Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
21 articles on this Page
Yr AImaenwyr yn Parotoi i…
Yr AImaenwyr yn Parotoi i wneyd Rhuthr CWYMP LEMBERG Llwyddiant y Cyd-Fyddinoedd yn y Dardanelles TREM AR Y SEFYLLFA Yr wythnos ddiweddaf llwvddodd y Ffrancod yn eu hymladdfeydd yn erbyn yr Almaen- tsfir ger Souchez ac ar uchelderau y Meuse. Tanbelenwyd y ffosvdd Ffrengig yn ffyrnig gan yr Almaeniaid a chladdwyd dau gwmni Ffrengig mewn ffosydd. Yn Lorraine llwyddodd y Ffrancod i enill rhagor o dir. Yn Alsace llwyddasant i enill pentref Metz ar ol ymladd caled. Dydd Mercher enillodd y Ffrancod dir yn y Vosges. Tanbelenwyd ar Dunkirk gan yr Almaeniaid a lladdwyd rhai o drigolion y dref. UN YMGAIS ETO? Adroddir fod yr Almaeniaid yn crynhoi nifer- oedd aruthrol o filwyr a gynau yn Ffraingc er gwneuthur ymdrech ffyrnig i dori trwy rengau y gelynion. Nid yw yr uchod yn swyddogol, ond nid oes amheuaeth nad yw v gelynion yn parotoi at ymdrech fawr yn Ffraingc. Diau fod Mr Lloyd George yn credu fod y gelynion am wneuthur ymdrech fawr i dori trwodd yn Ffraingc gan iddo bwyso, yn ei araeth wrth gyfiwyno Mesur Defnyddiau Rhyfel yn y Senedd at y pwysigrwydd o gael digonedd o ffrwydbelenau, etc., a hyny heb goll amser. Ar ol hyny sylwodd Mr Runciman ein bod yn hollol barod i unrhyw ymosodiad wneir arnom yn Ffraingc. Ataliwyd ymgyrch fuddugoliaethus y Ffrang- cod yn Arras gan dywydd mawr. Dywed yr adroddiad swyddogol Ffrengig dydd Sadwrn:- "Yr oedd nos Wener yn un dawel. I'r gog- ledd o Arras nid oes dim i'w adrodd, gyda'r eithriad o ychydig o ysgarmesoedd cyd- rhwng y ddwy fyddin. Bu ymladd. ar y brif-ffordd o Bethune i Arras. Atelir ein hymdaitn gan gyflwr anffafriol y ffyrdd mewn canlyniad i'r vstormydd diweddar. Yng nghymydogaeth Champagne ac Argon- ne bu ymladd gyda'r 'mines,' a drodd yn ffafriol i ni." Y mae y Rwsiaid yn dal eu tir ar yr Afon Dniester, er fod yr Awstriaid wedi cymeryd Chorodow, yr hon sydd dref 35 milldir i'r de-cfdwyrain o Lemberg. Gyrwyd yr Awstriaid yn ol o ddau lecyn ar yr afon Dniester; ond ceisiant adfeddianu v tir a gollasant. Ceisia y gelynion ymdaith i'r de-ddwvrain o I Lemberg. Gorchfygwvd y gelynion i'r de o Pilica yng nghanolbarth Poland. Bu ymladd hefyd i'r gogledd o'r Vistula. CWYMP LEMBERG. Syrthiodd tref Lemberg i ddwylaw yr Aws- triaid ar ol ymladd caled. Ni chafodd y gelynion, fodd bynag, fawr o drysor yn y dref. Bodolai llawenydd mawr yn Vienna oher- wydd y fuddugoliaeth hon, a gwnaed yr Archdduc Frederic yn faeslywydd er coffa am yr amgylchiad. Nid oes gan newyddiaduron Rwsia unrhyw amheuaeth na fydd i'w byddinoedd orch- fygu yn y pen draw. Y maent wedi sefydlu eu hunain ar le cadarn yn Galicia. Parha yr Eidaliaid i fuddugoliaethu. Yn Monfalcome cymerasant dair o ryfel-long- a;.1 oeddynt n yn barod, oddiar yr Aws- triaid. Hefyd 24 o longau hwylio, 30 o gychod motor, pump o longau awyr, a nifer o torpedoes a mwnau. etc. Yr oedd v tywydd anffafriol gaed ddechreu yr wythnos ddiweddaf yn milwrio yn erbyn llwyddiant yr Eidaliaid. Fodd bynag, cadarnhant em safleoedd yng nghymydog- aeth Monte Nero. Ceisia yr Awstriaid v.n- osod yn Plava, ond gyrwyd hwy yn ol gyda cholledion enfawr. Cafodd catrodau o'r Awstriaid eu gorrhfv^u yn llwyr hjfyd gan filwyr Eidalaidd yr Alpau. Yn ystod v brwydro yn Freikofel gadawodd yr Awstriaid 200 o gvrff ar faes y gad. YN Y DARDANELLES. Dal i lwyddo y mae y Cyd-Fyddinoedd yn y Dardanelles. Dydd LIun tanbelenwyd y Kerever Dere gan y Ffrangcod. Bu yr ymosodiad yn llwydd- ianus ag eithrio mewn un Hecyn. lie y gojj- fodwyd v Ffrangcod i gilio yn ol. Yn ddiweddarach ail-gvmerwyd y lie dan svlw. Collodd y Tyrciaid nifer aruthrol o filwyr. Adroddir fod un gatrawd wedi ei dinystrio yn llwyr. Ymosodwyd ar y Tyrciaid ar noson y 19eg o Fehefin gan v Prvdeinwyr, a chollodd y Tyrciaid eto ni-ref fawr o wyr. Dywedir fod colledion y Tyrciaid er pan ddchreuwyd y brwydro yn 'Gallipoli yn 143,000 o wyr.
-------SAFLE MR. RAMSAY MACDONALD…
SAFLE MR. RAMSAY MACDONALD .»- "Egwyddor yn Bwysicach na Gwlsd" Gwlad" Wrth siarad mewn cyfarfod democrataidd yn Birmingham ddydd Sadwrn, sylwodd Mr Ramsay Macdonald (arweinydd y BJaid Laf- ur) mai yr nnig ffordd i derfynu y rhyfel hon ydoedd trwy i bobl heddychol y gwledydd gymeryd y mater mewn llaw. Ofer ydoedd g-dael y peth i ddwylaw mi.wyr. Yr oedd cwestiwn i gael ei ofyn yn y Sen- edd, meddai, Paham i- caniateid iddo ef feirn- iadu v rhyfel hon, ac yr oedd yn nodwedd- kdol fod v cwestiwn i gael ei ofyn gan aelod Rhyddfrydol. Beirniadid rhai ohcnynt oeddynt heb adael eu hegwyddorion er mwyn pleidio eu gwlad. Yn lie ymresymu gyda hwynt ceisid eu difrio a'u camfarnu a'u gyru allan o fywyd cyhoedd- us. Yr oedd ef yn bersonol am wynebu y cyfan.
CAREDIGRWYDD SYR JOHN FRENCH
CAREDIGRWYDD SYR JOHN FRENCH Y dydd o'r blaen talodd Syr John French ym- weliad a'r ffosydd yn Ffrainc. Cyn dyfod at. y ffosydd canfyddodd fachgen ieuanc o Dir- logaethwr yn ysgrifenu llythyr ac yn wy.o yn hidl. Gofynodd beth oedd y mater. Nid oedd y gwr ieuanc yn hoffi dweyd a gwnaeth esgusod- icn. Ond mynnai y Cadlywydd gael gwybod y gwir. Ar hyny tynodd y gwr ieuanc lythyr o'i siaced a rhoddodd ef i Syr John French. Daiiienodd yntau ef. Llythyr ydoedd oddi- wrth ei frawd ieuengaf yn Lloegr yn hysbysu fod ei fam wedi marw ar ol ciywed ei fod ef wedi ei ladd yn y rhyfel. Ar ol darllen y llythyr rhoddodd Syr John French dair wythnos o ryddhad i'r gwr ieuanc i fyned gartref ac arian yn ei logell.
GWERTHU RHOSYNOD .
GWERTHU RHOSYNOD Dydd mawr oedd "Diwrnod Alexandra." Arieiir gwerthu rhosynau ar y dydd hwn er cynorthwyo ysbytai. Y waith hon elai yr elw at yr ysbytai milwrol. Gwerthid y rhosynau gan 800 o ferched yn Lerpwl. Gwerthwyd chwech o rosynau ar yr Exchange am 3Qp. Yn Wallasey gwerthwyd 6,000 o rosynau. Gwnaethpwyd y rhosynau gan blant afiach ac anafus mewn sefydliadau elusenol. Gwerthwyd iniloedd lawer yn Llundain. Prynodd Arglwydd Kitchener un ac angholi- edJ ei roddi yn ei got.
