ymofynnaf; I 'Mwnai ac aur Mon a gaf. Fel y gwelir, y mae'r c" yn yn y cvrpledau uchod yn ateb yr "g" yn "IGwyn- edd, "Owen," a gaf." IMae rhai o'n beirdd dysgedig diweddar yn sgrifennu "ag" yn lie "ac" yn eu hawdlau, am fod yr "eg," meddir yn cynrychioli'r sain yn well.' Efallai v dywed rhywun nad yw trosedd y gwyr y cyf- eiriais atynt ar y dechreu yn waeth nag eiddo'jr beirdd dysgedig; ond j Y MiAE ORYX WAHANIAETH I rhwng rhoi "ag" yn lie "ac" a rhoi "ae" yn lie "ag." iX'aturiol yw gofyn, onid swell dilyn arfer y beirdd a nodwyd, a sgrifennu ag" bob amser fel na thramgwyddai neb ? 'Nid wyf fi yn tybied hynny. Yn un peth, I fe'm tueddir i gredu nad sain yr g" a geir yn "ac" bellach. Os gwrandewir ar Gymro naturiol yn cynhanu, "new ac arth," dy- weder, yr wyf yn lied sicr y clywir sain yr j "c" yn bur groyw ar el dafod. A dywedyd y lleiaf, y mae'r sain yn nes i sain yr o" nag i sain yr ag." Heblaw hynnv, y mae'n gyfieus cael gwahaniaeth rhwng geiriau y bo gwahan- j iaeth ystyr iddynt, ac y mae gwahaniaeth j felly rhwn. "ac" ac ag." ) Dvwedaiis eisoee mai "cysylltair" yw "ac" ac y mae ag" vnt-au yn gysylltair"; ond megis y mae gwahaniaeth rhwng seren a aeren mewn gogoniant, felly y mae gwahan. iaeth rhwng cysylltair a chysylltair mewn gmmadeg. Cysylltu geiriau a brawddegau a'i gilydd yw swydd ac," megis, dyn ac anifail," "canodd y dyn ac euthum innau I adref." Fe'i gelwir gan ram.adegwyr yn GYSYLLTAIR. OYHLYSOL," nid yn ogvmaint er dynodi ei swydd arbennig ag er ei vvahaniaethu oddiwrth y mathau eraill ar gysyllteiriau. I'm tyb i gwell fyddai ei alw'n 11 gycylitair syml," gan mai'r un ystyr sydd i'r ddeuair arall. Heb fanylu gormod ar ei boll gysylliiadau, gellir dywedyd mai swydd "ac" yw cyplysu geiriau ac ym- zidroddion a'l =,,Ilvd(l. Nid yw' swydd ag" mor syml a hynny. Nid cydio'r geiriau yn eu gilydd yn unig a wna "ag": mae iddo neges ychwanegol yn yr enghreifftiau a ganlyn cyn wynned a.g eira," cymaint ag anifail." Gwir ei fod yn cysyiltu'r geiriau, ond nid eu cysylltu'n unig y mae, eithr eu CYSYLLTU MEWN CiY-Nl HARI ALTH, ac am hynny y gelwir ef yn gysylltair cym- harol." Ni wnai "ac" y tro yn y cysylltiadau uchod a bai y bobl a grybwyllwyd ydyw arfer y cysylltair syml yn lle'r cymharol. Arddodiad, wrth gwrs, nid cysylltair, yw'r ag" yn yr ymadroadion a ganlyn: "ymladd ag arfau dur," ymyrryd ag eiddo anall," "cydymffunfio ag egwyddoT" ac y mae'r anghyfarwydd yn rhoi "ac" yn y cysylltiadau yna hefyd, gan wneuthur yr ymadroddion yn ddiystyr. I Yr wyf fi o'r farn mai manteisiol bellach yw oadw'r c" yn y cysylltair syml, ER MWYN EI WA HANI A ETH'U oddiwrth yr arddodiad a'r cysylltair cym- harol. Gan hynny, ysgrifenner, dafod ac oen," yn dawnsio ac yn oanu," ond cyn ddiniweitied ag oen," ewrdd ag—" cystal a,, etc. Nid v/yf yn tybied y dylai hyn fod yn faen tramg-vvydd i neb gweddol dde- allus. 