Y Clorianydd

Cynhadledd Eglwysig Ecbaeh Bangor. CYFARFOD YN NOLGELLAU. Cynhaliwyd Cynhadledd flynyddol Esgobaeth Bangor vii nhref Dolgellau ddydd Mercher dan lywyddiaeth yr Arglwydd Esgob. Nos Fawrth pregethwyd yn rymus i gynulleidfa luosog gan. y Canon E. T. Davies (Dyfrig), Pwllheli. Cyfran- sryd y Swper Bendigaii foreu ddydd Mercher i nifer mawr o gymunwyr. Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y Gytfhadledd yn y Neuadd Gyhoeddus am haner awr wedi deg, pryd yr oedd nifer luosog o foneddigesau yn bresenol yn yr oriel. GIV, AITI-I A THREFNIANT EGLWYSIG AR WAHAN I DDEDDFWRIAETH. Mr William Non-is,, Bontddu, ber Doldlau, I oedd v cyntaf i siarad ar y testyn uchod. Cyf- eiriodd at yr awgrymiadau o berthynas i ddiwyg- iad Eglwysig a wred yn yr ymweliadau diweddaf yn yr archddiaconiaeth, a dywedoddl ei fod ef yn ofni mai ychydig o'r awgrymiadau, pe y mabwys- iadid hwy ellid yn gyfreithiol eu cario allan heb fyned i'r Senedd, ac hyd nes y pwysid mwy ar aelodau Seneddol ac ar Lywodraeth y dydd ni cheid dim tebyg i ddiwygiad Eglwysig cyfreith- j iol. Fe fu dau fesur gerbron y Senedd y tymhor diweddal, sef Mesur y By-ivoliaethau a Mcsur N awddogaeth Eglwysig, ond ni phasiwyd yr un o honynt, ac nid oeddynt yn debyg o gael eu pasio ihyd nes y ceid y Llywodraeth i'w gwneud yn fesurau y Llywodraeth. Mewn perthynas i'r awgrymiad fod i'r gwyr lloyg gael ychwaneg o 11 11 YC lais mewn perodia.(Iau clerigol, credai fod teimlad I mwyafrif y lleygwyr yn unol a'r syniad yma. Eu dyxnuniad oedd cael Oynghor Esgobol i weithredu gyda'r Esgob ac i fod yn gynwysedig o dri offeir- iaid a thri lleygwyr; i'r hwn Gynghor y gallai y plwyfolion gael cyfleusdra i osod gerbron eu gwrth- wynebiad i benodiad offeiriad neillduol, ac fod yr Esgob, yn meddu yr awdurdod, ar awgrymiad y fath Gvnghor, i wrthod rhoddi y cyfryw mewn swydd heb o-ael ei orfodi i roddi ei resymau dros y gwrthodiad. Fe ddylai yr Eglwys gael gan y SerJedd Ddeddf yn rhoddi iddi awdurdocl eang hunan-lywodraeth. Cyhyd ag y parhai pethau fel yr oeddynt fe rwystrid pob mesur o Ddiwygiad Eglwysig gan nifer fechan o aelodau Seneddol, y rhai oeddynt yn ei senu ac yn gweled: yn ei han- mherffeithrwydd y rheswm cryfaf dros ei dym- chwelyd o'i safle urddasol fel Eglwys Genedlaethol j tir. Yr oedd tri pheth y dylai Eglwyswyr gadw mewn golwg y dyddiau hyn. Yn gyntaf, y dyled- swydd o anog lleygwyr o bob dosbarth i gymeryd tevy o ddyddordeb mewri gwaith Eglwysig, ac hefyd ymgymeryd a dwyn cyfran o'r gwaith yn mlaen; yn ail, cefnogaeth barhaol i'r Ysgolion •Crwirfoddol a sicrhau addysgiaeth Gristionogol; yn drydydd, yr angenrheidrwydd am gefnogaeth ychwanegosl Ysgolion Gramadegol, yn enwedig Ysgol Ramadegol Dolgellau. fel ao- i sicrhau addysg mewn egwyddorion Cristionogol ac Eg- lwysig i fechgyii yn awyddus i fyned, i'r prif ysgol- neu ysgolion duwinyddol; ac yn 4ydd, yr angen rheidrwydd. o godi gwaddol pob bywoliaeth i werth 200p yn y flwyddyn yn glir. I enyn y lleygwyr i gymeryd mwy o ddyddordeb yn llwydd- iant ysbrydol yr Eglwys, dymunol fyddai ffurf- ffurflo Cynghor Eglwysig yn mhob esgobaeth yn cynrychioli y lleyg a'r offeiriaid, a phenodi lleyg-, wyr o dueddfryd ysbrydol, yn lay readers, is- ddiacoijiaid, neu ddiaconiaid, a thrwy roddi idd- ynt gomisiwn uniongyrchol oddiwrth Esgob yr esgobaeth i weithreidu yn un o'r swyddau hyn, maegis ag y gwneid yn Esgobaeth Llundain. Yn nesaf galwodd Mr Norris sylw at y pwysigrwydd o gynal, boed y gost beth y bo, yr ysgolion gwir- foddol a gwelliant yn ysgolion y byrddau trwy nid yn! unig ganiatau ynddynt Weddi yr Arglwydd, y Deg Gorchymyn, a Chredo yr Apostolion, ond trwy fynu fod y rhai hyn yn cael eu dysgu yn mhob Ysgol y Bwrdd gan athrawon ag oeddynt eu hun- ain yn grefyddol. YT unig bobl alleiit wrth- ■wynebu i'r addysgiaeth yma ydoedd yr Undodiaid ac Anffyddwyr. Yr oedd yn ofidus meddwl am sefyllfa preseriol pethau yn nglyn ag addysgiaeth Gristionogol a chrefyddol Byrddau Ysgolion Cymreig. Yn ol adroddiad a wnaed i Dy yr Ar- glwyddi mewn perthynas i addysff grefyddol Ys- golion Byrddau Lloegr a Chymru nid oedd yr un math o addysg grefyddol mewn 48 o ysgolion, ac mewn 74 o ysgolion nid oedd dim ond