Yr Herald Cymraeg

CADW COfNODION YN GYMRAEG. CYDSYNIAD BWRDD Y LLYWODRAETH LEOL. Yn nghvferfodi Gynghoa- Diuesig Betbesda, Werner. dteuriimodxi y clerc Ivthyr odanrrtn F wrdd v L^ixlraeth. Leol yn cadaridwu gwaaifch r amphoc vn pendertvinu oadlw eu cofnodlon yn Grmira^ Yr oedd rbai o'r aelodau yn y cytair- fod cvnt yn barau raid! oedd-n cadw* yn Gymraeg, ac y dykd gwneyd hyny yn Saieisaeg.

CYHUDDIAD DIFRIFOL YN FFESTINIOG. •GENvETH IEUANlC MEWN HELBUL. Boreu Sadwrn, gerbron Dr R. D. Evans (jideuyddi. a D. G. Williams. Yaw., cybuddwyd Ann Thomas. Trellwyn, Tanygrisiau, o gelu eenedi'Taeth ei phlentyn, a anwyd tua dau fis yn S ax r 23ain ° Fawrth.^Er.ynwyd ar raa yr "h>idlu~ sxn Mr R. 0. Jones. ac amdcliffvnwyd 2an Mr W George.—Teimlid dyddordeb anghy- &n yn y prawf. ac yr oedd y Hys yn orlawn. Tystiodd yr Heddgeidwad NatTiaauel Davies et fod yn adnabod y gyhuddedig er's tua dwy flyn- edd Tua thri mis yn dl, canfu ei bod mewn cvflwr nedflduol, oeu bod rhywbeth oi leami. <Jwelai hi yn fynych, ac yr oedd ynmyned heibio 0i thy yn ddyddiol. Ar y 29ain o Fa wrth, ca-nfu hi yn dyfod i lawr y ffordd tua hanner dydd wedi cvfnewid yn ei hymddangosiad. Yr oedd et jryda'r Aroivgvdd Roberts a r Rhingyll Owens WTgaiwsent livd i'r bwndel yn yr afon. Ar- SvwiliaMn* y Wndel. <a chawsant ynddo gorph baban (bei^w). Yr oedd y Wdel o ddau becrn, ac yr oedd vnddynt, hefyd, geng a bncs. Tynwyd darlun o'r man y cafwyd y baiban. Cfroes-holwvd gan Mr W. George: Ar y pryd, yr oedd sibrydion o enedigaeth plentyn, a chadwai yntau ,i,g,lustia,u yn agored, a gwnaeth ilrchwil- iad. Ni ofynodd ddim i'r eneth na i rhieni, ac mi wnaeth a-droddiad; na isylw am y peth. Tystiodd Mary Evaws, 6, Trelivyn, ei bod yn wraig i William -Evam, chwardwr. Yr oedd yn byw drws nesaf i'r gyhuddedig, Ann Tnomav Bu yn mvned am y pedwar mis diweddiai i ed- ryoh am rieni y gyhuddedig; ond yn ystod y pythefnos diweddaf, yr oedd wedi peidio myned f w thy. Yr oedd wedi sylwi ar gyflwr Ann Thomas. Rhyw wythnos cyn y Pasg, curoU wrthddrws ty y cyhuddedig oddeutu hanner awr wedi wyth y nos. Yr oedd aKwedd aT y drws. Cvb asor y drws, clywodd ?\.n>n yn dywedyd wrth ei mam am ei guddio. Pan aeth i mfwit, gwel- odd ddysgl yn llawn o fran ar fwrdd bychan yn y si amber. Yr oedd mam y gyhuddedig yn ei gyrnvscu a liwy. Gwelodd Ann Thomas yn cy- meryd meddyginiaeth ar ol amgylchiad y brail. Ymdd'angosai, hefyd, yn boenus, a chadwodrt i mewTi am OOdwar niwrnod. Ar y pummed dydd, gweJodd y gyhuddedig, w ymddangosai yn waei a Llwyd. Yn mhen ychydig ddyddiau wed yn, gwelodd jwg vn y dornen ludw yn y cefn, iJ.¡C aiogl cryf arno". Nid oedd yno y dydd canlynod Bu v jwg yno un noson. Gwelodd hi yn cymeryd meddyginiaeth. Yr oedd ar d-elerau da a r gy- huddedig hyd o fewn pythefnos yn ol, pryd y cwerylodd ag Ann Thomas. Yr oedd yr amser y bu Ann Thomas yn cadw i mewn yn cydfyned ag adeg genedigaeth y plentyn. Ni ddarfu fedd- wl fod celu genedigaeth wedi 'bod. Ar ol cwer- yla a'r gyhuddedig y rhoddodd hi hysbvsrwydd i'r ieddgeidwaM. Yr oedd gwr y dyst vn igweithio yn y Deheudir, a bu adref y .Pasg. Ob- lea-ul i'r gyhuddedig roddi achwyniad yn ei her- q 1 '_1_J_3 hyn hi v rhoddodd wybodaetn i r neaageiuwam. Y'r heddgeidward ddaeth ati hi gyntaf, ac nid oedd yn gwybod am y corph hyd nes y cafwyd ef. Tystiodd Mrs Williams, Cefn Meusydd House, ei bod yn adnabod Ann Thomas, ond yr oedd yn ei gweled 'hi yn bur anaml. Bu yn ei masnachdy ■to. nechreu Mawrth, a syIwodd ei bod yn feich- loo", neu bod rhyw'bethi arall mawr ami. Ax ol hyn, ni fu yn ei masnachdy, ond gwelodd hi wedi hyny tua chancxl Ebrill, a sylwodd ei bod wedi newid. Nichlywodd tun enedigaeth y plentyn. Tystiodd Dr Jones iddo gael ei gyfarwyddo i edrych corph baban yn yPolice Station ar y I lafed o Fai. Ar ol hyn. cafodd ei gyfarwyddo I gan y tremgholydd i chwilio'r corph. Gwnaeth hvn sryda Or Roberts. Dueth ant i r penderfyn- iad tnai marw-anedig oedd y plentyn. Yr oedd- ynt yn tybied y ganwyd ei er's tua chwech wytanos, ond am ei fod wedi bod yn v dwfr am gyhyd, ni allentbenderfynu. C,tdarnhaod(i Dr Roberts hyn. Tystiodd y Rhingyll Owen ei fod yn bresennol pan gafwyd y corph. Cymerodd y gyhuddedig i'x ddaifa ganol dydd Mawrth, yr 21ain o Fai, yn nhy ei mam, hefo gwarant. Darllenodd y warant iddi; yna dywedodd hithau naid oedd yri deell yr hyn ddarllenai. Yna hvsbysodd iddi ei chynnwys yn Gymraeg, a rhybuddiodd hi. Dy- wedodd hdthau wrlho, "Na.ddo, wir, erioed; ni fu'm erioed yn meddwl am y fath beth. Yr wyf wedi cael meddyginiajeth at yr elwlenau gan y Serdh-dd." Gvrhaeddoddiddobdtelaid arall. yr ion a ddywedai agafodd gan Dr Evans y diwrnod blaenorol. Chiwiliwyd o gwmpas y tan i chodwyd cerig a dau ddam o briddifaen. Yr oedd y darn a gafwyd yn y cwd yn cyfateb i'r darn a gafwyd yn y ty, ac yr oedd olion tan a-rnynt. I Tystiodd yr Arolygydd Roberts ei fod yn bre- seunol pan gafwyd hyd i'r corph, ac hefyd pan gymerwyd Ann Thomas i fyny. Cynnorthwyodd y Rhingyll Owen a P.C. Nathainiel i ohwilio y ty. Cadarnhaodd yr hyn a ddywedai y RhingyM Owen a.m y priddfeini a'r cerig. Galwyd ef gan v P,hingyH Owen i'r Police Station ar yr 21ain. Gwelodd Ann Thomas yno. Dywedood wrtho i bOO eisien dyweyd rhywbeth. Rhybuddiodd yn- tau hi. Gwrthwvnebodd Mr George, ac ail-alwyd y Rhingyll Owen. Dywedodd yntau i Aim Thomas alw arno ati, a gofyn iddo, "Oes yma grogi neu dransport am beth fel hyn, yrwan?" Atebodd ynta.u, "Nac oes. dim crozi na thransport." Atebodd ibithau, "O felly, yr wyf yn dymuno dywedyd paffordd I y cymerodd hyn '!e." Felly, anfonodd yntau am yr Arolygydd Roberts, yr hwn a gyrhaeddodd mewn ychydig fynydau, 00 a'i rhybuddiodd hi yn Gymraeg. ac a ys i-ifenom ei geiriau yn Gym- raeg ar lawr. Yr oedd y gyhuddedig eisieu gweT d ei mam, ac yr oedd wedi cynhyriu yn arw. Caiood ei gollwng y.n rhydd am banner awr wedi chwech. Dywedodd yr Arolytgydd -Roberts iddo ei rny- huddio hi, ac vna. dywedodd hyn wrtho;—^Fe'i ganwyd hi Mawrth 23ain. Mi rcfts i y plentyn yr yr Afon Barlwyd yn yr wyfchnos, ar nos Sadwrn, o flaen ty John Roberts wrth ymyl y criwiaoi. Mewn I;ambyehan yr oeddwn wedi ei roi o, ac ychydig o gerig hefo fo yn y bag, wrth fy mod i yn meddwl na fuasai fy mam yn dyfod i wybod am dano. Mi rois y bag bychain mewn. un mwr, cyn ei roi yn yr afon. Cylymais geg y b-ag hefo dam o rag. Nid Oedd neb yn bresen- nol pan Toddais enediga«th i'r plentyn." Ar ol hyn, d aril en odd ef iddi yr hyn a ddywedai, ac yna, Tii ai harwtddodd. Taflwyd yr achos yn Nolgellau, a golivn ;).:ori.

