Y Clorianydd

Eaalioni Teum Urddasol y Penrhyn. (At y Golygydd.) Mr Gol.-Yn nghanol ystorm o ymosodiadau au- heg a chamarweiniol, yn enwedig mewn perthynas a cbysylltiad meistr a gweithiwr, y mae Arglwydd ac Arglwyddes y Penrhyn wedi ei ddioddef yn dawel yn ystod yr iieg misoedd diweddaf nid ydynt, er hyny, wedi anghofio y tlawd, y di amddiffyn, na'r gwael ei iec.byd-w, cofier, heb unrhyw arddangosiad o awydct bod i ba enwad y perthyRant na pha syn- iadau politicaiad a goleddant, nac ychwaith pa ran a gymerant mewn perthynas i'r anghydwelediad di- frifol sydd rhyngom a'n diweddar feistr. Yr wyf wetli canfod ers amser bellach nad yw o nn dyben traethu dim yn y newyddiaduron am y trychineb hwn, yn enwedig os bydd tuedd yn yr ysgrif i fod yn wa- lianol ei syniadau i'r gweithwyr. Mae yn ymddang- os fod yr arweinwyr wedi panderfynu troi yn glust- fyddyer ar bawb a phobpeth, ond gofynaf iddynt mewn j gwtrionedd a ydynt wedi rhoddi en penau yn nghyd am un awr i amcanu dyfiilu pa un ai poblogaidd ai aaahoblogaiHd fyddant ar ol dechreu gweithio (pu bryd bynag fydd hyny). Os nid ydynt, cynghorem hwynt yn dcttrifol i wneud hyny. 0 ran hyny, mae 3m ediych yn .lebyg iawn eu bod yn deall eu sefyllfa. new paii^xn y Haent mor ystyfnig yn erbyn y tugel (ballot). Ond y. ydwvf wedi myned oddiwrth y pwn. ers meityn. Hlioni Arglwydd ac ^rglwyddes y hyn oedd gelJym mewn golwg. Yr ydym yn cy- fairio at y cyfeilli >n claf sydd wedi derbyn caredig- rwydd neillduol Yk. wythnos ddiwaddaf, trwy gael y cylleustra a'r fantèû neillduol o gael myned i'r Horpe Hospital, Rhyl, aL. rai wytimosau, er amcanu cael adgyxnerthiad i'w Jiiechyd, a, hyny ar draul a ehar- edigrwydd y teulu mwyl o'r Penrhyn. Yr ym yn desil fod yma cael y frainfc hon, ond ni ,ciia-t,w)m ond enwau William John Parry, Gordon- terrace Trebor Liechyd) William Davies, jkockj^-street; a Jacob Jones, (ierlan. Peth arail t^iwng o sylw yw fod yr hen weithwyr 65ain oed yn derbyn lp yn fisol gan eu diweddar feistr, a chlywsom un o honynt yn dweyd pe buasai yn gweithio o dan anr-i^yw gwmni na chawsai y fath beth, a bendith fo ar et ben, meddai CHWARELWR.

Cyfartaead yr Id. A. ganlyn yw y syaiiau a werthwyd am yr wythnos yn ciweddu Gorpheaat 31, a'rprisiau am y flwyddyn h ,n a'r flwyddyn ddiwcd^af:— Symiau werthwj d. Pri3iau. 1897 1896 1897 1896 Gwenith 40,111 18,105 28s 10c 23a 8c Haidd 505 509 17s 10c 198 7c. Coirch 2^7 199S 198 Oc 14d 10c. A i

Cymdeithasau Esgobaeth Bangor. Y CYFARFODYDD BLYNYDDOL. Cynhaliwyd cyfarfodydd cyhoeddus blynyddol y cymdeithasau hyn, ddydd Mercher, yn Y stafell y Siapter, Prifeglwys Bangor—y Deon yn llyw- yddu yn absenoldeb anocheladwy yr Esgob oher- wydd afiechyd. Yr oedd ei arglwyddiaeth yn gwella yn ei iechyd, ond bu i'w feddyg Llundeinig orchymyn iddo barhau i orphwys oddiwrth waith am beth amser yn mhellach. Ar gynygiad yr Archddiacon Pryce, yn cael ei eiho gan yr Archddiacsn Thomas Williams, pas- iwyd y penderfyniad canlynol yn nghyfarfod y eymdeithastu ddydd Mawrth: £ u bod yn j gofyn i'r Parch D. J. Lewis, ysgrifenydd mygedol y Bwrdd Addysg, ddatgan i'r Esgob y cydymdeim- I lad dwfn a goleddai yr holl bwyllgorau gydag ef yn ei afiechyd, a'u gobaith difrifol a diffuant y byddai i Dduw yn ei ddaioni ei adfer yn fuan i w I gynefinol nerth ac iechyd." YR R.S.P.C.K. Y Parch Pierce Jones,rheithor Aber, a gytlwyn- odd adroddiad y gsngen esgobaethol o'r R.S.P. C.K., yn mha un y dywedid fod y pwyllgor, er yn 1 gofidio fod busnes a drafodwyd yn ystod v flwyddyn ddiweddaf wedi lleihau ac fod y casgl- iadau plwyfol wedi byehanu-oll oherwydd dir- wasgiad cyftredinol mewn wisnaeli-eto yn teim- lo yn ddiolchgar iddynt fod yn alluog i dalu pob gofynion, cwblhau eu holl ymrwymiadau, a'u bod mewn sefyllfa i argymhell rhodd o 50p i'r fam gymdeithas. Cyfrenid y casgliadau plwyfol gan 1 pddeutu pedwar ugain o eglwysi neu dairarddeg- a-thriugain o fywoliaethau. Gyda'r gweddill yn yr ariandy, ac yn gorphwys ar barhad o getao&- aeth y 73 plwyfydd hyn a hyderu y byddai i fwy 0 blwyfydd gynorthwyo y gymdeithas, gallai y pwyllgor yn ddyogel anturio dechreu gwaith blwyddyn arall gyda phob ymddiried. Yr oedd y branch depots," gydag eithriad neu ddau, yn parhau i gario yn mlaen waith y gymdeithas yn foddhaol. Y pwyllgor a hysbysodd fod y canlynol wedi eu dewis am etholiad fel aelodau tanysgrifiol o'r fam gymdeithas: Y Milwriad W. E. Sackville West, Mr J. Lloyd Griffith, Caergybi; Mr Hum- phrey Parry, Conwy; Mr B. T. Ellis, Pwllheli; Parch R. Jones, Bettwsycoed; Parch G. W. Griffith, Gaerwen; a Miss Kettlewell, Llanfair- fechan. Pan y cofid nad oedd blwyddyn yn pasio heb i Esgobaeth Bangor dderbyn cynorthwy yn y ;ffordd o lyfrau, rhoddion arianol at adeiladu, ac felly yn mlaen, yr oedd yn rhaid cyfaddef nad oedd y gefnogaeth a estynid i'r fam gymdeithas ond eiddil iawn. Yr 8edd un engraifft yn ddigon i ddangos hawl y gymdeithas ar yr esgobaeth, sef y rhodd ardderchog o lOOOp wnaed dair blynedd yn ol tuagab Training College Gogledd Cymru. Nid oedd wedi derbyn yn ol ddim mwy na rhyw fidatt neu dri o gasgliadau pur fychain, ychydig danysgrifiadau, a'r fath rodd o'u dwylaw hwy eu hunain ag yr oeddynt yn abl i'w gyfranu. Y flwyddyn nesaf byddai y gymdeithas hon yn dath- lu ei dau ganfed pen blwydd. Pan y cadwai ei jiwbili diweddaf yn 1849 bu i'r tanysgrifiadau yn unig gyrhaedd 15,368p; y flwyddyn hon ni chyr- haeddent fwy na 12,43Op-agos i oOOOp y flwydd- yn yn llai o'r ffynhonell hon yn unig. Wrth der- fynu gosodai y gymdeithas bwysigrwydd ar ym- drech wneid i gynyddu y tanysgrifiadau erbyn y flwyddyn nesaf. Ar gynygiad Archddiacon Williams, yn caei ei eilio gan y Parch W. Edwards, Bangor, cafodd yr adroddiad ei fabwysiadu. adroddiad ei fabwysiadu. l Yn enw Mr Thomas Prichard, Llwydiarth Es- gob, y Parch R. H. Williams, Llanfaethlu, a gyp-, ygiodd y penderfyniadau a ganlyn:—(a) Fo<'m^ ysgrifenydd apelio at glerigwr bob plwyf l^o "depot" i ofyn a ydyw efe yn cym" *d "(^pot/'aca fyddefe yn ajtebolam^ q un edus oddiwrth y. ^t Mb^ depot gael ei hagor na r^un g, • d s;crwTdd hau yn mlaen heb y cyfryw gy synlad a slCrwydd m w11^8"1!!011" A d y penderfyniad cyn- Wedi peth siaradI, ail ^,ePnderf^iad hefyd • ychwanegiad ato o'r geiriau "ar neu, os byddai iddo ef wrthod y ra^ :> -.?