hymn neu r_1 'weddi yn cael eu hadrodd. Mewn 70 o ysgolion .nid oedd y Beibl yn cael ei ddarJlen; mewn 117 o ysgolion fe ddarllenid y Beibl heb sylw nac es- boniad; nid oedd ond gan 36 o ysgolion ffurf (syllabms) o addysg grefyddol, ac ni cheid arholiad mewn gwybodaeth grefyddol ond mewn wyth o ysgolion. Onid oedd yn bryd i bob dyn crefydd- ol, yn Eglwyswr ac yn YmneillduwT, ag oedd yn gysylltiedig a Bwrdd Ysgol (yn enwedig yn Nghymru), ail ystyried ei safle. Yr oedd yn hollol iawn amddiffyn plant gan yr adran a adnabyddid fel y "conscience clause," rhag eu haddysgu mewn athrawiaethau ag yr oedd eu rhieni yn anghymer- adwyo, ond yr oedd yr un mor iawn fod pob plen- tyn yn cael y fantais o gael ei addysgu yn y grefydd Gristionogol trwy ddysgu Gweddi yr Arglwydd, y Deg Gorchymyn, a Chredo yr Apostolion, a'r rhai yr eedd Bwrdd Addysg wedi cyhoeddi nad oeddynt yn nodweddiadol o unrhyw enwad neill- duoL Os oedd eu plant i fod yn eirwir a gonest fe ddylent gael eu dysgu beunydd i ofni Duw a charu naill y llall. Yr unig sylfaen ar yr hon y gellid adeiladu egwyddor foesol neu sicrhau buch- edd foesol uchel ydoedd y grefydd a ddysgodd lesu Grist i'r byd (cymeradwyaetli). Cyhyd ag yr oedd eu hysgolion yn wahanedig, yr oeddynt yr, sicr o fod yn wan a byddai i elynion gymeryd man- tais ar eu gwendid, ond pan ddelent yn aelodau o gymdeithas byddai iddynt ganfod moddion i wrthsefvll ymosodiad (elywcb, clywch). Y pwynt nesaf y cyfeiriodd Mr Norris ato ydoedd yr angen- rheidrwydd o gefnogi Cronfa Gynorthwyol yr Offeiriaid yn yr Esgobaeth fel atg i godi y bywol- iaethau eeddynt dan 200p y flwyddyn i'r swm Inrnw. Yr oedd incwm yr offeiriaid yn awr wedi gostwng o leiaf un ran o dair, tra yr oedd yn rhaid iddo dalu llawer mwy o drethi nag oedd yn de^r a clvyfiawn. Mewn amryw achosion yr oedd yn&meddwl am ddifodiad poonus os nad o v/ir angenrheidiau b:nvyd o'r oil tuhwnt yr hyn a ys- tyrid yn ajigenrheidiol i ddyn o ddysg a, chanddo deulu i'w cadw, i'w gwisgo, ac i'w haddysgu. Gellid cyfyngu y gronfa i'r "Victoria Clergy Sus- tentation Fund" yr hon oedd yn ymddangos yn un o'r cyrllun-drefi'.iant goreu a ddygwyd: allan, yr hon yti gyntaf oedd i tfurfio cronfa, ganolog yn Llundain; TTI ail i iturfio cronfa esgobol dan ofal Pwyllgor Esgobol, ac yn gysylltiedig a phwyllgor Llundain, gan ddychv^elyd i'r pwyllgor hwnw un rhan o bump o'r holl swm dderbvrJjlr yn yr Es- gobaeth. Byddai y gweddill o bedair rhan o bump gydar rhodd a wneid o'r gronfa ganolog i Bwyllgor yr Esgobaeth yn cael eu rhanu gan bwyll- gor yr Esgobaeth yn mysg yr offeiriaid hyny yn yr esgoba,eth ag oeddynt fwyaf angen cymhorth, nid fel ychwanegiad^parhaol y fywoliaeth, ond fel ychwanegiad blynyddol iiWm blynyddol yr off-1 eiiiad neu y curad lydaai yn gofalu am y iaeth. Nid cerdod nac elusen fyddai, ond ad- daliad teg am gvflawni^gwaith teg (cymeradwy- aeth). Fe roddir rhoddion blynydol i ychwan- egu bywoliaethau bychain. Bu i'r esgobaethau canlynol gyfranu un rhaft o bump ou hincwm am 1896 i'r gronfa. gaijtolog yn Llundain, ac yn mis Chwefror diweddaf gwnaed "block grants' iddynt fel y .canlyn:—Talodd Norwich 9op lis 2c, der- byniodd 1350p St. Albans 417p 3s 7c, derbyn- iodd 900p Exeter 192p 14s 6c, derbyiuodd. 700p Salisbury 45p 7s lc, iClmbyniodd 700p; Carlisle 40p, derbyniodd 500p Peterborough 35p 15s 4c, derbyniodd 5C0p; Llandaf 100p, dei'bynioad 500p; Truro 12p 6s 6c, derbyniodd 350p. Yn ychwanegol at yr uchod gwnaed (leu- ddeg gralit o lOOp yr un allii-j o rodd neillduol o 1500p tuagat ychwanegu gwaddoluid sefydlog deu- ddeg o blwyfydd tlodion. Yn ei anerchiad di- weddaf dywedodd y diweddar Esgob vVakefield mai 1.1n o beryglon a themtasiynau mwyaf yr oes foethus hon ydoedd hunanoldeb a'r modd o ddefn- yddio arian ac nid oedd ei arglwyddiaeth yn medd- wl y buasai y lleygwyr givirioneddol, os yn fedd- ianol ar ddigon o foddion, yn foddlawn i gyflwyno 1 wasar.aeth Duw mewn elusen a chefnogaeth o wnitlmxioCdd da 1 ni na rfwnrin a'i irunvm. <1nllni y mwyafrif o honynt feddwl yn ystyiiol wrth ben Cynghor yr Esgob. Ond pan yr oeddyrjt yn gweled y swm aruthrol oedd yn cael ei wario mewn rhed- egfeydd ceffylau, darluniau a moethau eraill, a plian