'Mae'r sylwadau uchod pfirthed eain "ac" yn gymveysadvvy at "nac" ynbau. "iC.Vsyllt- di'.iigy.ylltiol" y gelwir rnc" raewn rhai cy-y'ltiAdfru gan ramade;wy:. ac nid yw'r ffiadiii iod y term hwnnw yn ei wrthddy- wedyd ei hun yn poeni dim arnynt hwy—eich dyrysti gyda deffiniadau annoffiniol yw pleaer j gramadegwyr! Cysylltair felly ydyw mewn y mad rod d fel, na dyn nac anifail" Bryd- inu f'r,lill y mae "nac" yn rhaglferf, e.e., "nac I addohvch ddelwau," "nac oes." iOYSYILLT AIR CYMHAROL yw "nag" am ei fod yn cymhnru gwrthrychau a'i gilydd, megis, "mae Jyn yn g-ryfach nap, oen." "dyn doethach iiag af," etc., etc. Os rhoir i>ac yn llo nag" yn unrhyw un o'r ynruvdroddion hyn fe andwyir yr ystyr ar un- w,.i.ltli. I)yna. fai y rhai sy heb ddys:gu'r gwahaniaeth rhyngddvut. Digon hawdd fyddai cynghori'r bobl 8Y mewn penlbleth ynghyloh pa bryd i ddeffn- yddio "BC^' neu ag," "nac" neu "nag," i gofio mai and" yw ac" yn Saesneg, mai as,) neu "with" yw "mai "nor" neu "do t not yw nac," ac mai "than" yw "nag,"j ond dylai pob Cynro fedru sgrifennu Qym- rae-g purion heb help iaith y Sais. 1

t, Fel yr y^-griforia gohebydd ym y I "Drvch" :—"Y {>eth newydd mewn carpet yn yr Hen Wind yw yr hyn a elwir yn Victoria I Carpet gtvda, Uliwiau .,canghenau palimvvydd, •b.-vneri. rliwvnau, ysga]! n TneiJI- ion, ond ni weWjina fod oenin m'r Ddraig Goch amo. er y gwuci- ef ar gyffiniau Oymru. j Anghofia Gymnn yn ci "1771. Y mae rhvwtbeth allan o Ie. Ai ni ellid clel #w«rtthfa yng Nghymru i wneud earned) a Draig fawr gotfii ynghaaiol oae 0 gen in r*

.}, Ut"'I"bi: ?H Prt1't OUNiNAiH. —IMehefhi 01, yn 40, Upper Fity-, william Street, Dublin, i Mr a Mrs Edward Shaw Ounnah,—mo'b. 'RIODASAU. IDLlS-'R:O,DE¡RTS.-Ar y 16eg cyfisol, ym Mhentraeth, Lieut.-Gol. F. Mills, R.W.F., a Winifred Jessie (unig blentya Mr. J. RING ROT^RTS^ M.A., D.L.. Y H SRhrwlas, Pentrlaeth). MARWOLAETHAU WILLIAMS.—Gorffenaf 7fed, ym Maes Mer. ddyn, Bontnewydd, Mr. Evan Lewi*, yn 78 mlwydd oed. Bu'n drysorydd Undeb y Chwarerwyr. ER COF. JONES.—Br caf am Mary, anawyl briod T. O. Jones, Hen Go!wyn, ag annwyl iam Gwyne-th, E'uned. Gwladvs, ac Enid; yr hon a fu far-A, Gnrnhenaf 23ain, 1913. Am OatJherine (Nelliel, anivyl ferch Mr. a fn. W. D. Bv&nF. 16, Edward Street, Caernarfon, a fu farw yn 8 mlwydd oed. A hiraethM3 gofir. Ar graph wyd a Oliyhoeddwyd drÖs y Pcn- enog gaa lgvsa Abbott, Y MM, Oemnuuton