HYN A'R LLALL AM Y RHYFEL…
HYN A'R LLALL AM Y RHYFEL Y mae eisieu 50,000 o ddynion yn ychwan- egol i'r Llynges. Y mae 189 o Seneddwyr Eidalaidd yn. ym- ladd dros eu gwlad. Dywedir fod Blackpool yn dechreu llenwi gydag ymwelwyr, hen bobl gan mwyaf. Penodwyd Arglwydd Harlech yn ben ar y Welsh Guards. Cyrhaeddodd Cronfa y Frenhines er cyn- orthwyo merched ddioddefant oddiwrth y rhy- fel y swm o 160,047p 18s 5c dydd Sadwrn. Dydd Sadwrn casglodd 1200 o ferched at gynal ysbytai milwrol yn Leicester. Ceisid casglu 2000p. Y mae gan y Private Willmott, 7th City of London Regiment, bump o feibion yn ym- ladd yn Ffrainc. Galwyd heol newydd yn Hull yn Warne- ford, er cof am yr awyrenwr ieuanc dewr gollodd ei fywyd. Derbynir merched sydd yn ■gweithio ar y rheilffyrdd yn aelodau o Undeb Gweision y Rheilffyrdd. Cyflogir merched i oleu lampau gan Gor- phoraeth Glasgow. Derbyniant yr un tal ag a gaffai y dynion. Dywedir fod 862,000,000, neu haner poblog- aeth y byd yn cymeryd rhan yn y rhyfel bresenol. Rhyfela y Prydeinwyr ar 39 milldir o dir yn Ffrainc, a'r Ffrancwyr ar 587 milldir o dir. Yn ystod tanbeleniad ar Arras lladdodd yr Almaenwyr amryw o leianod a gweinyddes- au. Pencdwyd Mr J. H. Cunning, peirianydd nwyol o Gasnewydd, yn drefnydd a llywodr- aethwr ffrwyd-belenau dros Gymru a Sir Fyn- wy. Anfonodd trigolion New South Wales, Awstralia, y swm o 314,000p er cynorthwyo dioddefwyr oddiwrth y rhyfel yn y wlad hon. Darfu i dref Woking, Surrey, anfon cerbyd a merlyn, a chelfi coginio yn gyflawn yn rhodd i filwyr Belgiaidd sydd yn ymladd yn y ffosydd. Y mae deuddeg o filwyr -Prydeinig sydd mewn ysbyty yn Kingston-on-Thames, ac wedi eu clwyfo yn ysgafn, yn helpu gyda'r cynhauaf yn y ffermydd cyfagos- Y mae gan Mr a Mrs Wilson, New Road, Chatham, naw o feibion yn filwyr. Y mae y tad hefyd yn filwr cartrefol, er yn bensiwn- ydd. Yr oedd dau frawd o'r enwau Herbert a William Felce, mor hoff o'u gilydd fel yr ym- laddent ochr yn ochr yn y ffosydd. Lladd" wyd y ddau_yr un adeg. Yn Nhy v Cyffredin dywedodd Mr Tennant (Is-Ysgrifenydd Rhyfel) nad oedd/yn wir fod ein milwyr yn cael eu gorfodi i yie3 diodydd meddwol. Y mae morwynion Lerpwl yn casglu lc. yr wythnos er cael gwelyau i bedwar o filwyr clwyfedig. Casglwyd 20p yn ystod mis Mai. Er cynal un gwely rhaid cael 60p yn flynydd- ol. Y dydd o'r blaen arwisgodd y Cadfridog Syr Francis Lloyd y Quartermaster Sergeant G. H. Thomas (Welsh Guards) gyda bathod- yn y D.C.M. am ei wrhydri yn y rhyfel yn Ffrainc. Yn Tiuibridge Wells dirwywyd J. H. Seonpla. cigydd. 5p a 6p 5s o gostau am ddertiyn cig perthynol i'r fyddin, a dirwywyd cigydd arall o'r enw Edward Dickinson, i 5p am fod yn ei feddiant gig yn perthyn i'r fyddin. Cyrhaeddodd 3000 o garcharorion Tyrcaidd o'r Dardanelles i Cairo. Rhoddant glod mawr i ddewxder a charedigrwydd y milwyr Prydeinig. Dywedent fod mwyafrif mawr y Tyrciaid eisieu rhoddi eu harfau i lawr, ond fod yr Almaeniaid yn eu gyru ymlaen. Allan o 60 o dai yn Chapel Sreet, Altrinch- am, y mae 120 wedi ymuno a'r Llynges neu'r Fyddin. Y mae Mrs De Cawrey, perchenoges llety cyffredin yn yr heol, wedi dylanwadu ar 1.30 o'u lletywyr i ymuno a'r fyddin. Gwrth- yd gymeryd neb i mewn sydd mewn oed milwrol. Yn Grays, Essex, ddydd Sadwrn, dirwywyd tair o ferched Almaeniaid, o geisio cuddio 25p o arian wrth gychwyn am y Cyfandir. Yr oedd gan un ohonynt 150p wedi eu cuddio, un arall llOp a'r llall 44p. Cuddiodd un 40p yn ei hesgid Mewn ysbyty yn Yr Aifft gorwedd Corporal E. H. Moffet, o Manceinion, wedi ei glwyfo yn y rhyfel yn y Dardanelles. Dilledydd yd- oedd cyn ymuno a'r fyddin. Mewn llythyr at ei deulu yn Penrith (Cumberland) dywed i'w gatrawd (Lancashire Fusiliers) gymeryd pedair llinell o ffosydd a phentref. Lladdodd. ef dri o elynion ei hunan gyda'i .fidog. Dydd Sadwrn, yn Eglwys Crist, Erith, pri- odwvd y Private Charles Sherwood (10th Bat- talion Canadians) a Miss Hannah Stonehouse, Winnipeg, Canada, yr hon a deithiodd 4000 milldir er priodi. Anafwyd Sherwood yn ddifrifol yn y rhyfel yn Ffrainc. Llenwid yr eglwys gan weinyddesau y Groes Goch a meddygon yr ysbyttv lie yr aihosai y priod- fab. Yn Bodlcndeb, Bangor, lie sydd wedi ei droi yn ysbyty milwrol, erys amryw o glwyf- edigion y rhyfel. Yn eu plith y mae milwr I ieuanc o Awstralia, a anafodd ei droed aswy yn y Dardanelles. Fel hvn y digwyddodd. Aeth i afael a milwr Tyrciaidd, a bu y ddau yn ymdre^l%a ar fin dibyn. Syrthiodd y ddau i'r mor isla\v. Daliodd v milwr Awstralaidd ben y Twrc dan y dwfr nes boddod^ Syrth- iodd careg ar droed v milwr yn y codwm, gan ei anafu. Edrycha yn siriol iawn er ei anaf.
----' TYNU DARLUNIAU YNG NGOGLEDD…
TYNU DARLUNIAU YNG NGOGLEDD CVMRU Yn Llys Ynadol Porthaethwy, dydd Sad- wrn, cvhuddwyd Charles Lawrence, Water- loo, Lerpwl, a Harry Lawrence, New Brigh- ton, o dynu darluniau yng Ngogledd Cymru yn groes i'r gyfraith. yn groes i'r gyfraith. Rhoddodd yr Is-Gadben S. L. Gany (South Laaxcashire. liegimenV), Lance-Corporal Cooi a'r Rhingyll Roberts, dystiolaeth o blaid yr erlyniad. Yr amddiffyniad oedd tod y diffynyddion yn Brydeinwyr. Dirwywyd Charles Lawrence i 2p. (yn cyn- wys y costauy a thaflwyd allan yr achos yn erbyn Harry Lawrence.
PA LE YR OEDD TREFI - GOGLEDD…
PA LE YR OEDD TREFI GOGLEDD CYMRU? (AT OLYGYDD YR "HERALD CYMBAEG.). Syr,—Yn newyddiaduron Lloegr gwelir ad- j roddiadau am y miloedd rhosynau werthid yn nhrefi mawr Lloegr er budd ysbytai milwrol y deyrnas. Paham na fuasid yn gwerthu rhos-1 ynau at yr un amcan yng Nghaernarfon, Ban-1 gor, a threfi ereill yng Ngogledd Cymru? Ai onid oedd digon o foneddigesau yn teimlo dy- ddordeb yn y mater i werthu y rhosynau? Beth sydd yn cyfrif am ein difrawder yn y mater hwn?—Yr eiddoch, CYMPuC.