y ely-went fod gwosg boneddiges mewn dawnsfa ddiwedda-r wedi costio 1500p yr oeddynt yn dueddol i ofni fod y rheol y cyfeiriwyd ati gan I yr Eegob yn fynych yn cael ei hesgeuluso. Bydded iddynt wixeud eu meddyliau i fyny mai Eglwys eu tadau ddylai fod Eglwys eu plant; bydded iddynt ei glanhau fel y dygai fwy o ffrwyth bydded idd- ynt yncryfhau lie yr oedd eisiau ei chryfhau; cyflenwi yr hyn oedd yn eisiau; adnewyddu yr byn oedd yn dihoeni ac n» adawer iddynt ei] rhoddi dros odd i'w gelynioiv Na fydded iddynt lesteirio ei defnyddioldeb na chyngreirio i'w gosod yn y llweh (cymeradwyaeth). > Y Parch J. Evans, Llanfihangel-y-Traethau, a ddy-wedodd,: -Ymddcrgys y pwnc ar yr obvg gyntaf fel un hawdd i'w drafod; ond pa fwyaf yr ystyriaeth a roddir iddo yn ngwyneb y gwelliant- au Iluosog sydd wedi digwydd yn ystod y deugain mlynedd diweddaf, yr, ogystal ag yn ngwyneb y gwaith gorlethol bron a gyflawnir yn mhob plwyf trwy Gymru sydd ynddo ddefnyddiau ac adnodd- au ar gyfer y gwaitii, y mae y pwnc yn dyfod yn un anhawdd iawn i'w drin. Anmliosibl mabwysiadu unrhyw welliantau yn annibynol a deddfwriaeth heb fesur helaeth o hunanaberth ac ufudd-i >d trwyadl i'r esgobion ac urddasoliol1 yr Eglwys. Z!1 11 rs. Nodaf ychydig ivellittitati i'm tyb i y gellid eu mab- wysiadu tnvy helaethiad o drefniadaeth brcsenol I yr Eglwys. I. Si Quis.—Wrth y Si Quis, fel y mae yn berffaith wybyddus i bob Eglwyswr, gol- iygir papyr neu weitlired a ddarllenir yn unol a gofynion Deddf Eglwysig pan fyddo ein dynion ieuainc ar ddiwedd eu gyrfa golegawl yn amlygu' eu bwriad o ddyfod yn ymgeiswyr am urddau sar.ctaidd yn yr Eglwys. Gorchymynir trwy y jweitlired hon, os gwyr unrhyw aelod o'r gyv ull- eidfa achos neu rwystr cyfia^vn fel na ddylasai yr i ymgeisydd neu yr ymgeiswyr gael derbyniad i urddau sancta-idd, am iddo anfon yr achwyniad yn ddioed at yr esgob. Dadleuir yn fynych fod dar- llleniad y Si Quis yn rhoddi hawl i'r Eglwyswyr yn newisiad yr offeiriaid. ->ia<e yrt amheus genym fod hyn yn ffaith. Nid rhoddi hawl yn newisiad yr ymgeiswyr, ond gwneuthur ymholiad mewn perthynas i gymeriad moesol yr ymgeiswyr, ydyw dyben y darlleniad ohoni yn fwyaf neillduol. A chan fod ein dynion ion air, ;c yn feddianol ar gy- meriadau moesol ychydig o dclyddordeb a deimlir yn narlleniad y Si Quis. Credaf y gellid cael gwelliant yn y cyfeiriad yma. Buddiol iawn i'm tyb i fyddai i'r esgob barotoi papyr rhywbeth yn gyffelyb i'r Si Quis mewn dull a sylwedd i gael ei ddarllen ar ddechreu gyrfa golegawl dynion ieu- amc yn parotoi am urddau sanctaidd, a bod i'r arohddiaconiaid dyr.u allan bapyr gwahanol yn gynwysedig o gwestlynau mewn perthynas i ba gynorthwy mewn gwaith Eglwysig fyddai y cyfryw wyr iou&ine wedi roddi yn flaenorol, a oeddynt wedi derbyn conffirmasiwn ac yn gymunwyr rhe- olaidd yn yr Eglwys yn y plwyf, etc. Buasai y gwelliant yma yr, tueddu i ddwyn y Si Quis o few n cylch trefniadaeth Eglwysig mwy ymarferol. DjTchafu nod y weinidogaeth i dir uwch yn medd- yliau ein gw-yr ieuainc, a chreu mwy o ddyddordeb a chyfeiUgarwch rhwng ein cynulleidfaoedd a'u gwyr ieuainc yn moreu eu hoes. II. Conffir- masiwn.—Gwaith llafurus a phwysig iawn i'r offoiriaid a nifer helaeth o leygwyr gweithgar yr Eglwys ydyw parotoi ymgeiswyr ar gyfer Con- ffirmasiwn, ac yn enwedig i'r offeiriaid yn ystod y chwe' mis olaf o'u haddysgiad. 0 ganlyniad, hynod o siomedig, wedi yr holl drafferth a'r gofal a gymerir, i'r offeiriaid a'r rhieni ydyw y syniad eu bod o dan yr angenrheidrwydd I gludo yr yin- J geiswyr ar ddiwrnod penodedig i un o'r plwyfi cylchynol, fynychaf dwy neu dair milldir o go,-(Id o'u c&rtref, i dderbyn Conffirmasiwn wedi eu hstmddifadu o breso-roldeb eu rhieni, eu brodyr, eu chwiorydd, a'u tadau a'u mamau be dydd braidd yn ddyeithriad, a hyny ar un o'r adegau pwysicaf yn eu bywyd. Rhaid i was- anaeth y Conffirmasiwn gael ei w cin- yddu yn mhob plwyf cyn y gellir byth ddis- gwyl cyrhaedd lliuvn fesur adeiladaeth ysbiydol yr ordinhad i'r hen a'r ieuainc, a hyny mewn plwyfi gwledig yn yr hwyr neu ar ddydd Sul mor bell ag y mae yn ymarferol. Gallesid gweinyddu Conffirmasiwm fynychaf ar ddydd Sul mewn dau os nid mewn tri o wahanol blwyfi. Mae yn ddi- amheu genyf mai anhawsderau teithiol fu yr achos o raniad Esgobaetliau i fanau canolog yn yr er aeth heibio ond ni ddylai yr arferiad gael cymer- adwyaeth yn y dyddiau presenol. III. Oyfar- fodydd Deoniaethol.