Dd-r WiiJjnms, Wind n" ?

GYMDEITHAS DDARBODOL I GWYNEDD. I Cynnaliodd Cymdeithas Gynnorthwyol Par- haol Mwnwyr Gwynedd eu 23ain cyfarfod blyn- yddol ddydd Llun, yn Ngwrecsam. Yn absen- noldeb y llywydd, Syr Watcyn W. Wynn, dewiswyd Mr N. R. Griffith (cadeirydd y bwrdd Uywodraethol) i gymeryd ei le. Dengys yr adroddiad fod nifer yr aelodau yn niwedd 1900 yn 12,385, lleihad o 518 ar y flwyddyn flaenorol. Yr oedd y derbyniadau yn 10,979p, a'r treuliau yn 13,228p. Yr oedd yr arian yn y drysorfa ar ddiwedd y flwyddyn yn 19,862p. Ar ddiwedd 1899 yr oedd y swm mewn Haw yn 23,055p. Yn 1900 analluogwyd 1654 o aelodau yn erbyn 1862 yn 1899. Bu 38 o ddamweiniau marwol, drwy yr hyn y lladdwyd 40 o'r aelodau. Ar ddiwedd y flwyddyn yr oedd 215 o weddwon, wyth o rai dibynol, a 221 0 blant yn derbyn tal blwyddol, a 316 0 aelodau a analluogwyd yn derbyn cyn- northwy. Ymddengys fod y treuliau yn fwy o 2247p na'r derbyniadau, a bod gwerth 3857p o fnddiannan y gymdeithas wedi eu gwerthu.

ARDDANGOSFA GOGLEDD CYMRU. Cynnaliwyd yr uchod yn Nghaernarfon, ddydd Llun. Daeth tyrfa luosog yn nghyd o edrych- wyr. Llywydd yr arddangosfa eleni ydoedd Iarli Dundonald, Castell Gwrych, Abergele, a I chynnwysai y parti oedd gydag ef Arglwyddi Dun more, Powerscoui-b a Fincastle. Rhoddai ei I arglwyddiaeth ddwy wobr arbenig am geffylau priodol at amcanion milwrol, a chaed nifer dda o entries yn y ddwy adran. Nid oedd nifer yr entries yn yr holl ddosparthiadau i fyny a'r blynyddoedd blaenorol; ond adrodtflid fod y ceffylau trymion o radd uwch na dim welwyd mewn arddangosfeydd blaenorol, yn arbenig yn y swm o asgwrn a feddent. Xi ddangosid ond nifer bychan o ystalwyni Wedi beirniadu y ceffylau at amcanion milwrol. dywedodd Ar- glwydd Dundonald ei fod wedi ei foddhau yn fawr yn yr arddangosfa, yn neillduol y ceffylau at wasanaeth y gwyr meirch, a chredai y byddai y math hwn yn dod i fyny yn hollol a'r hyn sydd eisieu at y dvfodol. DYFARNIADAU. Agricultural or cart stallion 1, J. Lewis, Trwst Llewelyn, Garthmyl, Mont. Thoroughbred entire horse: 1, Messrs John Jones and Son, Dinarth Hall. Hackney entire horse 1. W. Forrester Addie, Welshpool; 2, Hon. Mrs Ward, Old Colwyn. Cob stallion, not over 15 hands 1, Messrs J. Jones and Son, Dinarth Hall; 2, H. Owen Pen- arth, Clynnog. I Pony stallion, 11 hands and not exceeding 13 1. Messrs J. Jones and Son, Dinarth Hall. Entire colt, calculated to produce saddle or harness horses (foaled after the 1st of January, 1899): 1, Hon. Mrs Ward; 2, Henry Owen, Ebenezer. Team for agricultural purposes, exclusively worked on a farm, the property of a bona-fide tenant farmer: 1, E. Roberts, Gwredog Uchaf; 2, W. Jones, Llymgwyn, Chwilog; 3, W. E. Hughes, Llawrydref, Llangian. Team for agricultural purposes 1, T. Jones, Brynafon, Carnarvon; 2, W. Jones, Llymgwyn. Gelding or mare, not exceeding 7 years old, for agricultural purposes, property of bona-fide ten- ant farmer. No animal with a docked tail allowed to compete: 1, G. J. Roberts, Tre- farthen; 2, R. Roberts, Bronygadair, Port- madoc. Gelding or mare, not exceeding 16 hands, best adapted for ammunition van and Artillery work 1, W. Williams, Ty'nypistyll, Llangefni; 2, Messrs J. Jones, Dinarth Hall; 3, W. Williams, Malltraeth. Horse and cart or lurry for heavy work, re- stricted to tradesmen and carriers: 1 and 2, T. Jones, Brynafon, Carnarvon. Tradesman turn-out horse and conveyance for light work, most adapted to his business: 1 and 2, J. Edwards, Grocer, Menai Bridge; 3, W. Williams, Bryncelyn, Waenfawr. Tandem turn-out: 1, W. Glynn, Criccieth 2, Hon. Mrs Ward. Pair of horses and four wheel carriage 1, W. Glynn, Criccieth; 2, Hon. Mrs Ward. Gelding or mare, not under 14 hands, shown in harness: 1 and 2, Walter Glynn, Criccieth; 3, W. Conwy Bell, Rhuddlan. Gelding or mare, under 14 hands, shown in hariaesg: 1, Mrs Oliver, Plasffynnon, Llanwnda 2. Messrs J. Jones and Son, Dinarth Hall; 3, Walter Glynn, Criccieth. Weight-carrying hunter (14 stone and over) shown under saddle 1, J. T. Oliver, Llanwnda 2, J. Rice Roberts, Rliiwlas, ,Pentraeth 3, W. Williams, Malltraeth. Light weight hunter, shown under the saddle 1, E. T. Hughes, Newry House, Holyhead; 2, Henry Parry, Glan'rafon, Pontrug; 3, J. J. I Foulkes. Bodrwyn, Llangefni. Hack, not under 14.2 and under 15.2 hands, I shown under saddle: 1, Walter Glynn, Cric- I cieth; 2, F. Bibby, Rhydorddwy Fawr, Rhyl; 3, E. Jones. Ddrydwy, Tycroes. Hack, under 14.2 hands, shown under saddle 1. W. Conwy Bell; 2, A. W. Jones, Plashen, j Gaerwen; 3, M. E. Jones, Voel Ferry, Anglesey. Gelding or mare, not exceeding 5 years old, and not under 15.2 hands, calculated' to make a brougham horse. Restricted to bona-fide tenant farmers: 1. W. Williams, Ty'nypistyll, Llan- gefni; 2, Messrs J. Jones and Son, Dinarth Hal1- 1 i_ f Cart mare, with foal at foot, or to foal before the 31st July following 1, W. E. Hughes, Llawrydref; 2, Lewis Morris, Cefnhir Farm, Pentraeth. Mare, with foal at foot, or to foal before the 31st July following 1, W. Forrester Addie; 2, W. Jones. Bodlew, Gaerwen. Ponv mare, not exceeding 14 hands, with foal at foot, or to foal before the 31st July following 1, Messrs J. Jones and Son, Dinarth Hall; 2, Miss* Eurgain Lort, near Bangor. Cart gelding or filly, foaled after the 1st January, 1898: 1, John Lewis, Garthmyl; 2, Edmund Roberts, Gwredog Uchaf; 3, W. E. Hughes, Llawrydref. Cart gelding or fillv, foaled after the 1st day of January. 1899: 1, E. Roberts, Gwredog Uchaf; 2,'Thomas Jones, Gelliniog Wen, Llan- fair P.G. Cart colt or filly, foaled affer the 1st of January, 1900: 1, W. F. S. Humphreys, Garth- myl Hall, Mont. 2, Hon. F. G. Wynn, Gly-n- llifon; 3, O. Parry Jones, Plas Llechylched, Bryngwran. Gelding or mare, calculated for saddle or harness, foaled after the 1st January, 1898: 1, E. Jones, Ddrydwy, Ty Croes 2, Griffith Jones, Nyffryn, Pwllheli; 3, Miss G. H. Lloyd Jones, Graig, Llanfairpwll. Cob, gelding or mare, not under 14 hands and not over 15 hands, suitable for Mountedantry work, and trained to stand fire: 1, Walter Glvnn, Criccieth; 2, J. S. Griffiths, Railway Hotel, Criccieth; 3, Henry Parry, GI"'raf on, Pontrug. Cob, not under 14 hands, and not exceeding 141 hands (bred within the limits of the society) 1. J. S Griffiths, Criccieth; 2, Messrs J. Jones and Son, Dinarth Hall; 3, D. W. Jones, Caer- glaw, Gwalchmai. Cob, not under 14! hands, and not exceeding 15 hands (bred within the limits of the society) 1 Walter Glynn, Criccieth; 2, Messrs J. Jones and Son, Dinarth Hall; 3, Robert Hughes, Ty- mawr, Llanbeulan. Pony, gelding or mare, not under 13, and under 14 hands: 1, J. Jones, Clygyrdy Mawr, Llangefni; 2. J. Jones, Plas, Llanfaglan, Car- narvon; 3, T. Williams, Ysgubor Fawr, Chwilog. Pony, gelding or mare, not exceeding 13 hands fhrftd within the limits of the society) 1, G. Jones, iyffryn; 2, Henry Parry, Glan'rafon; 3, W. Williams', Glan Morfa, Llandudno Junction. Pony, not exceeding 12i hands 1, Messrs J. Jones "and Son, Dinarth Hall; 2, Miss G. H. Llovd Jones, Graig, Llanfair P.G. Pure bred Welsh mountain pony, gelding or mare, not exceeding 12 hands (bred within the limits of the society): 1, H. Owen Bridge-street, Carnarvon; 2, R. Jones, Dinas, Bontnewydd; 3, Messrs J. Jones and Son, Dinarth Hall. Champion prize, gelding or mare, suitable for agricultural work: 1, T. Jones, Brynafon, Car- narvon. Champion prifce, gelding or mare, suitable for harness or saddle work, shown in any other class or classes in the show 1, J. T. Oliver, Llan- T/nda. Best and cleverest jumper, gelding or mare (restricted to North Wales) 1, E. T. Hughes, Newry House, Holyhead 2, A. W. Jones, Plas- hen, Gaerwen; 3, W. Jones', Holyhead. Best and cleverest jumper, gelding or mare (open) 1, A. W. Jones, Plashan; 2, E. T. Hughes, Holyhead; 3, Rice Hughes, Amlwch. Gofelid am yr holl drefniadau, yn ddeheuig neillduol, gan Mr Dan Rhys, ysgrifenydd y pwyllgor, yn<ael ei gynnorthwyo gan Mr R. H. Rowlands, Bryn Ogwen, Caernarfon.