TREFNU ei ANGLADD EI HUN .-ft
TREFNU ei ANGLADD EI HUN .-ft Gadawodd Mr. W. Burrows, West Street, Crewe, y swm o 6,398p. ar ei ol. Yn ei ewy. llys trefnodd pwy i weinyddu yn ei angladd. Yr oedd yr arch i gael et chario gan bedwar o aelodau Clwb Rhyddfrydol Crewe, ac yr oedd i cor y capel (Methodistiaid Unedig) i ganu yn I y ty (ac os yn dywydd mawr yn festri y j capel) yr emyn "Craig yr Oesoedd." Yr oeddynt hefyd i gael te yn y festri allan o ( arian yr ystod.
Dewis Mr. Caradoc Rees
Dewis Mr. Caradoc Rees Plcidlais Unfrydol I'r dybeil o ddewis yn derfynol ymgeisydd Rhyddfrydol dros Arfon cyfarfu Cymdeithas Ryddfrydol Arfon, ddydd Sadwrn yng Nghon- wy. Llywyddwyd gan Mr. James Marks, Llandudno, ac yr oedd yn bresenol nifer fawr o gynrychiolwyr. PLEIDLAIS Y RHANBARTHAU. Hysbysodd yr Ysgrifenydd (Mr Pen tir Wil- liams) fod y gwahanol ranbarthau wedi pleid- leisio yn bur llwyr, ond bu ychydig gam- ddealltwriaeth mewn un neu ddau o fanau. Cyfanrif yr etholwyr ar y rhestr oedd 10,519 ac yr oedd gan rai lleoedd ychydig dros y rhif oedd yn penderfynu nifer y cynrychiolwvr. Felly yn lie 106 yr oedd ganddynt hawl i 114 o gynrychiolwyr i'r cyfarfod hwnw. Yr oedd canlyniad pleidleisio y gwahanol gymdeithas- aa fel y canlyn :— Mr. Caradoc Rees.—Cafodd Mr. Caradoc Rees y bleidlais gyntaf yn y lleoedd a ganlyn Bettwsycoed, Llysfaen a Cholwyn, Llandudno Junction, Dolwyddelen, Llanberis, Ebenezer, Llandudno, Llanfairfechan, Trefriw, Penmach- no a Thalybont.—Cyfanrif 67. Mr. Ellis W. Roberts.—Cafodd Mr. Ellis W Roberts y bleidlais gyntaf gan y cymdeithasau a ganlyn :—Bangor, Bethesda, Roewen, Pen- isa'rwaen, a Bethel.—Cyfanrif 32. Mr. Evan R. Davies,-Cafodd Mr. Davies y bleidlais gyntaf yn Rhiwlas, Maenan, Pen- maenmawr, Penrhynside.-Cyfanrif 12. Y Parch. W. F. Phillips,-Cafodd -A I Phillips y bleidlais gyntaf yn Cwm Penmachno —Cyfanrif 2. AWGRYMIAD Y CADEIRYDD. Dywedodd y Cadeirydd fod un ymgeisydd, sef Mr. Caradoc Rees, wedi cael mwyafrif da o bleidleisiau, ac awgrymai ef mai'r ffordd oreu i ystyried y mater fyddai i benderfyniad gael ei gynyg fod yr ymgeisydd gafodd fwyaf o bleidleisiau i gael ei ddewis yn ymgeisydd y gymdethas. DEWIS MR. C. REES. Cynygiodd Mr. David Griffith, Bethel, fod Mr. Caradoc Rees yn cael ei ddewis yn ym- geisydd Rhyddfrydol dros Arfon. Boneddwr arall oedd ganddo ef dan sylw, meddai, sef Mr. Evan R. Davids, ond gan mai Mr. Rees ddewiswyd gan fwyafrif yr etholwyr, eu dy- ledswydd fel cymdeithas oedd ei gefnogi yn galonog, fel cyfangorph (cymeradwyaeth). Nid oedd amheuaeth o gwbl na wnai Mr. Rees gynrychiolydd teilwng i Arfon a gallesid dweyd yr un modd am y borxeddigion eraill oedd ar y maes (cymeradwyaeth). Cefnogwyd gan y Parch. J. T. Job, Bethes- da, ac ategwyd gan y Parch 0. Gaianydd Wil- liams, Roewen, a'r Parch. J. Raymond, Llan- dudno. HYSBYSU Y DEWIS DDYN. Galwyd Mr. Caradoc Rees i mewn i'r ys- tafell, a rhoed derbyniwyd brwdfrydig iddo. Hysbysodd y Cadeirydd Mr. Rees ei fod wedi ei ddewis yn unfrydol yn ymgeisydd, a llongyfarchodd ef. Yr oedd y cymdeithasau wedi bod yn hyrwyddo ymgeisiaeth gwahanol ymgeiswyr, ond yn awr yr oeddynt yn unol fel Rhyddfrydwyr ac J-n barod i ymladd os byddai raid. Yr oedd y Gyrhdeithas wedi rhoddi gwahoddiad unfrydol i Mr. Rees i fod yn ymgeisydd swyddogol, a hyderai y rhoddid pob cefnogaeth iddo, ac y byddai. i Mr. Rees wneyd ei ddyledswydd i Arfon (cymeradwy- aeth). Cafodd Mr. Rees dderbynia*d brjwdfrydig pan gododd i siarad. Diolchodd yn gynes i'r Gymdeithas am yr anrhydedd a roed arno. Nid oedd ei ddewisiad ef yn ymgeisydd yn adlewyrchu dim o gwbl ar gymhwysder y boneddigion" eraill (clywdh, c^ywqh). Gallai ddweyd ar ei ran ef ei hun a'r ymgeiswyr er- eill eu bod wedi ceisio ymladd yn anrhydedd- us fel aelodau o'r un blaid wieidydol (clywch, clywch), a chredai nad oedd eu cyfeillgarwch wedi gwanhau o gwbl—yn hytrach wedi ei gryfhau yr oedd-(clywch, clywch)—ac wedi rhoddi Rhyddfrydiaeth yn yr etholaeth ar dir cadarnach (cymeradwyaeth). Talodd ddiolch- garwch i adran Lafur yr etholaeth am y modd yr oeddynt wedi ei gefnogi. Yr oedd chwarelwyr, gweision y ffordd haiarn a phob dosbarth o weithwyr wedi dangos teimladau da ato, ac yr oedd yn diolch o galon iddynt. Nid oedd wedi anghofio y bobl o blith y rhal yr edd wedi codi, ac nid oedd hwythau wedi ei anghofio. Yr oedd Rhyddfrydwyr Arfon wedi rhoddi anrhydedd arno y diwrnod hwnw, a da gafiddo fyddai pe y gallai dalu'n ol iddynt, yfory (cymeradwyaeth). Yr oeddynt wedi eu anfon i weithio ar lwybr cul, a beth bynag fyddai y peryglon a'r anhawsderau fyddai yn ei wynebu, gobeithiai y byddai iddynt gyd- ddwyn ag ef a'i gefnogi a'i gysuro i fvned ym- laen (cymeradwyaeth). Hyderai na chaent le i ofidio iddynt roi eu hyrixddiriedaeth ynddo (cymeradwyaeth uchel.). CAIS UNDEB Y CHWARELWYR, Hysbysodd Mr. Pentir Williams, yr ysgrif- enydd, ei fod wedi derbyn llythyr maith oddi- wrth Mr. R. T. Jones (Ysgrifenydd Undeb y Chwarelwyr). Eglurodd Mr. Williams fod y cais wneid yn y llythyr wedi ci wneyd amryw droion o'r blaen, ond yr oedd y Gymdeithas wedi penderfynu gweithredu yn ol y rheolau. PENDERFYNIAD 0 BETHESDA. Hysbysodd yr Ysgrifenydd fod penderfyn- iad wedi dod i law y diwrnod hwnw, o Feth- esda, a darllenai fel y canlyn:—"Pasiwyd mewn cyfarfod Rhyddfryol ym Methesda nos Wener y penderfyniad a ganl'yn :—"Er mwyn osgoi y perygl o ranu Plaid Cynydd drwy re- deg dau ymgeisydd Rhyddfrydig ac Aelod Lla fur, a threwy hyny dori yr heddweh gwleidydd- ol, ac hefyd feallai gael brwydr dair-onglog, ac felly golli y sedd ein bod yn erfyn ar y Gym- deithas yng Nghonwy yfory i dderbyn fender- fyniad y Blaid Lafur i gael 'test poll.' Dywedodd yr Ysgrifenydd y deallai fod y Blaid Lafur Annibynol drwy y wlad, heb eithrio sir Gaernarfon, yn cadw yn ffyddlon at yr heddweh gwieidyddol. Y Cadeirydd Mae y Gymdeithas wedi pen- derfynu na bydd iddi fod yn gyfrirol am dor- ri'r heddweh gwleidyddol, ac ni chaniateir i gynygiad gael ei ddwyn ymlaen i ymyryd a'r tremiant hwnw. Mr. W. J. Parry Yr oeddwn yn gadeirydd y cyfarfod ym Alethesda, a rhoddwyd y pen- derfyniad y cyfeiriwyd ato yn fy liaw. Dy- wedais wrth y cyfarfod nad oedd gan y cyfar- fod hwnw ddim i'w wneyd ag ef, ac mai mater i'r Gymdeithas ydoedd. Rhoddais gan- iatad i'r penderfyniad gael ei gynyg, a dy- na'r cwbl (cymeradwyaeth). Mr. Griffith Roberts, Bethesda: Yr wyf yn undebwr yn perthyn i Undeb y Chwarelwyr er's 40 m'lynedd, ac yr wyf yn perthyn i'r Gymdeithas hon er's yr un cyfnod ac yr wyf wedi ceisio gwneyd fy ngoreu dros y ddau. Dylem wylio na wnawn ddim i bellhau y chwarelwyr oddiwrth y gymdeithas a Rhydd- frydiaeth neu bydd drosodd hefo ni i gael dynion ar y Cyngor Sir a'r Senedd, canys hwy fel chwarelwyr oedd yn eu cefnogi i anfon dynion yno. Fe gynhygiai-s i benderfyniad arall i'r cvfarfod ym Methesda, sef "Ein bod yn gwasgu ar y cyfarfod yng Nghonwy i roddi ystyriaeth i apel Undeb y Chwarelwyr." Fy amcan oedd cael cydweithrediad a'r chwa- relwyr, ond y penderfyniad arall a basiwyd a phasiwyd ef yn unfrydol. Os y bydd i ni an- wybyddu chwarelwyr yn y mater hwn nid aiff Mr. Caradoc Rees i'r Senedd mwy nag af fin- nau (chwerthin, a gwaeddi "O," "O," a "Trefn." CcJodd y Cadeirydd, a dywedodd nad oedd busnes arall i ddod gerbron y cyfarfod, ac yr oedd yn diolch i'r cynrychiolwyr am ddod. ynghyd mor gryno. Hyderai v rhoddant bob cefnogaeth i'r ymgeisydd a ddewiswyd (cym- eradwyaeth). Dywedodd Mr. Caradoc Rees y byddai, iddo ef wnevd ei oreu i wasanaethu y chwarelwyr bob amser, a chadw mewn cyffyrddiad ag ar- weinwyr llafur y wlad, at hyrwyddi buddian- au y dosbarth gweithiol oreu y gallai (cymer- adwyaeth). Terfynwyd v cyfarfod, a danghosodd y cyn- rychiolwyr eu teimladau da i Mr. Rees.