<feb, rhyw berson cyfrifol arall, y cyfryw ag y byddai i'r pwyllgor neu beriglor y phvyf ei gymeradwyo." Cafodd y pwyllgor ei ail ethol, gyda'r ychwaneg- iad o enwau y Parch John Rowlands, Aberdyfi, a Mr R. Owen, Dyffryn. Gadawyd allan enw Mr R. S. Wayne, Aberartro, gan ei fod wedi ymadael o'r esgobaeth. Pasiwyd pleidlais o ddiolchgarwch i archwilwyr cyfrifon ? gymdeithas—Canon E. Williams a'r Parch W. Edwards. CYMDEITHAS Y TRAETHODAU. Y Parch G. W. Griffith (Gaerwen) a gyflwynodd adroddiad blynyddol y gymdeithas uchod, yr hwn a fynegai fod y gymdeithas wedi bod yn cario ei gwaith yn mlaen yn ystod y flwyddyn ddiweddaf yn ddistaw a didramgwydd. Nid oedd gwertli- lant y llyfrau wedi bod gymaint ag mewn rhai blynyddoedd blaenorol, a hyny i ra,ddau ar gyfrif y dirwasgiad a fodolai mewn ardal boblog. Yr oedd caniatad wedi ei roddi i osod cyfieithiadau o lyfrau Seisnig adnabyddus ar silffoedd y gym- deithas. Darfu i bwyllgor unedig or S.P.C.K. a Chymdeithas y Traethodau ddethol nifer o dracts i'w dosbarthu yn rhad, a phwysai y pwyllgor ar y clerigwyr y ddyledswydd o ddwyn y rhai hyn ac eraill o lyfrau y gymdeithas i sylw eu plwyfolion. Mabwysiadwyd vr adroddiad, ac ychwanegwyd at y pwyllgor enwau y Parchn. P. Jones (Llan- ddona), R. Evans (Niwbwrch), a J. W. Roberts (Caerhun). CYMDEITHAS AMDDIFFYN YR EGLWYS. Cyflwynwyd adroddiad y gymdeithas hon gan ei hysgrifenydd (Parch E. Hughes, Abermaw). Pwyntiai yr adroduiad allan fod gwaith amddi- ffynol y gymdeithas yn 1897, ar derfyn y 25ain mlynedd o'i bodolaeth, a siarad yn gyffredinol, wedi bod yn fwy o nodwedd ymgynghoriadol mewn pwyllgorau nag o ddull amddiffynol ac addysgiadol oddiar lwyfanau cyhoeddus. Cyfod- odd hyn yn benaf mewn canlyniad i'r golled an- adferadwy a galarus gafodd yr Eglwys yn marw- olaeth sydyn y diweddar Archesgob. Modd bvn- ag, yr oedd arwyddion amlwg wedi eu rhoddi o elyniaeth dileihad gwrthwynebwyr yr Eglwys, yr hyn ddylai argyhoeddi Eglwyawyr o'r angenrheid- rwydd anhebgorol o gymeryd dyddordeb cyhoedd- us adnewyddol yn y gwaith o amddiffyn yr Eg- lwys. Rhoddwyd prawf digamsyniol o wrthwyn- ebiad gan adran o'r aelodau yn y Senedd, adran pur elyniaethus i'r Eglwys, y rhai sydd yn gwylio eu cyfleusdra i roddi dyrnod iddi, ac hyd yn nod i atal unrhyw ddiw-aiad o'r abuses a konant fel rhesymau dros ei dinystrio. Yr oedd yn werth cofio fod yr elyniaeth hon wedi ei sylfaenu i radd- au mawr ar ofn nerth a safle yr Eglwys ac yr oedd y cwestiwn, gan hyny, yn cyfodi pa un a oedd Eglwyswyr yn gyffredinol yn actio yn ngwyneb y gwrthwynebiad trefnedig hwn fel pe'n meddu ymddiried mewn gwneud defnydd pellach o'r adnoddau a drydanodd i'w gelynion y gradd hwn o ofn. Byddai i ddifrawder ar ran Eglwys- wyr yn fuan beri i hyfdra ymosodol gymeryd lie yr ofn liwn, yr hyn allai olygu distrywiad y gallu a ddelid gan yr Eglwys yn awr. Gwir amddiffyn- wy r yr Eglwys ydoedd y bobl, ac at y bobl yr oedd raid i gefnogwyr yr Eglwys fyned mewn trefn i gyfarfod eu gwrthwynebwyr gyda'r ymddiried a'r brwdfrydedd sy'n tarddu o argyhoeddiadau llosg- edig. Mynych y dywedid fod yr Eglwys a'r Ym- neillduwyr, mewn plwyfydd neillduol, yn cyd- dynu a'u gilydd yn dda; ac, os gwnelai yr Eglwys rywbeth er ei hamddiffyniad, y byddai i'r Ymneill- duwyr dalu yn ol iddi ar lwyfan gwrthwynebol mewn rhyw ffordd neu gilydd. Yr unig ateb i hyn oedd, Gadawer iddynt wneud hyny." Yr oedd yr Eglwys yn rhwym o enill yn mhob am- gylchiad o'r fath, ond byddai'n rhwym o golli os caniatai i syniadau cyfeiliornus fodoli o berthynas i'w hawliau. Yn ystod y sesiwn seneddol aeth heibio fe wnaed tri chynygiad mawr mewn perth- ynas i'r Eglwys, dau o honynt gyda'r amcan pen- dant o niweidio ei buddianau. Bu. i'r penderfyn- iad ddygwycTyn mlaen yn Chwefror yn ffafr dad- sefydlu a dadwaddoli yr Eglwys yn Lloegr a Chymru gael ei wrthod gan fwyafrif o 118. Ni fyddai yr Eglwys byth yn ddyogel hyd nes i'r holl etholwyr ddeall beth ydoedd yr Eglwys, a pha beth a fu drwy yr holl ganrifoedd. Elai yr ad- roddiad rhagddo i ddweyd ei fod yn deilwng o sylw i'r lenyddiaeth fwyaf gwenwynig a gyhoedd- wyd erioed gan Gymdeithas Ryddhad Crefydd ymddangos yn ystod y flwyddyn ddiweddaf. Er- ioed ni fu amser pan yr oedd mwy o alw gwirion- eddol am gefnogaeth calonog a sylweddol y Wasg m Eglwysig Gymreig nag yn awr, ac mewn pwyllgor fe wneid vmdrech uniongyrchol i sicrhau cefnog- aeth helaethach i'r gangen hon o waith amddiffyn- n ol Eglwysig nag a gafwyd yn ddiweddar. Cyf- lwynai y pwyllgor eu diolchgarwch unol i holl ys- grifenyddion y deoniaethau gwladol, ac hefyd dat- ganent eu dwfn ymdeimlad o golli gwasanaeth ael- od o'r pwyllgor trwy farwolaeth, sef y Parch J. Bankes Price, rheithor Llandwrog. Cynygiwyd mabwysiadu yr adroddiad gan y Parch J. T. Jones (Llanfairisgaer). Eiliwyd hyny gan y Canon E. Williams, yr hwn a ddatganodd y gred y byddai i'r adroddiad helpu llawer at chwalu y syniadau ffals a fodolent yn nghylch yr Eglwys a chalonogi ei chefnogwyr, yn neillduol yn y plwyfydd gwledig, i wneud yr oil yn eu gallu er hyrwyddo'r gwaith o hunan-amddiffyniad. Sylwodd y Parch D. J. Lewis eu bod hwy, yn yr esgobaeth hono, wedi bod yn gweithio gyda'r fath speed" uchel yn y mafcer o amddiffyniad Eglwysig yn ystod y chwarter canrif diweddaf fel nad oedd y difaterwch presenol ond naturiol; yr oedd hefyd yr ystyriaeth bellach eu bod yn cyn- orthwyo sefydliadau eraill oedd yn gwasgu mwy arnynt am help. Yr Archddiacon J. Pryce a bwyntiodd allan ddarfod i'r Parch Edward Hughes, yn y pwyllgor y diwrnod. cynt, ddangos yn glir fod anghenion Cymdeithas Amddiffyn yr Eglwys yn pwyso'n drwm iawn y flwyddyn hon, a chafodd penderfyn- iad ei basio yn deisyf ar i'r diaconiaid gwladol alw sylw y "ruri-decanal chapters" at y mater. Y Parch E. Hughes, mewn atebiad i gwestiwn, a ddywedodd fod pwyllgor wedi ei apwyntio eisoes i gasglu tystiolaeth i'w gosod o flaen y Ddirprwy- aeth Freiniol ar Drethu. Hawhai y uareii W. ^.awaras tnangorJ iou cwestiwn y trethu yn un pwysfawr iawn, ac v dylai'r clerigwyr gael eu hysgafnhau oddiwrthynt y flwyddyn hon (clywch, clywch). Yr oedd efe yn cael fod y trethi ar y clerigwyr wedi eu trymhau mewn canlyniad i basio Deddf y Trethiant Am- aethyddol, ac yr oedd pob math o drethi yn cael eu gosod arnynt. Anogai efe fod ymdrech yn cael ei wneud i ryddhau y clerigwyr eleni oddiwrth y baich roddwyd arnynt gan y ddeddf grybwyll- edig. Yr oedd yn waradwyddus i'r eithaf ar Lyw- odraeth Geidwadol ddarfod iddynt drin yr Eglwys yn y dull hwn (cymeradwyaeth). Credai efe y dylai Eglwyswyr ddweyd na roddent iddynt eu pleidleisiau oni chefnogent hwythau yr Eglwys a buasai ef yn hoffi gwybod yn mha le y buasai yr achos Ceidwadol pe bai i'r Eglwys atal ei chefnog- aeth. Yna mabwysiadwyd yr adroddiad. Talwyd d- olchgarwch i'r ddau yssgrifenydd (Parchn. E. Hughes a D. Bankes Price, Llangelynin); pas- iwyd pleidlais o gydymdeimlad hefyd a'r diweddaf ar farwolaeth ei frawd. Dewiswyd pedwar o ael- odau newyddion ar y pwyllgor, sef y Parchn. Ro- berts (Caerhun), Rowlands (Aberdyfi), R. Jones (Llanddona), a Dr. Davies (Machynlleth). Y GYMDEITHAS ADEILADU. Y Parch D. Thomas a ddarllenodd adroddiad Cymdeithas Adeiladu yr Esgobaeth. Dywedai yr adroddiad fod y flwyddyn ddiweddaf wedi gweled peth cynydd mewn adfer eglwysi ac adeil- adu rhai newyddion. Yr oedd eglwys blwyfol Llechcynfarwy, Mon, wedi bod dan adgyweiriad i a gwellhant ar gost o 94p, tuagat yr hyn v rhodd 06 y pwyllgor y swm o 15p. Hefyd adferwyd blwyfol Heneglwys, ar ba un y gwariwyd J^P' ac at hyny rhoddodd y gymdeithas y swm o P" Yr oedd eglwys newydd Dewi Sant,yn mawr, wedi ei chwblhau ar drauT- « M(5P ? fan Jieiaf, a chyfranodd y pwyllgo'O^P tuagat 7 gpn- U adeiladu. Gofidiai y ganfo^ yn y casgliadau plwyfoJ./m A^ddyn ddiwedd- af, a gobeithient yn 'l ^11 7 fJg fyny I mwr yn ^b-orph y flwyddyn bresenol. Derbvniwvd JT adroddiad, ac ychwanegwyd y caidvnr-^y pwyllgor .