-Cyfynflir y cyfarfodydd hyn, fel rheol gyffredin, i'r offeiriaid yn unig, er siomiant i Eglwyswyr y plwyf y cynhelir cyfarfod ynddo. Gydag ychydig o ymdrech ac hunan- aberth gallesid gwneud y cyfarfodydd liyri yn feithrinfa bywyd Eglwysig yn mhob Deoniaeth Wladol drwy'r Esgobaeth. Pe rhenid J deon- iaethau fel ag i ffurfio undebau ar raddau bychain cynwysedig o ddau neu dri o blwyfi cylchynol, gallesid cynal cyfarfod o'r offeiriaid yn y boreu, a phenodi siaradwyr o blith y gwyr lien a lleyg i j ymdrin a materion a phynciau Eglwysig mewn { cyfarfod yn> j prydnanvn, a chael gvraaanaeih a I phregeth yn yr eglwys yril yr hwyr t -y bregeth i fod yn ddieithriad yn sylfaenedig ar rhyw ran o'r Llyfr Gweddi Cyffredin ("Prayer Book"). Byddai y cyfryw drefniant yn sicr yn foddion effeithiol ac j-maiferol er dwyn hanesiaeth a Duwinyddiaeth Eglwysig mewn dull didramgwydd, atdyniadol, ao adeiladol o flaen ein cyrfulleidfaoedd. IV. Oynghorau Eglwysig.—Cwyn barhaus Ueygwyr ydyw eu bod yn rhwym draed a dwylaw wrth ewyllys da yr offeiriaid mewn perthynas i bob gwaith neu swydd yr ymgymerant a hi, ac y mae y cyfryw syniad, meddant, yn dinystrio pob ys- bryd o frwdfrydedd ynddynt tuagat waith Eg- lwysig fel mai gydag anliawsder mawr niewn llawer plwyf y gellir cael gan leygwyr dderbyn un- rhyw swydd mown cysylltiad a gwaith Eglwysig. Fe ddichon mai doeth fuasai er mwyn creu mwy o ymddiriedaeth cydrhwng yr offeiriaid a'r lleyg- wyr dynu allan ffurf o ardystiad i'w gweinyddu gan y deon gwladol i aelodau y Cynghorau Eg- lwysig ar eu derbyniad i'w swydd, fel y gwneir gan yr archddiaconiaid ag wardeniaid yr Eglwys, ond yrt ddidal. Unrhyw gamddealltwria ath a allasai gyfodi rhwng aelodau unrhyw (xynghor Eglwysig a'u cyd-aelodau neu yr offeiriad i gael ei ddwyn o flaen Oommisiwn, cynwysedig dy- ,edor o dri offeiriad a thri o leygwyr y ddeon- iaeth o dan lywyddiaeth y deon gwladol, gydag hawl o apel gan unrhyw un o'r J1<>,y1- yr Esgob. Dyfarniad yr Esgob i fod bob t.u.hor yn mhob i acKos yn derfyr ol. V. Bwrdd Nawd'dogaeth Eglwysig.—Mae yn anmhosibl bron, i'm tyb i, sefydlu y fath Fwrdd heb greu chvvyldroad yn llywodraeth yr Eglwys. Byddai yn ofynol dvyyn yr holl offeiriaid o dan rhyw fath o gyfundrefn symudol, cyffelyb i'r gyfundrefn Wesleyaidd, cyn y gallasai Bwrdd Nawddogol wrneuthur cyfiawnder a'r offeiriaid pan digwyddai byvoliaeth ddyiud [ yn wag. Yr wyf yn llwyr argyhoeddedig, pe buasai Esgobiorj Cymru wedi gwranido llai ar gymeradwyaeth pendefigion ein gwlad wrth bon- odi i fywoliaethau, y buasai yr Eglwys yn llawer mwy blodeuog heddywr. Ond pa both a allasai Esgobion wneud o ddiffyg adnabyddiaoth o'r offeiriaid ac o'u hesgobaethau ond gwrando ar gymeradwyaeth boneddigion ein gwlad, obJegid eu cymhwysder i fesur yr offeiriaid oddiar pofon eu boneddigeiddrwydd cymdeithasol, eu dysg yn well na'r dosbarth gweithiol. Ond y dosbarth gweitiiiol oeddyrjt ac ydynt y mwyaf cymhwys o lawer i fesur yr offeiriaid o safon eu defnyddioldeb gweimdogaethol, ao oblegid anwybyddu y dos- barth yma yn ormodol mae yr Eglwys wedi dei- byn cam dybryd; ond y mae lie i obeithio fod y camwri hwn ar ddiflanu. Mae yr Eglwys Gym- reif" heddyw wedi ei benditliio ag Esgobion ac urddasolion dysgedig, gweithgar, a duwiolfrydig, ag sydd yn meddu gwybodaeth llawer mwy trwy- adl o'r holl offeiriaid nac y mae yn bosibl i'r lle- ygwyr ei gyrhaedd. Yn ngwyneb dyfodol, pan y°mao addysg yn cynyddu mor gyflym yn mhhth y dosbarth gweithiol a'r amaethwyr, a'r rhai hyn yri dechreu ymgymeryd a chyfrifoldeb matenon arianol yr-Eghvys, sicr ydyw na fydd i'w llais yn y dyfodol agos sydd ar wawrio gael ei anwynyddu haner mor fynych gan yr esgobion a chan Fwrdd Nawddogol pe sefydlid y cyfryw Fyrddau. Dv- wedir mai tri anhebgorion bardd^ ydynt dygaid I ganfod aniau, calon i deimlo aiuan, a dewrder i gyd-fyned ag anian. Mae yn duiddadl fod gan Esgobion Cymru lygaid 1 ganfod grraith, calouan i deimlo gwaitli a rle\vr- der i wobrwyo gwaith