Y Clorianydd

"Y GWIR YN ERBYN Y BYD." GOREU APF, ARF DY^G." MONA GU YW MAN Y GEltDD." EISTEDDFOD GADEIRIOL MON A. ^YNHELIH IN T T TP T?' T LLANGEFNI, DYDJ) LLUN, RHAGFYR 27ain. 1897. TESTYNAU.— 1. Testyn v Gadak.—Awdl lieb fod &os 200 liinell flaen y gwyntoedd" (Dr. Parry). Gfobr 10P> a Chadavr Dderw Gerfiedig l r Arwemydd. ti 4. I'r Cor heb fod dan 30 mewn rhif a ddatgano jn 2. Cvwydd Cof-a, heb fod dros 6?> liinell, "Y dx- oreu Bydd melus gofio y cyfamod" (Isalaw), Gwobr weddar Mr John Wmiams, Gorphwysfa. —Gwobr, a j'r arweinydd. (Oyfyngedig i Gorau Mon). Thrs Aur. (Am fanylion pellach ymoiyner a'r ysgrif- gejndyrf pres a chwarenont yn oreu Smiles enyddion). I and Tears' (Round). Gwobr, 6p 6s 0c. 3. Prif Gystadleuaeth GorawL-Ir Cor heb fod o 6. I'r Seindyrf Pres a chwareuont yn orau unrhyw dan 40 inevvii rhii a ddatgano yn oreu Ar don o McLrcn.^ Gwobr, Zp Zs uc. Rhestr o'r Testynau i'w cael gan yr Ysgrifenyddion, J. K JOSE*. 20, High | y8„rfe D. W. H IJGHES, Ron- Ho s^, f = J 2G2

Cynhadledd Glowyr Deheudir Cymru. Yn Nghaerdydd, ddydd Llun diweddaf, o dan lywyddiaeth Mr W. Abraham (Mabon), A. S., cynhaliwyd cynhadledd o gynrychiolwyr ar ran deng-mil-a^phedwar-ugain (90,000) o lowyr De- heudir Cymru a Sir Fynwy, i ystyried. yr hyn y dylid ei wneud yn nglyn a chynllun y meistrad- oedd i gyfyngu swm y glo a gyfodir. Pender- fynodd y gynadledd anog y glowyr i beidio gweith- io yr wythnos hon. Penderfynwyd, hefyd, i ofyn i'r oil lowyr yn Neheudir Cymru a sir Fyn- wy roddi eu llais yn mhob glofa ar y cwestiwn a ddylid neu ni ddylid rhoddi, ar y dydd laf o Hyd- ref, chwe mis o rybudd i derfynu cytundeb y Llithr-raddfa, Dilynodd trafodaeth fywiog ar y cwestiwn a ddylai y gweithwyr nad ydynt yn cy- franu at drysorfa y Llithr-raddfa gael llais yn y mater ai peidio. Pan ymranwyd, cafwyd fod un- ar-ddeg a deugain o'r cynrychiolwyr dros bleid- leisio agored, ac wyth-a-deugain dros gyfyngu y bleidlais i'r rhai hyny a dalodd y ddwy dreth ddi- weddaf at y drysorfa. Arddangoswyd cryn deim- lad o ganlyniad i'r ymraniad hwn. Yna gohir- iwyd y gynhadledd hyd boreu ddydd Mawrth, pryd y pleidleisiwyd yn ol nifer y gweithwyr a gynrychiolid, ac nid yn ol nifer y cynrychiolwyr oedd yn bresenol yno. Galwyd yr enwau, a dyma y canlyniad —Yi). erbyn caniatau i rai heb fod yn cyfranu at y Llithr-raddfa gymeryd ran yn y bleidlais, 41,044 o blaid caniatau iddynt, 21,420. Dywedodd Mr W. Abraham ei fod ef yn credu fod y mwyafrif o blaid y ffordd o reoli yn hytrach na chyfyngu y cynyrch. Penderfynwyd fod pob glofa i ymofyn a ydoedd eu meistrad- oedd hwy yn ffafriol i'r cynllun ai peidio.— Beirniadwyd ymddygiad Mr D. A. Thomas, A.S., a phenderfynwyd, cynal cynhadledd gyffredinol mor fuan ag y gellid.

Afghanistan a'i Thrigolion. Gan fod yr helynt Indiaidd yn tynu cymaint o sylw y dyddiau hyn, credwn mai nid anfuddiol gan ein darllenwyr fydd ychydig o hanes Atfghan- istan, y wlad sydd yn ffinio ar ac yn dal cysylltiad imor agos a'r helynt presenol. (jorwedd Affghanistan rhwag India a Phersia. Ymestyna o'r gogledd i'r deheu oddeutu 450 o fill- diroedd, ac y mae yn fwy na hyny o'r dwyrain i'r gorllewin; yn cynwys arwynebedd o fwy na 250,000 o filldiroedd ysgwar, fel y mae felly ychydig yn eangach na Ffrainc. I'r gogledd iddi y mae Turkestan i'r dwyrain, y Punjab i'r de- heu, Beloochistan ac i'r gorllewin iddi y mae Persia. Perthyn i Affghanistan y mae Beloochis- tan yn briodol, ond ei bod yn bresenol wedi ei gwahaniaethu yn wleidyddol oddiwrthi. Y mae y wlad ar y cyfan yn wastad iawn, serch fod ynddi fynyddoedd yn codi oddeutu 18,000 a 20,000 o droedfeddi uwchlaw arwynebedd y mor. Golchir y glanau dwyreiniol i'r wlad gan yr afon Indus, a rhed i gyfeiriad de-orllewinol, rhwng dwy gadwen o fynyddau uchel, pa rai sydd yn ymestyn hyd at fynyddau byd-enwog yr Himalaya. Gwahenir yr alon hon odd:wrth y mynydd-dir gan randir cull o dir isel. Ar gribau y mynyddau hyn ymestyna y bwrdd-dir i'r gorllewin hyd at linell-derfyn Per- sia. Y mae llawer o fynyddau eraill y gallem eu henwi, ond rhaid prysuro yn mlaen. Gorwedd dyffryn yr afon Cabul ar hyd gwaelod deheuol rhanau dwyreiniol rhai o'r broydd mynyddig hyn. Y mae yr afon Cabul yn rhedeg o'r gorllewin i'r dwyrain i'r Indus, gan ddisgyn ago i 10,000 o droedfeddi mewn pellder o 200 o filldiroedd. Rhed yr afon hon yn ffrwd ddinod drwy dref Cabul. Dylifa trwy Jellalabad a Peshawur tuag at yr Indus, gan dderbyn lluaws o fan afonydd yn ei chwrs; ae o Jellalabad i lawr mordwyir hi gan gludfadau (rafts) gwneuthuredig o grwyn. Y mae yno amryw ddyffrynoedd mawrion a gwastad- diroedd eang. Rhwng gwastad-dir Jellalabad a Peshawur y mae cadwyn-fynyddoedd Khyber, lie y mae Bwlch Khyber, trwy ba un y teithiodd y fyddin Brydeinig yn rhyfel-dymor 1841-2; y mae y bwleh hwn agos yn 20 milldir o hyd. Yn y dyffrynoedd gerllaw y mae llawer o bentrefi a thai, lie y mae digon o rawn a ffrwythau. Yn nwyrein- barth y wlad y mae rhai o'r dyffrynoedd hyn yn rhoddi cynyrch da mewn amrywiol bethau," a cherir yn mlaen waith eang mewn cotwm. Ond y prif stoc ydyw anifeiliaid, gwenith, haidd, pys, mes, reis, a grawn eraill. Y mae yno fwnau gwerthfawr o aur, arian, a cliopr mewn gwahanol, barthau a bernir fod y mwn haiarn yn agos i Peshawur yn gymaint ag un Sweden. Eu hanifail mwyaf dof ydyw y ddafad. Y mae geifr mor ami a defaid ac y mae ceffylau a mulod yn ddirifedi. Y mae cathod Cabul yn hynod am eu blew hir a! sidanaidd, ac yn myned dan yr enw cathod Per- sia, er mai ychydig oliDrynt sydd yno. Y mae y boblogaeth, a chyfrif Beloochistan, yn bum' miliwn—tua 480,000 yn unig sydd yn per- thyn i Beloochistan. Y mac yr Affghanistaniaid, y rhai ydynt y genedl lywodraethol, wedi chwalu ar hyd a lied y bwrdd-dir ond y mae y mynydd- oedd yn benaf yn meddiant llwythau eraill. Dy- wedir fod yr Affghanistaniaid yn tarddu o'r Iudd- ewon, y rhai a gaethgludwyd gan y Babiloniaid rhwng Herat a Cabul. Yn mhlith y dosbarth uchaf arferion ac iaith y Persiaid sydd yn ffynu. Y mae eu merched yn landeg a hardd iawn. Ys- tyrir y merched fel arian treigl, pwrcesir gwrag- edd, ac mewn achosion o drosedd y mae y g ^sb yn cael ei thalu yn y rhyw deg. Er engraifft, rhoddir 12 o ferched ieuainc am lofruddiaeth. Tori llaw, tynu dant, dinystrio llygad, a throsedd- au cyffelyb, a gosbir gan ddirwy o chwech o ferched ieuanc. Priodir yn gyffredin pan y mae y dvnion yn 20 a r merched yn 16 mlwydd oed ond pan y me pris y cytunwyd arno ar ymddangos, gellir priodi yn gynt. Modd bynag, os bydd arian yn brm, yna nid a y dynion i'r ystad briodasol nes y byddant yn 40 a'r merched yn 25 mlwydd oed. Gallant briodi pedair gwraig os bydd ganddynt ddigon ° foddion. Y mae y dynion pan gartref vn liadd yr amser trwy ysmygu, a chymerir trwyn- lwch fel math o foeth. Eu prif ddifyrwch ydyw hela a rhedegfeydd ceffylau, yr hyn sydd yn ffynu ar raddfa eang yn eu plith. 