[No title]
Mr. G. CARADOC REES A Dde vtis,v."yd YD. UnJrydol yn Ymigevsydd n -1 Rhyddrfryd'ol dros Arfon.
"""j Mr Caradoc Rees ym Methesda
"j Mr Caradoc Rees ym Methesda YR HAWL I BLEIDLEISIO. Cymcrid nxwy o ddyddordeb yr wythnos ddiweddaf yn newisiad olynydd i'r diweddar William Jones trwy yr ardal nag a welwyd yr wythnosau blaenorol. Nos Fawrth, cynhal- iwyd cyfarfod cyhoeddus yn y Neuadd pryd yr anerchwyd y gynulleidfa gan Mr. Caradoc Rees. Siaradodd yn Gymraeg gan ollwng ambell frawddeg Saesneg, ond yr oedd ei Gymraeg yn gryf a gloew. Rhoddwyd iddo dderbyniad brwdfrydig, a chyffyrddodd a phrif bynciau gwleidyddol y cyfnod presenol. Eglurodd i'w wrandawyr ei olygiadau ar bwnc y tir a'i ddeddfau, y trwyddedau, isrif- eyflog, helynion gweithfaol, a dywedodd ei fod yn barod i ymladd brwydrau y chwarelwyr ar Iwyfanau Lloegr, ac yn y Senedd, ac yn barod i roddi ei bresenoldeb ym mhwyllgorau a chy- farfodydd y gweithwyr pa bryd bynag y gel- wid arno. Llywyddwyd y cyfarfod yma gan Mr W. J.- Parry, ac yr oedd ar y llwyfan Llew Tegid, y Parch. R. E. Davies, Carmel, a'r Parch. James Jones, Salem. Cynygiwyd di- olchgarwch i Mr. Caradoc Rees gan y Parch. R. E. Davies, yn cael ei gefnogi gan Mr. E. Carey Jones. Nos Fercher yn Ystafell Capel Bethesda, trefnwyd cyfarfod i bleidleisio ar yr ymgeis- wyr, ond cododd y cwestiwn gan bwy yr oedd hawl i bleidleisio. Cynygiwyd gan y Parch. J. T. Job yn cael ei eilio gan Mr G. J. Ro- berts, Raehub, fod pob Rhyddfrydwr i gael pleidleisio oedd a'i enw ar yr ethol-restr, ac hefyd bob Rhyddfrydwr a gyfrano swllt ac uchod at y Gymdeithas Ryddfrydig. Cynygiwyd gan Mr. John Jones, Ogwen 1 11 | Terrace, yn cael ei gefnogi gan Mr. E. Carey j Jones fod gohirio'r cyfarfod hyd nos Wener a j rhoddi rhybudd i'r holl etholwyr oherwydd pwysigrwydd y mater. Rhoddodd y llywydd v ddau gynygiad gerbron, a chaed 78 tros y gwelliant, a 57 yn ffafr y cynygiad gwreidd- iol. Nos Wener, cynhaliwyd v cyfarfod gohir I iol. v iedig yn y Neuadd Gyhoeddus dan lywydd- iaeth Mr. W7. J. Parry. Hawdd ydoedd gweled oddiwrth y cynulliad fod y brwdfryd- edd etholiadol wedi cynyddu'n ddirfawr. Rhanwyd y papurau pleidleisio i'r holl aelod- au, ac yr oedd canlyniad v pleidleisio cyntaf fel y canlyn :—Caradoc Rees, 91; E. R. Daviies, 59; E. W. Roberts, 53; W. F. Phillips, 5; A. R. Roberts, 1. Wedi rhoddi'r canl'yniad uchod, dywedodd y llywydd fod pleidleisio ar y ddau uchaf yn angenrheidiol. ac yr oedd y canlyniad yn ffafr yr ymgeisydd oedd uchaf y tro cyntaf, sef Caradoc Rees 114; E. R. Davies, 107. Yna dywedodd y llywydd fod pleidleisio ychwanegol yn angen- rheidiol cydrhwng y blaeuaf a'r trydydd ar y bleldlais gyntaf sef Mr. Caradog Rees a Mr. E W. Roberts. Yr oedd cryn wrthwynebiad i bleidleisio y drydedd waith ymhlith amryw oedd yn bresenol, a dywedodd Dewi Gwallter mai clicyddiaeth hollol ydoedd y tryd'ydd fotio, ac mai teg ydoedd y fotio ar y ddau uch- af, ac y dylid cymeryd hyny fel un terfynol. Credai mai amcan anheilwng i daflu ymgeis- ydd allan ydoedd y pleidleisio y trydydd tro, a chododd Dewi Gwallter ac aeth i gyfeiriad y drws cauedig, ond ni adewid i'r un aelod fyned allan hyd derfyn v cyfarfod. Rhanwyd y papurau pleidleisio am y drv- dedd waith ac yr oeddis i bleidleisio i Mr. E. W. Roberts nen Mr. Caradoc Rees, ac yr oedd y dyfarniad fel y eanlyn :-E. W7. Riberts 112, Caradoe Rees, 110. Siaradodd amryw o aelodau y Gymdeithas Ryddfrydig ar ol hyn, a dywedodd Mr. Carey Jones pe rhoddid y pleidleisiau a roddwyd i'r ymgeiswyr at eu gil- ydd fod y nifer a gafodd Mr. Caradoc Rees ar ben y rhestr, ond dywedodd y llywydd fod Txleidlais gyntaf cynrychiolwyr Bethesda yng Nghonwy i fyned i Mr. E. W. Roberts, ac os vn angenrheidiol yr ail bleidlais i Mr. Caradoc Rees.