er cyflawniad o u hymddir- iedaeth bwysig i Dduw ac i'w Eglwys. Wrth dt,r- fyiiu beiddiaf ddweyd mai y feddyginiaeth oreu ar gyfer yr asifoddlonrwydd achlysurol a deim lr mewn perthynas i welliantau a gwaith Eglwysig ydyw arolygiaeth. Dyma y moddion goreu i gaclw trefniadaeth bresenol yr Eglwys yn oi glciv- I did a'i phurdeb gwreiddiol ei hun er gogoniant I Ddnw, helaethiad a chynydd yr Eglwys a bendim i'n gwlad. Mr Ellis Roberts, Penmaen Lodge, ^Llanfair- feohan, yn ei bapyr ar yr un pwnc, sef "Cynllun- drefniant Eglwysig," a gyfyngai ei ^ylwaaau i gylch sylwadaeth bersonol, gan gredu fod llwyclcl- iant dyfodol yr Eglwys yn dibynu i raddau iiia-Avr yn ei hymwheud a'r werin bobl. Ymdrcciiai ateb pa fodd yr oedd y dosbarth gweithiol yn eu- rych ar yr Eglwys, ei chynlluniau, a I gwai^n, yn mha bethau yr oeddyrA yn ei gweled yn ddi- ffygiol ao yn mha fodd yT oeddynt yn disgwyl am ei chymhorth a'i help. Yn gyntaf oil ji"oeddynt yn falch o addef fod yr Eglwys yn ystod y 29am mlynedd diweddaf-cyfnod mawr eu deffroad hi i —wedi bod yn un o'r cynorthwyon cryfaf i godi gwerin Cymru i'w sefyllfa bresenol. Nis gallent lai rh thalu y deyrnged uwchaf iddi am y bendith- ion oeddynt yn eu mwynhau heddyw ac yr oedd yr ymdrechion roddodd ar waith a'r digwyddiadau aeth drwyddynt wedi ei chodi i sefyllfa uehel mewn cydmariaeth i'r hyn a fu. Er hyny i gyd nid oedd ei sefyllfa mewn llawer o'n hardaloedd yr hyn allesid ddisgwyl iddi fod. Gyda dylanwad arianol cryf o'i phlaid-dylanwad y bendefigaeth bron yn mhob ardal o'i hochr, a dylanwad dysg a gwybodaeth a safle uwchraddol ei gweinidogion— gyda'r holl gynorthwyon hyn yn nghyd nid yd- oedd ei gafael ar gorph y boblogaeth gyffredin ond llac. Yn mha le yr oedd y bai a beth oedd- ynt y llwybrau tebycaf i gael gwelliant ac i ad- enill y safle a feddianai gynt yn serchiadau gwerin pymru 1 Yn y lie cyntaf eu dyledswydd ydoedd ymdrechu cael dyfnach a difrifolach ymsyniad o ysbiydolrwydd cenadwri yr Eglwys. Yn JtQd J y cyfnodau cyffrous yr oedd yr Eglwys yn, Nghymru wedi myned drwyddynt yn ddiweddar! bu raid iddi o angenrheidrwydd roddi ei hell ymadferthoedd ar waith i amddiffyn ei hun—i gryfhau ei hurlan fel cyfangorph a thynhau ei chysylltiadau cymdeithasol fel ag i fedru sefyil ar ei thraed o gwbl. Rhaid oedd gwneud y pethau hyn, ond wrth ymroddi iddyrt gyda brwdfrvdedd egniol oni adawyd materion eraill o anfeidrol fwy eu pwys i fyned i raddau i anghof? Cenadwri flaenaf a phwysicaf ei Phen Mawr i'r Eglwys wedi'r cyfan ydoedd pregethu yr Efengyl i bob creadur. Dyma ei chomisiwn cyntaf ac yr oedd yn aros cto hefyd. A esgeuluswyd hyn yri swli y bnvydro? Yr oeddynt yn ofni hyny. Wrth gasglu y iluaws yn nghyd i fod yn fur ac yn wrthglawdd rhag y cenllif dinystriol oedd yn bygwth, a gollwyd gafael ar y pryder am achubiaeth eneidiau? Yr oeddynt yn ofni hyny hefyd, ac hyd nes y delai gweinidogiort y Gair ac athrawon yr Eglwys i deimlo ac i roddi grym pwysigrwydd bywyd a marwolaeth yn eu cenadwri at y Iluaws ofer oedd disgwyl i'r Iluaws wrando ar lais eu galwad. Y diwygiad uwchaf a ellid ddymuno iddi fyddai mwy o dan yn ei chenadwri at y byd a'i hamddi- ffyniad dyogel&f oedd bywyd eanctcidd-lan ei haelodau. Y dydd y delai Cymru i gredu mai nod blaenaf yr Eglwys ydoedd dwyn lachawdwr- iaeth yr Efengyl i afael yr enaid colledig-y dydd hwnw y darfyddai am holl ameanion ei gwrth- wyr,ebwyr. Yn ail, dylid cael ychwaneg o gyd- ymdeimlad cydrhwng yr offeiriad a phobl ei ofal. Camgymeriad dybryd oedd meddwl nad < edd gan y werin gyffredin eu teimladau tyner. Yr cedd arnynt eisia.u cydymdeimlad a help-yn eu trar llodion, eu profedigaethau, a thra yn ymladd yn erbyn anhawsderau y byd. Os ydoedd yr Eg- lwys i fod yn rhywbeth iddynt hwy yr oedd i fod yn gartref cydymdeimlad mewn cyfyngder a chysur a chariad yrl gwresogi aelwydydd ei chysegrleoedd. 0 bob diwygiad a phob gwaith bendithfawr a welsont erioed y mwyaf felly oedd wythnos o'r hyn a elwid yn Genhadaeth G.