1 Y mae yno chwech o drefydd lied bwysi^. Y bnf-ddinas ydyw Cabul, yr hon sydd yn gorwedd ar Ian aton or un enw, mewn gwastad-dir yn cael ei ddyfrhau yn dda, ac yn orlawn o bentrefi. Am- gylchynir y dref gan fryniau isel ar dair ochr ar ben un-y gogleddol—y mae palas y brenin. Nid yw y dref hon yn fawr, ond yn brydferth a chryno, ac adeiledir y tai gan mwyaf o goed er osgoi can- Jymadau y daeargrynfaau dinystriol a gymerant le. Y -ae gerddi blodeuog a swynol oddiamgylch iddi Y mae yn y dref hon 60,000 o drigolion. Pesh«awur sydd dref oddeutu pum' milldir mewn amgylchedd, ac yn cynwys 56,000 o eneidiau. Priddfeini ydyw defnydd adeiladaetli tai y ddinas hon, y rhai sydd yn gyffredin oddeutu tri uehder llofft; yr heolydd yn gul a llithrig, ond wedi eu palmantu, gyda'r gwter ar y canol. Disgvna y gwlawogydd yn y gwanwyn, gan wneud y He yn angre annedwydd. Ghiznee ydoedd unwaith yn bntddinas ymherodraeth ag oedd yn cyrhaedd o'r ligns 1 r Ganges, ac yn cynwys yr adeiladau mwy- af gorwych yn Asia, ond yn awr nid oes yno ond tua 1500 o anedd-dai tlodaidd. Gellir canfod ol- ion ei harddweh henafol eto yn y gymydocaeth ac yn eu plith, beddrod y Sultan Mahmood, gorch- fygwr India, uwchben pa un y darllenir y Koran yn barhaus gan offeiriaid Mahometanaidd. Ma- hometamaeth ydyw crefydd y trigolion hyn. Can- dahar sydd dref a ddywedir iddi gael ei sylfaenu gan Alexander Fawr. Y mae y ddinas bresenol yn newydd iawn. Y mae y dref eang a phryd- ferth, a thvbir ei bod yn cynwys 100,000 o drigol- ion. Mae y pedair brif heolydd yn 50 llath o Fed, ac y mae afonig fechan yn rhedeg trwy bob heol. Y mae y ddinas hon yn wahanol i ddinasoedd eraill gan y poblogir hi yn benaf gan Affghanistaniaid, y rhai sydd wedi cydvmffurfio yn allanol ag arfer- ^nyPersiaicL Nid yw Quetta yn sefyll yn bell o Fwlch Bolan. Gwneir llawer o drafnidiaeth vn o Fwlch Bolan. Gwneir llawer o drafnidiaeth vn y dref hon, yr hon nid yw yn cynwys 400 o dai bychain,gyda muriau lleidiog oddiamgylch iddynt. Daw llawer o fasnachwyr i'r dref hon i bwrcasu nwyddau er eu hail-werthu pan y mae y caravans yn dyfod i mewn. Herat sydd dref gaerog a chadarn. Cynwysa yn awr oddeutu 20,000 o dri- golion, yn mhlith pa rai y mae Hindwaid a rhai teuluoedd o Iuddewon. Ystyrir y dref hon yn agored i Affghanistan o'r gorllewin, a chan fod Affghanistan ei hun yn cynwys yr unig dramwyfa trwy ba un y gall byddin fyned yn mlaen ar y tir tuagat India, mae buddugoliaeth Herat gan yPers- iaid, y rhai a allent adael y Rwsiaid fyned trwodd, wedi cael ei rwystro bob amser gan y Llywodraeth Brydeinig, a bu yn achlysur o ryfei yn 1856. Er fod Affghanistan o dan awdurdod brenhinol, y mae y genedl wedi ei rhanu yn llwythau, pob un o dan ei lywodraeth ei hun, heb unrhyw ymyriad oddiwrth y gallu brenhinol. Mewn llywodraeth mor ansefydlog a hon, y mae y rhaniadau gwleid- yddol yn amrywio hefyd o angenrheidrwydd. Pan oedd y Llysgenad Prydeinig yn Peshawur, yn 1809, yr oedd y deyrnas wedi ei rhanu yn 27 o daleithiau a llywodraethau. Gair am y trigolion. Yr oeddynt yn yr oesoedd aethant heibio yn hynod o letygar wrth ddyeithr- iaid, y rhai a dderbynient fel gwestywyr cyhoedd- us, fel y gallai yr ymdeithydd dramwy ar hyd a lied y wlad heb unrhyw anhawsdra i gael bwyd neu lety. Yn yr hen amser byddai gelyn chwerw- af un o'r Affghanistiaid yn ddiogel dan gronglwyd ei wrthwynebydd ond nid yw hyny yn bodoli yn eu mysg yn awr. Yn 1842, pan oedd y fyddin Brydeinig yn encilio o Cabul, cyrhaeddodd chwech o swyddogion Prydeinig o fewn ychydig filldir- oedd i J ellalabad, yn mha le yr arosasant i dori eu hangen, a phan yn cyfranogi o luniaeth a ddy- gwyd iddynt, torwyd hwy yn ddarnau yn y modd mwyaf annynol gan y giwaid hyny, yr hyn a brawf nas gellir dibynu dim ar eu hanrhydedd. Y maent yn hollol dwyllodrus, barbaraidd, gelyniaethus, eiddigeddus, trachwantus, treisiol, a gwrthnysig yn annhosturiol, gwaedlyd, a bywiog, bob amser am ryfela, ond eto yn hynod o ddiffygiol mewn calonogrwydd a phwyll, ac yn hollol analluog i wrthsefyll rhuthr sefydlog gelynion penderfynol. Y Tajiks ydyw y mwyaf mileinig a gwaedlyd, a chwerylant yn barhaus gyda'u gilydd. Y mae yr Affghanistiaid i gyd o'r bron yn swyddogion, mil- wyT, ac offeiriaid; a dirmygant y drychfeddwl o fod yn fasnachwyr neu siopwyr. Anfonodd Dost Mohammed, y mwyaf galluog o'r arweinwyr, lythyr at Arglwydd Auckland yn Mai, 1835, yr hwn oedd yn ragflaenydd ymyriad f Prydeinig yn y lie hwnw; yr oedd y swyddog yn awyddus am gyfeillgarwch Prydain, tra yr oedd ei arglwyddiaeth yn ameu amcanion Rwsia a Phersia ar ein hymherodraeth yn India. Anfon- wyd Syr A. Burnes fel cenad i Cabul yn 1837, yr hyn fu yn achos i Arglwydd Auckland benderfynu gwrthwynebu Dost Mohammed. Yna dechreu- odd y parotoadau rhyfelgar mwyaf brysiog. Yn Hydref, 1838, cyhoeddwyd rhyfel yn ei erbyn. Cychwynodd byddin o 25,000 o filwyr, dan ofal Syr Henry Fane; a pharotodd Syr Willoughby i groesi diffaethweh eang yn Chwefror, 1839, gyda 10,000 o filwyr rheolaidd, a 80,000 o filwyr afreol- aidd. Cyrhaeddasant Candahar yn Ebrill, ar ol dioddef llawer oddiwrth eu hymgyrch o 1000 o fill- diroedd. Ymunodd byddin Bombay a hwy yn gynar yn Mai. Yn Gorphenaf aethant i Ghiznee, pellder o 230 o filldiroedd, ac ar ol ystormio y dref hon ymdeithiasant i Cabul, yr hon a gymer- wyd y 7fed o Awst. Diangodd Dost Mohammed o'r wlad ymostyngodd un o'i feibion i Syr A. Burnes; a gorfu i'w fab arall roddi Jellalabad i'r Milwriad Wade. Wedi ail sefydlu y brenin ar yr orsedd, arosodd Syr- W. M'Naghten a Syr A. Burnes yn Cabul fel llysgenhadon; ond aeth corph y fyddin yn ol i India. Yn ystod 1840-1, byddai terfysgoedd yn cymeryd lie rhwng yr Aff- ghanistaniaid a'r Prydeiniaid, ac er i Dost Mo- | hammed ymostwng i'r Prydeinwyr yn Tachwedd, f 1840, gan fyned i fyw yn ddistaw i India, eto yr oedd y wlad mewn cyflwr ansefydlog iawn, ac yn gofyn am bresenoldeb o 10,000 i 16,000 o filryr Prydeinig, lieblaw milwyr Shah Soojah, y brenin. Yn Tachwedd, 1841, y daeth pethau i gyfwng. Amgylchynwyd Cabul gan yr Affghanistaniaid yn raddol, a llofruddiasant Syr A. Burnes a swydd- ogion eraill Tachwedd 2il, a Syr W. M'Naghten! ar y 23ain o Ragfyr. Teimlai y Prydeinwyr mor anaJluog fel y penderfynasant adael Cabul dan amgylchiadau gostyngedig lawn a dychwelyd i India. Cychwynasant ar y 6ed o lonawr, 1842, ac yr oedd eu henciliad yr un mwyaf dinystriol a thruenus a wyddis am dano erioed. Allan