Ein Hetholiad Bach Ni
Ein Hetholiad Bach Ni (AT OLYGYDD YR "HERALD CYMBAL Syr,-Rhoweii ie i mi ddweyd hyn. Druan o honot ti, hen Arfon Yr wyt ti wedi colli mwy na ddyliet ti trwy golli E.R.D. Wyddost; ti sut fu hi? F e wyr rhai o honom ni, yn reit dda. Ac yr ydym yn gwel'd amser, heb fod yn mhell, pryd y bydd dy fwyafrif mawr dini- j wed yn rhwbio'y llygaid a,c yn dyfod i weled | beth sydd wedi ei gael, a beth sydd wedi ei golli iddynt, tra 'roeddynt hwy yn bepiai, yn ■ ddidaro.—Ydwyf, R. M. j
! RHYBUDDION YN SAESNEG
RHYBUDDION YN SAESNEG Pobl yn Methu eu Ueall Yn Ynadlys Sirol Gaernarfon, ddydd bad- \vni,-o J. Issard Davies (Csideiry-idi ac vixadon ereall, cyhudd'wya Morris Brvuniawr, Nebo, o gyarneu tan ar ei dir yn groes i reoiau Dcdidf Amddiltylixad y Deyi-n.xs. ° Tysii:>:ld yr 'i-diw as Owen a'r Rhingyll Jones fod y'tan yn gwynebu'r mor. • Addef- odd Jones ei fod wedi cynneu y tan ond uad oedd yn gwybod ei fod yn gwneyd yn groes i'r Ddeddf. Gofynodd Cadeirydd y fainc i Jones a oedd wedi gweled v paipuirau a -osodwyd i fyny yn dv.evd na ddyl-d cynneu y tannau yn y nos. Dywedodd v difi'yiiydd nad oedd wedi gweled vr un. Dywedodd y Rhingyll Jones, Penygroes, fod y niy:b(iddio<n> wedi eii i fyny drwy yr a-i-dai. Gofynodd y Cadeirydd drachefn i'r diffyn- vdd a oedd ym gaulu deall a darllen Staesneg. I)ywedodd yntau nad oedd. Yna gofynodd y Cadeirydd i'r Uwch- Aralvgyad "Willianns beth oedd amcan gosod y lbybaddjion hyny i fyny yn Saesneg pan n,ad oedd y bobl yn eu deall. Atebodd yxntau mai y Prif Gwnstabl oedd yn gy)frifol am eu gosod i fyny. Dywedcdd' v Prif Gwnstalbl (yr hwn oedd yn bresenol) mai'r anhawsder oedd cael cyf- ielth;,a,dia,u teilwng o'r Ddeddf. Nid oedd ef am fod yn gyfrifol am y cyfieithxadau. Sylwodd Mr. W. G. Thomas (un o'r ynadom) mai priodol fyddeii i'r fainc dd&tgasn barn y dylai'r l'hybuddion hyn gael eu gosod i fyny yn Gymraeg hyd yr oedd yn b-o-,bl.. Dirwywyd y diffynvdd i 6s. Hefyd gw-n.aeth v fainc dc'atgianiad v oylid rhoi y rhivmiddicmx bvn i fyny yax. Gymraieg hyd yr oedd yn bosibl.
Y DARDANELLES.
Y DARDANELLES. Gulfor gwae, is glafoer a gwyll-niwlog, Y mignelau teryll: i Adwy front hyd farw hyll, Ac arch i Dwrci erchyll. Ac arch i Dwrci erchyll. —CYBI. I
[ MARCHNADOEDD*
MARCHNADOEDD* ANIFEILIAID TEWION. Marclmad araf fu yr wythnos ddiweddaf. yn en wedig am ajiifeilia-id nad oeddynt yn barod i'r farah- nad. Gwer-thodd y gareuon mi 13s ac ail radd am 11s 8c y 14 pwys. O'u cymhani a'r wyth- nosau blaenorol mas y prisiau ychydig yn is •ond maent yn cyidh-aru yn xJhagprol a phrisiau giafwyd vr adeg gyfeilbyxxiol y llynedd. Ych- ydijg o alw fu am ddefaid, y prisiau yn daragos gostyngiad o ;!¡e ic y pwys, tra y 4 2 mae wyn hefyd yn x^hatadh. Gwertihir yr wyn goreu am 12c y pwys, o'i gyferbynu a 12c yr wytih-nos ddiweddaf. Nid oes ond cytnewidiad bychan yin rniltrisiau mocih. HERIEIFORD.— Mehefm '23. Rhyw 180 o wartlieg bewlon ar werth; marchnad weddol dida. ac er fod y prisiau yn ffafr y gwerthwyr ychydig gyfnewidiad sydd yn y prisiau. Ervs prisiau aefaid yr un fath, ond gwert-hodd wyn, y illial oedd yn brin, yn ibagorol o dda. Yr oeddynt yn ddrutach o ke y pwys. Max- eh-.ad ragorol i foch. LEEDS.—Mehefin 22. Cyflenwiad lla-i o wantlheg, end marchnad araf, y prisiau yn is eto o tua e y pwys. Marchnad ara.f i ddefaid, 4 y goireuon yn 'gwerthu am 103C y pwys, neu 4 4c yn rhataidh na'l' wythnos ddiweddaf. Yr oedd wyn yn gweathu am brisiau t-ebyg i'r wythnos ddiweddaf. LEICESTER. Mehefin 23. Marchnad araiach i wax^tiheg. Y goreuon yn gwerthu am lie, neu ic y pwys yn rhatach na'r wythnos ddiiiweddai. Yr oedd buchod yn ,.Wertlhu yn rhatach sef am 75 i 10c. Gweithodd defaid da am 10c ac wvn am 12c. C werthodd moch hefyd yn dida, moch baewn am 13e 6c, a phercihyll am 1418 6c y scor. PRESTON.—Mehefin 23. Cyfleoiwad bych- an o anifeiliaid, yn gweiltou am lie i lljc y pwys. Yr oedd y fardhnad felly yin eilbyn y gwerthwr. Nid oes gyfnewidiad ym mhrisiau defaid. Gwerthwyd wyn am lljC i 120 y pwys, neu c yn llai na'r wytihnos ddiweddaf. SALFGRD.—•Mehefin 23ain. Gwerthwyd anifeiliaiid am lie y pwys; eto 10c y pwys •gv.ljirtheg ieua.iino a tiheirw 9^c y pwys; lloi 8e i 10c; defaid ieuainc detholedig lljc i Is Oc y pwys; trymion 10c i 11e y pwys; mainxogiaid 8c i 9c v pwys; Gwyddelig 10c i ll|c y pwys. Gwartheg godro 19p i 28p 10s. LANCASTER.—Mehefin 23ain. Yr oedd cytienwad mawr o wartheg gücko a masoiach fywiog, a gwerthwyd hwy am 16p i 30p yr un. Cyflenwad bychari gaed o wartheg tewion, a chyftenwad gwell o ddefaid ac wyn. GweTth- id biff am 8c i llgc y pwys; veal 8c i 9c y 4 pwvs; mutton 9c i lOjC v pwvs. "WAKE'vFJCELD.—Mehefin 23. Cyflenwad llai o wartheg. yn cynhwys rhai gwa-rtheg Gwyddelig. Marchnad araf am brisiau tebyg i'r wythnos ddiweddaf. Yidhydlig, o dddaid oedd yn y farchniad, ornd fodd hyn, yr oedd y prisiau yn is. Gwertnodd crossbreds aim 10c ac wyn a,m 11e i 12c y pwys. LLUNDAIN. Llai o 10 o wiarthe-g yn bresenol yn y farchnad. Dyma brisiau y Ibudhod tewion., 5s 10c i 6s; teirw tewion, 6s 2c 6s 4c; nhai garw, 5s i 5s 3c. Yr oedd 90 yn lai o ddfe'faid ac wyn yn y farchnad. Yr oedd mwy o ddefaid nag oedd a.ngjen am dianvnt. Bl,R}fINGHA,?\I.-}f,ehefin 24. Cyfl an wad bydhan o beef a defaid. Marchnad araf. Gvverthodjd 1:îëëf am 10c i ll^c y pwys; mutton. 9c i II5C,. a lamb. Is i Is Ie. Galw 2 Igweddol am fc-ch, ond nid' oedd' cyniaint yn y farchnad. Gwer-thodd moch baewn am 14s 32; much bach am 14s i 14" 3c, a. hychod am lis. MARCHNADOEDI) CYMREIG. CAERNARFON, Mehefin 26ain.—Y,menyn ffres Is ley pwvs; wyau 10 am Is (lls y 120), hwyaid 3s i 4s yr un ffowls 5s i 5s 6c y cwbl; pytatws newydd 2e y pwys. P WitiLHELI.—Ymenyn lle y pwys; wya 10s yr 120; biff mutton a pore o 11e i Is 2c y pwys; lamb Is 3c., moch tewion 5 7-8 y pwys perchyn o 26s i 30s yr un. LLANRWST, Mehefin 22ain.—rmwiyn ffres Is i Is lc y pwys; eto hallt, lie 1 Is y pwts gwlarn, 11c i lis y pwys; ffowls 5s 6c a 6s v cwpl: hwyaid 5s 9c i 6s y cwipl; wyau 10 ac 11 am h; a phytatw o 4s 6c i 5s y 112 pwys. LLANGEFNI, Mehefin 24ain.—Ymenyn, Is y pv.'viS; wyau. 12 am Is; biff 11c i Is 3c y pwvs; mutton lie i Is 3c y pwys. DINBYCH, Mehefin 23ain.-rlfowls, 5s i 6s v cwpl; wyau, naw a deg am Is; ymenyn ffres Is lc i Is 2J,c v pwys; tybiau bach, Is 2c y pwys biff 9c i Is 3c; my ton, 9c i Is 2c y pwys; a lamb Is 2c i Is 3c y ,pwys > modh tewion o 5}c i 6c y pwys; cwningod la 8c y cwpl; gwlan Saesnig o Is 2c i Is Doc y pwys gwlan Cymreig o lie 4 Is y pwys; a hen bvtatw, Is 10c y pecaid. FFAIR, CAERNARFON. Pfaii- weddol oedd yng Ngihaernarfon ddydd Sadwrn, ond yr oedd well gwenthu nag a ddisgwylid. Gwerthwyd gwartJheg godro am 12p i 20p; dy new aid 8p i lQp; bustych 12p i 16p; Hoi 4p i 5p. v -r- FFEIRIAU. Mehefin 29, Caerwys, Criccieth, Llangern- vw. LCandrillo (Meirionydd), Trefnewydd; 30, Croososwa-llt, Ffestiniog; Gorphenaf 1, lOacirlleon, Llanflaiix«adreinao.n, Tire fnldwyn 2, Llanfaircaereinion, Pentrefoelas; 3, Bir- kenhead, Ffiint.