r Mae hi utfc. Bwriada gael

I HELYNT Y PENRHYN. I CYFARFOD MAWR Y SULGWYN. HWTIO ARGLWYDD PENRHYN A MR YOUNG. DIM ILDIO I FOD. NA BRADYCHU 'CHWAITH. Dydd Llun y Sulgwyn, cynnaliwyd uyfarfod mawr brwdfrydig dros ben yn Marchnad Beth- esda. Daeth amryw o'r gweithwyr gartref dros y gwyliau, ac yr oedd tua phvmtheg cant yn y cyfarfod. Llywyddid gan Mr Henry Jones, yr hwn a, ddarllenodd rybudd Mr Young, yn dyweyd y byddai y chwarel yn agored ar yr lleg o Fehefin. Derbyniwyd darlleniad y rhybudd yma gyda bloeddiadau o chwerthin a, gwaedd- iadau o "Lie mae'r 77." Bob tro y sonid am enw Arglwydd Penrhyn neu Mr Young, yn y rhy- budd. neu yn ystod y cyfarfod, hwtid hwynt, ac hefyd enw y Milwriad Rack, prif-gwnstabl y sir. Dywedodd y Cadeirydd fod yr olwg au y bech- gyn a ddychwelasant yn rhoddi calondid iddynt yn y gwrthwynebiad a ddangosid tuagatynt yn awr. Y peth goreu ar y dechreu fyddai darllen rhybudd Mr Young ("Bw"). Wedi ei ddarllen, dywedodd na wyddai faint o'r gweithwyr a der- byniwyd yn ol wedi iddynt apelio am waith- Amheuai yn fawr a dderbyniwvd pob un a geisiai am waith. Sonid yn y rhybudd am reolau new- yddion. Ni wyddai efe pwy oedd wedi cytuno iddynt; ond gwyddai ddarfod i Arglwydd Pen- rhyn, rai blynyddau yn ol, ddyweyd nad oedd dynion neillduol ddim yn cynnrychioli corph y gweithwyr. A oedd y rhai a gytunasant i hyn yn eu cynnrychioli, tybod? (chwerthin). Os nad oeddynt, a oedd ei arglwyddiaeth am fyned yn 01 ar ei eiriau ? Yn Nhachwedd diweddaf darfu i'r gweithwyr adael eu hachos yn nwylaw pwyll- gor yr Undeb a cheisio ganddynt ofalu am eu buddiannau. Nid oedd y pwyllgor hwnw wedt cytuno ar y rheolau newyddion. Yn ol Ar- glwydd Penrhyn yr oedd y rhai oedd yn cyn- nrychioli y dynion wedi cytuno; a dylai, er bod yn gyson ag ef ei hun, eu diarddel hwynt ar un- waith (chwerthin). Dywedai Mr Young y der- bynid y bechgvn yn ol i'r chwarel yn mhen pythefnos ar ol y dynion; ond yn unol ag adran y 5ed yn nghytundeb 1897, yr oedd y gweithwyr i fyned i mewn. gyda'u gilydd, a'r gweddill mor gynted ag y byddai lie iddynt. Nid oedd y lie hwnw wedi ei gael iddynt eto, a'r tebygolrwydd ydoedd y byddai i'r pythefn y sonid am dano yma barhau am oes llawer un (chwertliin). Soniai y rhybudd am ddeddf cyd-bradwriaeth, ond nid oedd bradwriaeth yn mhlith y gweithwyr. Os oedd rhai pobl am eu bradychu, bydded y cyfrifoldeb ar eu hysgwyddau hwy. Gobeithiai na fyddai i gorph y gweithwyr fradychu eu gil- ydd byth, a gallent fod yn dawel eu meddyliau nad oedd y telerau y soniai Mr Young am danynt ddim wedi cael cytuno arnynt (chwerthin). Dywedodd Mr Griffith Edwards, un o aelodau y pwyllgor, fod y son wedi myned drwy'r wlad er's rhai wythnosau fod llawer iawn o'r gweith- wyr am ddychwelyd, ac wedi anfon eu henwau i mewn, a'u bod wedi diystyru y penderfyniadau a basiwyd mewn cyfarfodydd o'r blaen, yn Nhach- wedd, ac ar adeg y Pasg. Efallai fod ychydig ddynion yn wanach nag ereill, ac ychydig yn edrych ar yr ymdrechfa drwy wydrau dipyn yn f dywyllach nag ereill. Befnyddiwyd pob math o ¡ ystryw gan rai pobl, ac yr oedd rhai swyddogion wedi bod yn bur brysur, y dyddiau diweddaf, yn ceisio hudo a denu y gweithwyr. Dywedodd un ohonynt wrth gyfaill fod un o'r pwyllgor wedi anfon ei enw i mewn, ac fod yn mhlith yr enwau rai y byddent yn rhyfeddu eu gweled. Yr oedd rhai o'r siopwyr yn yr ardal hefyd wedi bod yn dyweyd pethau cyffelyb ("Enw, enw" a "Chywil- ydd"). Yr oedd y chwarelwyr ar fai mewn peth fel hyn. Dylent gael gweithwyr i'w cynnrychioli ar y byrddau cyhoeddus yma, yn lie y masnach- wyr, y rhai oeddynt yn cymeryd mantais o'i safleoedd i wneyd drwg i achos y gweithwyr ("Cywilydd"). Gwnaed drwg hefyd gan bobl mewn urddau-ni ddywedai urddau sanctaidd (chwerthin). Bu y rhai hyn yn myned o dy i dy ac yn ceisio gan ddynion a chan wragedd i anfon enwau eu gwyr i mewn. Dywedent fod 1500 a 1800 yn myned yn ol. Paham yr oedd arnynt eisieu heddgeidwaid i ofalu am 1800 o weith- is wyr? (chwerthin). Yr oedd pobl a siaradent fel hyn yn gwneyd llawer o ddrwg; a dylai y gweithwyr fod ar eu gwyliadwriaeth er gweled pwy oedd eu cyfeillion goreu. Os caffai y giwed1 yma fyned yn mlaen, byddent yn debyg o rwygo teuluoedd a gosod: tadau a brodyr yn erbyn eu gilydd. Ceisiodd gan y chwarelwyr gofio Mai, 1896, pryd y safodd y dynion fel un gwr, ac y penderfynasant fod yn unol. Yr oedd arno eisieu iddynt fod felly yn awr hefyd. Bydded iddynt benderfynu myned i'r chwarel gyda'u gilydd neu beidio myned yno o gwbl (clyweh, clywch). Dymunai gyanyg penderfyniad i'r perwyl nas gallent, yn ngwyneb rhybudd Mr Young yn gwa- hodd rhai ohonynt i fyned i'r chwarel ar y lleg o'r mis nesai, heb ei fod yn ymdrin a'u cwynion nac yn cydnabod eu hawl i uno, wneyd unrhyw beth ond parhau yr ymdrech nes y ceid cytundeb eniibydedd-us." Dywedodd Mr William Thomas, Brynteg, ei fod ef wedi dyfod yno o Ddowlais, ar rax y bechgyn oeddynt yn gweithio yno, i ddyweyd eu bod hwy wedi penderfynu, mewn cyfarfod a gynnaliwyd yno, i sefyll hyd nes y caent well I telerau. Ni fyddai y chwarel yn werth myned iddi nes y caent well ddealltwriaeth rhwng meistr a gweithwyr, ac os oedd rhywrai yn caru budd Arglwydd Penrhyn, nid aent yno nes cael pethau i drefn. Prif linellau yr helynt o'r blaen oedd cydymdeimlad y wlad a theimladau da y dynion tuagat eu gilydd am un mis ar ddeg. Yr oedd v wlaxi eto yn agor ei chalon mewn cydymdeim- lad a hwynt. A oedd yn bosibl fod y dynion am I droi yn anffyddlon i'w gilydd? Byddai pwy bynag fyddai yn gyfrifol o dori rhengau y dynion yn fradwr i'w gydweithwyr. Na fydded! iddynt ddilyn esiampl rhai mewn sefyllfa uwch na hwynt (cymeradwyaeth). Y tro yma, ni ddel- iwyd yn anrhydeddus iawn a'r holl swyddogion; a chredai ef nad oedd yr holl swyddogion oeddynt yn awr yn gweithio i gael cadw eu sefyllfa yn anrhydeddus iawn 'chwaith. Ni fu y dynion yn anffyddlon i'w gilydd yn y gorphenol. Ni