o1 26,000 o filwyr, gwragedd, a phlant, llofruddiwyd neu cvmerwyd yn garcharorion bron yr oil ohon- ynt gan y barbariaid hyn. Daliwyd Jellalabad gan y Cadfridog Sale Candahar gan y Cadfndog ott; a Ghiznee y Cadfridog Palmer, yr hon a gymerwyd oddiarno, ac a wnaethpwyd yn garcharorion, efe a'i fyddin. Yn Mawrth yr oedd y cadfridogion hyn yttialluog i wneud cynlluniau, ond oherwydd anmhenderfynolrwydd Llywodr- aeth India a diffyg cy3enwadau,ataliwyd hwy rhag gwneud llawer hyd Awst, pan yr aeth y Cadfridog Nott i Ghiznee, ac yn Medi i Cabul, gan ail gy- meryd y ddwy ddinas. Er Hydref yr oedd pob- peth wedi ei ail drefnu, ac aeth y fyddin i India, lie y cyrhaeddasant erbyn diwedd y flwyddyn. Llofruddiwyd Seah Soofah, y brenin, yn ngwan- wyn yr un flwyddyn, a daeth ei fab yn etifedd i dreftadaeth led amheus. Yn 1846 drachefn gorfu i'r Prydeinwyr ymosod nrnynt oherwydd iddynt ffurfio cyfathrach a'r Sikhs. Torwyd hon i fyny yn eu gorthrechiad yn Gujerat; ac yn ystod y gwrthryfel yn India yn 1867, rhoddodd y brenin —Dost Mohammed Khan—gynorthwy anunion- gyrchol gwerthfawr i'r Saeson trwy atal unrhyw oresgyniad o'u tiriogaeth yn y rhandir hwnw, ac felly ganiatau iddynt greiddio eu nerth yn rhywle arall. Bu y llvwiawdwr galluog hwn farw yn 1863, a dechreuodd ei feibion yn ebrwydd ar ryfel olynol, yr hon a barhaodd gyda chwerwder mawr am amryw flynyddoedd. Cydnabyddodd y Lly- wodraeth Brydeinig Shere Ali fel y llywodraeth- wr cyfreithlawm, ac yn 1868 rhoddwyd eynorthwy uniongyrchol iddo mewn arian ac arfau er ei allu- ogi i sefydlu heddwch a threfn yn y wlad. Y canlyniad o hyn fu, nid yn unig i diriogaethau y brenin gael eu heddychu,. ond gosodwyd y terfyn- au rhwng Rwsia yn Asia ac India i lawr yn eglur. Yn yr Edinburgh Review am Gorphenaf, 1873, ceir a ganlyn: —" Y prif beryglon a fygythiant y wlad yn awr ydynt iddi gael ei haflonyddu gan Rwsia, yn mha achos y gall^Lloegr yn bosibl gael ei maglu ac hefyd yr olyniaeth, gan yr ymdden- gY8 Shere Ali fod yn well ganddo y mab ieuengaf, Abdullah, yn hytrach na'r liynaf a mwy oralluofr Yakoob." J ° YCHYDIG FFEITHIAU AM AFFGHAN- ISTAN. Y mae arwynebedd Affghanistan oddeutu cy- maint ddwywaith a Phrydain Fawr a'r Iwerddon. Mae yr Affghaniaid yn falch o'u henafiaid, a honant eu bod yn disgyn 0 neb liai na'r Brenin Saul. Y mae pawb yn Cabul yn wr o urddas. 0 leiaf, y mae pob person o dipyn o bwys yn galw ei hun yn Khan," yr hyn ydyw ystyr Affghan- aidd y gair. Dylai y broffeswriaeth feddygol ffynu yn Aff- ghanistan, oblegid y mae heintiau yn bethau cyff- redin yno, ac y mae y bobl hefyd yn ddarostyng- edig i anhwyldeb hynod yn y llygaid. Y mae y camel yn angenrhaid i'r Affghaniaid, ac y mae bron yr oil o farsiandiaeth y wlad yn ca.el ei gludo ar gefn y creaduriaid defnyddiol hyn. Yn Ghanzi, yn Affghanistan, yr hwn sydd dros 7000 troedfedd uwchlaw arwyneb y mor, mae yr oerni yn y gauaf yn eithafol, ac nid peth anghyjff- redin i'r trigolion ydyw cael eu dot gan eira yn eu tai am fisoedd benbwygilydd. Nid yw yr Affghaniaid yn hoff iawn o sebon a dwfr, er eu bod yn golchi eu dwylaw cyn ac ar ol bwyta. Gwell ganddynt arfer eu bysedd yn He cyllill a ffyrc, a newidiant eu dillad oddeutu un- waith yn y mis. Cenedl dalgryf ydyw yr Affghaniaid, ond y mae eu moesau yn bwdr iawn. Y mae Lloegr wedi gwaredu Herat ddwywaith rhag y Persiaid drwy rym arfau, ac adfer y He i'r Affghaniaid yn' ol traul o amryw filiynau o bunau a rhai miloedd o fywydau. Bu arian Lloegr hefyd yn foddion i esmwythau anhawsderau ar- ianol yr Ameer ar fwy nag un achlysur, a chafodd hefyd y budd oddiwrth arfau a hyfforddwyr mil- wrol Lloegr. Pa beth bynag ellir ddweyd am Abdullah Khan, rhaid addef ei fod yn wr o ddewrder ac yni difesur. Yn ystod ei afiechvd diweddaf, lledaen- wyd adroddiad am ci farwolaeth, ond, fel Alex- ander gynt, aeth ar gefn ei geffyl, a marchogodd drwy yr heolydd i ddangos ei fod yn fyw. Fodd bynag, yr oedd hon yn ormod ymdrech iddo, a bu farw yn fuan ar ol hyn. Y mae Kandahar yn anwahanadwv oddiwrth enw Arglwydd Roberts. Pan dorodd'rhyfel Aff- ghanistanaidd 1873 allan, dewiswyd ef fei llywydd adran Kurram o'r fyddin. Am ei wasanaeth py- byr gwobrwywyd ef a'r teitl o K.C.B. Ar ol llofruddiaeth greulon Syr Louis Cavaganari a gos- gorddlu y Genhadaeth Brydeinig, penodwyd ef drachefn yn llywydd y galluoedd dialeddol. Ar y 9fed o Awst cychwynodd "Bobs" allan gyda 10,000 o filwyr, 8000 o ganlynwyr brodorol, a thros 11,000 o anifeiliaid clud ar ei ymdaith fyth- gofiadwy drwy ganol Affghanistan i gynorthwyo Kandahar, lie y cyrhaeddodd yn mhen tair wyth- nos ar ol hyny. Yn fuan dilynodd brwydr ag Ayub Khan, yn yr hon y bu milwyr Prydain vn fuddugoliaethus, gan lwyr chwalu y gelyn gyda cholledion trymion. Yr oedd barwniaeth yn aros y cadfridog dewr ar ei laniad yn Lloegr, ac ar ol hyny penodwyd ef yn ben-llywydd y fyddin yn yr India.

Priodas Jfasiynol yn LUnberis. Dydd Mercher, yn nghapel Preswylfa, Llan- beris, unwyd mewn glan briodas Miss Jenny Williams, unig ferch Mr D. P. Williams, Y.H., Dolafon, a Mr J. G. Rowlands, B.A., mab hynaf y Parch Daniel Rowlands, M.A., Ban- gor. Morwynion y briodas oeddynt Miss My- fanwy Jones (cyfnither y briodasferch), Misses A. ac M. Rowlands (ehwiorydd y priodfab), a Miss Bebb (Lerpwl) y gwas oedd Mr Llywelyn Rowlands (brawd y priodfab). Yr oedd y capel dan ei'sang 0 ewyllyswyr da y par ieuanc, agwein- yddwyd y seremoni gan y Parchn. J. O. Jones, Llanberis (ewythr y priodasferch), D. Rowlands (tab y priodfab), a John Williams, Princess- road, Lerpwl. Chwareuwyd ar yr organ gan Mr Gwilym Rowlands. Dangosid arwyddion o la- wenydd cyffredinol yn yr ardal trwy chwifio ban- erau, etc. Yr oedd yr anrhegion yn lluosog a gwerthfawr. Ymadawodd y par ieuanc yn y prydnawn am yr Isle of Wight, lie y bwriadant dreulio eu mis mel.

Fe ofynodd y crwydryn, "Foneddiges garedig, a wnewch chwi adael i mi gael rhywbeth i'w ;yied"?" "Y mae digon o ddwfr i lawr yn y ffynon acw, a gellwch yfed faint a fynoch," oedd yr ateb. "Na, foneddiges garedig, y mae geaiyf gyfansoddiad o haiarn, a gwna dwfr ei rydu Darfu i'r diweddar Dduc o Leinster, wrth gyfarfod llafurwr, ddywedyd, "Y mae yn ofidus gellyf, mewn canlyniad i'r hyn a ddywedwyd wrthyf gan fyngor- uchwyliwr, fy mod yn gorfod gwneud heb eich gwas- anaeth, gan nad oes yna, 'rwy'n coelio, ddigon o waith i bawb." Wrth glywed hyny, sylwodd y dyn yn ddi- niwed. "Yn siwr ddigon, eich arglwyddiaeth, 'does dim eisieu i chwi fy ngollwng ymaith oblegid prinder gwaith, gan mai ychydig iawn o waith a'm ceidw i yn brysur." Darfu i'w atebiad parod foddhauyDuc yn fawr ia.wn. yr hwn roddodd gyfarwyddyd i'w gadw yn mlaen.