YNADLYS PORTHMADOG -0
YNADLYS PORTHMADOG -0 LLEFRITH AMHUR. Cynhaliwyd ddydd Gwener gerbron Mri. Jonathan Davies, John Lewis a D. Fowden j0lUS' ESGEULUSO'R YSGOL. Eriynai Mr. J. W. Jones, swyddog pre senoldeb, chwech o rieni plant am beidio an- fon eu plant i'r ysgol. Gwnaed archeb yn achos Edward Jones, Cornhill Place, Porth- madog, a gohiriwyd yr achosion yn erbyn y gweddill. GWERTHU LLEJFRITH AMHUR. Gwysiwyd Owen Griffiths, Waenhelyg, Criccieth, am werthu llefnth yn cynwys llaid. Ymadangosodd Mr. William George ar ran yr erlyxiydd, a thystiodd Dr. Parry Edwards, Caernarvon, fod y Lefrith yn cynwys 23 y cant o laid neu faw gwartheg. Yr oedd y cy- fartakdd, meddai, yn eithriadol o uchel gan v cospid rhai ar gyfrif 3 y cant o laid. Gallasai llefrith o'r fath eii'eithio yn niweidiol ar iech- yd y trigolion, ac yr oedd yn bwysig eu dy- ogelu rhag y fath beryglon. Dywedodd y di- ffynydd ei fod yn gwerthu llcfrith er's 30 mlynedd ac ni fu cwyn yn ei erbyn erioed o'r blaen. Yr oedd wedi hidlo y llefrith yn ofalus fel arfer, a.c nis gwyddai fod dim llaid wedi myn' d iddo.—Dywedodd v Cadeirydd fod yn rhaid iddynt ddiogelu y cyhoedd rhag peryg- Ion o'r fath, ac yr oeddynt yn ei ddirwyo i 10/6 a'i orchymyn i dalu 10/6 i'r dadansodd- ydd. Yr oedd cyhuddiad dan ddeddf y 11-efrith ar y rhestr yn erbyn J. P. Pullan, Goat Hotel, Beddgelert, ond gan i Mr Pullan fethu a dod i'r llys oherwydd damwain i'w gerbyd gohiriwyd yr achos hyd, Gorffenaf 9fed. MILWR YN Y DDALFA. Cyhuddwyd John Welsh, Caerdydd, milwr yn aros yn Criccieth, o fod ger Plas Bay Ridge, preswylfod Cyrnol Montgomery, ger Porthmadog, tua haner nos i amcan anghy- freithlon. Gohiriwyd yr achos er gwneyd ymholiadau pellach a chadwyd y cyhuddedig yn y ddalfa.
CYWIRIAD -0
CYWIRIAD -0 (AT OLYGYDD YR "HERALD CYMRAEG."). Syr,—A fyddwch chwi mor garedig a chy- wiro un gwall bychan, ond sydd, er hyny yn newid ystyr y linell, a ymddangosodd yn fy mhenillion i'r ddiweddar Miss Annie Morton y i yr "Herald" diweddaf. Yn lie— "Aeth ini'n anaf du." Dylai ddarlIen- "Aeth ini'n auaf du." -Yr eiddoch. J. WYNNE PARRY.
IANGEN YN Y SIR .0..-
I ANGEN YN Y SIR .0.. Dyledswydd Dynion i Chwilio am Waith Yn Lie Dibynu ar Gardod Cynhaliwyd cyfarfod o Bwvllgor Anpen Sir Gaernarfon d'dydd Sadwrn, o dan lyw- yddiaeth y Parch William Morgan, B.A., Bethesda. Cyn cadarruhau adroddiad yr is-ibwyUgor sydd yn ystyried achosian ddygir gerbron am gyixoxthwy, gofynodd Mr. William George, ai nid o-edd yn bosibl i'r is-bwyio-or ddeffinio eu polisi i'r pwyllgor cyRredinOtt. Yr oedd yn hen bryd, meddai Mr. George, iddynt gael rhyw ddelliniiad gan yr is-bwyilgor oru polisi pan yn ysty-ried yr achosion ddy,gid gea- eu bron. Sylwodd mai yr hyn a gyfreithlonai pobi i dderbyn cyno'rthwy o'r gronfa oedd eu bod yn dioddef yn uniongyrchol neu yn an- uniongyrcho] oherwydd y rhyfeL Yr oedd nifer lawr yn derbyn cynorthwy oddiwrth y gronfa am eu bod allan o waith. A oedd y bobl hyn tybed yn ceisio cael gwaitih? Yr oeddynt yn ciywed beunydd fod angen dynion i wneyd gwaith yn y sir hon, yn enwedtg yn\y-sg amaethwyr. Nid oeddynt hwy, y pwyllgor cyffredinol, wedi ciywed yr un gair lbetih oedd polisi yY is-lbwyllgor pan yn gwneyd "griants" ar gyfer y rhai anjgheaxus. Nid oeddynt wedi clywed ganddynt a oeddynt lljiwy wedi cael eu boddhau eu hunaiin pan yn gwneyd y "grants" hyn. Ychydig wytlh- nosau yn ol penodwyd pwyllgor y;n cyniych- ioli y Pwyllgor Angen a Pbwyllgor Ynurestru y Sir i geisio trefnu y farchnad' lafur vn y sir. Cyfarfyddodd y pwyllgor hwn nifer o weithiau. Yr oedd rhai yn derfbyn cynortixiwy gan y Pwyllgor Axigen am eu bod allan o -Y wait-h. Eto mewn rhanllau ereill o'r sir, yr oedd angen dynion i weithio, ac 011'id oedd modd anfon y bobl hyn i'r manau hyny er cael gvvaith iddynt? Yn ol adroddiadau v pwyllgorau lleol i'r Pwyllgor Angen yr oedd pobi yn derbyn cy north wy am eu bod allan o waith, ond ar yr un pryd' yT oedd y bobl hyn yn ddi.gon pa.rod i weithio pe biiasent yn cael gwaith. Sylwodd ar y x-hestr an.fon.wyd gan bwylligorau Heol yn L!aTidwrog. -AEafl o'r rhestr hon yr oedd 26 yn atebol i waith, a eh ware teg iddynt, yn ba.rod i wneyd gwiaiuh pe caent ef. Credai ef mai eu dyledswydd oedd dal eu gafael yn dynn yn y gronfa. Demi amser pan y byddai gwir ANGEN POB CEINIOG. Un o bethau rhyfedd y rhyfe loedd, nad oedd cymaint o angen ond fod anhawsder i gael digon o lafur a rhai i lafurio. Ond yn sicr nid oedd pethau yn myned i barhau fel hyn. Yn hwyr neu hwyrach byddai pethau yn wahanol. Byddai pob ceiniog yn werthfawr- ocach yn eu golwg yn y dyfodol. Yn sier byddai iddyixt edrych yn ol gyda gofid ar yr adeg pan y buont yn xthy hael gytdag arian v gronfa. Hoffai efga-el gwybod g.aII1 yr is- bwyllgor beth oedd eu poJisi. Hoffai gael gwyibod a fyddai i'r is-bwyllgor fyned i l'ewn i bob achos ar ei ben ei hun. Sylwodd y Parch Wiill-iain Mongian (Cadeir- ydd yr is-ibwyllgor) y dylent weitJho ysgwydd y wrth ysgwydid diros eu gWlad yn y dyddiau cynhyrfus h.N u. Fel y sylwodd Mr. George, yr oedd nifer o bobi yn derbyn' c,ynuiithwy am nad oedd ganddynt waith, ond, ar yr un pryd, yr ocjddyixit yn liollol foddlon i wneyd y gwaith pe buasefit yn e,i gael. Vrnysg y rhai oedd yn derbyn cynocrtlhwy yr oedd mer- ched arferent fyned allan i olohi, dressmakers, a merched yn byw ar letya gweithwyr ac ereilL Yn eu mysg hefyd yr oedd dynion o 68 i 70 mlwydd oed. Gallen/t hwy weithio yn riiaigorol yn eu cyldh hwy eu hunain, ond nid oeddynt yn rhai y dylid eu symud i fan arall i weitihio, am mis gallent wineyd y gwaith. Yr oedd dynion ex-edll cloff ac an- a,fus yn derbyn cynorthwy ac ni buasenit yn