aeth- ant yn ol, heb i'r holl weithwyr gael dechreu gweithio, ond wale y swyddogion yn myned, gan adael rhai o'u cyd-swyddogion ar 01 heb waith. Nid oeddent hwy yn hidio fod eu cyd-swyddogion allan yn yr oerfel. Yn mhellach na hyny, yr oeddynt vn ddigon llwfr i fyned i wneyd gwaith chwarelwr. Ni fynai swyddog mewn gwaith glo mo'r byd am fyned i wneyd gwaith mwnwr; ond wfft i swyddogion y chwarel! Diffyg gallu ac nid diffyg egwyddor oedd yn cadw y chwarelwyr rhag bod allan am byth o'u rhan hwy. Credai pobl y byddai pobpeth yn "all right" ond iddynt hwy gael gwaith, ond nid felly y byddai. Yr <wkl Tiobl vn evfrifol am yr hyn a wnaent. Trodd Judas vn fradychwr. Ni chododd llais y wlad yn ei erbyn- Cododd llais ei gydwybod ei y wlad yn ei erbyn. Cododd Ilais ei gydwybod ei hun yn ei erbyn, a byddai yn well i'r holl fyd fod wedi codi yn ei erbyn na hyny. Yr oedd yr hen ddiareb yn berffaith wir "Y neb a gloddio bwll a syrth iddo." Byddai yn well ganddo ef syrthio yn farw ar y ffordd tra. yn chwilio am waith na bradychu ei gydweithwyr (cymeradwy- aeth). Y rheswm fod y gweithwyr allan yn awr oedd, fod rhai pobl yn gwybod y ffordd i ddyweyd celwyddau am danynt. Os gwnaeth y gweithwyr gamgymeriadau, y celwyddau hyn oedd wedi gwneyd y drwg i gyd. Dywedai'r wlad fod y gweithwyr yn gofyn am yr hyn oedd yn rhesvmol (cymeradwyaeth). Yr oeddynt yn barod i dderbyn cyflafareddiad, a nha beth tlrall allent wneyd heb fyned dan draed? Credai mai twrw plant oedd vr holl son yma am fradychu. Diweddai mewn mwg bob tro. Yr oedd eu brodvr yn y De yn gobeithio y parhaent i ddal allan nes cael rhywbeth gwerth gweithio oddi- tano. brodvr yn y De yn gobeithio y parhaent i ddal allan nes cael rhywbeth gwerth gweithio oddi- tano. Darllenodd y Cadeirydd trysneges a dderbyn- iwyd o Gaerdydd, oddiwrth chwarelwyr o Beth- esda, i'r un perwyl. Yna gosodwyd y penderfyniad i'r cyfarfod. Yr oedd yno amryw yn barod i gynnyg ac i eilio y penderfyniad, a chariwyd ef yn unfrydol, ac yn nghanol banllefau o gymeradwyaeth. Gofynodd y Cadeirydd os oedd rhyw welliant, ond ni chafodd yr un. Gwaeddodd rhywun, "Lie mae'r hen 'North Wales' a gorfu i ohebydd y "North Wales Chronicle" a'r "Gwalia" fynedi ar y llwyfan i weled sut yr oedd y bobl yn pleidleisio. Owen Griffith, Gerlan, oedd y nesaf i siarad. Dywedodd eu' bod wedi anfon deg o wahan- gleifion at yr awdurdodau i gael eu meddygin- iaethu, ond ni ahySyrddiwyd) adlln ond un o'r trueiniaid (chwerthin). Nis gallai dyweyd a feddyginiaethwyd y truan hwnw ai peidio. Cyflafan yr enwau oedd y peth nesaf y clywsant am dano, a chyflafan ofnadwy oedd hono. Aeth cenadon allan, a chawsant fod dau ddosparth o bobl yn awyddus i fyned yn ol. Dyma yr achosion gwaethaf yn llywodraeth y diafol. Y diosparth cyntaf oedd y rhai svchedag nas gallent gael arian i dori eu syched yn awr; a'r ail ddos- parth oedd y dosparth "crefyddol," y Iriai rhyw hen bregethwr am danynt, eu bod yn "dduwiol dd ledig." Cyflawnid bradVriaeth dan hugan o grefydd, a'r pen oedd tywysog y bradwyr i gyd. Dywedid fod yna swyddi gweigion yn y chwarel. Ai ir Jynion hyn a fradychent eu cyd- weithwyr oeddynt i lanw y swyddi hyn ? Gobeithiai, er anrhydedd Arglwydd Penrhyn, nad felly y byddai. Os elai dynion i swyddi dros gelaneddau eu cydweithwyr, byddai cymeriad moesol llafur yn sicr o ddirywio (cymeradwy- aeth). Gobeithiai y byddai y dynion yn ddigon f cadarn fel nas meiddiai dynionach o'r fath yma sefyll am foment yn y cymydogaethau (cymer- adwyaeth). Darllenodd Mr D. R. Daniel benderfyniad a basiwyd gan Undeb yr Undebau, fel y canlyn "Y mae pwyllgor Trefniadol Undeb Cyffredinol yr Undebau yn dy-muno clatgan, ar ran y pedwar can' mil aelodau a gynnrychiola, ei edmygedd o'r ymdrech wrol a wita chwarelwyr y Penrhyn i sicrhau yr hawl i ymuno yr hyn, os ei llethir, a gymera ymaith yr unig allu i attal y meistr i osod i lawr y telerau a fyno i'w weithwyr. Ac wrth ystyried fod y galluoedd y gelwir arnynt i'w wynebu allan o bob cyfartaledd a'u nifer a'u safle fel Undeb, hyderarjt y bydd iddynt gael y cynnorthwy angenrheidiol gan Undebwyr ar cy- hoedd i sicrhau buddugoliaeth." Dywedodd fod llawer o lwch wedi ei daflu i lygad y wlad ar y cyntaf, ond yn awr, wedi i'r awyr glirio, yr oedd eu cydweithwyr yn Mhrydain yn gweled yn well, ac yn eu cynnorthwyo am eu bod yn gwybod eu bod yn ymladd dros gydwybod. Gobeithiai na fyddai i'r un ohonynt fradvehu yr ymddiried oedd y wlad yn roddi ynddynt. Gwyddent, wrth gwrs, am y temtasiynau oedd i'r dyllien ddychwelyd at eu gwaith; a chydymdeimlent yn fawr a hwynt. Yr oedd rhai pobl, wedi'r oyfan, yn wanach nag ereill, ond gobeithiai y byddai i'r gwanaf gael digo* o nerth i sefyll dros egwyddor yn yr achos yma (cymeradwyaeth). Mr W. H. Williams oedd y nesaf i siarad. Dechreuodd trwy gywiro ychydig ar syniadau a seiliwyd ar yr hyn a ddywedodd efe yn y cyfarfod o'r blaen- Syrtbiodd iddo ddyweyd wrth y gweithwyr beth oedd eu sefyllfa arianol, a cheis- iodd wneyd hyny mewn geiriau syml. Dywed- odd wrthynt sut yr oeddynt yn byw o fis i fis; a dywedodd fod yr Undebau yn eu cynnorthwyo, ae fod yr arian am y mis dilynol, beth bynag, yn sicr. Dywedai yr un peth heddyw; ond nid oedd hyny cystal a dyweyd mai ditgon o arian am j fis yn unig oedd ganddynt. Dymunai iddynt ddeall yn drwyadl sut y safai pethau, ac, edrych ar betliau yn gyffr&dinol. Er fod y gwrthwyneb- iad ar brydiau yn gryf ac yn ystyfnig ryfeddol, teimlai y chwarelwyr hefyd eu hunain yn gryfion. Credent weithiau y byddai pobpeth yn iawn os ymunent a'r Undeb; ac os ymunid ag Undeb yr Undebau y byddai eu llwyddiant yn sicr. Dy- wedid mai oherwydd fod yr adnoddau yn lleihau y setlwyd y streic ddiweddaf; ac na fyddai y dynion wedi myned yn ol pe byddai ganddynt d,digon o arian. Yr oedd dwy ffynnonell o ad- noddau yn bodoli yn awr a'r cyntaf o'r rhai hyn oedd yr argyhoeddiad oedd wedi meddiannu y dynion ieuainc