—Parch E. Hughes,Parch ■g m.. Watts, Milwriad R. ap Hugh Williams, nAr J. Roberts, Mr J. Grant (Llanidloes), a Syr I John Conroy. nAr J. Roberts, Mr J. Grant (Llanidloes), a Syr I John Conroy. CYMDEITHAS HELAETHIAD YR EGLWYS. Y Parch W. Edwards, Bangor, a gyflwynodd ,adroddiad y gymdeithas hon am y flwyddyn 1896, yr hwn a ddangosai fod sefyllfa y cyllidoedd, yn ol pob ymddangosiad, yn bobpeth ellid ei ddy- muno. Yr oeddy gweddill mawr yn ffafr y gym- deithas ar ddiwedd y flwyddyn yn ddyledus i werthiant gwerth 600p o consols, drwy yr hyn y sylweddolwyd y swm o 668p 19s, yr hyn a dalwyd i mewn i'r current account" gan ysgutorion y di- weddar Esgob Campbell. Yr oedd y treuliau am y flwyddyn. yn fwy na'r derbyniadau o tua 120p neu fwy. Yr oedd y cyfraniadau preifat gryil lawer yn llai y flwyddyn hon, oherwydd colli trwy farwolaeth rai cefnogwyr haelionus a thrwy i eraill yn hwyrfrydig atal eu cyfraniadau. Nid rhaid oedd myned yn mhell am yr achos o hyny. Yr hyn oedd wedi effeithio yn ddifrifol ar adnoddau y gymdeithas oedd y lleihad cyson yn ngwerth y degwm, prisiau isel parhaus cynyrch amaethyddol, baich cynyddol y tollau a'r trethi, yn nghyda'r galwadau ychwanegol am gefnogaeth i gymdeith- asau newydd-ffurfiedig ac elusenau lleol. Nid oedd fawr o leihad yn y casgliadau plwyfol. Cych- V/ynwyd y flwyddyn newydd gyda gweddill o tua 550p i gredyd y gymdeithas, rhwymedigaethau yr lion am y flwyddyn ddyfodol a amcangyfrifid yn 1115p. Cafodd yr adroddiad ei fabwysiadu ac, ar (Yvn- ygiad y Parch R. H. Williams, pasiwyd pleidlais o gydymdeimlad a theulu y diweddar Dr. Watkin Roberts, yr hwn oedd gefnogydd ffyddlawn a hael i'r gymdeithas. Gwnaetlxpwyd grant o 25p tuag- at gael curad i Bentraeth. BWRDD ADDYSG YR ESGOBAETH. Darllenwyd adroddiad blynyddol y Bwrd'l hwn gan y Parch D. J. Lewis (Llanidan), yn mha un y dywedid fod nifer y plant a arholwyd yn y gwa- lianol ysgolion Eglwysig, o'u cymharu a chyfar- t'iledd utjliel y llynedd, wedi gwneud mwy na dal eu tir. Cyfanswm yr ysgolion a arholwyd i edd 95, a nifer y plant presenol yn yr arholiad oedd 8580. O'r disgybl-athrawon a eisteddasant am arholiad, yr oedd tair rhan o bedair yn ferched ac os byddai i'r ymddangosiad prescnol gael ei sylweddoli, yr oedd perygl yn fuan i'r disgybl- 11 Ily athrawon gwrywaidd ddiflanu o'r golwg yn llwyr (chwerthin). Gyda golwg ar yr arholiadau gyn- haliwyd yn y Coleg Hyfforddiadol, Bangor, yr oedd y canlyniadau yn parhau i gadw i fyny safle dda y coleg yn mhlith y cyffelyb sefydliadau. Ar ymweliad yr arolygydd efe a siaradodd yn ffafr- iol am y cynydd wneid gan yr efrydwyr, y rhai ymddangosent yn gwneud mwy mewn "technical work" na llawer o'r colegau eraill. Yr oedd y ddisgyblaeth hefyd yn rhagorol, ac yr oedd pi y lie don drwyadl dda. Llongyfarchwyd y coieg ar ei waith yn caffael model school" newydd. Yn y dyfodol ni fyddai i'r coleg rvmeryd dim ond merehed i mewn, ac yr oedd rhybudd i'r perwyl yma wedi ei anfon i benaethiaid ysgolion yr es- gobaeth. Fe ofynid y cwestiwn, paham yr oedd y coleg ar fin cael ei droi yn goleg hyfforddiidol i ferched ? Y Parch W. Edwards (Bangor) a gyfeirioud at erthygl a ymddangosodd yn "Guardian" Llun- dain, yn roha un y dywedid fod nifer mawr o ddis- gybl-athrawon Eglwysig nas gallent gael eu der- byn i golegau hyfforddiadol yr Eglwys, a bod dis- gybl-athrawon Eglwysig a allasent fod wedi cael eu dwyn i fyny mewn ysgolion byrddol yn cael y flaenoriaeth yn^y derbyniad i mewn. Dadleuai yr erthygl mai y disgybl-athrawon goreu i'r ysgolion Cenedlaefnol yw y rhai a barotowyd mewn coleg- au cenedlaethol. Y Parch J. Fairchild (Prifathraw y Coleg Hyff- orddiadol), ar ol dweyd y cymerai ormod o amser i egluro yn llawn y rhesymau am y cyfnewidiad, a sylwodd mai nid peth wedi ei gario allan yn frys- iog ydoedd. 0 berthynas i'r erthygl grybwyll- edig^ nid oedd yn gymhwysaclwy at golegau hyff- orddiadol yn Ngogledd Cymru, ac efe a allai eu sicrhau, er pan ddaeth i Gymru, na' ddarfu Iddo erioed wrthod derbyn disgybl-athrawon o Odwy esgobaeth Gogledd Cymru os byddent hwy wedi pasio. Yr oedd efe wedi bod yn Gymro selog er pan oedd yn Nghymru, ac yr oedd wedi tynu i lawr y coleg yn y rhestr o bwrpas i allu derbyn Cymry (clywch, clywch). Gyda golwg ar ddyfod- ol y coleg, yr oedd efe'n bersonol o blaid cadw y sefydliad yn hollol esgobaethol (diocesan). Pasiwyd yr adroddiad, a chyflwynwyd pleidlait? o ddiolchgarwch i'r ysgrifenydd. Fel y canlyn y safai'r disgybl-athrawon llwydd- ianus yn yr arholiad: ymddengys enw yr ath- raw rhwng cromfachau, a safon y marc- iau ydyw 500: —I. Candidates: 1, Mary Jones, Penmachno (Mr Hughes), 426; 2, Edith Hughes, Penmaenmawr (Mr Par- ish). 389. II. At the end of first year 1, Sarah E. Williams, Penmachno (Mr Hughes), 434; Ed. Williams, Llandtgai (Mr Jackson), 409. III. At the end of second year: 1, Maud Kent, Con- way (Miss Wheeler), 331 2, Mary Williams, Llan- fairfechan (Miss Owen), 313. IV. At the end of third year: 1, Mary Harrison, Bettwsycoed (Miss Michell), 438; 2. Evelyn Povah, Carnarvon (Miss Parry), 396. In the Sunday School section 74 papers were forwarded to the examiners, who were as follows —Old Testament, Rev. J. T. Jones New Testament, Rev. D. R. Morgan; Church. history and Catechism, Rev. J. Smith; ancient I British Church, Rev. Daniel R. Lewis. he fol- lowing, in order of merit, took prizes (thf figures being total marks gained): — Class A-Teachers-1, W. H. Benskin, Pwll- heli, 267; 2, Mary Williams, Llandegai, 256; 3, Henrietta Williams, Pwllheli, 253; 4, Henry Parry, Trawsfynydd, 234 5, Morris Evans, ditto, 230; 6, S. E. Williams, Llanfaelog, 225; 7, E. S. Worrall, Upper Bangor, 221; 8, Miss Shaw, Llan- dudno, 205; 9, E. Williams, Trawsfynydd, 190; 10, Jane Evans, St. Helens, 146. Class B-Scholars over 16-1, R. E. Williams, Pwllheli, 230; 2, Evan Jones, Trawsfynydd,223; 3, Martha Griffith, Portmadoc, 218; 4, 0. Glynne Pughe, Pwllheli, 210; 5, Maria Pritchard, Pwll- heli, 204; 6, Griffith Davies, St. Cross, 201; 7, Kate Davies, Trawsfynydd, 200; 8, H. Hughes, St. Cross, 195 9, Lizzie Batterbee, Pwllheli,190 10, Robert Griffith, Llandinorwic, 187; 11, J. Maud Worrall, Upper Bangor, and Helen Brown, ditto, 182 13, Winifred Jones, Llandegai, 160 14, E. Williams Llandegai, and Maggie Hughes, St. Cross, 159; 16, W. R. Davies, Llandrygarn, 139. Class B—Scholars under 16—1, Jeannie Wil- liams, Llandegai, 243; 2, Ina Jones, Llandegai, 231; 3, Katie Crowley, Upper Bangor, 225; 4, Sarah J. Ellis, St. Cross, 222; 5, Bertie White, Pwllheli, and E. M. Benskin, ditto, 220; 7, Elsie Maitland, Maentwrog, 218; 8, Gwladys Pughe, Upper Bangor, 216; 9, F. Wynne, Upper Ban- gor, and Gwen M. W illiams, Maentwrog, 2131? Price G. Hughes, Pwllheli, and E. Thomas., Llan- trisant, 209; 13, Katie Jones, Pwllheli, r-¿:03; 4, Maria Hovendon, Maentwrog, 199: 15, Edith Hughes, Upper Bangor, 198; 16, L;^zie K. ]N eale, Pwllheli, and W. G. Williams, St. v Cross, 195. The Welsh Church—Class A (kabove 20), maxi- mum marks 100-1, W. H. Benskin, PwUhfih, 50; 2, Morris Evans, Traws,j;ynydd, 40 3; E. Williams, Trawsfvnydd, 30.. Class B (under 20) 1, Emily White, Pwllheli and O. Glynne Pughe, ditto, 50; 3, Alfred Wis Trawsfynydd 30 4, Owen W. Hughef" Pwllheli, and Hugh Hughes, St. Cross, 20.