T Gymdeithas Genhadol 11 Eglwysig. j FFEITHIAU CENHADOL CYFFREDIN. 1 1. Y BYD: POBLOGAETH A CHRE- I FYDDAU. Cyfrifir fod bron 1,500,000,000 o bobl yn y byd, a bod mwy na 1,000,000,000 o'r rhai hyn heb fod yn Gristionogion. Dywedir fod haner trigianwyr y byd heb hyd yn nod glywed unwaith am enw ein Harglwydd Iesu Grist. t Y mae dros 200,000,000 yn Fahometaniaid, yn nghylch yr un nifer yn Hindwaid; 430,000,000 yn Bwdiaid, Confuciaid, etc. a mwy na 150,000,000 yn Baganiaid. Ysgrifenodd Syr W. Muir am y JVtahometan- iaid -"Y mae tri o ddrygau Ilivyr yn dylifo oddi- wrth y ffydd, ac y mae yn rhaid iddynt barhau i ddylifo cyhyd ag y mae y Koran yn safon credin- iaeth. Yn gyntaf: Cynhelir a pharheir aml- wreigiaeth, ysgariaeth, a chaethwasanaeth. Yn ail: Llethir a dileuir rhyddid meddwl a barn ber- sonol mewn crefydd. Yn drydydd: Y mae rhwystr wedi ei osod ar ffordd derbyn Cristidnog- aeth." (Atlas y G.G. 1895, tud. 66.) Nodwyd mewn perthynas i Hindwraeth, tra y mae Cristionogaeth yn grefydd gobaith, y mae Hindwaeth yli grefydd anobaith. Ysgrifenodd y Dr. Jex Blake, Deon Wells, am Benares, y mwyaf o ddinasoedd cysegredig yr Hindwaid — "Oddiamgylch i un deml y rhed daflenwaith cerf- iedig allanol, tua deg trocdfedd o'r llawr, yn rhy wrthun i'r ysgrifell i'w ddesgrifio y mae golyg- feydd o ddrygioni yn weledig dnvy yr oil o'r dydd, gwae til na dim hyd yn nod yn y Lupanar yn Pom- peii." (Mynegiad y Gynhadledd Genhadol, Llundain, 1888, tud. 57; Cenhadaetliau Tramor a Galwadau Cartrefol, tud. 48.) Ysgrifenodd Syr M. Monier-Williams am Bwd- yddiaeth:—"Nid yw Bwrdyddiaeth, o'r hyn lleiaf yn ei ffurf boreuaf a chywiraf, yn grcfydd o gwbl, ond yn unig yn gyfundraeth o foesoldeb ac ath- Ily roniaeth." (Bwdyddiaeth, tud. 537.) Y mae Mrs Bishop, y teitliiwr adnabyddus, wedi dwTeyd fod "pechod yn orseddedig, wedi ei wneud yn deluw, ac yn cael ei addoli" yn Asia, ac "nad oes braidd un peth yn tueddu tuagat gyf- iawnder yn mywyd y cenhedloedd ag ydynt heb eu Cristioneiddio." Nid oes gan Confuciaeth ddim i'w ddweyd am unrhyw gartref tudraw i'r bedd. Y mae yn gref- ydd heb ddatguddiad, addoliad yn ymarferol heb Dduw, yn ddeddflyfr o foesoldeb heb awdurdod bersonol terfynol. Y mae dyn-fwyta, aberthau dynol, Ilofrudd- 'iaeth plant, caethwasanaeth, a meddwdod yn bod- oli yn mhlith teyrnasoedd Paganaidd mewn am- rywiol raddau. O'r bobl hyn, y mae 1800 yn marw bob awr v rhai nid ydynt wedi gwrthod Crist, oblegid nad ydynt erioed wedi .clywed am dano Ef. Ar ben pwy y bydd eu gwaed hwy ? 7ledd j'?11 arferid ti chynal yn fl^yddo] vn Ashanti, ond yr lion svdd Vn awr .? ei. d^dymu, arferid rhoddi 600'o bersonau lfarwolaeth. (Y Canon Taylor Smith.) Gristionogol Chineaidd v\ ddiweddar:Tybiwyf fod canoedd o wragedJ 711 lla(ld eu hunain bob dydd, vnher- oddef "° rrU bjW?u rWJ-yn rhy druenus i'w ddi- oddet. (Gwragedd India, 1896, tud. 57.) 2. YMDRECH GENHADOL. Pan y gwnaeth Stanley ei daith o 999 o ddydd- m"Jn 7gnnn8 1 Affrica' ni ddarfu idd(> m„n 7000 o filldiroedd weled o gwbl wyneb "af fddo d7.n ag oedd wedi cael cyfleus- dra i ddvfod felly. (Y Gwirfoddolwr Efrydol.) Allan o r 982 o ddinasoedd mawrion Fu mewn deg o dalaethau China, y mae 908 heb genhadwr. (linogaethau Pellach, 1896, tud., 15.) o Nid oes ond saitli o genhadon gogyfer ag 8,000,000 pobl Kiang-si. (Adolygiad Cenliadol, 1896, tud. 117.) T y gwastadedd Honan mawr yn China gyda'i 8,000 000 o bobl a'i 62 o brif-ddinasoedd,' h$> ei gyrhaedd gan yr Efengyl. (Adolygiad Cenhadol, 1896, tud. 222.) 207^000 onn 290'???'S00 hohl India> 207,000,000 yn Hindwaid, a 58,000,000 yn Fa- hometaniaid. mJnnolanJaith para Bazaar Calcutta y mae bron 100,000 o frodonon, tuagat efengyleiddiad y rhai nid oes un cenhadwr nodedig. Nid oes yr un Eglwys Brotestanaidd yn y cylch, a dim ond un ystafell fach pregethu yn ddigon o faint i eistedd ^°,° hobl. (Llythyrau Blynyddol y G.G.E. 1896, tud. 91.) u *n<ae cenhadwr vn Punjaub yn ysgrifenu am un dyn yn mhlith miliwn o eneidiau yn trengu, yn wasgaredig dros 10,605 o filldiroedd vsgwar o wlad fynyddig a llefara un arall am fod tri o genhadon i randir Multan, darn o dir tua'r un faint a Lloegr. (Llythyrau Blynyddol y G.G.E., 1896, tud. 209,1 213.) Mynegir nad oes ond un chwarter y cant o'r Japaniaid yn Gristionogion. Y mae y cyfrifiad hwn yn cynwys y Cristionogion Groegaidd, Rhuf- einaidd, a Phrotestanaidd. (Adolygiad Cenhadol 1896, tud. 72.) Yn ystod y 30ain mlynedd diweddaf y mae 700,000,000 o bobl wedi eu gwneud yn gyrhaedd- adwy i'r Efengyl. (Adolygiad Cenhadol, 1896, tud. 72.) Gwna y ffigvrau canlynol, wedi eu cymeryd allan o "Gipolwrg ar y Maes Cenhadol Tramor," gwaith a dynwyrl i fyny yn ofalus, ac a gvhoedd- wyd gan Undeb Cenhadol y Gwirfoddnlwyr Ef- rydol, wasanaethu i ddangos cyn lleied sydd yn cael ei wneud yn bresenol i efengylei'ddio y hvd • — Arabia, un cenha,dwr urddedig gogyfer a 6,000,000 01 bobl. Persia, un gogyfer a 250,000 o hob!. z! Ily India, un gogyfer a 232,000 o bobl. India (Talaethau Gogledd-Orllewinol), un go- gyfer a 660,000 o bobl. ° India (Bengal), un gogyfer -1430,000 o bobl. India (Pun 'jaul), Sindh, a Kashmir), un goorfer a 402,000 o bobl. China, un gogyfer a 817,170 o bob!. Japan, un gogyfer a 200,000 o bob!. Korea, un gogyfer a 500,000 o bobl. Siam, un gogyfer a 700,000 o bobl. 11 y Affrica (Gogledd i'r Zambesi), un gogyfer a 259,330 o bobl. Yr Aipht, un gogyfer a 1,000,000 o bobl. Yn y Deyrnas Gyfunol y mae un gweinidog urddedig i bob 1080 o bobl, ac y mae y bobl hyn wedi clywed yn nghylch fy Gwaredwr drosodd a throsodd drachefn. Yn y byd Paganaidd a Ma- hometanaidd nid oes ond un gweinidog urddedig i bob 220,000 o eneidiau, ac nid yw y rhan fwyaf 0 r ri--fti hyn yn gwybod dim yn nghylch y gwir Dduw. Pa le y ma,e yr angen fwyaf ? Y mae pob un o'r naw miliwn a haner o aelodau Eglwysig yn y Deyrnas Gyfunol yn rhoddi, ar gyfartaledd, dair ceiniog y mis at Gymdeithasau Tramor. Y mae Mr C. T. Stud wedi dweyd fod gan ddau allan o wyth dosbarth o'r Weslevaid yn yr Ynys- oedd Prydeinig 70,000 o weinidogion lleyg a phregethwyr cvnorthwyol; nid yw yr oil o'r gweithwyr Protestanaidd yn China, yn frodorion ae yn Ewropeaidd, yn cyrhaedd ond i tua 5500. Yr oedd cyllid Cymdeithasau Tramor Eglwys Loegr yn 1894, bron 12,000p yn llai nag yn 1892. Yn ystod 1894, evfranwyd yn blwyfol tuagat waith cartrefol, 5,369,232p a 251,102p at waith tramor. Y mae yr arysgrifen, "Er gogoniant Duw," yn ami i'w gweled yn ein heglwysi o dan ffenestr o wydr lliwiedig a roddwyd gan un sydd yn gwneud ond ychydig (neu ddim tuagat efengyleiddiad y I- 11 ly byd. Oni fyddai yn hytrach er gogoniant Duw i wneud yr hyn y mae Ef wedi ddweyd wrthym, ad felly i'w foddloni Ef yn lie tynu allan ein cyn- lluniau ein hunain, a gwneud pethau y credwn ni y dylai Efe gael Ei foddhau ganddynt ? "A yw ewyllys yr Arglwydd ar boeth-offrymau neu ebyrth, megis ar wrandaw ar lais yr Arglwydd ? Wele, gwranda-w sydd, well nag aberth ac ufudd- hau na brasder hyrddod" (1 Sam. xv. 22). "Ewch i'r holl fyd, a phregethwcli yr Efengyl bob creadur" (Marc xvi. 15). "Fy mab, dos, gweithia heddyw yn fy ngwin- llan" (Matt. xxi. 28). "Paham y sefwch chwi yma ar hyd y dydd yn segur?" (Matt. xx. 6). "Gwared y rhai a lusgir i angeu a ymadewit a'r -neb sydd barod i'w lladd: Os dywedi, wele, ni wyddomjii hyn onid yw pwyswr y calonau yn dean 1 a'r Hwn sydd yn cadw dy enaid, oni wyr Efe? ac oni thai Efe i bob un yn ol ei weithred?" (Diar. xxiv. 11-12). "Felly gan hyny pob un o honom drosto ei hun a rydd gyfrif i Dduw" (Rhuf. xiv. 12). c. • s.