fod yn rhaid iddynt ymdrechu yn Wlol i wella eu hamgylchiadau. Synwyd ef yn •ddirfawr, a synodd y wlad fod cymaint ohonynt wedi ymadael i chwilio am waith a thra y gwneid hyn, ni fyddent yn debyg o wan- galoni. Nid oedd efe am gelu dim, na 'chwaith ddyweyd fod ganddynt fwy o arian nag oedd mewn Haw, ond os mai ychydig gajyioedd oedd yn y gronfa, ar ddechreu yr helynt, yr oedd ganddynt filoedd yn awr. Derbynient arian lawer o Loegr, am fod y Saeson yn credu fod ganddynt achos da i ymladd drosto. Credai na byddai i lawer o'r chwarelwyr gyineryd sylw o'r ychydig ddynionich y defnyddid pob dyfais ystrywgar i gael ganddynt gredu fod eu rhif yn lluosog. Gwyddai'r giwaid yn Methesda am wendidau'r natur ddynol, fel y gwyddai eu tad pan demtiodd efe Adda ac Efa yn Mharadwys (chwerthin). N a fydded iddynt ddisgwyl gor- mod gan bendefigion y wlad. Gwyddent am eu geiriau teg, a gwydldent beth arferai ddigwydd i'r dynion hyny a siaradent gydag Arglwydd Penrhyn ar ran y chwarelwyr. Nid oedd efe (Mr Williams) erioed wedi honi ei fod yn brophwyd, ond gallai ddyweyd na welodd efe erioed amser mwy manteisiol na'r presennol i ddwyn barn i fuddugoliaeth. Na fydded iddynt son mwy am gydymdeimlad nao: Undeb na chwynion os collent y cyfleusdra, yma. Na fydded iddynt garu eu buddiant personol yn fwy na buddiant y cyfangorph, onide byddai i'w plant felldithio eu dydid. Md oedd efe yn ofni 'chwaith y ni wed did unrhyw un a elai i waith. Bodolai cyfraith foesol a gospai ddynion am fradychu eu gilydd. Anerchwyd y cyfarfod yn mhellaeh gan y Parch W. W. Lloyd, ysgrifenyddi y pwyllgor cyn- northwyol. Calonog oedd ei hanes- am waith gweithwyr Lloegr yn cynnorthwyo. Yr oedd llaweroedd yn trefnu i ddod i Bethesda i dreulio eu gwyliau yn lie myned i lan y mor; ac yr oedd y pwyllgor yn paratoi rhestr o'r bobl oedd yn barod i dderbyn ymwelwyr. Darllenodd delegram oddiwrth un o'r corau yn Lloegr yn holi beth oedd penderfyniad! y cyfarfod IBloedd- iwyd: "Sefyll yn giyf gyda'n gilyd<F 4rtso3d a throsodd drachefn). Talwyd diolch i'r wasg; ao wedi canu emyn, ymwahanwyd yn dawel.

ARDDANGOSFA FFESTINIOG, Cynnaliwyd yr uchod; dydd Llun yn y cae I adloniadol. Cafwyd tywydd hynod o ffafriol, ac yr oedd miloedd lawer wedi ymgynnull yn nghyd. Mae yr arddangosfa yn enill nerfli bob blwyddyn yn ansawdd yr anifeiliaid a ddangosir, ac hefyd mewn poblogrwydd- Yr oedd can- noedd lawer o bobl yn y maes yn ychwanegol eleni na'r blynyddoedd o'r blaen, .ac yr oedd nifer yr entries wedi ychwanegu hefyd. Diamheu fod "I w hyn yn ddyledus yn benaf i drefniadau y pwyll- gor, ac i ymdrechion yr ysgrifenydd llafurus, Mr William Jones, Penygroes. Mr R. M. Greaves, Wern, oedd y llywydd. Wele enwau'r beirn- iaid:-Horse leaping: Tlig President, Messrs A. Osmond Williams, M.P., R.. J. Ll. Price, Rhiwlas; G. H. Ellis, J.P. Horses Messrs Robert Jones and T. J. D.utton, The Beeches, Saltney. Vet. surgeon, E. Wynne Williams, Dolgellev. Dogs and poultry: Mr G. Rosser, Neath. Cattle: Messrs John Owen, Rhosigol, and J. Miaitland, Tanybwlch. Butter: Mrs Roberts, Lleweni Hall- Dairy School, Denbigh. DYFARNIADAU. Best and cleverest jumper: 1, Shamrock Stud Co., Sutton Coldfield. Mare or gelding, gear and vehicle, confined to carriers in parishes of Festiniog. Maentwrog, Trawsfynydd, Dolwyddelen, Llanfrothen, and Penmachno 1 and 2, J. Jones, Blaenau Fes- tiniog. I Tradesman's turnout, confined to parishes as in previous class: 1, W. Powell, Blaenau Fes- tiniog; 2,, T. Roberts, Maentwrog. Light horse, trap, and harness: 1, J. Owen, Talsarnau; 2, W. P. Williams, Llandudno; 3, Miss Jones, Tremadoc. Pair of horses (mares or geldings) 1 and 2, W. R. Williams, Llanrwst; 3, R. Roberts, Portmadoc. I Cart horse (mare or gelding), gear and vehicle R. Roberts, Portmadoc 2, J. Jones I Llanfrothen; 3, J. J-ones, Blaenau Festiniog. Cob, over 14-15 hands: J. Owen, Rhosigor; 2, T. Hughes, Bodvean; 3, M.. Jones, Traws- fynydd. Cob, not exceeding 14 hands: 1, W. Pierce, Penmachno; 2, W. E. Rowlands, Talsarnau; 3, R. G. Richards, Llanbedr. Cob, not exceding 13 hands 1, P. Goodwin, Llanddewi; 2, M. Evans, Tanygrisiau. Pony, not exceeding 12 hands: 1, T. Ll. Roberts, Llanrwst; 2, R. G. Thomas, Fes- tiniog; 3, T. Ff. Morris, Blaenau Festiniog. Entire mountain pony, not exceeding 12 hands: 1, J. Thomas, Blaenau Festiniog 2, T. Ff. Morris, do. Entire horse for agricultural purposes 1, G. Roberts, Chwilog; 2, J. Jones, Llanfrothen. Mare or gelding for agricultural purposes be- longing to farmer, confined to parishes as named in Class 2 1, J. Jones, Llanfrothen; 2, E. Tudor, Trawsfynydd; 3, E. Roberts, Festiniog. Horse (mare or gelding), not exceeding three Tudor, Trawsfynydd; 3, E. Roberts, Festiniog. Horse (mare or gelding), not exceeding three years, for agricultural purposes 1, W. R. ( Williams, Llanrwst 2, R. Roberts, Portmadoc; 3, J. Owen, Talsarnau. Mare or gelding showing best action in trott- ing 1, J. O. Griffith, Criccieth 2, T. Hughes, Bodfean; 3, E. Watkins, Bala. Mare or gelding, not exceeding two years old, for agricultural purposes 1, J. Owen, Talsarn- au; 2, W. Tudor, Trawsfynydd; 3, E. Tudor, do. Trotter under saddle: 1, R. Thomas, Llan- rwst; 2, J. Owen, Penrhyndeudraeth. Mare or gelding, for agricultural purposes, on the field: 1, 2, and 3, W. R. Williams, Llanrwst. Tandem turnout: 1, Miss Jones, Tremadoc. Pair of horses working in quarries, with their gear on, must have worked regularly in quarries for two months before the show 1, R. Edwards, Dolwyddelen; 2, J. Jones, Blaenax Festiniog; 3, D. G. Jones, do. Gob, not exceeding 15 hands, and not over three'years 1, J. Owen, Talsarnau; 2, T. Hughes, Bodfean; 3, M. Jones, Trawsfynydd. Light entire horse: 1, H. Thomas, Pwllheli; 2, T. Ff. Morris, Blaenau Festiniog. Mare for agricultural purposes in foal or with foal at foot: 1, J. Owen, Talsarnau; 2, J. Jones, Llanfrothen. Hack, in