Eitedcl fod Gttdeiriol Corwen. De.n amgylchiadau o'r mwyaf ffafriol, a phawb m(;:wn eisteddfodol hwyl foreu Llun, Awst ail, fe r igorwyd Gorsedd y Beirdd ar Betryal y Farchnad- í 'a, pryd yr arweiniwyd y gwahanol ddefion gan ] thuddfryn a Llifon. Darllenwyd y Weddi gan y 1 >arch E. Jones Williams, Corwen. Cafwyd deth- o lion ar y delyn gan Ap Eoa y Berth, a dadganu g vda'r delyn gan Eos y Berth. Anerchwyd yr Orsedd gan Gwaenfab (Bala), LI ifon, Eilir Aled, Eanant, Eos y Berth, Dewi raid, Maelfryn, Ceiaydd, ac O. Caerwyn Ro- 1 erts, a chyhoeddwyc yr eisteddfod mesaf gan ( Rhuddfryn. Am ddeg yn y boreu dechreuwyd cyrarrod cyn- taf yr eisteddfod dan lywyddiaeth Mr T. E. Ellis, A.S., ac arweiniad y n.edrus Llifon. Y peth cyntaf ydoedd detholiad ar y delyn o al- awon Cymreig gan Eos y Berth, ac yna.aed yn mlaen yn y drefn a ganlyn Gan fod y beirdd yn anniben yn dod i roddi an- erchiadau, anerchwyd hwy yn ddoniol gan Llifon. Yna cafwyd beirniadaeth ar yr hosanau gwaued- ig. Goreu, Miss Emma Evans, Glasfryn; ail, Mrs Jones, Talsarnau. Beirniadaeth Mr J. T. Rees, Mus. Bac., ar gyfansoddiad rhangait. Goreu, Mr LI. Lloyd Evans, Machynlleth. Can yr eisteddfod, Y gan a gollwyd," gan Mr T. Maelor Thomas. Beirniadaeth Watcyn Wyn a Berw ar yr englyn, "Gwg." Goreu, allan o 40, Meurig Cybi, Brym- bo. Gan fod gan y pwyllgor swm sylweddol mewn Haw er yr eisteddfocau blaenorol, penderfynwyd rhoddi lOp yn ysgobriaeth i enethod o ysgolion dyddiol Dyffryn Edtyrnion. Mynegwyd canlyn- iad yr arholiad gan i-r J. Morgan Edwards, Aber- maw. Buddugol, gydag uchel gymeradwyaeth, Miss Kitty Davies, Bronyglyn, Cynwyd, Corwen. Beirniadaeth Mr Parry, Riverdale, ar gyfieithu i'r Gymraeg ddarn a waith Syr Lewis Morris. Goreu, Abon," Cein Mawr. Cystadleuaeth unawd mezzo-soprano. Goreu, Miss Alice Hughes, 3irkenhead. Dadganiad gyda'r delyn gan An Eos y Berth. Beirniadaeth Berw a Watcyn Wyn ar y myfyr- draeth, "Angladd.' Goreu, Parch R. Abbey Williams, Bettwsycoed, a'r Parch H. Evans, Fflint. Prif draethawd, Yr Eisteddfod Dalaethol fel moddion dadblygiad celf ac addysg gyffredinol y genedl." Yn ol beirniadaeth Proffeswr Edward Edwards, nid oedd neb o'r tri ymgeisydd yn teil- yngu y wobr. Dadganu Beth yw'r dyrfa ddisglaer hon" (Peter H. Lewis, Bangor), gan gorau plant. Tri yn ymgeisio. Goreu, Cor Dinbych, dan arwein- iad Mr David Huglies. Anerchi-ad gan y llywydd gyda'i hyawdledd ad- nabyddus. Wedi llongyfarch Pwyllgor yr Eistedd- fod ar Iwyddiant diail y sefydliad, gwnaeth apel at deyrngarwyr Cymru ar iddynt adeiladu cofgol- ofn Y gwron dewr Glyndwr erbyn y flwyddyn 1900, pum' canfed flwydd glodfawr waith dros Gymru. Cafwyd anerchiadau barddol i'r llywydd hynaws I gan Eos y Berth, Llifon, a Mr H. Davies, Croes- oswallt. Cystadleuaeth unawd bass, Teym y dydd." Goreu, Mr Jacob Edwards, Rhosllanerchrugog. Beirniadaeth ar yr hir a thoddaid, "Y Clog- wyn." Neb yn teilyngu y wobr. Y brif gystadleuaeth gorawl (a) "On the sea" (Mendelssohn) (b) unrhyw ddernyn o ddewisiad y cor. Gwobr 40p. Dau gor ddaeth yn mlaen, sef Llanfyllin a Cefn Mawr. Goreu, gyda chan- moliaeth uchel, eiddo Cefn Mawr, dan arweiniad Mr A. W. Hughes. Beirniadaeth ar chwe' penill wyth llinell, "Seren y gweithiwr." Goreu, X.Y.Z., ond nid atebodd. CYFARFOD Y PRYDNAWN. Llywyddwyd yn y prydnawn gan Mr D. Lloyd George, A.S., ac arweiniwyd eto gan Llifon, pryd yr aed yn mlaen yn y drefn a ganlyn Beirniadaeth ar y cywydd, "Y goedwig." Goreu, Gwilym Ceiriog, Llangollen. Cystadleuaeth adrodd, Cystudd ac amynedd Job." Goreu, Mrs Thomas Roberts, Gwrecsam, a rhoddwyd ail wobr gan y llywyddion i Cefnydd, Cefn Mawr. Deuawd tenor a soprano, Love Divine," Miss Alice Hughes a Mr T. Peters, Birkenhead. Yn awr caed anerchiad campus gan y Uywydd, a chanodd Llifon iddo bwt i bwrpas fel ei arfer. Ail gystadleuaeth gorawl, Clod i ti ber fiwsig." Gwobr, 12p 12s. Ymgeisiodd dau gor, sef Tref- onen, Croesoswallt, a Cefn Mawr. Goreu, Cefn Mawr, o dan arweiniad Mr J. Wright. Yn awr caed dyddorol ddefod cadeirio'r bardd. Y testyn oedd pryddest ar Glanymor." Gwobr, 6p a chadair gwertli 4p 4s. Allan o 14 o ymgeis- wyr, enillwyd gan y Parch J. Jenkins (Gwili), Pontarddulais. Cafwyd anerchiadau gan Llifon, Rhuddfryn, Meurig Cybi, Abon, Gwilym Ceiriog, 1 Caerwyn Roberts, Eos y Berth, Ceinewydd, Dewi Ffraid, ac eraill. Canwyd can y cadeiriad yn I swynol gan Mr Emlyn Davies, ac encoriwyd ef, i'r hyn yn garedig yr atebodd mewn per nodau cerdd. Cystadleuaeth canu unawd tenor, 0, fy hen I Gymraeg." Goreu, Mr Edward Barlow, Llanel- wy. Dadganiad gyda'r delyn gan Eos y Berth. Cystadleuaeth unawd soprano. Goreu, Miss Alice Hughes, Birkenhead., Beirniadaeth ar yr englynion i Ffydd, gobtith, a chariad." Goreu, Mr R. Jones (Meigant), Caer- narfon. Cystadleuaeth corau meibion, Y pysgotwyr" (Maldwyn Price). Gwobr, lOp 10s. Ymgeisiodd dau got, sef Llanfyllin a Rhos. Goreu, Cor Rhos, dan arweiniad Mr Wilfrid Jones. Cynygiwyd gan Llifon, ac eiliwyd gan Dr. Wal- ker, bleidlais o ddiolchgarwch i'r llywyddion am eu presenoldeb a'u gwasanaeth i'r eisteddfod. Y CYNGHERDD. Llywyddwyd y cyngherdd gan yr Anrhyd. C. H. Wynn, Rug, gyda'i ddeheurwydd adnabyddus, a chafwyd gwir wledd o fwyn gerddoriaeth. Cy- .merwyd rhan yn y gweithrediadau gan y corau buddugol, yn nghyda'r dadgeiniaid adnabyddus, Miss Gertrude Hughes, Miss Hannah Jones, Mr T. Maeldr Thomas, Mr Emlyn Davies, Eos y Berth, Ap Eos y Berth, Seindorf Bres Carrog, etc. Gwnaeth pawb eu rhan yn rhagorol, ac yn ddiddadl y mae yr eisteddfod eleni yn coroni holl eistedd- fodau rhagorol Corwen. Aed rhagddi eto, a Ilwydded byth yw dymuniad calon y beirdd a llen- orion aiddgar fu yn dyfal weithio cyhyd i'w meith- rin a'i chadw mewn urddas a bri.