^rtrefol -=(Ian -o-fieiria;l wedi disgyn i lawT i ymwneud a'r cyffredin bobl ar eu tir eu hunain-i afael yn eu llaw a'u harwain at Dduw. Eu cydymdeimlad, eu serch, a'u tynerwch yn deffro curiadau calùn: ardal gyfan. o bobl ac yn eu gwneud oil o'r bron yn bobl briodol i Dduw ac awyddus i weithred- oedd da. Yn drydydd, os oedd yr Eglwys i enill calon y werin rhaid oedd iddi feithrin teimlad mwy gwrresog o genedlgarwch. Un o'r achosion cryfaf a fu yn gwrthweithio ei dylanwad flynydd- oedd yn ol oedd nodwedd wrth-Gymroaidd nifer helaeth o'i gweinidogion. Beth bynag e^id ddweyd am fanteision neu anfanteision yr iaith Gymraeg yr oedd goreuon gwerin wladaidd Cymru yn dal yn bur hyd y cam i'w cenedl a'u liiaith, a thra y eydymdeimlicl i'r eithaf a'r estron yn ei anallu i gyiighanu ei geiriau yn briodol gwran- dewid gyda dirmyg ar y Cymro yn llurgunio iaith ei fam. Yr oeddynt yn falch iawn o gydnabod fod gwelliant mawr wedi cymeryd lie yn hyn, ond nis gallent lai na chanfod fod cydymdeimlad llawer o'r gweinidogion ieuainc yn awyrgylch y Saesneg a'r Saeson Un o gymhwysderau penaf gweinidog yr Efengyl yn JNghymru i fyned i mewn i serchiadau y bobl ac i fod yn ddefnydd- iol yn eu plith oedd ei fod yn Gymro twymgalon. Oni ddylai eu colegau Eglwysig fod yn parotoi eu dynion ieuainc i feddu mwy o gymhwysder ym- arferol i'w swydd? Yn bedwerydd, y pwysig- rwydd i'r Eglwys dalu sylw dyladwy i arwyddion yr amserau. Beth bynag a ddywedid am ygbryd gwermol yr oes yr oedd yr rhaid ei wynebu, ac os gwneid hyny gan yr Eglnjys yn ddoeth. a phwyllog gallai fod yn un o gyfryngau penaf ei llwyddianfc. Yr oedd yr ysbryd hwn i'w weled yn mhob cylch ac yn sicr fe fyddai yn rhaid i'r Eg- lwys syrthio i mewn dan yr un Ddeddf, sef fod yn rhaid i gorph ei haelodau gael llais cryfach o lawer iawn yr( llywodraethiad ei materion allan- ol. Pa drefniant bynag a fabwysiadid rhaid fyddai iddo fod wedi ei selio ar gynrychioliad teg o'r lleygwyr mewn cydweithrediad a'r offeiriad: Yr oedd amryw blwyfi blaenllaw yn yr Esgobaeth wedi mabwysiadu yr egwyddor ar ryw ffurf neu YS 1:1 gilydd gyda mesur helaeth o lwyddiant. Byddai i'r cynllun ryddhau yr offeiriad oddiwrth lawer iawn o dra.fferthlon anghydnaws a'i swydd gan adael ei amser iddo i ymgymeryd a rhanau mwy ysbrydol ei waith. Hefyd, drwy ranu y gwaith oydrhwrg amryw a phawb yn gyfrifol am ei ad- ran ei hun sicrheid gwell cyflawniad. Ilhoddai fywyd newydd yn y cynulleidfaoedd a delai pob aelod i deimlo fod g&uddo ef rywfaint o ran yn y gwaith ac mai nid Eglwys y person a'r gwyr mawr oodd hi wedi'r cwbl, ond ei Eglwys ef ei hun, a'i fod ef ei hun yn gyfrifol am ei llwyddiant yn gystal a'i hafiii-yddiant. Dygai hyi; weithgarweh i fod yn un o elfenau pwysig aelodaeth Eglwysig. Y cancr oedd wedi bod yn ysu y rhan fwyaf o'r Eglwysi di-gynydd ydoedd eistedd i lawr mewn diogi a difaterweh ac mewn eraill yr offeiriaid yn cymeryd yr holl waith ar eu hysgwyddau ac i'w dwylaw eu hunain, a'r naill a'r llall yn diweddu yn yr un pctl:—gwrywdra di-lewyrch yn daenedig drostyrit oil. Gwaith ofer oedd yr edliwiaeth ffol a deflid atynt pan ddywedid nad ydoedd yn bosibl cael y werin-bobl i gymeryd rhan yn ngwaith yr Eglwys. Yn eu hagweddion crefyddol yr oeddynt i raddau helaeth iawrn yr hyn yr oedd eu gweini- dogion yn eu gwneud. Os diymadferth fyddai yr offeiriaid felly hefyd y bobl, ond os byddent hwy yrt ymdroehgar ac egniol yn ngwaith ou Har- glwydd byddai y bobl i raddau helaeth yn dilyn eu hoi. Angen mawr yr oil o honynt ydoedd deffroad crfUwn i ymsyniad uwch am bwysfawr- edd y g^vaith yr oeddynt yn ymgymeryd ag ef a chanlyniadau anfesuro'l eu hesgeulusdra o hono Deffroad ddygai hwynt i deimlo eu cyfrifoldeb i Dduw ac i enyn ynddynt ymroddiad ac aiddgar- weh dros fod o les i'w cyd-ddyqion (cymeradwy- aeth). Agonvyd yr ymddiddan ar v mater gan v Parch Win. Edwards, Dylife, yr hwn a ddywedodd y dylai pob offeiriad yn yr esgobaeth, gyda chan- iatad yr Esgob, feddu hawl i alw yn nghyd ei gy- mumvyr a rhoddi iddynt hawl i ddewds un cyn- rychiolwr ar gyfer pob deg o'r cymunwyr a than ugain dau gynrycliir-lydd. Y Parch Edmnnd o. Jones, Llanidloes, a ddy- wedodd fod tuedd wedi bod yn mysg Eglwyswyr 1 11 yn Nghymru i sefyil rn ol oddiwrth waith addysg ganolradd, ac yr oedd y tucdd hwnw yn bur an- ffortunus. 