foal or with foal at foot: 1, T. Ff. Morris, Blaenau Festiniog; 2, E. Davies, Maen- twrog. Gelding or filly, two-year old, suitable for saddle or harness: 1, J. Owen, Talsarnau; 2, G. Davies, Maentwrog. DOGS. Sheep dog, rough: 1, D. Roberts, Penmach- no; 2, Miss E. M. Elkington, McPotyn; 3 (equal), Inspector Roberts, Festiniog, and T. Ff. Morris, do. Sheep bitch, rough: 1, D. Roberts, Pen- machno 2, Owen and Williams, Bangor; 3, T. Ff. Morris, Blaenau Festiniog. Sheep dog, smooth 1, Bob Williams, Waen- fawr 2, R. Jones, Blaenau Festiniog; 3, F. W~ Barnett, Upper Bangor. Sheep bitch, smooth: 1. Farish Bros., North- wich; 2, D. Roberts, Penmachno; 3, Bob Williams, Waenfawr. Welsh terrier dog 1, Miss E. B. Williams, Llandudno; 2, Pugh and Jones, Bangor; 3, H. Davies, Blaenau Festiniog. Welsh terrier bitck 1 and 3, Hughes and Wilson, Bangor; 2, W. C. Roberts, Llandudno. Fox terrier dog 1, Miss E. B. Williams. Llan- dudno; 2, J. H. and P. H. Wright, Manchester; 3, W. C. Roberts, Llandudno. Fox terrier bitch 1, R. E. Davies, Llandud- no; 2, W. Jones, Blaenau Festiniog; 3, D. R. Jones, do. Spaniel or retriever': 1, L. Crabtree, Fails- worth; 2, W. J. Evans, Blaenau Festiniog; 3, Marquis of Anglesey, Plas Newydd. Pointer or setter: 1,Hignett and: Hine, Lostock, Bolton; 2, T. J. Lewis, Rhydsarn; 3, E. Jackson, Colwyn Bay. Any other variety, under 251bs. 1, Marquis of Anglesey; 2 (equai), W. G. Evuns, Blaenau Festiniog, and J. W. Hookes, Cerigydruidion; 3, J. Wyse, Llangollen. Anv other variety over 251bs. 1, Farish Bros., Nortbwirch; 2, D. R. Evans, Borthy^est, Portinadoe. and John Williams, Criccieth; 3, T. Young, Tremadoc. Best litter of any breed: 1, J. H. Thomas, Blafenau Festiniog; T. F. Morris, Cross Keys, Blaenau Festiniiog; 3, J. Wyse, Llangollen. Welsh terrier puppy under 12 months: 1, Pugh anld Jones, Bangor; 2, H. Davies, Blaenau Festiniog; R. P. Williams, Blaenau Festiniog. Collie puppy under 12 months: 1, Miss E. M. Elkington, Knnsale, near Mosfcyn; 2, T. F. Mor- ris, Blaenau Festiniog; 3, T. F. Morris, do.; and Owen and Williams, Bangor. Fox terrier puppy under 12 months 1. Messrs Wright, Manchester; 2, T. Roberts, Maentwr- og; 3, H. J. Thomas, Festiniog; Daviea and Evans, Blafenau Festiniog; and W. Jones, do. Selling class 1, Hughes and Wilson, Bangor; 2, W. Jones, Blaenau Festiniog; 3, Bob Wil- liams, Waenftiwr.. LOCAL CLASSES. Confined to Ffestiniog, Maentwrog, Traws- fyntdd;, Dolwyddelen, Llanfrothen, and Pen- machno. Sportin,g dog, retriever, setter, pointer,, or spaniel: 1, W. J. Evans, Blaenau Festiniog; 2, T. J. Lewis, Rbydysarn. Welsh terrier: 1, H. D(ivies, Blaenau Festin- io; 2, G. M. Jones,, do.. Collie puppy not over 12 months: I, T. F. Morris, Bfeenau Festiniog; 2, G. Roberts, Maen- twrog; 3, M. Jones, do. Fox terrier, any age: 1 and. 2. W. Jones, Blaenau FeStiniof • 3; Davies and Evans, do. Dog not having won first prize: X, W. Jones, Blaenau Festiniog; 2, T. F. Morris, do. 3, Williw G. Evans-, do. Puppy, any breed 1, W. Jones, Blalenau Fes- ftinfiog; 2, T. F. Morris, do.; 3, W. G. Evans, I do. Sheep dog not having won any prize: 1, R. I Roberts, Festiniog, and Willie G. Evans, Blaenau Festiniog; 2, J. Thomas, (do.; 3, D: R. Da- vies, Felstiniog. POULTRY. One hen!, Plymouth Rocks 1, D. Evans, Port- madoc; 2, J. Evuuns, Llanrwst a, J. Roberts, Bala. Golden Wyandottes: 1, W. Evans, Traws- fynydd; 2, D. Hughes, Bliaenau FestiniMg; 3, T. Jones, BaJa. Wyandottes, any other colour: 1' and 3, Cd. Sandbaoh, Abergele; 2, G. Tbwaas, Llanbedr, R.S.O. Brabmas aid cochins: 1, S. W: Thomas, Swansea; 2, W. Davies, Pwllheli; 3; D. Jones, J Talysarn. j Leghorn: 1, Col. Sandbaeh, Abercele; 2, Hi Thomas, Blaenau Festiniog; 3 D. Thomas, do. Haanburigbs: 1 and 2, E. G. Roberts, Blaenau Feetdnibg; 3, W. Roberts, do. Manorcaisi: 1, R. Jones, Llangollen; 2, J. Roberts, Mold; 3, W. T. Jones, Blaenau Fes- tiniog. Lajagshans amd orpingtons: 1, W. P. Wil- liams, Llandudno • 2 and 3; J. Roberts, Festin- iog. Pile, black, red! and duckwing game: 1, E. 0: Roberts, Blaenau Festiniog; 2, R. Jones, Llan- gollen; 3, J. Williams, Dolgelley. Game, any other colour: 1, B. Jenkins, Llan- gollen; 2, R. Williams, Ynysybwl; 3", D. Jones;. Talysarn. Bantams: 1, W. P. Williams, Llandudno; 2, T. D. Ellis. Ruthin; 3, D. M. Jones, PwJlheli. Aneomas and andialmsSan:: 1, Col. Sandbaeh, Abercele; 2, P. T. Williams, Bronddwyrydi. Any ofther variety 1, B. Jenkins, Llangollen; 2, S. W. Thomas, Swansea 3, W. Davies, Pwll- heli. > Drake and idSuck: 1, D. H. Parry, Pwllheli; 2, W. Da\|ies, do.; 3, Col. Sandbaeh. Six hen's eargs: 1, E. Lewis, Trawsfynydd; 2, T. Jones, Bala; 3, O. Hughes, Blaenau Fes- Itindiog. Any breed mot before mentftorijed (local) 1 am«J 3, E G. Roberts, Blaenau Festiniog; 2, W. I T. Jones, do. T. Jones, do. Pair cockerell and pullets, hatched in 1900 I (confined to Ffestiniog) 1, E. G: Roberts, Blaen- au Festiniog; 2, 0. Roberts, do. 3, J. O. Jones, 'I do. PIGEONS. Homers: 1. R. Morris, Blaenau Festiniog; 2, Jones and MMffiadd, Btogor; 3 R. Ingham^ Bala. Any other variety: 1, T. F. Morris, Blaeniau Festiniog; 2, Jones and MliMard, Bamgor; 3, J. Roberts, Bamlgor, and Jcnles and Milliard, do. CATTLE. Cow in calf or milk (farmers" rent under £ 20) 1. W. Jones, Betihania; 2, E. Edwards, Blaeniau Festiniog;. Cow in calf or milk (fanners' rent under L20): 1, T. A. Williams, Maentwrog; 2, Henry Jones, do. BUTTER. Three pounds of fresh butter: 1, John Jongs, LMtardau 2, M. Evans, Llanfachreth. Three pouinds fresh butter made bv maohine: 1, M. Evanis, Llanfachreth 2, L. Williams, Pen- trefoelas. Three pounds of fresh butter (farmer keeping ncut more thtan four cows), (local) 1. E. Roberts., Lleehwedd Isaf; 2, M. Davies, Festiniog Three pounds of fresh butter (farmer keeping four or more oows (local): 1, M. H- Owen, Maen t twrog; 2, J. Jones, Llanfrofthen.