YR, EISTEDDFOD I GEMOLASTHOL. Cyfarfodydd yn «Tghasnew- ydd-ar-Wy8t?< IBEI? QYSTADLEUAETH 30^^i AM 200p. ENILLWYR Y GORON A'R GAD AIR. I '1 Cynhaliwyd yr Wyl Fawr Genedlaethol elen-t yn Nghasnewydd-ar-Wysg (Newport), Sir ynwy. Saif y dref henafol hon ar lanau'j afon v. ysg, mewn llan- erch bur ddymunol onibai '11111 y gweiihfeydd a'r mwg sydd o gwmpas. Rhif" ei thrigolion dros 60,000, ac y mae ei henw yn adnabyddus drwy y byd masnachol, yn nghyda'i pho-^dadd prysur ac eang ei drafnid- iaeth. Ceid ar y pwyllgor ddynion gwladgar a di- wylliedig, ac yn Eisteddfodwyr aiddgar. Gweitliiasant y:i galed satl amcanu rhagori ar yr oil o'u blaenor- iaid. ADRAN CELF A GWYDDOR. Yr oedd yr adran hon wedi cael sylw neillduol yn I nglyn a.'r Eisteddfod eleni, ac yr oeddynt wedi cynyg gwobrwyon anrhydeddus ar nifer luosog o destynau. Agorwyd yr adran ddydd Sadwrn gan Arglwydd Tredegar, ond ychydig oedd yn bresenol. Ar ol l Arglwydd Tredegar draddodi anerchiad byr a synwyr- ol, cafwyd anerchiad dyddoiol gan y Proffeswr Her- kf-mer (Ab Gomer), yr hwn oedd yn beirniadu y dar- luniau a'r cerliadau, a'r hwn hefyd oedd wedi bod yn bvy&ur am rai dyddiau yn trefnu a thacluso yr ystafell gelf. Yr oedd yn teimlo yn ILv,-eii wrth feirniadu y tro hwn am fod cynydd ainiwg wedi bod, a gweithiau 11 9w teilwng a gwir ragorol wedi eu hanfon i mewn. Llon- gyfarchai yr Eisteddfod sr y lhfyddiant amlwg hwn. Yna. aeth yn ei flaen i roddi ei feirniadaeth. Ceir en- wau y buddugwyr eto yn mhlith y cyytadleuon eraill yi eu lleoedd priodol. YR EISTEDDFOD. Gan fod nifer y cystadleuwyr mor luosog, pender- fyn" yd dechreu arni'boreu LInn, a chymeryd pum' cliwTnod ati yn lie pedwar. Boreu Llun, torodd y wawr yn glir a chynes, ac yr oedd rhagolygon am wythnos o hafaidd hin. Dechreuodd y bobloedd, yn feardd, llenorion, a cherddorion, gasglu i lan y Wysg yn foreu. Deuent o bob cyfeiriad, a chynrychiolid pob rhan o Gymru, Lloegr, a'r Amerig yno. Yr aedd y babell yn eang a chyfleus ac yn un bur gyfforddus. Gallai 17,000 o bobl eistedd ynddi, ond yr oedd bron yn hollol ddiaddurn. Yn unig ceid nifer o enwau enwogion ymadawedig ar y parwydydd, yn nghyda'r gair Seisnig Welcome uwchben y Ilwyfan. A ganlyn ydyw enwau y beirniaid yn y gwahanol adranau. Barddoniaeth.-Dafydd MorgaRwg, Tafolog, Ped- rog, Dyfed, a Ceulanydd. Cyficitliiadau.-Prifathraw Silas Morris, M.A., a Proif. Young Evans, M.A. Rhyddiaeth. Prifathraw J. Rhys, Prifathraw Roberts, 0. M. Edwards, T. Darlington, y Barnwr Gwilym Williams, Colonel Bradney, Ernest Rhys, Llawdden (deon Ty Ddewi), D. Rowlands, Syr John Williams, Bar., Proff. Tyssil Evans, W. Edwards, a J. Gwenogfryn Evans. Chwedloniaeth.—Madame Marie Trevelyan a D. Lleufer Thomas. Cerddoriaeth.—Syr A. C. Mackenzie, Proff. Walter Macfarren, D. Emlyn Evans, John Thomas (Pencerdd Gwalia), Roland Rogers, David Jenkins, a F. Winter- bottom. Celf a Gwyddor.-Proff. Hubert Herkomer, Beres- ford Pite, S. W. Allen, W. Bush, A. H. now, E. W. Small, Mrs Edwin Phillips, a Miss Evans, Gaerdydd. DYDD LLUN. Cymerodd Arglwydd Windsor y gadair am 10.30 o'r gloch, o flaen cynulliad truenus o deneu. Ychydig o ddyddordeb gymerwyd yn nghystadleuon y dydd heddyw, sef cystadleuon oiferynol gan mwyaf achor- au cynulleidfaol a "glee parties." Aethpwyd trwy y rhaglen fel y canlyn Cystadleuaeth y seindyrf pres heb fod dros 24 o offerynwyr, "Beauties of England' (Newton). Gwobr laf, 25p; ail, 15p; trydydd, 5p. Dwy seindorf yn unig ddaeth yn mlaen, a dyfarnwyd Whitwell Vale Band vn oreu, a Seindorf Glofa Cymer yn deilwng o'r ail wobr. Cystadleuaeth pedwarawd offerynol (y darn a'r offerynau at ddewisiad yr ymgeiswyr). Gwobr, 5p 5s: Ytngpisiodrl pod-war parti Whitwell yn fuddug- oL.. Unawd ar y clarionet1' irDi Danti Palpitt" cred). Gwobr laf, 4p 4s; 2il, lp Is. Dyfarnwyd yn oreu W. T. Leonard, Abertawe, a G., Cain, Casnew- ydd, yn ail. Cystadleuaeth agored ar unrhyw offeryn chwyth- awl, dernyn o ddewisiad yr ymgeisydd. Gwobr laf, 4p 4s; 2il, lp Is goreu, Wright Hoyle, Whitwell (ar y corn) ail, Charles Rielski, Caerdydd (ar y chwi- banogl). Cystadleuaeth corau o un gynulleidfa heb fod dros 50 o leisiau, (a) "Send out thy light" (Gounod), (b) Trig gyda mi" (T. Maldwyn Price). Beirniaid, John Thomas, D. Emlyn Evans, a Dr. Rogers. Gwobr laf (gydag arweinffon er arweinydd), 30p; 2il, lOp. Ymgeisiodd pedwar o gorau, a dyfarnwyd cor Bryn Geion, Dowlaiff} yn oreu, a chor Horeb, Treforris, yn ail. I- Cystadleuaeth y canigau (glee parties) o 25 i 30 o leisiau, Canig y Clychau" (G. Gwent). Beirniaid, D. Emlyn Evans, Dr. Rogers, a J. Thomas. Ym- geisiodd tri o gorau yn unig allan o'r pedwar-ar-bym- theg oedd a'u henwau ar y rhaglen. Canodd y tri yn rhagorol, ond Glamorgan Choristers yn oreu ac yn wir deilwng. Ar ol talu diolchgarwch i'r llywydd, a chael gair ganddo yntau, terfynwyd y cyfarfod trwy i Miss Maggie Morris, Tonyrefail, ganu 0 na byddai'n haf o hyd a Hen wlad fy nhadau." /1.# Am ddau o'r gloch, yn Neuadd Trbdegar, cynhal- iwyd cystadleuaeth y seindyrf milwrol, rhwng 24 a 30 o chwareuwyr, "Tannhauser (Wagner). Gwobr laf, 25p 2il, 15p 3ydd, 5p. Ymgeisiodd pump allan o'r saith oedd wedi anfon eu henwau i mewn. Caf- wyd chwareu campus, a dyfarnwyd Seindorf Caerdydd yn oreu, Pontvpwl yn ail, a Seindorf Mogg yn dry- dydd. CYNGHERDD NOS LUN, Cynhaliwyd cyngherdd cfferynol nos Lun, pryd y cymerwyd rhan gan Seindorf y Royal Marines, dan arweiniad Mr Winterbottom, a nifer o offerynwyr rhagorol. Trodd y cyngherdd allan yn llawer gwell na'r clisgwyliad. DYDD MAWRTH. Cyrhaeddodd yr orymdaith o'r Orsedd i'r babell am chwarter wedi deg, ac yr oedd cynulliad gweddol yn eu disgwyl, a nifer o urddasolion ar y Ilwyfan. Dyma yn briodol gyfarfod cyntaJ yr Eisteddfod, ac yr oedd golwg galonog ac addawol dros ben ar bobpeth. Ceir fod y pwyllgor wedi bod yn ddoeth i gael dau lywydd ar gyfer pob cyfarfod o'r Eisteddfod, i newid'oddeutu canol y cyfarfod. Heddyw y Uywyddion ydynt y Gwir Anrhydeddus Arglwydd Tredegar (Ifor Hael), a Mr Albert Spicefr, A.S., tra yr arweinid gan Mabon a Chynonfardd. Tarawodd Seindorf Casnewvdd ygan am 10.30 a rhoddasant ddetholiad rhagorol o alawon ein gwlad. Dyma'r cyrn yn tewi. a dacw Cjrnonfardd ar y Ilwyfan, a dyma ni ar unwaith yn nghanol swn a sain yr hen wyl. Cyflwynwyd Arglwydd Tredegar, llywydd cyntaf y dydd, i'r cyfarfod, a thraddododd anerchiad byr. Yna, gwefreiddiwyd y lie gan yr arch-gantwr Ben Davies, a chafodd dderbyniad brwd. Rhoddodd ddat- ganiad o Waft her angels (Jephtha), ac mewn ateb- iad i encor byddarol, swynwyd ni gan "0 na byddai'n haf o