cymeradwyo symud pobi fel hyn. Eto, fel y sylwodd Sir. Wm. George, yr oe-dld dynion yn atebol i wiaith ac yn bai-od i wneyd gwaith pe caent ef. Oiid yT anhawsder mawi- oedd cael gwaith iddynt. Yr oeddynt fel pwyllgor wedi gwneyd rhestr o'r dynion hyny a dder- by,nient gynorthwy oedd yn ba.rod i wetithio ac wedi ei hanfon i Bwyllgor Llafur, pnd nid oeddynt wedi derbyn dim oddiwrth y pwyll- gor hwnw. Yr oedd ef ei hunan wedi ga 1 w yn rhai o'r Cyfnewidfeydd I-laftir. Dywed- odd amaethwyr wrtho eu bod yn methu cael dynion. Cyhoeddwyd papurau yn y sir yn gofyn i amaethwyr oedd yn methu cael dyxxion i weithio alw yn y Cyfnewidifeydd Llafur er cedsio cael dyn. GaJwoidd yn v Gyfnewidfa ym Ma.ngOT y dydd 0'1' blaen, a hyghyswydl ef nad oedd un amaethwr wecki gofyn am ddynion i'w helpu, Elto yr oeddynt yn dod ar draws engreiffitiau o ddynion a gynortlh- wyid yn amharod i adael cartref am resymau neiNduoJ. Yn sicr dylent ddaj eu: gafael yn dynn yn y gronfa erbyn yr adeg pacn y byddai y dirwasgiiad yn fwy. Ciredax Mr. A. H. Kidbardfe y dylent gael l'hyw oleuni ar yr anhawsdier oedld yn eu gwynebu. Hydeaui y buasai'r pwyllgor yn inedru cael r'hyw oleuni hx y mater ymSxen y mis. Yr anhawsdier, meddehl, oedd cael gwaith i'r bobl hyn eto yr oedd g^aifh yn I laxos i ga^el ei wneyd. Crediai Mr. Richaxds mai dylediswydd y rhai oedd allan o waith oedd penderfynu eu bod am gael gwaith. Dywedodd Ir. Henry Parry, Glanrafon, fod angen diynion i weibhio ar y ffermydd. Credai rhai, meddai Mr. Parry, fod ffomwyr yn gallu gwixeyd gyda rhyw fatli o ddynion. Yr oedd ei ddynion ef wedi ei adael ond1 yr oedd yn "d-raggio" ymlaen gyda DYNION EREILL NAD OEDDYNT GYSTAL dyxxion o lawer. A "draggio" yr otdd 1 lawer i anuaethwr. Buasai ef yn hofti cael gwyhod gan Mr. It. R. Williams, oedd y'u bresenol ar ran pwyllgor v Llywodraeth. sut yir oedd- ynt hwy yxx' g-wneyd. yix sir Gaeniai'fom, o'i ynt hwy yn g-wneyd. yn sir Gaeniai'fom, o'i gyx'haru a siruedd ereill? A oedid'ynt yn talu iinwy vnte iiai 0 gynorthwy? I Sylwodd Mr. Richard Jones, Llandwrog J Lid eu bod yn cai-dded ar hyd llwybr oa-r anihawGld. Yn sicr nid oeddynt wedi cyr- teedd yr adog waeihaf. Elto yr oedd yn gwv'bod yn iawn fod arian wedi dod i Lan- I il.wrqg Iaaf a phobl yn methu gwybod lie i roi yr ariian hyny. in sior dyient didal eu .gafaiel yn dynach yn y gronfa. Dylent fed yn iwy gwyliadv/irus gyda'r pethau hyn. Am j fod pobi Llandwrog Uchaf wedii cael tilawd bu raid i bob! Llandwrog Isaf gael peth, ac ) yn y diwed'd yr oedd rhai pobi yn d,d.;ig,4)n iiydwybodol i wilaod y blawd pan wyd ef iddynt. Dywedodd Mr. W. J. Griffith nad oedd fr. Richard Jones yn siarad and dros ddosba.rth lied fyeban, Yr oedd ef yn sicr fod pcib ym- eihnvtiiiiad yn oael ei wneyd cyn anfon yr a-nan a'r blawdiau hyn. Yr oedd yn ddigon drac'iefn fod amlbell i achos, fel y sylwodd I Mr. Jones. Dywedodd v Parch. Wn-i. Morcraii eu bod yn I dibynu yn hollol ar y cardiau anfon id icldynt •gan yr is-bwjtllgorau lleol. Os oedd y pwyll- aorau hyn yix eu camai-wain nid arnynt hwy yr oedd y bai. Dywedodd. Mr. Wm. Geoi)ge fod gtandao 'bob ymddiriediaettilx yn yr isbwyugo-r. Yr oedid y pwyllgor hwn yn dibynu ar yr ad- x-0ddliadau lleol i raddau helaeth. Ond dy- niuntai weled y pwyllgor yn a>l -ystyried; eu polisi, ac yn mvned y tuihwaxt i'r adroddiada.u Tieol. Oni ddvlent geisio dod i iihiy,w ddeaill- 4wriaetih nad oedd arian yn myned allan ond i'r xihai hyny oedd wedi cael eu hamddiifadu o'u gwaith oherwydd y rhyfel? Yr oedd cymjaint o rwymedigaeitlh ar y boM hyn i Igeisio c;i<el gwaitih ag oedd iddjyint hwyltihau estyn qymoi'th iddynt. Dyledswydd gyntaf y boibl hN-n oedid ceisio cajel gyvaitb. Ym nxMwyf Llandwrog yn urnig yr oedd 26 o a<?bosion yn y 11:1& y caed dynion yn cttelbol i waith, a chware/ teg idkiyn.t, yn barocf i weithio, ond yn methu qael gwait\h. Pa. ynxdreoh y oedd v boM. hyn wedi ei winevd i gioisio gael gwaitih. Nid oedd yn deg i boibl eistfcdd i lawr a gadael i ereill chwilio am waith iddynt. Yr oedd pobi ereiU vn dadga.n eu amharodi-wydd i fyned i ffwrdd i weithio. Aent allan o'u ffordd wI'tlh wnevd hynv. Ond yn sicr yr oedd! yn fwy anrhyd- eddxis i fyned allan o'u. ffordd ac alberthu vn He dibynu air dipyn o gatrdbd estysnid j iddynt fel 'hyn. Oyii derbyn cynortihwv dvlai t bc^bd Biyn brofi eu bod allan o waith oixerwydd y rhyfei a'u bod1 yin miet'hu cael gwaitii. oixerwydd y rhyfei a'u bod' yin metlhu cael gwaitii. Sylwodd Mr. Thomas Jones, Waeiifawr, ftxi gwaAanol ddosblarthiVJau o bobl yn der- hyn cy riioi th oddiaif la.w y pwyllgor a,n(getn. Yr oc-d-I LLAWER-ALLAN 0 L IT H ac yn methu myned, oddieartref i gae-1 l;wa.itlh., Ni fediai iJhai ereill weitnio yn iuuna.ii ondi ga,itix,f. Bydd'e'iiit yn hollol analluog pe yr ,ac,iit i ffwrdd i weithio. Dywedodd Mr. David Thomas nad oedd ef yn hoffi ysbryd araeth lr. Win. Giev-rge.- "Ymdaengys i mi ei fod wedi dod yrna yn un pwrpas i ddweyd mai poDi adiog ydyw y rhai hyn. Ir, Wm. George Mr. Cadeirydd, yr wyf yn galw am drefn. Ni ddywedtais v fatn bet/h. i ohaiff Mr. Thomas fyned yn ei llaen os na. wnaiff dynu ei eiriaju yn ol. Mr. Thomas Yr ydym yn gwyibod i gyd na ddywedodd Mr. George hynyna, ond rhyw- beth i'r cyfeiriad yna oodid yn ei feddwl. Y chwanegodd lr, Thomas ei lotl et yn. credu fel Mr. Ihomas Jones mai eu dyled- 1 swydd oedd estyn cymorth i'r bobl hy.11 er eu bnlfi allan o waith. Caed ydhydig sylwadau gan Mr. Williams yr arolygydd. Dywedodd ei fod wedi bod drwy rhai o'r aoftosion yr esitynir cynxorth iddynt gyda'r PaTch m. iloigan yn y iboi-eu. O berthynas i bolisi yr is-bwyllgox*, gyda phob parch i Mr. Wm. George, credai fod hwnw wedi ei ddieffinio ym mis Awryt. diweddaf. Yr oedd rhtaJi wedi bod yn sararl vn y cyfarfod hwnw fel ,pe buasmi twyll wedi bod yn rhywle. Nid oedd ef yn credni fod y fath beth yn bosibl. 