Sylwadau y Wesg. ABERYSTWYTH OBSERVER. (Awst 26ain.) Mae yr anghydwelediaa yn Chwarel y Penrhyn, yr hon y dywedir ydyw y fwyaf yn y byd, wedi ei ddwyn i derfvniad. Gwna y papyrau Radical- aidd f llan fod y dynion wedi enill rhyw fuddugol- iaeth fawr, end nid ydym ni wedi bod yn alluog i ddarganfod yn mha le daw y fuddugoliaeth i mewn. Fe ymddengys i ni fod y telerau y cytun- wyd arnynt rhwng y pleidiau yn rhai y gallesid eu sicrhau lawer o fisoedd yn ol; mewn ffaith, bu i Arglwydd Penrhyn yn weithredol ganiatau yr holl bwyntiau hyn yn mhell o amser yn ol. Y mae Arglwydd Penrhyn wedi colli yr hyn fuasai yn ffortiwn i'r rhhn fwyaf o ddynion. Ar y ]law arall, y mae pob gweithiwr cysylltiedig a'r chwarel yn dlotach dyn yn awr nag ydoedd ddeuddeng mis I yn ol. Y rhai oeddynt wedt cynlo arian, y maent wedi eu gwario erbyn hyn a'r rhai oedd heb roddi dim arian o'r neilldu, rhaid eu bod hwy wedi rhedeg i ddyled drom, a buont dan orfod o leiaf i wneud heb gysuron bywyd, os nad heb lawer o angenrheidiau bywyd hefyd. Ac nid y bobl fuont yr achos uniongyrchol o'r streic drycli- inebus ydynt yr unig rai i ddioddef, oblegid bu i bob masnachydd yn ardaloedd Bethesda a Bangor gael eu taflu i golled ac anghyfleusdra, am ddim bai o'r eiddo ei hun, a chymer rai blynyddoedd cyn y symudir ymaith ddrwg-effeithiau y streic. Ond diddadl y daw da allan o ddrwg. Fel ym- rafaelion rhwng cariadon ac ystormydd c. daranau, bydd iddo glirio yr awyrgylch. CLOAD ALLAN Y PEIRIANYDDION. Pan gymerodd y "Daily Chronicle" streic Chwarel y Penrhyn i fyny, darfu i'r papyr hwnw (meddai y Cambrian News") gam-osod allan y streic trwy ddweyd mai ymdrechfa ar ran y dynion ydoedd am yr hawl i ymuno, yr hwn hawl, fel y gau-ddywedwyd, yr oedd Arglwydd Penrhyn yn ei wrthsefyll. Bu i'r Chronicle" dda.1 i gyhoeddi y celwydd hwn bob dydd am un mis ar ddeg, ac ar derfyn y streic efe a gymerodd arno rod y dynion wedi enill yr hawl i vm- uno, ar yr hwn ni wnaed ymosodiad o gwbl. Yr oedd y celwydd; hwn, mai amean y streic oedd cael yr hawl i ymuno, yn angen- rheidiol mewn trefn i ddwyn tanvsgrifiadau oddi- wrth yr undebau crefftwrol, a darfu iddo lwyddo. Mae yn awr mewn llawn rwysg ymdrechfa grefft- wrol lawer mwy, sef rhwng Cymdeithas Unellia y Peinanyddion a'r meistriaid. Hawliai peirian- yddion Llundain ddiwrnod gwaith o wyth awr Yr oedd ganddynt berffaith hawl i wneud hyny Cyfarfyddodd y meistriaid yr hawliad hwn gyda chload allan cyffredinol: yr oeddynt hwythau yn hollol o fcwn eu hawlfraint. Yna daw y "Dailv Chronicle" i mewn gyda'i gelwydd arferol, heb ond ychydig walianiaetli rhyngddo a'r anwiredd yn nghylch Chwarel y Penrhyn, a dywed fod y meistriaid wedi ymgyngreirio a'u gilydd i ddis- trywio undebiaeth grefftwrol yn y wlad. Yr un yw amcan y celwydd hwn ag yn achos y Penrhyn, sef sicrhau cynorthwy yr holl undebwyr crefftwrol ir ynion syn ymladd am ddiwrnod o wyth awr. J (i>:n;on' md y meistriaid, ddarfu brofocio yr ym- fc niae yn anwireddus ac annheg vn v Chronicle i ysgrifenu fel pe mai y meistriaid ddarfu gychwyn y frwydr, a gwaeth nag annheg ydyw camddarlunio yr ornest trwy ddweyd dros- odd a thracliefn fod y meistriaid yn ceisio lladd undebiaeth grefftwrol tra nad ydynt ond yn nnW ceisio gwrthsefyll sefydliad y diwrnod o wyth awr Pa un ai doeth ynte annoeth ynddynt ydyw gwneud hyny, nid dyna yw'r pwynt. Y pwynt ydyw, fod y Chronicle yn camddarlunio cload allan y peirianyddion yr un modd yn union ag y camddarluniodd efe streic Chwarel y Penrhvn. Ni a dybiwn, pan fydd ymrafael y peirianyddion 1 drosodd y bydd i'r "Daily Chronicle" hawlio i'r dynion fuddugoliaeth fawr ar hyd yr holl linell, 1 xfrCi i y11^. beidio enill y diwrnod wyth awr. Bydd i arweinyddion gweithwyr Llundain weled anonestrwydd dadl y "Chronicle," ac ni chaniata y meistriaid i r papyr gael ei ffordd ei hun i gyd yn yr ymrysonfa hon.