hyd." Yn nesaf, galwyd ar yr Archdderwydd Hwfa Mon i ddarllen ei awdl. Dyma yr Hwfa derwyddol ar ei draed, a dylifai allan raiadrau ar ot rhaiadrau o glec- iadau cydseiniaid nes ysgwyd y babell. Beirniadaeth gafwyd yn nesaf ar y brodwaith gan Mrs Edwin Phillips a Miss Evans, Caerdydd, (a) gwyneb perdoneg. Gwobr, 3p. Goreu, Miss E. W. Knight, Casnewydd. (b) Y mat traed mwyraf cel- fydd wedi ei wneud o fan ddamau o frethyn. Gwobr, 2p. Goreu, Mr C. J. Morley, Casnewydd. (c) Hulyn bwrdd brodiedig. Gwobr, 3p. Goreu, Miss Esme Jones, Treffynon. Ni atebodd amryw o'r rhai buddug- ol i'w henwau yn adran celf. Beirniadaeth ar y gwaith edau a nodwydd-llaes. wisg wlanen i wryw, lp, Mrs M. Griffiths, Abertawe, Llaesgob wlanen i fenyw, lp, Miss Geraldine Light- kins. Gwisg i blentyn dan saith oed, lp,neb yn deil- wng. Delwau wedi eu gwisgo mewn arddull Cym- reig, 2p, 2il lp, Mrs Gwilym Thomas, Casnewydd ;2il, Dolly Jones. Gwisg nos i fenyw, lp, Mrs M. M. Llewelyn, Reading. Par o socasau i wryw wedi eu gwau a llaw hefo edafedd Cymreig, 15s, Mrs Jane Roberts, Arenig, Alexandria-road, Gwrecsam. Man- tell a chwcell gyfaddas i'w gwisgo gan fenyw mewn cyngherdd, 2p, Miss K. M. Davies, Casnewydd. Yna cafwyd cystadleuaeth ar yr unawd soprano (a), recitation," 0, welcome now," air," 0, how pleasing to the senses" (Haydn's "Searons"), (b), "The Holy Light" (W. Davies). Gwobr, 5p 5s. Cafwyd datganiadau rhagorol, a dyfarnwyd Miss M. Isaac, Caerdydd, yn oreu. Rhoddwyd gwobr arbenig o 2p 2s i Miss Cissie Pritchard, Cefn mawr. Beirniadaeth ar "Y Farwnad i Arglwydd Aberdar." Gwobr, 5p. Beirniaid, Dyfed, Ceulanydd, ac Elfed. Dau o ymgeiswyr; goreu, Bryfdir, Ffestiniog. Cywydd "Trydaniaeth." Gwobr, 5p. Beirniaid, Dafydd Morganwg, Tafolog a Pedrog. Wyth o ym- geiswyr Brynfab, Pontypridd, yn oreu. Englya Y Cwch Gwenyn. 90 o ymgeiswyr. Ni atebodd y bi'ddugwr, "Rhys," i'w enw. Cystadleuaeth.—Unawd ar y crwth, i rai dan 16eg I oed. Romance (Ersfield). Gwobr, laf,2p 2s 2il, 1p Is. Goreu, Miss Marion Morgan; ail, Master Robert Evans, Abertillery. Cystadleuaeth ar y berdoneg (i rai dros 16eg oed). (a). Bach's "Fugue in A flat." (b). Beethoven's Sonata in A flat. (c). Mendelssohn's "ISchell Und Beivegiick." Gwobr, laf, lOp 2il, 3p. Goreu,Miss Maud Evans, Llundain ail,Miss Josephine Griffiths, Casnewydd. Wedi hyn, cafwyd datganiad swynol o "Bedd Llyw- elyn" gan Miss May John. Yna cafwyd beirniad- aeth y Milwriad Bradney a Mr Ernest Rhys or y traethawd "Lien Gwerin Gwent." Gwobr, lOp, Yr oedd tri wedi ymgeisio a hyny yn bur lwyddianus, ond yr oedd un yn tra rhagori, sef yr un yn dwyn yr enw "Gwynlliw," yr hwn ni atebodd i'w enw. Yn nesaf deuwyd at gystadleuaeth ddyddorol a henafol, a'r hon sydd anwyl i bob Cymro, sef cystadl- euaeth i ferched, datganu Y Deryn Pur gyda'r del- yc.y eystadleuydd i gyfeilio ei hunan ar y delya Gym- reig. Y v "add pedair wedi anfon eu henwau i mewn, ond yn anffodus un yn unig wnaeth ei hymddangosiad ar y llwyfan sef Miss Margaret Irene Jones, Bont- newydd, a dyfarnwyd hi yn wir deilwng o'r wobr o 5p 5s. Ar hyn rhoddodd Cynonfardd yr awenau i fyny i Mabon, yr hwn a gafodd dderbyniad croesawus. Cyf- lwynodd yntau yr aii-lynydd, sef Mr Albert Spicer, A.S., a chawsom anerchiad byr ganddo. Gan fod chwarter awr hyd ddau o'r gloch, yr adeg benodedig i'r ail gystadleuaeth gorawl, buwyd yn difyru ein hunain trwy ganu Hen W lad fy Nhad- au dan arweiniad Mabon. Canodd Mr R. C. Jen- I kins, Llanelli, yr unawd. Am ddau o'r gloch deuwyd at yr AIL GYSTADLEUAETH GORAWL i gorau o 80 i 100 o leisiau, (a) Rest here in peace" (Bach), (b) "Coed yr Hydref" (Emlyn Evans). Gwobr (gydag arweinffon aur i'r arweinydd), 75p; ail wobr 25p (gyda gwerth 2p o gerddoriaeth gan Mri Novello). Beirniaid, Syr A. C. Mackenzie, Mr D. Jenkins, a Dr. Rogers. Yr oedd 13 o gorau wedi anfon eu hen- wau i mewn, ond naw ddaeth yn mlaen, a chanasant yn y drefn ganlynol:—1, Pontycymmer Choral So- ciety 2, Pontypridd Temperance Society 3, Efail Isaf United Choir; 4, Morriston Glee Society; 5, Brynamman Choral and Glee Society; 6, Cardiff Glee Society; 7, Blaenycwm, Rhondda; 8, Builth Choral Society; 9, Dowlais Temperance Choir. Cy- merodd y gystadleuaeth hon dair awr o amser, ac yr oedd y brwdfrydedd yn uchel. Traddododd Elfed ei feirniadaeth ef a Dyfed a Ceu- lanydd, ar y ddrama "Cyflafan y Fanni," neu unrhyw destyn arall yn hanes Cymru. Gwobr, 20p. Yr oedd wyth wedi ymgeisio, a rhanwyd y wobr rhwng Ap Gerallt" a Cunedda WIedig, ar yr amod eu bod eu dau yn diwygio eu cyfansoddiadau. Y buddugwyr oeddynt R. A. Griffith, Caernarfon, ac R. H. Roberts (Glan Cledwen),Ysgol Maenan, Llanrwst, yr lurn sydd wedi marw er pan ysgrifenodd y ddrama. Deuawd i soprano ac alto, "The song of the birds" (Rubenstein). Gwobr, 4p 4s. Cystadleuaeth ddydd- orol a gwir ragorol oedd hon, a rhanwyd y wobr rhwng Miss Marian Isaac a'i chyfeilles o Gaerdydd, a Miss Maggie Morris a.'i chyfeilles o Tonyrefail. Beirniadaeth ar y rhangan i gorau meibion. Gwobr lOp 10s. Ymgeisiodd saith, ond ni atebodd y buddug- wr i'w enw. Yna traddododd Syr A. C. Mackenzie y feirniad- aeth ar y corau. Yr oeddynt wedi cael eu llwyr fodd- loni yn y gystadleuaeth ragorol iawn yn mhob ystyr. Rhoddasant y wobr flaenaf i gor Buallt (arweinydd, Mr Alfred Morgan), a'r ail wobr i gor Treforris, yn nghanol cymeradwyaeth gyffredinol. DYDD MERCHER. Pan gyrhaeddodd yr orymdaith i'r babell heddyw, yrVoedd y cynulliad yn hynod deneu., Agorwyd y gweithrediadau tua deg o'r gloch-yn gynarach na dydd Mawrth, oherwydd na chynhaliwyd gorsedd. Y Uywyddion penodedig heddyw oeddynt yMilwriad yr Anrhydeddus F. C. Morgan, A.S., a'r Prifathraw John Rhys, M.A., Ll. D., Rhydychain. Wedi i'r seindorf bres chwareu detljoliad, traddod- odd yr Anrhydeddus F. C. Morgan anerchiad dydd- orol, ac yna cafwyd can yr Eisteddfod gan Miss Maggie Davies. Y feirniaaaeth gyntaf ar y rhaglen ydoedd eiddo y Prifathraw Silas Morris a'r Proffeswr J. Young Evans far y cyfieithiad Yr Enaid," o waith yr anfarwol Is- lwyn. Anfonwyd cynifer ag un-ar-bymtheg o gyfan- soddiadau i law. Rhanwyd y wobr rhwng y Parch Edmund 0. Jones, ficer Llanidloes, a Mrs Thomas (Morfydd Eryri), yr hon a gynrychiolid gan ei merch, Miss Thomas. Cystadleuaeth chwareu ar y berdoneg, i rai dan 16 oed. Gwobr gyntaf, 3p 3s; ail, lp Is. Goreu, lVlas- ter William Watkins, Dowlais; ail, Miss Beatrice Brown, Casnewydd. Cystadleuaeth datganu unawd bass, Rage, angry storm (Syr J. Benedui), neu Q. fv lien Gymr-ieg (D. Emlyn Evans). Gwobr, ftp. Goreh, Mr David Chubb, Pontypridd. Beirniadaeth ar yr