CYMANFA DDIRWESTOL GWYNEDD. YR ARHOLIAD DIRWESTOL 1901. Cynnaliwyd vr arholia d Ebrill 26aiin. Yr oedd 77 o ymgeiswyr mewn 31 o leoedid, ar gyfer 133 o yimigeiswvT y llynedd: miewn 32 o leoedd, lled- had 56. Safai y gwabanol siroedd fel y can, lyn —Fflint, 27 (38 y llynedd); Meirionydd, 24 (49) Lleyn ac Eafionvdd, 8 (7); Mon, 8 (19); Dinbych, 6 (5); Trefaldwyn, 2 (4); Anfon a Dyffrrrn Conwy, 2 (6); trefydd Lloegr, 0 (5). CMlwyd yr ymgeiswyr mewn dtau Ie allam o'r eystajdileuaeth am nad oeda Y, rheol i rhybudd mewn pryd wedi ei chadw, ond anfoniwyd y gafon- au i'r befcrniaid, a chaiff v Ueoedd wybod eui Raflp. «,■ tin. roddir hwy vn <v list. Dosparth hynsuf (pob oed), Beirniaid, Parch J. Willilams, B. A., a Mr W. George. Matter: Adroddia.d y lDh Fa-eiihinol. ajr Drw^didedu. Yr oedld 10 o bapyrau; cytfamirfif, 100. 1, David Lewis Jones, Eirianallt, Llangollen, 94, lp a medal a.ur; 2, W. S. Owen, Strand, Farm, Tre- ffyranon, 91, 15s; 3, Johii Edward Williiama, Coedllai, 90, 10s. Y ma-e pedwar yn y diosparth ajnrhydeddus, tri yn y dosparth ovntaf, dau ytn yr ail, ac un wedi ei gau allan. Dospanth canol (dan 21 oed), Beirniiaid, y Dr W. Jones Morris, Plarthmadog. Mater, Y medldygon ac yffeldl (tmd. 1-21), evfanrif, 100. 21 o ymgeisiwiyT: —1, Marly Jones, Bronllan, Penmachno, 86, 15s a medal arian; 2, David J. Williams, Rehoboth, Corns, 72, 10s; 3, Nellie E. Jones,, The Ship, Glan Gonwy, 71, 5s. Nid oes ond un yn y dos- parth anrhydeddus, chwech yn v dosparth cyn- taf, deig yn yr anl, a pedWar wedi methu. Dos- parth ieuengaf (dan 14 oed),beimiad, Mrs W. R. Jones, Caernarfon. Mater, Catecism yr yimf rwymiad pedwar ply^, rhan 1., cyfanrif 100. Yr oedd 46 o bapyrau, 40 yn Gvmaraeg, a chweoh yn Sa.esneg: -1, Daaiiel B. Jones, Johnstown, Rhos. 100, 10s a. medal arian; 2, Morgan Owen, Rehobotb, Corris, 95, 7s 6c; 3, Rowland Grif- fith Davies, Rehoboth, Corris, 93, 5s. Y mae deg yn y dosparth anrhydeddus, 15 dosparth ormtiaf, a 10 ail ddosparth, tra y cauwyd pump allan, ac y methodd chwech.

Yn nghyfarfod rheolwyr Ysgol Sirol Pwllheli, ddydd Mawrth, derbyniwyd tender y Mri Jones, Roberts, a Jones, Pwllheli, am y gwaith o wneyd yr ysgol newydd am 5097p.

MON UMENTS. LARGE STOOK BBFOS1 BUYING CALL AT HUGH JONES, MARBLE WORKS, CARNARVON, AU hinds of Ruaijo and Plain Osoassa oc feuud. r TAENBS Y NLWYDD DAf BITTERS CWllYM EVANS YW MEDDYGINIAETH OREU YR OES. BITTERS G WILYM EVANS. Cynnwyaa 'y' Meddyglyn rbagorol hwn rin. weddau iachaol ac adgryfhaol y prif lyaiau meddyginiaettiol adnabyddns- trwy yr hoU fyd. —— BSS GwSIM EviSS ( C/meradwyir gan FEDDYGON, DADANSODDWIR, A FFERYLLWYR. A chanmolir ef gan bawb sydd wodi rhoddi prawf arni fel I S Meddyginiaeth Oreu yr* Ow AT DDIFFYG TREULIAD, DOLURIAU YR AFU, OWENDID GIStTOL, a phob math o Wendid. Mae yn gweila l Doloriao a Chlwyfau- yn yr YmysavroWd, yr Arenan, a'r Afu, ao yn feddyginiaeth aim iddynt. — PAHAM DIODEFWCK BOENAU AFIECIIYD PAN Y GELLIR EICH GWELLA T.RWY DDKFNYDIMO T Meddyglyn Anghydmarol h Y mae pawbyn ei GANMOLi. Nid yw byth yn SiOMI. uuiRINE, ITTEAZ 4/F-(3ETASL TONI% Ivnt ftaUiUU j fctix gpm nuin»Uy. Itt miifSBB. j,: V«c»MAte Twl« ji*9> hvf to J 3tis«glllod vUbMsMyMd* trvm.«•*»*«** tihaita, Smog" AMalaMf, illMiilil rtflnaMBHBB BITT( SAI LILA BITTERS GWIL1M EVABS, V BITTERS GWILYM EYAWS. Tystiolaethau. Mae'r cryd, a'r mwyth, a llesgedd, A phob anhwyldeb blin, 0 fiaen y Quinrne Bitters Yn ffoi i'w le ei hun. ^Cynokfahdb, Dolyddelen, Ebrill 13e«. Foneddigion, Yr wyf wedi defnyddio Qainine Bitters Gwilym Evans, ac wedi der byn lies trwy hyny. Arferwn gael poen maw yn fy ystumog, ac yn swrth. a digalon fy meddwl, ac yn anmbarod, i ddim gwaith. Ond wedi cymeryd y feddyginiaeth hon, vi chefais ddim poen, ao yr wvf yn ysgafn fy meddwl a'm corph, ac yn gallu gweithio yn iiawer iawn gwell.—Yr eiddoch yu barcbus, John- Thomas. BITTERS &WILYM EVPS. Penzance, Ebrill 7fed, 1897. Foneddigion,—Yr wyf yn amgau yr arian gofynol am t ciair poteiaia tawr o f4uinwo Bitters Gwilym Evans. Y maent wedi profi mor werthfawr, ac wedi gwneyd oymaint o les i mi, fel y teimlaf; na ddylwn fod un amser heb eu cadw wrth law.—Yr eiddoch yn ffyddlawn, T. Davy Whitb. BITTERS &WILYM EVAKH. 30, Seaton Street, Liverpool, 3 Medi lOfed. j Foneddigion,-Mae yn Mawen genyf tf eich hysbysu fod fy nheulu wedi cael g lies mawr wrth ddefnyddio Quinine ro Bitters Gwilym Evans. Mae yn feddyg- ? iniaeth deulnaidd ragorol, a chredaf ta h ddylai un teulu fod heb gadw potelaid m ohono yn y ty.—Yr eiddoeh, Ac., J. Highton. BITTERS GWILYM EVANS. Imr RHYBUDD. GOCHELWCH DWYLLWYR. Y mae poblogrwydd a llwyddiant &-i. gyffelyb y meddyglyn rhagorol hwn wedi- temtio amryw i gynnyg efelychiadau di. werth ohono i't eyhoedd. Gocheler y oyf- ryw efelychiadau. Edrychwch fod enw Gwilym Evans ar bob Label, Stamp, a Photel. Gwerthir ef mewn poteli, 2s 9o a 4S 60 yr un blychau yn cynnwys tair potel 4s 6c am les 6c.-I'w gael yn mhob man, neu daD- fonir ef yn rhad am y prisiau uchodt drmy y post, yn uniongyzchol oddiwrth y per&enoeon:- QUININE BITTERS MANUFACTURING COMPANY, LIMITED, LLANELLY, SOUTH WALES. Prif Oruohwyliwr yn AmericaMr R. D. WILLIAMS, Plymouth, Penn. y29w ArfP^oiwrd m OSbyhoeddwyd inw ▼ g^OAMKLRfcEB, ym BwjMljr DYDD MAWRTH, MAI 28, 1901.