FREE LABOUR. (Medi 15fed.) Mae yr ymgecru rhwng y Daily Chronicle a rhai o'i gyfoesolion dros y telerau ar ba rai y mae chwarelwyr y Penrhyn wedi ail ddechreu gweithio yn ddarllen difyr-ysmala. Nid oes neb mor ddall a'r rhai na fynant weled!" dyna sylwdoeth- yn Fleet-street wrth gyfeirio at y "St. James's Gazette." Wel, hwyrach nad oes; a phosibl y dylai y Chronicle" fod yn gwybod, oblegid y mae wedi cael cryn lawer o brofiad o beth felllyn yn y rhanau hyny. Yna aiff rhagddo i agor llygaid y St. James's trwy sylwi yn gyfrwys- graff nad yw y telerau a gynygiwyd gan Arglwydd Penrhyn yn Mai ddim yn ildio yr hawl i ymuno yn ol fel y'i deallir gan yr Undebwyr Crefftwrol, yn gymaint ag nad ydynt yn gwneud darpariaeth gogyfer a. gwneud cwynion personau unigol neu ddosbarthiadau neillduol o weithwyr yn gwynion i'r holl gorph o weithwyr. Nid hyd fis Awst y bu i hawl y dynion i ddelio fel corph er unioni ewyn- ion pers.onol neu adran o ddynion gael ei lawn I ildio." Mor gywrain, onide? Ond nid oes neb morddall a'r rhai na fynant weled, chwi wyddoch. Mae y Chronicle" yn gwrthod gweled peth ag y mae llawer iawn wedi bod yn berffaith hysbys o hono am y deuddeng mlynedd diweddaf, sef fod y canlynol yn ffurfio rhan o reolau Chwarel Beth- esda yn 1885,ac wedi parhau mewn grym o'r pryd hwnw hyd nes cymerwyd eu lie gan y telerau cy- tundeb diweddaraf: — Fod i bersonau gyda chwyn, yn y lie cyntaf, osod eu cwynion o flaen swyddog y dosbarth neu y rheolwr lleol. Os yn anfoddlawn ar y pender- fyniad, hwy a allant osod eu cwynion o flaen y prif reohvr, yn bersonol neu trwy ddirprwyaeth ac yn mhellach, os yn anfoddlawn ar ei bender- fyniad yntau, gallant apelio am gyfarfyddiad (yn bersonol neu trwy ddirprwyaeth) ag Arglwydd Penrhyn. Mewn materion yn dwyn perthynas a chorph cyffredinol y gweithwyr, neu adranau o honynt, gellir bob amser gwneud representa- tions,' ar ol rhybudd dyledus, fel yn flaenorol, trwy ddirprwyaethau yn cynwys dim mwy na chwech o weithwyr yn cynrychioli y dynion mewn dadl." Yr oedd y paragraph uchod, fel y dywedais, yn irurho rhan o reolau y chwarel; hwy a ffurfiant sylfaen pob brawddeg ar gwynion a lefarwyd gan Arglwydd Penrhyn a'i brif reolwr yn mhob "in- terview yn ystod y trafodaethau gyda'r chwar-il- wyr; cawsant eu cyhoeddi am yr ail a'r drydedd waith yn y gwahoddiad roddwyd i'r dynion ddych- welyd at eu gwaith, dyddiedig Ebrill 2il, 1897; maent wedi ffurfio sail pob cynyg wnaed i'r dyn- ion, ac a wrthodwyd gyda dirmyg. A wna un- rhyw un, sydd heb fod mor ddall fel na fyn weled, gydmaru y rheolau uchod-rheolau sefydlog y chwarel—gyda thair adran gyntaf y cytundeb mae y dynion newydd eu derbyn, y rhai a welir mewn rhan arall o'r rhifyn hwn, a ffeindio allan, os yn bosibl, yn mha ystyr hanfodol maent yn gwahan- iaethu, neu yn mha. fodd mae y dynion yn cael mwy yn y telerau dderbyniasant yn awr nag (I. roddid iddynt yn flaenorol gan reolau sefydlog y chwarel. Mae y "Chronicle" yn eithaf iawn, wrth gwrs-" Nid oes neb mor ddall a'r rhai na fynant weled. J YR HEN YSTORI. Y mae anghydwelediad y Penrhyn sydd newydd ei ddwyn i derfyniad yn fforddio un engraifft arall o'r hen, hen stori yn y byd diwvdianol am weith- wyr yn cael eu hud-ddenu a'u twvllo gan eu har- weinwyr a'u hathrawon, ac, ar ol llawer iawn o fisoedd o galedi ac ymddarostyngiad, yn derbyn y telerau y bu iddynt ar un adeg eu gwrthod gyda dirmyg—gan ail ddechreu gweithio yn y diwedd ar yr un safonau yn union ag y darfu iddynt streicio yn eu herbyn ar y cychwyn. A hyn, hefyd, fel yn achos y Penrhyn, ar ol agos i flwydd- yn o segurdod y golled amlwg o hunanbarch a arwyddoceir yn eu gwaith yn derbyn rhoddion neu gardod ar seiliau y gwyddir oeddynt yn gamar- weiniol; yn nghyda cholled bendant mewn cyf- logau, cyfanswm y rhai a gyrhaeddant rywbeth fel chwarter miliwn o bunau Fod y seiliau ar ba rai y cyflawnwyd y trosedd diwydianol anferth hwn yn gamarweiniol sydd amlwg i bob un gymerodd y drafferth i feistroli manylion y sefyllfa trwy ei gwahanol ddadblvg- iadau. Mae wedi ei ddweyd ar hyd yr amser fed y trosedd i'w gyfiawnhau, gan mai brwydr ydoedd ar ran chwarelwyr Bethesda am yr hawi i ym- uno." Ddarfu Arglwydd Penrhyn erioed amheu yr hawl hwn; ac addefwyd hyny gan Mr W. H. Williams, ar ran y dynion, yn y cyfarfyddiad rhwng ei arglwyddiaeth a dirprwyaeth y dynion yn Mawrth diweddaf. Pa fodd, gan hyny, y gallai fod yn ymdrechfa am yr hawl i gyfuno pan nad oedd yr hawl hwnw yn cael ei gwestiyno _U -=: mewn un modd, hawl oedo yn cap." **acau, ac wedi bod felly am flynyddoedd, i r helaethrwydd llawnaf posibl? Dywed y "Daily Chronicle" wrthym nad yw crucial point" y cytundeb ddaethpwyd iddo yn awr yn "ffemdlO dim lie o gwbl yn nghynygion Arglwydd Penrhyn yn Mai," a'r crucial point" hwn, fel yr eglura y Chron- icle," ydyw—"y gall gweithiwr unigol, neu ddos- barth o weithwyr fyddo ganddynt gwynion, yn arwr gael gan holl gorph y dynion i gymeryd y cwynion i fyny—amod na wnai Arglwydd Penrhyn ei ildio o'r blaen ar un cyfrif, a'r hwn a wrthsafodd efe ar y tir y byddai i hyny osod rheolaeth y chwarel yn nwylaw y dynion, yn nghyda gwnend rhyw bethau dychrynllyd eraill." Mae yn hollol glir oddiwrth hyn fod y Chronicle yn methu y prif bwynt yn gyfangwbl. Yn y cyfarfyddiad rhwng Arglwydd Penrhyn a dirprwyaeth y dynion yn Mawrth diweddaf, v cvfeiriwvd ato yn barod, bu i'w arglwyddiaeth ddweyd, mewn atebiad i Mr W. H. Williams ar y "crucial point" hwn:—" Y rheol ydyw ac a fu fod yr holl achwynion i gael eu. gwneud yn uniongyrcho' i'r rheolaeth gan y per- sonau fyddo ganddynt gwyn; ac os bydd unrhyw* fater arbenig bwysig ag y dymuna y dynion ei ddwyn yn mlaen gan nifer unol o honynt, fe ellir ei wneud trwy foddion dirprwyaeth o wTeithwyr yn cynwys dim mwy na chwech o bersonau, a chan- iatau bob amser fod y person neu'r personau ach- wynedig yn cael eu cynwys yn y ddirprwyaeth hono. Mi a allaf ychwanegu, cyn tynu allan gwyn, os byddai gweithiwr yn teimlo fod ganddo gwyn, ei fod yn wastadol wedi bod at ei berffaith ryddid i geisio cynghor gan ei gydweithwyr, os dymunai efe wneud hyny, pa un bynag fyddai y gweithwyr hyny ar bwyllgor ynte na fyddent." Cafodd y geiriau hyn eu llefaru yn mis Mawrth ail-adrodd- iad ydynt o eiriau cyffelyb a lefarwyd yn y mis Medi blaenorol; yr oeddynt yn gorphoredig yn nghynygion Mai, a cheir eu bod yn ffurfio yr ad- ran gyntaf a phwysicaf o'r telerau y cytunwyd ar- nynt yn bresenol. Beth, gan hyny, sy'n dyfod o fynegiad y Chronicle "—y gall cwynion gweith- iwr unigol, neu ddosbarth o weithwyr, yn awr gael eu cymeryd i fyny gan holl gorph y dynion—amod na wnai Arglwydd Penrhyn ei ganiatau o'r blaen ar un cyfrif ?" Bydd i unrhyw un gymer y drafferth i fyned yn ofalus drwy yr adroddiad o'r "interview" yn Mawrth diweddaf ganfod fod yr amod hwn, nid yn unig yn cael ei ildio gan Arglwydd Penrhyn (yr hyn y myn y "Chronicle" na wnai ei argl- wyddiaeth ar un cyfrif ei ildio), ond hefyd ddarfod i Arglwydd Penrhyn a'i reolwr cyffredinol, Mr E. A. Young, fyned i lawer iawn o drafferth i egluro ei gynwys yn gywir i'r ddirprwyaeth, yn ol fel y'i canfyddir yn awr yn nhelerau terfynol y cytundeb. Pan ofynwyd i Arglwydd Penrhyn gan lefarydd y ddirprwyaeth am atebiad i'r cwestiwn parfched hawl