arwrgerdd (heb fod dros fil o linellau), Arthur y Ford Gron." Gwobr, 25p a choron arian gwerth 15p. Y beirniaid oeddynt Dyfed, Ceulanydd, ac Elfed. Ymgeisiodd naw. Y buddug- ■vr ydoedd y Parch T. Mafonwy Davies, gweinidog yr Annibynwyr, Blaenafon, a choronwyd ef yn ol braint a defawd beirdd Ynys Prvdain, a chyhoeddwyd ef drwy Gorn Gwlad yn fardd coronog Eisteddfod Genedlaethol 1897. Cafwyd can y coroni N,an Miss Ceinwen Jones, ac anerchiadau gan amryw o'r beirdd. Beirniadaeth ar y traethawd Gymraeg ar Y man- teision deilIiedigi oddiwrth addysg mewn celf a gwydd- or i'r dosbarth gweithiol yn Nghymru." Gwobr 5p. Ymgetsioddtri. Neb yn deilwng o'r wobr. Cystadleuaeth pedwarawd ar offerynau llinynawl. Gwobr, 5p 5s. Buddugol, parti Casnewydd. Yn y cyfwng hwn cafwyd anerchiad difyr ac addysg- iadol gan yr ail lywydd, y Prifathraw Rhys. Cystadleuaeth ar y delyn droedawl, "Autumn" (Pencerdd Gwalia). Gwobr, lOp. Goreu, Mr James Williaais, y Fenni. Beirniadaeth ar yr hir a thoddaid, Galar Cymru ar ol Gwenynen Gwent." Gwobr, 5p. Ymgeisiodd 18. Buddugol, Brynfab. Cystadleuaeth unawd i mezzo-soprano, "My heart is weary" (A. Goring Thomas), neu "The Silent Sin- ger" (Dr. Rogers). Gwobr, 5p 5s. Goreu, Miss Maggie Morris, Tonyrefail. Beirniadaeth ar y ffugchwedlau desgrifiedig o Fy- wyd Cymdeithasol Cymreig neuHanes Cymru. Gwobr gyntaf, 30p; ail, 20p. Ymgeisiodd deg. Neb yn deilwng o'r wobr. Y BRIF GYSTADLEUAETH GORAWL. Yr oedd y dyddordeb a deimlid yn y gystadleuaeth I hon yn angerddol, a'r babell wedi ei gorlenwi. Y wobr gyntaf oedd 200p a bathodyn aur i'r arweinydd ail wobr, 50p a gwerth tair punt o lyfrau cerddorol i'r arweinydd. Y darnau a genid oeddynt, "Now all gives way together" (Dvorak), a "The Mariners" (D. Jenkins). ¥meeisiodd y corau yn y drefn gan- lynol —Cymdeithas Gorawl Llanelli (o dan arwein- iad Mr J. Thomas), Cor Undebol Rhymni (o dan ar- weiniad Mr J. Price), CymdeSthas Gorawl Abersych- an a Phont-y:pool (o danl arweiniad MrWT. Prytheroe), Undeb Corawl Merthyr Tydfil (o dan arweiniad Mr Dan Davies), Cymdeithas Harmona.idd Llanfairinu- allt a'r gymydogaeth (o dan arweiniad Mr E. Evans (Llew Buallt), a Chymdeithas Harmonaidd Sir Fon (o dan arweiniad Mr W. S. Owen). Dyfarnwyd y wobr gyntaf i'r cor a ganodd yn oydd, sef, cor Abersychan; a'r ail i gor rhif 6ed, sef, Cym- deithas Harmonaidd Caergybi. DYDD IAU. Dechreuwyd gweithrediadau pedwerydd dydd yr Eisteddfod trwy gynal Gorsedd yn Belle Yue Park, dan lywyddiaeth Hwfa Mon. Cyflwynwyd urdd- raddau anrhydeddus ar y personau canlynol:—Mr Thomas Ellis, A.S., i gael ei adnabod yn y cyleh barddonol o hyn allan fel "Cynlas;" Mr Lloyd George, A.S. (Llwyd o Eifion) Principal Edwards, Cardiff (Myrddin Wyson) Mr R. A. Griffiths. Car- narvon (Elphin) Mr Ernest Rhys, London (Rhys Goch o Ddyfed) Parch T. Shankland,Rhyl (Glancen- yn) Parch David Davies, Brighton (Dafydd o Fyrdd- in) Dr. Emrys Jones, Manchester (Emrys Feddyg) Mrs Powell, Scranton, U^-A. (Morfudd); Mr A. Swash, Newport (Arlunydd Casnewydd) Colonel Bradney, Monmouth (Achuddur Glan Troddi) Mr Albert Spicer, .A.S. (Albert) Mr E. E. Fournier, cof- restrydd anrhydeddus yr "Eisteddfod Wyddelig," i'r hwn y rhoddwyd y teitl cyfaddas o "Negesydd o'r Ynys Werdd' Ar gyfrif meithder gwaith yr Orsedd ni chychwyn- wyd yn y pafiliwn hyd unarddeg o'r gloch, erbyn pa amser yr oedd cynulleidfa lied fawr wedi ymgynull. Llywyddwyd gan Faer Casnewydd (Mr T. Golds- worthy). Wedi iddo ef draddodi anerchiad, canwyd can yr Eisteddfod gan Miss Clara Butt yn rhagorol. Cystadleuaeth gyntaf y dydd ydoedd canu penill- ion gyda'r tannau yn ol dull Gogledd Cymru. EnilI- wyd gan John Devonald, Aberdar, yr hwn a brofodd yn oreu o ddeg o< ymgeiswyr. Ar gyfieithu gwaith Brownrig, "Herve Riel," i'r Gymraeg,cipiwyd y wobr o 3p gan y Parch Machraeth Rees, gweinidog Annibynol, Llundain. Y goreu (allan o 68) ar yr unawd tenor oedd Richard Thomas, Llanelli; ail oreu, D. D. Ellis, Cefnmawr, Rhiwabon. Enillwyd am chwareu ar y delyn deir-rhes gan T. C. Page, Gihvern, Abergafeni. Gwobr, pum' gini. Aeth gwobr o bedair gini, am driawd i'r crwth, y crwth mawr, a'r berdoneg, i Miss Maggie Griffiths (Caerdydd), Mr W. B. Rees (xuaesteg), a Mr Joski (Caerdydd). Yr oedd 58 o ymgeiswyr ar y contralto solo. Rhan- wyd y wobr o bum' gini rhwng Miss Rachel Thomas, o Mountain Ash, a Miss Nellie Davies, Merthyr. Wedi i'r Deon Howell (Ty Ddewi) draddodi araeth hyawdl rhoddwyd derbyniad croesawus i ddirprwy- aeth oddiwrth y Feis Ceoil," neu yr Eisteddfod Wyddelig. CADEIRIO Y BARDD. Y chydig cyn unor gloch crewyd cryn fywiogrwydd gan ymddangosiad Syr William Harcourt ar V Ilwy- fan yr hwn, yn nghwmni Arglwydd Tredegar, oed(f wedi cyrhaedd mewn pryd i weled yr hen ddefod c gadeirio y bardd llwyddiamis. Rhoddwyd i Syr Wil- liam dderbyniad calonog gan dorf o chwe' mil fel y cymerai ei sedd ya agos i'r cylch barddol a amgylch- ent yr Archddcrwydd. Testyn y gadair ydoedd Brawdohaeth GySredinol;" Gwobr, 25p a chadair dderw. Darllenodd Pedrog ei feirniadaeth ef ei hun, lafolog, a Dafydd Morganwg, y rhai oeddynt yn un- frydol yn eu dyfartiiad, yr hwn ddyfarniad a brofodd yn flair cyfansoddiad y Parch John Thomas Job, Aberdar. Gosodwyd y gwr parchedig yn y gadair yn nghanol y rawysg arferol; arwisgwyd ef gan y Faer- I es, a rhoddwyd iddo dystysgrif gan Mrs Hoare. Can- wj-d can y cadeirio gan Miss Maggie Davies, a llifodd alian ffrw.l o englynion, etc., gan y beirdd er anrhy- dedd y buddugwr. Yn y fan hon traddodwyd anerchiad gan Svr W dedd y buddugwr. Yn y fan hon traddodwyd anerchiad gan Syr W I Harcourt. J Enillwyd y wobr gyntaf am chwareu ar y violon- cello gan Mr W. Joski, Caerdydd a'r ail gan Miss Beatrice Jones, Rheithordy Llanbedr, CrickhoweL Am y prif draethawd, ar "Hanes Cymru." etc., ymgeisiodd dau gwobr, lOOp. Rhoddid camnoliaeth uchel i'r ddau waith. Dyfarnodd y beirniaid fod y wobr yn cael ei rhanu rhwng yr awdwyr, y rhai oedd- ynt Mr Paul Barbier, Caerdydd, a'r Parch G. Peftar Griffiths, Abertawe. Am yr hanes goreu o Dafodiaith Gymreig Gwent «; Morganwg," aeth y wobr o 21p i'r Parch D. C. Wil- X- liams, Ferndale. Miss Llewela Davies, Aberhonddu, a enillodd y wobr o 15p am y dernyn goreu o dri symudiad i gerdd- orfd. fechan. Yn awr cymerodd cystadleuaeth y corau merched le ar ganu Tiie Fairies' Sonor (Bishop) a Goodnight" (Marie Wifrns). Y wobr gyntaf oedd 25p, a lOp i'r ail. Anfonodd wyth o gorau eu henwau, eithr ni chanodd ond pedwar: sef corau Rhondda,Pontypridd. Abertawe, a Treherbert. Dywedai'r beirniaid mai cor Pontypridd oedd yn haeddu y wobr gyntaf, a chor