0 ran ei hun crcdai y dylai Eglwyswyr nid yn unig fod yn ofalus i beidio gwrthwynebu, oril yn ofalus hefyd i arwain a chefnogi unrhyw sefydliad oedd wedi ei sefydlu gan y Wladwriacth (cymeradwyaoth). Nid oeddynt yn gwneud dim daioni iddynt eu hunain nag i'r Eglwvs trwy sefyll yn ol o ffiydiad cyffredi1101 bywyd cenedlaethol y wlad. Fel y cyfeiriwyd yn mhapyr clodfawr Mr Ellis Roberts, yr oedd tuedd wedi bod i adaol yr Eglwys fyned braidd yn wrth-genedlaethol,ond po gyntaf y gwnp^er.t i ffwrdd a'r syniad hwnw gorou oil fyddai i Gymru ac i'r Eglwys (cymeradwyaeth). Gwnaeth y gwr p.archedig apel gref ar ran Ysgol Ramadegol Dolgellau. Y Parch D. R. Lewis (Dyfxryn) a ddywedodd fod yn awr gyrydd yn mhlith yr offeiriaid ac Eg- lwyswyr o blaid y teimlad cenedlaethol. Camgy- meriad o'r mwyaf oedd myned yn erbyn y teimlad cenedlaethol mewn crefydd. Byddai i offeiriaid y dyfodol feddu y cydymdeimlad llwyraf a'r gweithiwr a phobpeth Cymreig mor bell ac y byddai hyny o fewn rliwymau cyfiawnder. Mewn perthynas i lenyddiaeth Gymrcig yr oedd yn ffaith ofidus nad oedd yr Eglwys o fewn y ganrif wedi cynyrchu gymaint ag un gyfrol o bregethau Cym- reig. Yr oedd ef yn llawn gobaith y byddai i'r Eglwys fod yn deyrngarol i'r teimlad cenedlaethol ac i egwyddorion yr Eglwys Gristionogol, a'r pryd hwnw y delai yn mhob ystyr yn Eglwys y bobl (cymeradwyaeth). (cymeradwyaeth). Y Milwriad Robert Ap Eu Williams a ddywed- odd os oedd yna rywbeth allai wneud y teimlad cer.edlaethol yn gyfeiliornus dyna ydoedd, enyn odd os oedd yna rywbeth allai wneud y teimlad cer.edlaethol yn gyfeiliornus dyna ydoedd, enyn drwg-deimlad tuagat y Saeson, eu cymydogion ag- osaf a goreu yn yr holl fyd, ao ni eilid gweled ba-i ar yr Eglwys pe y ceisiai ledaenu ysbryd mwy gol- euedig a llai cul yn mhlith y Cymry (cymeradwy- ar yr Eglwys pe y ceisiai ledaenu ysbryd mwy gol- euedig a llai cul yn mhlith y Cymry (cymeradwy- aeth). Gwnaeth y siaradwr apel hefyd am iddynt helpu Cronfa Gynorthwyol yr Offeiriaid. r oedd yn hawddach o lawer, meddai, gael pobl i gyfranu at y priddfeini a mortar tag i enfllu dim ar gyfer yr offeiriaid. Y Parch J. Daniel, Ceidio, a ddywedodd os yr oeddynt yn disgwyl diwygiad yt yT Eglwys rhaid oedd iddynt roddi mwy o gefnogaeth i'r iaith Gymraeg. Nid oedd ef yn gwybod am unrhyw Eglwys wedi llwyddo os yr oedd wedi lladd iaith ei mam. Pe yT elont i ddarllenfa offeiriad faint o lyfrau Cymreig welent yno; faint i) bapyrau Cymreig a faint o Gymraeg oedd! yn cael et. siarad yn y teulu? Ofnai fod gormod o Saesneg yn cael ei arfer, ac nad oed iaith y wlad yn cael y gefnogaeth ddylai, a chyn y llwyddai yr Eglwys byddai raid i'r iaith Gymreig gael gwell cefnog- aeth (cymeradwyaeth). Heblaw hvrt, nid oedd yr annogaeth wedi ei roddi i lenyddiaeth Gym- reig, ac ofnai fod y Saesneg yn cymeryd gormod o amser eglwysi Cymreig, a hyny ar dmul y gwas- anaeth Cymreig. Dylai iaith y genedl gael mwy o chwareu teg i fynegu hawlistu yr Eglwys, a thrwy hyny wneud yr Eglwys yn allu i'w phobl ei hun ( cyxii orad wy aeth). Yr Arglwydd Esgob, wrtk giei y drafodaeth, a ddywedodd nad oedd ef ya deall yn hollo! bet-i oedd cenhealaetholdeb. Ai petla ydoedd i hyr- wyddo buddianau un dosbarth? Os oedd yn rhyw- beth, os oe-- yn egwyddor fywiol yn mywyd unrhyw genedl, yr oedd yn egwyddor oedd yn ymwneud a buddianau goreu pob dosbarth o bobl—(cymerad- wyaeth)—ac os oedd yr Eglwys GjTardig yn methu ystyried buddianau goreu pob dosbarth o bobl ar iiuellau gwir Cymreig yr oedd yn rhydd i gyfaddef <i methiant. Nis gallai ef wneud gwalianiaefh rhwng dosbarth a closbarth mewn crefydd. Fe ad- gohd iddo hefyd—a rhaid oedd iddynt beidio tynu d o'r hyn allai ddweyd—fod yn rhaid iddo wneud cyfi&wndsr a'r Saesoa, eu bod, mor bell ag y gallai ef farnu, yn hollol ar wahan i'w safle mlwn bywyd, yn hollol ar widian i'w sefyllfa arianol, y cyfranwyr goreu at bob pymudiad Eglwysig yn y j jywyogaeth oedd y Sanson. Feallai nad cedd eu ejieillion Cjinreig mor dda allan mewn ystyr fvdol. • md yr oedd yn rhaid iddo ddwcyd yn eofn, fel mater o ffaith, mai Saeson yn Nghymru—o'r hyn lleial yn yr esgo.baeth ymll-oeddynt y cyfranwjT goreu tuagat sjTiradiadau Eglvysig (cymeradwyaeth). Yr oedd yn hollol gydfyned a'r oil ddywedwyd y dylent M'eithio yr Eglwys ar Iiuellau gwir genedlaethol. Credai