0 benthynais i geisio rCaRl gwaith i'r bdbl, oredai ma.i y bobl eu hiinaiii oedd y rh'ai yr oedd mwyatf o gvfrif- oldeb arnynt i gael gwaith. Dylai y boiM hyn wneyd defnyad pa-iodol o'r Cyfuawidfeydd Llafur. Yr oedd xlhywun wedi dweyd wrtho ym Man gor y diwrnod hwnw eu bod yn rbaiiu yr arian yn ddiwahaniaeth. Yr oedd braw- ddeg fel yna yn enl'lifbus i'r eitbaf. Goibeith- iaji ef nad oedd neb wedi dod i'r eyfafifod. luV'n i siarad am yr hyn oedd wtdi ei glywed, ond yn hytrach i siarad ar ffeithiaii. Ei ddiyl- edswydd ef oedd gw'neyd adx-oddiadau ar ffelitihiau i'w bv,Tyllg.or. Mewn ateibiad i gwestiwn Mr. Pariy, dywedodd Mr. Williams fod mwy o gynorittiwy yn cael ei roddi yn sir Gaemart'on a sir Feirionydd nag yn unrhyw sir arall yng Nghymru, gan gynwy* sir -Fynwy. Ond ptxham? Nid oedd chwarelaua llec'hi rnewn siroedd ereiM, ac ruid oedd y fasnach yn wan. Yr ocidri pethau yn ddigon gwasgedig yn ardaloedd y ch-wareli cyn y rhytei, ond v m.ae pethau yn fwy gwaggedig yn aWl". Y,r oedd ym d'da, garjddo didcaH fod pwyllgor wedi ei benodi i. geisio trefnu y farchnad lafur yn y sir. Credari fod yr is- bwyllgor wedi ceisio eu gcreu ddal fix gafael yn y gronfa. Os oeddynt wedi ci.el eu oam- arwain gan y pwyllgorau lleol nid a.nvynt hwy oedd v bai. Os oedd y pwyHaorau lleol wedi en t-wyllo gan y bobi dylid eq:¡y.n y bobl hyny.
COFIO AM Y MILWYR .
COFIO AM Y MILWYR Agor Ystafell iddynt ar Fynydd Cefndu Y mae pawb trwy y wlad yn gwybod am y gwaith ardderchog wneir gau Gymdeithas Gristionogol y Gwyr Ieuainc. yn enwedig yn. ystod y rhyfel bresenol. Brydnawn Gwener bu Syr Robert Lighton, o swydd Henffordd, yn agor ystafell adeilad- odd Cyngor y Gymdeithas ar fynydd Cefndu, ger gorsaf ddiwifrau Marconi, er cysuro ych- ydig ar y milwyr sydd yn gwylio yr orsaf yn ystod misoedd oer y gauaf. Mae yr ystaiell yn un hardd iawn, a digon o gyfleusderau yn- ddi ar gyfer y milwyr. Cynhaliwyd cyfarfod brwdfrydig yn yr ys- tafell brydnawn Gwener, o dan lvwyddiaefch Syr T. E. Roberts, Plasybryn. Wedi i filwyr y Royal Welsh Fusiliers ga.iiu emyn ar y geirlau "I'r Arglwydd cenwch lafar glod," arweiniwycj mewn gweddi gan y Parch A. E. Lewis, rheithor Llanrug. Yna galwodd y Cadeirydd ar Syr Robert Lighton i AGOR YR YSTAFELL YN FFURFIOL Traddododd anerchiad ddyddorol i'r mil- wyr oedd yn bresenol. Gobeithiai y gwnant iawn ddefnydd o'r ystafell yn vstod misoedd oer y gauaf. Hysbysodd Mr. Ernest Rowlands, ysgrifen- ydd y Gymdeithas yng Nghymru, ei fod wedi derbyn llythyrau oddiwrth nifer o bobl ya dadgan eu gofid nas gallent fod yn bresenol— oddiwrth y Ca-dtridog Mackinnon, Caer; 1ri McDowell, Pantaion, Llanrug; Parch. J. Evans Owen, Llanberis; Mr. Frank S. Hick- man, Mr. A. K. Yapp (ysgrifenydd cenedl- aethol y Gymdeithas), y Parch J. W. Wynne Jones, ficer Caernarfon; Mi-. Davi.e, Tre borth, Bangor; y Parch. R. A. Williams, Fi- cerdy, Waenfawr; Mr. P. J. Woodwax d, ar ran staff gorsaf Marconi, a Mr. Isaac Ed- wards, Caernarfon. Aeth Mr. Rowlands yn frysiog drwy y gwaith wneil. yn y gwersyil- faoedd. "Cymru cedd ar y blaen gyda hyn," meddai, "canys yno yr agorwyd y gyntaf." Yr oedd tri chant o gytiau wedi eu codi yn ys- tod y deng mis diweddaf, ac yr uedd un gwerth 3,000p. i gael ei agor yng Nghroesos- want tranoeth. Yr oedd tros ddeugain o adeiladau yn Ffrainc, tua dwsin vu yr Aifft, tua pymtheg yn yr India, a gjobeitliient an fon pebyll i'r dynion yll! y Dardanelles. Gweithwyr gwirfoddol oedd v gweithwyr, rh-ii wedi rhoddi eu cwrs yn v coieg heibio ec mwyn gwasanaethu tra pery r rhviel. Caed anerchiad o ddiolch ar ran y dynion gan Capt. Evans, yr hwn a sylwodd y gwneid y defnydd goreu o'r lie; hefyd Mr. J. T. Roberts, yn cynrychioli Y.M.C A. Caernar- fou, yr hwn a sylwodd y bydda;'r adeilad yn gartref oddicartref, ac na fyddai o werth os na wneid defnydd o hono. Cynygiodd Maer Caernarfon (Mr..lolnx Prichard) ddiolch i Syr Robert Lighton am gyflawni y seremoni agoriadol. Eiliodd Mis. William George. Ar gynyg Major Tuxford ac eiliad Mr. Tom Jones, o Goleg y Bedyddwyr. Banger, yr hwn sydd yn gofalu am y lie am ychydig, diolch- wyd i Capten Evans. Yn ystod y cyfarfod caed unawd uan y RhingyU Francis, a chanwyd emyn gan y mil- wyr dan arweiniad Iolo Mon, sydd YIH) hwy. Gofalwyd am y te gan y boneddigau a ganlyn o Gaernarfon.—Mrs. W. W. Dand, Mrs. Isaac Edwards, Mrs. Lewis Jones, Miss Owen a Miss Molly Owen, Ariandy N.P., a Miss Mabel Roberts, Llynon.
A DDAW BWLGARIA ALLAN
A DDAW BWLGARIA ALLAN Dywedir fod Bwlgaria ar fin dyfud allan t gynorthwyo y Cydfyddinoedd yn erbyn y. Tyrciaid. Llywydda. y Brenin a'r Prif-wein- idog yn feunyddiol ar gyfarfodydd o arwein- wyr y pleidiau gwieidyddol. Dywedir y daw Bwlgaria allan y foment gyntaf y bydd y cyn- hauaf drosodd. —niiiiiiiiiiiiiii 11 ib 11 nmi mi wiawimimi—i—i—
Family Notices
GENI PRIODI *v MARW GENEDIGAETHAU. ROWLANIIS. —Mehefin lOfed, priod Mr Jno.- W. Rowlands. 12, Tanymanod Terrace, Blaenau FfestTniog-ar fab (cyntaf-anedig). ROBK'RTS.—Mehefin 19eg, priod Pte. R. J, Roberts, Oakeley Terrace ar fab (cyntaf an- edig). JONES. -I.,fehefin 18fed, priod Pte. Hum. phrey Jones, 4, Geufron Terrace, ar fab. MARWOLAETHAU. Er serchus gof am yr anwyl chwaer dduwioIJ- Mrs Roberts, Summer Hill, Llanberis. Ei rhinwedd a'i thirioni—enillai'n Hollol bawb i'w hoffl: Ah Nain hoff! o'i huno hi Hir wylir dagrau heli!—CYFAILL. Argraphwyd « Chyhoeddwyd dros y Percbenog gan EVAN ABBOTT, y Mate, Caernarfon.