Abertawe yn ail. Yr oedd Mr Wickens, Upper Bangor, yn mhlith y rhai a enillasant ar wawl-arluniaeth tra y bu Alias Hartley, Upper Bangor eto, yn llwyddianus gyda golwg ar fur-bapyr (wall paper). I DYDD GWENER. Hwn ydoedd y pumed neu ddiwrnod olaf yr Eis- teddfod, ac agorodd gyda thywydd o'r mwyaf ffafriol. I fyny i nos lau yr oedd y derbyniadau wedi cykacdd 29Y0p, ac Jelly yn gadael gweddill o 1000p i'w wneud i fyny heddyw mewn trefn i wneud y gwarantwyr ya ddyogel. Cynhaliwyd Gorsedd heddyw eto yn y Belie Vue Park. Rhoddwyd urddau anrhydeddus ar y personau canlynol :-Arcllddiacon Bruce (Gwilym Glan Wysg), Maer Casnewydd (Eirionydd), Mrs Goldsworthy (Mair Egrin), Miss Edith Oldham (Cerddores o'r ) nya Werdd), Mr J. Seymour (OrgtLnydd Dublin), Proffas- wr Young Evans (Ieuan Mynwy), Mr L. D. Jones, Bangor (Llew Tegid), Parch T. J. Job, y bardd cad- eiriol (Job), Proffeswr Barbier (Pawl o Gael), Mr D. Mergan, Casnewydd (Gerran), Mr U. D. PkiUlbo, (Gaer), Miss Charlotte Griffiths jSiaiies Mynwy), ar Henadur Grove (Mynwy). Cadvan a gyhoeddodd yn ffurfiol mai yn Nghaer- dydd, y dref gymydogaethol, y cynhelid y cynulliad mawr nesaf yn Neheudir Cymru a rhoddodd groesaw gwresog i Eisteddfod 1898 yn nhref chwarelyddol Ffestiniog. Yn nesaf, wedi cael i'r pafiliwn, agorwyd gweith- rediadau yr Eisteddfod. Y llywydd am y boreu oedd. Arglwydd Kenyon, ac yr oedd nifer y presenoldeb yn dra chalonogol. Wedi cael anercliiad agoriadol galle- og gan y llywydd, aed yn mlaen a'r cystadleuaethau. I ddeclu'eu cystadleuaethau y dydd, cyhoeddwyd mai y Parch E. Nicholsoh Jones, Caerdydd, oedd y goreu allan o 34 am y gof-gan ar ol Daniel O .ven, y diweddar nofelydd enwog o'r Wyddgrug, cyfaddas i'w gosod ar y gofgolofn fwriadedig iddo. Am y watwargerdd i "Addoliad y Beldroed," dy- farnwyd y wobr o 2p i D. frice, railway signalman,. Liawaitilet. Yr oedd 26 o ymgeiswyr. ) Cynygid 50p am y casgliad goreu o weithiau bardd- 1 onol Tudur Aled, gyda sylwadau beirniadol a hanes- yddol. Ni ctdyfarnwyd neb yn deilwng, a chymhell- ai'r beirniaid gadw'r wobr hyd y flwyddyn nesaf i 1 edrych a geid cyfansoddiadau mwy cyflawn i'w gosod o fiaen y cyhoedd. Am y pedwar penill goreu y Banks of the Usk," barnwyd eiddo Mr T. Williams (Brynfab), Ponty- pridd, yn oreu. Teimlid llawer o ddyddordeb yn nghystadleuaeth y seindyrf cerddorfaol. Y wobr oedd 50p, ac ail wobr o lOp. Ymgeisiai tri o seindyrf, sef Caerdydd, Cas- newydd, a Llanelli. Barnwyd Casnewydd yn oreu, & rhanwyd yr ail wobr rhwng y ddau eraiil. Mr iiiiiidaiii, a enillodd wobr o lOp am ei di\IoTnaw3[ 'T5ffgelwch gwneuthur wyrth- iaa yn Nghymru" (iiystery and Miracle plays of Wales). Hefyd, rhanwyd gwobr o 5p rhwng y Parch W. Williams,Tryddyn, ger Wyddgrug, a Mr J. E. South- all, Casnewydd-ar-Wysg (Newport) am eu .raethodau ar y "Moddion goreu i gadw a dysgu Cymraeg i blant rhieni Cymreig mewn ardaloedd Seisnisc." Yr oedd cynifer a 77 wedi anfon eu henwau am y baritone solo, eithr rhanwyd y wobr o bum' gini rhwng Mr T. R. Jones, Caerdydd, a Mr David Chubb, Pontypridd. Llywyav.wyd yn y prydnawn ganimr A. Thomas, A.S. drcs fwrdeisdrcfi Merthyr, eithr ni wuaeth ond. araeth fer. Deuawd tenor a bass, "If I pray" (Gounod's Faust) goreu, Mr W. Rees, Penybontarogwy, a Mr-. George T. Llewelyn, Port Talbot. Canu penillion, dull Deheudir Cvmru goreu, John Devonaid, Aberdar. I Unawdau ar y crwth i rai mewn oed gcrau, Miws Mary Thomas, Treforris; ail, Mr Ben. George, Tre- degar. Geiriadur o enwau CSmreig ar leoedd, Zwobr lOp goreu, Parch T. Morgan, gweinidog Bedyddiol, Caer- dydd. Ar y pedwarawd, enillwyd gan yv Misses Edith a Maggie Edwards, Machen, a'r —eistri William Mor- gan ac Oscar Watkins, Aberhonddu. Am "Set of threB-crjm^o^ions• i leisiau merched, yn nghyda cherddoriaeth i l^rclto Ifdr Hael", W v,-yd y wobr o ddiffyg teilyngdod. Cysfcadlu canu can Wyddelig, cj-frngcdig i Wyddel- od yn trigo yn Nghymru neu r Iwer&doti: syrchiodd yr ornest hon drwodd am nad ymddangosodd yr un o r chwech a anfonodd eu henwau i MOWIL Cafodd y wobr am ateb cwestiynau mewn "theory of music ei dyiarnu i MusicllS; ond nid atebodd i'w enw. GORNEST Y CORAU MEIBION. Yr oedd yn ymyl pedwar o'r gloch pan ddaeth y cor 'meibion cyntaf ar y Ilwyfan. Y darnau i'w canu oeddynt: "Ah! were I on yonder plain" (Mendels- sohn) a "Llewelyn ein Llyw" (T. Price); y wobr gyntaf oedd 70p gyda bathodyn aur i'r arweinydd, a lOp i'r ail gor. t'r oedd triarddeg wedi anfon eu henwau i mewn, a chanodd y deg cor canlynol yn ol trefn eu lienwau Brynmawr, Tredegar, Port Talbot, Porth, Brynaman, Moelwyn (Ffestiniog). 3yfaat.a?a Ferndale, Abertawe, a Mountain Ash., Gwelid fod y gynulleidfa erbyn hyn wedi chwyddo i oddeutu dea- ddeg mil, a gwrandewid ar y gystadleuaeth gvda cliraifder a piileser am yr ysbaid o dair awr a haner. Wedi i'r corau orphen canu, ac i aros i'r beirniaid foil yn barod, Mr T. H. Thomas, Caerdydd, a osododd gerbron ddeiseb wedi ei thynu allan yn Gymraeg yn gweddio ar i'r Frenliines mewn Cynghor gyfarwyddo fod arfbais yn cynrychioli Cymru yn cael ei gosod yn y Royal shield ac ar arian bathol y Deyrnas lry- funol, a bod arwyddlun o Gymru yn cael ei ycliwanegu ar Faner Genedlaethol yr Undeb. Cynygiwyd y J.1cis. eb yn ffurfiol gan Mr v. Abraham, eiliwyd gan Mr D. A. Thomas, a cliariwyd yn nghanol taranau o gy- meradwvaeth. Yn ddilynol traddododd Syr A. C. Mackenzie ei feirniadaeth ef a.'i gyd feirniaid ar ganu y corau. Yr oeddynt yn dyfarnu y wobr gyntaf i Gor Abertawe, a'r ail i Gor Mountain Ash. Rhoddwyd cheers a counter cheers wedi cyhoeddi y dyfarniad gan y dorf dtffysglyd. Dygodd hyn Eisteddfod Genedlaethol 1897 i derfyniad. Y SEFYLLPA ARIANOL. Mae yn anmhosibl, ar hyn o bryd, cael mynegiad cywir am sefyllfa arianol yr Eisteddfod; ond, mor agos ag y gellir sicrhau yn awr, y mae fel y canlyn (nid yw y tiigyrau yn mhob achos, oddieithr y takings dyddiol, ond amcangyfrif bras) :— JB S Cymerwyd y dydd cyntaf 147 yr ail dydd 400 y trydydd dydd 1132 y pedwerydd dydd 498 y pumed dydd 400 Y cyfanswm a gymerwyd ^69 Season tickets 700 Tanysgrifiadau y- 1250 Lettings, etc. 250 Yr holl dderbyni*<iau 4769 L Amcangyfriflad y costau — 5250 Tyner allan y derb)-niadau- 4769 Yn gadael diffyg o — — 481 Argraphwyd a Chyhoeddwyd dros y North Wales Chroniclfe Company, Limited, gan David Williams, yn y "North Wales Chronicle" a'r "Gwalia" Print- ing Works, Caxton House, High-street, Bangor, yn Mhlwyf Bangor, yn Sir Gaernarfon ac yn Swydd- fa y "Clorianydd," Bridge-street, iiangefni, yn Mhlwyf Llangefni, Sir Fon, gan John Willi Dydd lau, Awst 12, 1897. i