un dyn i wneud ei gwyn yn eiddo yr oil, ei arglwyddiaeth a ddywedodd: Credaf fod hwn- yna yn un o egwyddorion undebiaeth, a chwi wyddoch na ddarfu i mi erioed amheu cyfreithlon- deb undeb." Etc: "Mater yw hwn yna i'w ben- derfynu genych chwi eich hunain." Mr Young a bwyntiodd allan nad oedd Arglwydd Penrhyn vn' gwadu i'r dynion fodolaeth pwyllgor neu bwvll- gorau undebol, yn y chwarel nac allan o honij v rhai oeddynt at eu llawn ryddid, mewn achos o gwyn,i anfon dirprwyaeth o chwech at y rheolaeth —y dynion at eu dewisiad i rai o'r pwyllgor fod vn gynwysedig ynddynt ai peidio, a'i fod yn ddeall- edig mai y chwarelwyr, nid y pwyllgor, oedd i gael eu cynrychioli. Ychwanegodd Arglwydd Penrhyn at hyn trwy sylwi: Yr wyf fi yn dweyd y gall unrhyw nifer o bwyllgorau fod yn y chwarel." Y mae hyn oil yn myned i anwireddu y mynegiad fod Arglwydd Penrhyn yn dymuno ymosod mewn unrhyw fodd ar yr hawl i ymuno. Yr oedd y chwarelwyr at eu llawn ryddid i ymuno, ac fe wnaethant hyny: yr oeddynt at eu rhyddid i gael cyn ° hwyllgorau ag a ddewisent, a bu iddynt eu cael. Dywedwyd wrthynt chwe' mis vn ol, ac nid am y tro cyntaf chwaith, y gallai holl gorph y chwarelwyr gymeryd cwynion un dyn i fyny, neu un dyn gymeryd cwynion yr oil i fyny; y byddai i r rheolaeth wrandaw y cwynion hyny unrhyw am- ser pan ddygid hwy gan ddirprwyaeth o chwech wedi eu penodi gan y gweithwyr, mewn unrhyw ffordd a ddewisent; a phan na byddai penderfya- iad y rheolwr yn foddhaol gan yr achwynwyr, fod Arglwydd Penrhyn bob amser yn barod i gael cv- farfyddiad ag unrhyw weithiwr unigol, neu a dir- prwyaeth o chwech yn cynrychioli holl gorph y dynion a weithiant yn y chwarel. Gyda'r ffeith- iai! hyn mewn golwg, priodol iawn fyddai gofyn- Pa gyfiawnhad all yn bosibl fod dros yr enllibio gwarthus fu ar Arglwydd Penrhyn am y misoedd diweddaf hyn, dros ymddangosiad yr holl sothach diwerth a daenwyd ledled y wlad o berthynas i'r hawl o ymuno, dros ddadgymaliad drygionus y fath fasnach fawT a phwysig, a thros ddwyn gwiad- wnaeth flodeuog o bobl i ymylon dinystr ? Nid oes gyfiawnhad o gwbl. Y mae trosedd diwvd- Sd^, i 61 gyflawni trwT gamddarlun- ladau maleisus ac y mae derbyniad gwirfoddol yn awt, gan y dupes, o'r telerau gynygiwyd iddynt ddeuddeng mis yn ol, ond y pryd hyny ac ar ol hyny a wrthodwyd ganddynt, yn dangos mor wrthun mae y sefyllfa wedi ei chamddarlunio iddynt o r pryd hyny hyd yn awr. Yr un papyr, am yr un dyddiad, a ddywed :— Arglwydd Penrhyn a wrtlwdodd gydnabod awdur- dod Pwyllgor y Chwarel fel ag yr oedd wedi ei gyfansoddi, ond cydnabyddodd yn llawn hawl y dynion i gael y cyfryw bwyllgorau i'r dyben o gario yn mlaen eu busnes o undebiaeth crefftwr- TW, GU °r eV hunain ac yn y lie priodol. Dyma y pwynt ar ba un y cymerodd y rhwygiad if' y mae Arglwydd Penrhyn wedi cano y pwypt yna, a phob pwynt arall y safai efe drosto. wyi fI," meddai ef, mewn atebiad i'r ddir- prwyaeth yn Mawrth diweddaf, "yn dadleu dros yr egwyddor o ryddid perffaith i feistr a gweith- <dv'a" ^rth y. lluiell yna yr wyf yn bwriadu j?0 61 ar8lwyddiaeth wedi gw-neuthur ( y.11, dewr? cy«°n, a da, a llwyddianus hefvd fe dclylid dwevd, er na cheir gwybod bvth pa faint a gostiodd hyny iddo. "FLOTSAM AND JETSAM." r un papyr eto, o dan y penawd digrifol uchod a gynwys y canlynol: — ° CJl0d' Nid yw Trutli» bob amser yn dweyd v c^ir oadfmr £ aH'md?ailgOS yn Sroes-ddywediad, TT-n+l! AlaU 1lymwad yn brawf o hono. lruth a ddj-wed Y mae Ar^lwvdd Pen- wed? ,d,di i,Pewn' ac mae y chwarelwyr wedi cael buddugoliaeth." Nid y £ yr un oV ddau fynegiad hyn yn wir. fW" a ddywed Mae vn hyfrvdwch ^envf ddeall fod y meistr trahausfalch hwn'wedi -orfod dnngo i W" Nid yw y meistr trahausfalch hwn wedl gorfod "dnngo i lawr." uth" a ddywed: "Mae y dynion yn w1' S hvnbetl1 yiilarferoI bohpeth y pwysent am dano rholi il f'f' g^rthodai Arglwydd Penrhyn eu bvd t • ddarfu ldd7nt bwvso am dim un n?th n fSOe,3 eu meddiant—oddieithr J ac m f" 1 hwnw gael ei ildio iddynt • m wrdiododd Arglwydd Penrhyn iddynt ddim' o'r pethau maent yn awr wedi eu derbyn, oddieithr yr un peth hwn, ac am hwnw efe a ddywedodd wrthym na chaent byth mo hono. u^^odd DyweJodd wrthynt ni chaniatai efe i unrln-m bwyilgOT o r Undeb ymyryd rhyngddo ef a'i -.veith- h yn ^Vf;dr;iethiad y chwarel. Dyna vr un ef gael.w efe' a'r UU Peth »» fu^^nioS "T™thC"r°ni-cle^ a g^R!er ddalen alian o lyfr y a Sie7 'droad ymaith y ddirprwy^ Peth 'Clddio myned at ArglWd iaeth i'r hawl orpiu(no 61 ar^dd- oherwvdd na' i, ^hroisant eu hunain o'r gwaith ar<dwyd^a^ chamatawyd iddynt harhau y tiu- hawlT vn, J"na; °hwestiynwyd erioed eu •HrnJd. n°' 30 yr un hawl yn ddigy/f. wch^n 1 m ^el 7 gwir' foneddigion, os gwel- wch yn dda—omde na roddweh i ni ddim byd

Gofynodd y Barnwr Welsh hoed4^' r VW. » -r^int yd}^ eica n Atebodd y foneddiges, 4iDpo--ar-hTifrii- V blyedd dIweddaf." Y Tyst: Do; ond rhaid i chwi 5 '/j.! or personau hyny ^ydd vn eJ d un pcJi lieddyw a pheth arall yfory." } .u.on. Argraphwvd a Chyhoeddwyd dros y North WaW Chronicle Company, Limited, gun Lvid WxliiaS yn y "North Wales Chronicle" a'r "Gwalia" Print- in Works, Caxton House, High-street, r>an^or. yn Mhlwyf Bangor, yn Sir Gaernarfo* ac yn Swydd- fa y "Clorianydd, Bridge-street, ^iangeftu' vn Mhlwj-f Lla*gefni, Sir Fon, gan John VV Uli Dydd Iau, Medi 16, 1897.

Rh,Ys Dafydd Syn D'eyO,. Ei fod yn gyntaf oil yn dymuno eadarnhau yr hyn ddywed Mr Robert Powell, Ty Coch, yn ei lythyr ato. Na fu i Mr Powell erioed anfon dim i'r golofn hon. Mai gwir y bu iddo ysgrifenu i golofnau y "Clor- ianydd," a'i fod bob amser yn ddigon o ddyn i roddi ei enw priodol dan ei lythyrau. Mai gresyn na wneid hyn yn amlach. Y byddai Uai o afchrodi a thori gyddfau C. Wyd- ogion. Fod urddas pentref y V- yn gyfryw ag i enyn eiddigedd dwfn yn mynwes rhai o wyr pwysig y trydydd dosbarth. Fod yno swyddfa neillduol" ac hefyd anorch- fygol, gan nad yw sawyr y coch wedi halogi ei ,chynteddau erioed. Y buasai Alexander Fawr, gorchfygwr y byd, a'i gefnder, Alexander y gof copr, yn meddwl ddwy waith cyn anturio i wrthdarawiad a'i rhy- ferthwy ysgubol. Fod shells cenfigen yn trengu yn esgoreddfa eu creadigaeth gan ymchwalu fel tarth afiach i gorbwll y difodiant oesol cyn cyrhaedd ei gor- 4drws cysegredig. Fod llwch traed ei phreswylwyr fel yr enaint gwerthfawr a drud yn pureiddio yr holl wlad oddi- amgylch. Fod ei sawyr gospawl fel y cwsgbair chlorofform ar gyfansoddiad pydredig gan brophwyd y bed- uraredd ganrif ar bymtheg. Y bydd swn galanastra a dinystr eu gwrthwyn- ebwyr wrth ymrwygo yn clecian fel taranau o begwn i begwil Pe byddai i'r diafol ymddiosg yn llewis ei grys Jk chyfuno nerth "corwyntoedd anian" na wnai ond dychryn y gwybed oddiar ei ffenestri, a gor- fodi'r pryf copyn i newid ei lodging. Y byddai ei chwys brwmstanaidd fel glafoerion mor yr Atlantic cyn haner gorphen ei dasg, a baner anorchfygol yr hen "swyddfa" yn cyhwf- anu gan ogleisio barf yr haul yn y gwagle digyf- newid. Fod holi garw y dyddiau hyn pwy yw "Etcl HSlian." Fod rhai yn deyd mai Min y Mynydd yw ef. Felly, yn siwr. Nad oes eisiau iddynt o hyn allan brynu al- manac ond y C—dd yn unig. Ei fod yn parotoi ar gyfer y mis nesaf. Well done, Efel Eilian. Mai golygfa ryfedd welwyd yn C- y noswaith. o'r