eu bod yn gwneud hyny a'u bod yn gwneud hyny yn ol eu gal In. Nid oedd ef yn gwybod am unrhyw Eglwj's yn Esgobaeth Bangor nad cedd yn rhoddi gwasanaeth rhagorol yn GjTnracg i'r Cvmnr 0 (cymeradwyaeth). Yr oedd pI. n'ohneb siarad "non- sense" ar y mater. Os oedd oifeinaid yn yr esgob- r aeth heb roddi gwasanaeth yn y Gymraeg i'r Cymry, lie y gofynid am y cyfryw, da fyddai ganddo yr liysbysid ef o hyny (oj*Kieradwyaeti>.). Nid oedd jm gwybod ond am un Eglwys yn yr esgobaeth yn erbyn yr hon y gellid gwneud cyhuddiad o'r fath. ond yr oedd pethau yno yn awr wedi cyfnewid. Fe ad- goiid ef tra JT oedd pobl yr esgobaeth j-n wir genedl- aethol—yr oedd yn cytuno yn hollol eu bod, a'u bod bob amser f ellv Ilo4 lleygwr hynod, ae enw yr hwn, fe obeithiai, na. fyddai i'r Eglwys Gymreig anghofio, sef Rowland Fychan o Gaergai—dau gant o flynydd- au yn ol wedi gwneud cjnnaint ag a allai unrhyw iei-givr neu offeiriad wneud dros y bobl yn eu hiaith en hunain. Pa un a oedd y Gymraeg yn iaith wreiddiol yr Eglwys ocd4 gweai-wn o ddadl. ond, pa. fodd bynag, fe fu i Rowland Fychan wneud gym- aint dros y bobl ag unrhyw Eglwyswr neu Lygwr pan y cynjTchodd y llyfr Ymarfer Duwioldeb. ae yr oedd ef (ei arglwyddiaeth) wedi canfod amryw gopiau o'r llyfryn mewn bythvnod y tlodion. Ni chynyrohid llyfrau o'r fath y dyddiau hyn, am, yr oedd yn ddrwg ganddo ddweyd, na:d oodd galw am (I,allynt. CVedai y dylent wneud yr oil a allent i ddyfod a llyfrau o'r fath gerbron y bobl unwaith yn rliagor. Yr oedd llawer wedi cael ei ddweyd am adael Ueygwyr bregetliu, ac yr oedd cwrs o gam- ddsalltwriaeth yn bodoli mewn pertlynas i ilyny yn Fsgobaeth Llundain. Gellid meddwl oddiwrth yr hyu a odj^redwyd fod gwjT lleyg yn pregethu yno yn lie JT offeiriaid; ond nid oedd dim o'r fath. Yt oedd yn cael ei arfer yn unig fel ychwanegiad i brcagethiad yr offeiriaid, ond ni oddefid i lej-gwi gjTmerjrd lie yr offeiriad. Pa bryd y bu iddo ef (ei r-rghvyddia-sth) erioed WTthod uurhyw leygwr o sailf a dysgeidiaeth—dyn ag oedd yn gjrmeradwy gan y bobl-rhag pregethu? A fu iddo erioed wrthod y fath ddyn? Os oedd unrhyw wm yn bresenol oedd yn awyddus i gyflwyno ei himan fel pregethwr llejrg at wasanaeth yr Eglwys bydded iddo ddyfod yn mlaen, ac os bjrddad iddo ond pasio arhoh Mclmu a syinl ei gaplan, yr oedd ef (yr esgob) yn sier na chodid unrhyw wrtliwynebiad (cymerad./ya«th). Mewn ptrthjrnas i r symudiad oedd yr offeiriaid yn meddri gwybodaeth briodol o'r Gyi&ira^g nid oedd yr uii jmgeisydd axn y weinidogaeth heb gael ei arholi mewn darllen, siarad ac j'sgrifenu Cymraeg, ac mewn gvamadeg Gymreig. A thra yn cyfaddef nad oedd y wybodaeth am y Gjraraseg yn ago, cystyl ag y dylai fod, nid oedd gwybodaeth o'r Lladin, ac o bosibl Saesneg, mor uchel ag y buasid yn ddymuno. Yr CK-dd Mr Lewis wedi cyfeirio -at lenyddiaeth, ac yr oedd ef (JT esgob) yn cydweled ag ef y dylent wneud mwy itr bob1 yn y cyfeiriad yma. Yr oedd llawer wedi ei wneurl jrn y gorphenol, a gc-beithiai y gwinud niwy yn y dj*fodol (cymeradwj-aeth). Yr reddys hefyd wedi enwi BjTddau Nawddogaeth Eglwysig. DyVeder ei fod yn penodi y cyhyw fwrdd dtddf- d wriaeth. Y cyntai i gwjno fyddai hwy eu hunain, trwy ddweyd ei fod yn gwneud yr hyn nad oedd ganddo yr hawl i wneud. Ni fyddai y fath weuthivd ar oi ran o unrhyw allu oblegid rhaid oedd sefydlu y fath fwrdd yn ol cylraith y tir. Os oeddynt yn ;in- foddlawn ar gjdraitli y wlad ac i'r Eglwys a sefydl- wyd gan gyfraith y wlad, yr oedd ganddynt eu medelyginiaeth.- Beth oedd y feddygini-ietli hono? T3;:dgysjdltiad. A oedtiynt Iny yn ffafr Dadgj'sjdlt- iad? ("Na," "na"). Nid ocdd ond yn cyfeirio at y ffeithiau hyn i ddangos fod yn. rhaid iddynt roddi i fyny a rhai anhawsderau ae anghyfartaledd a. pheth- au nad oeddjrnt yn hollol gymeradwyo. lr oeelo llawer o bethau Had oedd ef yn gymeradwyo liiwy na'r llsygwyr JTI bresenol, ond JT oedd j*n rhwym o roddi i mewn i rai pethau am fod y gyfraith yn gofyn am hyny. Hyd nes y gellir argraphu hjn ar y llcyg- wyr ni fyddent byth yn abl i gario yn Senedd y I wlad fesur o ddiwygiad Eglwysig a roddai foddlon- rv, j-dd i aelodau Eglwvsig mewn ma.terion oeddynt. yn awr yn galw am ddiwygiad (eymeradwyactii).