TRYCHINEB OFNADWY YN Y DEHEUDIR. DROS BEDWAR UGAIN WEDI EU LLADD, Ddydd Gwener, digwyddodd damwain ofn- adwy yn Nglofa Universal Senghennydd, Mor- ganwg, pryd, y collodd 83 o lowyr eu bywydau. Am banner awr wedi pedwar yn y boreu dechreu- odd y dynion oedd yn gweithio y nos ddod i îyny o'r pwll, a chyrhaeddasaivt enau y pwli i gyd ag eithro 84. Oddeutu deng mynydl wedi pump digwyddodd ffrwydriad ofnadwy, pryd y chwythwyd genau y lofa a'r gwaita coed yn gan- dryll. Clywyd 8wn y ffrwydriad yll eglur amryw filldiroedd dros y mynydd. Aeth dynion i lawr y lofa ar unwaitb i geisio gwared y dynion, ond gorchfygwyd amryw ohonynt. gan y nwyon, a dygwyd hwy i fyny yn ddiymwybod. Yr oedd cwymp darnau mawrion o'r nenfwd yn rhwystr ar ffordd y dynion wrth y gwaith o oRwilio am y trueiniaid. Gwelwyd fod galanastra- mawr wedi ei wneyd. Ya y cyfamser yr oadd can- noedd o weithwyr wedi ymgasglu i enau* y pwll ac aeth cwmni araU i lruwr. Oddeutu un ar ddeg o'r gloch aeth nifer obeiriawyr i lawr Dis- gwyliai y dorf yn brydterus yn ngenau y pwll, a chysurwyd hwynt wrth weled arwyddion oddi- wrth y dynion aeth i lawr, ond yn mhen ychydig gwelwyd mai tri o'r rhai aeth i lawr i geisio gwared'u eu cydweithwyr oedd wedi eu niweidio yn yr ymdrech, sef Elijah Tanner, Arthur Eesery, a Joe Townshend, a) thaenodd cwmwl o anobaith dros y lie drachefn. Ychydig yn ddi- weddarach daeth un corph i'r gwyneb, a chaf- wyd allan mai un Ostler Warram ydoedd. Erbyn hyn yr .edd amryw o wragedd a phlaiit wedi ymgasglu at enau y pwll ac wylent yn dor- calonus. Cafodd rhai o'r dynion ddaeth i fyny cyn y danchwa ddihaagfa gyfyng. Ymddengyv fod drau ddyn yn y oawell diweddaf ddaeth i fyny, a phan gyrhaeddasant y top digwyddodd y danchwa cyn i un ohonynt gael amser i fyned o'r cawell. Chwythwyd ef i fyny gyda'r oawell, ac yn ddiweddarach cafwyd ef yn mhlith y malurion wedi tori ei ddwy goes. Bu tri ffrwydriad. Dygwyd y corph cyntaf, sef eiddo Warren, i fyny oddeutu un o'r glocii. Yn ddi- lynol dygwyd dyn o'r enw William Harris i fyny. Yr oedd yn fyw ond mewn cyflwr difrifol, y croen wedi ei losgi ymaith yn llwyr oddiar ei wyneb a'i ddwylaw. Gorweddai wrth ochr ei geffyl marw pan ddeuwyd o hyd iddo. Yn ddi- weddarach dygwyd cyrph dau arall i fyny, sef Jones, Kingsley-street, Senghennydd, a Tom Coombes. Ddydd Sadwrn, dygwyd pedwar ar bymtheg o gyn>h i fyny, ond er chwilio yn ddyfal methwyd a chanfod ychwaneg, ac ofnir fod y trueiniaid wedi eu claddu o dan v malurion. Erbyn nos Sal yr oedd wyth ar hugain o gyrph I wedi eu dwyn i fyny, ac nis gellid adnabod- rhai ohonynt gan mor echrvdus yr oeddynt wedi eu llosgi. Arosai un corph am hir amser heb ei ad- nabod, ond daeth mam yn mlaen ac adnabu ei baohgen wrth ei sanau. Dangeswyd corpi dad a dywedwyd mai eiddo ei fab ydoedd, ond na. chredai hyd nes y dangosodd cyfaill enw ei fab oedd wedi ei dori ar strap lledr wisgid gan y trancedig. Yn un cwr deuwyd o hyd i dad a mab yn mreichiau eu gilydd wedi marw, ac ychydig oddiwrthynt yr oedd tad a mab arall wedi derbyn yr un dynghed. Erbyn nos Lun yr oedd 38 o gyrph wedi eu dwyn i fyny. ac yr oedd amryw ereill wedi eu canfod yn ngwaelod y pwll. Ddydd Sadwrn, cynnaliodd Mr E. Bernard I Reece gwest ar y pedwar corph ddygwyd i fyny, ond gohiriwyd ef hyd ddydd Llun, er cael glowyr fel rheithwyr. Ddydd Llun, ail-agorwyd y cwest, ond wedi cael tystiolaethau yn nglyn ag adnabod y cyrph, dywedodd y crwner nas gallent fyned yn mlaen. Nid oedd y cyrph mewn sef- yllfa iawn i edrych arnynt, ac felly byddai iddo ef (sef y crwner), roddi gorchymyn i'w claddu ar unwaith, a gohirid y gweithrediadau hyd Me- hefin 17eg. Ddydd Sadwrn, cyfarfu aelodau o Gynghor Gweithiol Cynghrair Mwnwyr Deheudir Cymni yn Senghennyddi, a. phenderfynwyd cyfranu o 20p i 50p i'r teuluoedd galarus. Hefyd, penderfyn- wyd codi cronfa gynnorthwyol ac apelio at y cvhoedd am roddion. Yn ystod y prydnawn, derbyniwyd neges oddiwrth Faer Caerdydd yn addaw 20p at y gronfa. Caed telegram hefyd oddiwrth y Brenhin yn datgan ei gydymdeimlad. Dyma enwau'r dynion oedd yn y pwll: — John F. Evans, David James, W. H. Davies, Ebenezer Davies, Gwilym Jones, Christopher Martin, David Davies, Joseph Fullalove, W. J. Rowlands, Edward Bennett, Robert Jones, John Thomas, David Jenkins, Thomas Fullalove, Wil- liam Trotman, George Lower, John Jones, John Davies, David Jones, Philip Lower, John Da- vies, William Parker, George Griffiths, William John, Thomas Jones, John Pugh, Henry Jone.s, William Parry, Thomas Fisher, Thomas Coombes, Evan J. Jenkins, Rees Thomas, John Harvey, John Thomas, William Ciook, Thomas Williams, William Thomas, David Morgan, Andrew Deaan, Thomas Thril- fall, Benjamin Griffiths, William Morgan, John Davies, John Walters, David' Bowles, George Filer, Evan Williams, Robert Rowlands, John Eynon, John Phelp, W. T. Evans, William Wil- liams, George Warren, Jonah Davies, Thomas Jones, George Griffiths, William Shell, George Whitfield, Henry Layman, W. C. Jones, William Aitfelow, David Griffiths, David Skym, Gwilym I- Morgan, Jacob .Lewis, ihomas Morgan, Jas. Edwards, Edward Lee, William Harries (achub- J wyd), William Davies, Francis Muller, W. J. Lewis, Charles Crockett, Albert Blakemore, Llewelyn, William Jones, Jas. James, John Tho- mas (Gwyneddwr, a'i deulu'n byw yn rhywle yn Ngwynedd). Drwg genym ddyweyd fod pob sicrwydd bell- ach fodi un o ardal Llanberis wedi ei ladd yn y drkimwain fawr hon, sef William Jones, Yankee- street. Yr oedd yn briod a merch i John Ro- berts, Yankee-street. Brodor o'r De ydoedd," ond i fod wedi bod yma yn byw a phriodi yma. Yr oedd William Wynne, priod i chwaer gwraig y trancedig hefyd yn gweithio yn yr un pwll, ond, yn tfortunus, wedi dod allan cyn y danchwa. Y mae Wynne, hefyd, wedi trigo am flynyddan yn Yankee-street.

GENI, PRIODI, A MARW. Y pria am pyhoedil OeneilJjgtfeihRT?, Pr-o'Haawa, a M!rwt'Js.eihau yn y golofn bar viym Is yr un (b?sends!) Dsn rda 8c ar goo!. —— GENEDIGAETBA U. PRITOEARD-Mat 18, yn 30. G^rnon-street, Caernarfon, priod Mr H. O. Pritohard, ar fab -cyntafaredig. ROWLANDS—Mai 26, yn BrynogweD, Marcti3- street, Caernarfon, priod Mr R. H. Rowlands, caehier, Herald" Office, Caernarfon, ar fab. THOMPSON—Mai 18, priod Mr G. R. Thomp- son, newsagent, Llandudno, ar efeilliaid- meibion. PRlODASAU, JONES-JONES-Mai 27, yn Cspel Mawr, Criccieth, gan y Parch W. Williams, gweini. dog, a Mr Bees Pritchard, cofrestrydd. Mr Henry Meredith Jones, 18. Marine-terrace, Criccieth, r Miss Annie Jones, Fost-offke, 18, Bangor-street, Caernarfon. MARWOLAETHAU. EVANS-Mai 21. yn 57 mlwydd oed, David Evans, Glan'rafon, Betbesda. Claddwyd yn Mynwent GJanogwen, Mai 25ain. Dymunir j ar i'r papyrau Amerioanaidd gofnodl yr .bod.- JONES—Mai 2L>jn 13,Market«place,P3nygroe9, I yn 54 mlwydd oed, William Jones, tad y Parch H. Arthur Jones, Sarcn, Periygroes.- JONES-Mai 18, yn Mcchras, Ceidio, ger Pwllheli. William Jones (tad y diweddar Capten Evan Jones, I Mooltryfau," Frongoch, ger Caernarfon), yn 81 mlwydd oed. Cladd. wyd, dan y ddeddf newydd, yn Mynwent Carngawch, Mai 21sin.- LLOYD-Mai 24. Annie Vatigban, anwyl briod W B. Lloyd, Metropolitan Bank, L'anrwst.— OWEN—Mai 16. yn 77 mlwydd oed, gweddw y diweddar John Owen, Corris. ROBERTS—Mai 24, ya Brynffynnon, Victoria- road, Caernarfon, Mr John Roberts, o firm y Mri Roberts a Thomas, builders a contractors, yn 61 mlwydd oed. Dynjnnir ar i'r papyran Araerfoanaidd gofnodi yr uohod. ROBERTS-Mai 20, yn Glyncoed, Oswestry, Annie, anwyl brlod D. O. Roberts.— THORMAN—Mai 20, yn Glynllifon-square, Groeslon, James Thorman, yn 77 mlwydd oed, are ol byr gystndd. Gedy briod hoff a thenln anwyl i alarn ar ei ol.-r-- WILLIAMS-Mai 25, yn 25, Hafod-terrace, Caernarfon, Mr John WillianM, pregethwr cynnorthwyol gyda'r Bedyddwyr.