blaen. Fod tair geneth wedi gwisgo mewn dillad dyn- ion, ac yn rhedeg ar ol pobl mewn cerbydau gyda phastynau. Fod eu hymddygiadau yn warthus i'r eithaf, a rhaid tynu Hen dros rai o'r pethau wnaethant. Mai piti oedd i'r hen bobl adael cartref. Fod Rhys yn benderfynol, os cymer peth fel hyn le eto, y bydd eu henwau a'u lluniau yn y golofn hon. Fod y concertina (neu yn hytrach yr accordeon) hono yn y Y wedi talu am dani (ready cash). Mai nid trwv esgeuluso ei orchwyl yr enillodd I y perchenog arian i'w phrynu. Mai gwell gan berchenog y concertina roddi ei arian am offerynau cerdd i'w defnyddio yn ei oriau hamddenol at fwynhau ei hun na myned a hwy i eisteddfa'r gwatwarwyr i'w gwario am oferedd. Mai fel hyn yr ymfflamychodd Morlan i'r Cyb- ydd I,- Casglu, pentyru erbyn twrw-y mae Gwae 'rol ei farw A'i deulu'n llu, af ar fy llw—o bob man, Yn ffraeo am ei arian 'n ffrom arw. Rhana, gwaria'r ffwl gwirion—d'aur Dyro i'r tylodion; Mae'th holl daith'n felldithion—dibaid Am fflamio d'enaid'n yfflyw mae- dynion. Mae hwn,' rhen simdde ei hunan—'run hop- A gwynebpryd'n gyfan (ran, A'i dada du, o'r byd o dan, Mae 'run siwt a'r hen Satan. Mai dau englyn beddargraph i'r Cybydd" fyddai'n dderbyniol, a gobeithir yr ymddangosant yr wythnos nesaf neu'r dilynol. yr wythnos nesaf neu'r dilynol. Fod Rhys wedi bod am dro drwy Ll-dd yr wythnos o'r blaen, a'i fod wedi clywed lot fawr o bethau. Fod eisiau llai o grwydro ar y Sul-i Benyfoel, lion Amlwch, Caeau Bach, Ty'nllan, Lon Gwred- og, Lon Caergybi, a Lon Cilgwyn, a llai o sefyll a chega ar gonglau'r heolydd. Dyna rybudd! Fod golwg ddeniadol ar yr hen Lan, gan y nifer luosog o ddyeithriaid y tymor hwn. Fod rhai merched ieuainc yn cwyno yn nrw wrth weled y llanciau ieuainc yn myned i ffwrdcl Piti! piti! Mai hwn-a-hwn—gwr boneddig o'r fan a'r fan ydoedd. Fod Rhys wedi myned i .lewyg pan ffeindiold ei gamgymeriad. Wei! mae'r calla yn colli weithia 1 Ei fod wedi talu ymweliad a'i breswylfa, ac wrth feddwl am ffarwelio a'i feinwen iddynt ganu ill dau-Hvwel a Blodwen. Fod yr effaith wedi trechu eu teimladau, a bod swn y crio wedi dychryn y wraig hono yn ofnat- B&n. Mai peth trwm ydi cariad yn wir. Ie, yn wir! Fod yn rhaid ei bod yn galed iawn ar y merched Fod un o wyr LI- wedi penderfynu prynu American organ er mwyn bod yn opposition i r American organ dros y ffordd. Very good!" Fod yn bur debyg y symuda yr arweinydd hwnw ei borfa wedi iddo ei chael. Mai cyfnewidiol yw dyn ar ei oreu. Fod Lago yn ei gweled hi yn braf heb yr arwein- ydd canu hwnw gartref. Say it again!" Mai gwarthus ydoedd gweled y tri masher o C- gyda.'u bicycles yn y Y y Sabboth di- weddaf. I Y byddai yn well i'r epil olwyngar hyn arcs adref a myned i dy o addoliad na bod yn gwibio I ar hyd a lied y wlad. i Y dylasai eu rhieni ddysgu yr adnod hono iddynt; "Cofia gadw yn sanctaidd y d-dcl Sab- both." Fod halogi dydd yr Arglwydd wedi dod yn beth cvffredin iawn yn yr oes hon yn mysg anwariaid o n. Fod y bangles melynion wedi eu harddangos unwaith eto mewn addoldv neillduol yn y v Fod eu twrf fel lluaws o ddysglau pres yn olep- ian ar glustiau'r gynulleidfa. Fod rhai wedi meddwl mai clychau Aberdyfi oedd wedi symud i'r V-, a'u bod yn adseinio tnvy'r capel. Mai gwell fyddai eu hongian o bobtu'r pwlpud er imvvn i bawb eu gweled na blino'r gynulleidfa sy'n gwrando. Y byddai yn dda i'r pregethwr hefyd ddweyd tipyn am brydferthwch a quality y "bangles" rhyfedd hyn. Mai ar iicvcle y llanc hwnw y buasent yn edrych oreu hefyd er cael eu dangos trwy'r wlad gan fod y fath gariad annhraethol rhwng y ddau. Ei fod wedi gwneud ychydig o gamgymenad yr wythnos ddiweddaf gyda golwg ar ddau gyfaill y cae yd. Mai nid 15s oedd y cynyg am yr yd yn Llan- gefni, ond 13s, serch y cynorthwyid i'w werthu gan hyawdledd bardd. Mai masnachydd o'r dref a'i prynodd, yr hwn a'i gwrthododd yr wythnos gynt am 16s, ac mai da oedd cael ei werthu am 14s. Fod hyn yn dangos yn blaen mai lliw dwfr oedd arno. Fod yr hen lane (un o'r partneriaid )wedi ym- ddwyn yn angharedig tuagat lane o was yn y gymydogaeth y dydd o'r blaen. Fod y llanc wedi cael ei anfon gan ei feistr gyda cheffyl a throl i ddanfon y llwyth yd crybwyUedig i orsaf y rheilifordd, ond bu raid iddo anfon dau I yn lie un. Fod y llanc wedi cyrhaedd gartref oddeutu tri o'r gloch y prydnawn ac heb damaid o fwyd er ei free wast, a'i fod bron a newynu. Y buasai ef (Rhys) yn disgwyl gwell pethau gan yr hen lane na gadael i'r bachgen fod heb fwyd, beth bynag. Na fuasai yn synu cymaint De buasai heb roddi glasiad iddo, er ei fod ei hun (yr hen lane) yn cas- hau cymaint ar y ddiod goch. hau cymaint ar y ddiod goch. Fod yn rhaid eu bod yn "thorough business men," gan eu bod wedi canfod y ffordd i wella'r golled yn yr yd trwy werthu y pesgwyn am ddwy geiniog y sach i dcula y pentref. Fod hen drol fawr y barilau yn ddigon helaeth i gario deg sachaid ar hugain o'r pesgwyn ar un- waith-llwyth gwerth 5s bob tro. Fod yno domen anferth o'r pesgwyn, ond bu- asai yn cynghori y trigolion i fod yn ofalus ihag prynu, gan na wna y material" welyau na chrasu bara. Ei fod eisoes wedi ei grasu yn un clemia gan wres y dwfr oedd ynddo. Mai dwy das wellt sydd ganddynt-un i'w I gwerthu a'r llall i'w rhanu-ac ei fod ef (Rhys) yn credu fod pwy bynag a bryno werth swllt o'r pes- gwyn i gael swp o wellt o'r das bach ar y fargen. I Mai nid ag us, na phet3gwyn ychwaith, y delir hen adar," yn enwedig gwylanod glan y mor. Fod yn rhaid terfynu 5 llith yr wythnos hon, gan hyderu y ceir ychwaneg yr wythnos nesaf. Ei fod yn deall mai prin y gellid cael Clorian- ydd yr wythnos ddiweddaf yn ardal Brynsiencvn ac fod rhai yn cynyg swilt am gopi. Ai tybed nad oes rhywun yn yr ardal bohlog hon yn barod i'w ddosbarthu ? Mai harddach fyddai i un o wragedd gweddwen P-allt wario ei harian am yr hyn sydd fara ac hefyd meddyginiaeth na'u rhoddi i dalu costau llythyrau dienw y mae'n eu hanfon i amryw Y byddai yn dda iddi wybod na ddeil y swydd hon ddim yn hir. Mai buan y geilw ef (Rhys) hi gerbron ei gweU. Fod ganddi fwy o waith i edrych rrartref yn gyntaf. 2fad oes dim harddach na gweled gwragedd yn meindio eu busnesi eu hunain yn lie brifo teim- ladau eraill sydd yn barchus gan bawb. Os na ddiwygiweh yn fuan bydd rhywbsth yn cael ei wneud er mwyn rhoddi terfyn ar y pethau anweddus hyn. Felly, diwygiwch yn fuan ac na ddifriwch eich gwell yn rhagor, neu gwae chwi. Mai dydd pwysig yn ardal Ll-s ydoedd y degfed cyfisol. Y clywid twrf carnau meirch yn blygeiniol gan beri i rai cysgaduriaid godi yn foreuach nag ar- ferol. Nad oedd dim llai pwysig yn cymeryd lie nag ymadawiad amryw foneddwyr a'r lie i ymweleu a hen Ynys Manaw. Mai drwg ganddo ef a'i gyfeillion ddarfod iddi fyned yn llongddrylliad arnynt. Fod yn falch iawn ganddo iddynt allu glanio ar greigiau y Gogarth. Na choelia ef byth ddarfod i un bachgen ddyeh- ryn wrth weled yr olwg gobog oedd arnynt a rhedeg adref a dweyd wrth ei fam fod lot o Lap- landers wedi glanio ar y pier." Na choelia ef ychwaith fod neb wedi meddwl mai arwerthiant degymol oedd i gymeryd lie. Mai llawenydd ganddo gael ar ddeall eu bod dan ofal meddyg gofalus wedi cyrhaedd adref yn iach a diangol. Fod G. D. yn dweyd mai am yr Isle of Woman y cyfeiria y tro nesaf.