Y Cymro

I Crwydriaid. I GAN YR ESGOB. .Wedi i'r Gymdeithas dreulio gaeaf i ddad- rys pynciau dyrus, ac i roi'r byd yn ei le lawer gw.aitii drosodd, penderiyn-nodd dreul- io rhai o hsoe-dd yr hai i wei'd tipyn ar y byd, er m wyn ei ddeali yn well ar gyler y gaeaf nesaf. Tielnvvyd cael clwb crwydro, a dewdswvd nifer i barotoi'r llwybrau i'r gwyr traed. Pend-erfynwyd cyfarfod i gych- wyn i'r daith o dan fan tell y 'lywysog nu yn s,gwar y ddinas 'bryuhawn Sadwrn, am 2-30 or gloch. Torrodd bore Sadwrn dros dret a gwlad yn ,brydf.enh a thyner, and tua chanol dydd declireuodd y neioedd wgu, a cherddair crwydwyr druani bob un i'w ddrws yn ami g.an edrych yn bryderus a oedd rhagolygon iddi welia ei thymer. Ond er gwaecha r cvvbl yr oedd yr esgob i'r funud yn ei Ie o dan fancdl y Tywysog J)u. Crwydrodd enyd yn bryderiis bron rhynnu yn yr oerfel, a phwy a welai yn y man yn croesi r ftordd ond lorcshiar Post gyda'i gainera yn ityddlon 'w gyhoeddiad. lorc- shiar a ddewiswyd genuyin i wneud teleiau a'r haul i osod nodweddion y cwmni mewn ffurf barhaol, ond di-ffydd iawn yr edrychai lorcshiar am i'r haul fod mor ystyfnig. Toe, gwelid trwyn Lei yn dod i'r golwg dros goler ei got uchaf ac o dan ei gap, yn ymwthio allan fel cyw dryw bach o'i nyth. Yr oedd ef ei huii,an wedi ymguddio o'r gülwg yn llwyr. Arhosodd y tri am enyd yn disgwyl, a daeth dwy o'r .rhianod i'r fan a golwg dila ddigon arnynt, a'r ffurfafen yn dal i'w dir- mygu Gresynn.em fod cymaint o'r cwmni mor lwfr felag i ofni tipyn o wynt a gwlaw, ac er y dymunem weld yr oil yn troi i fyny, yr oedd yn rhaid cael un arall-Sjr Fon—gyoa ni, oherwydd efe oedd ein Samson, a chan na ddeuai, awgrymodd yr Esgob Gelwch am Samson iberi i ni chwerthin," ac aeth dau i'w gyrchu, a chawsant ef ar fin treulio'r prynhawn yng ngwlad hud a lledrith, gan freuddwydio ei siom i .ffwrdd. Wele o'r di- wedd chwech yn cychwyn ar gerbyd trydanol a'u pennau yn y gwynt, a'u calonau fel pe na buasai gwynt na gwlaw nac oerfel yn y byd, er fod yr odlaw'n curo'n enbyd, a'u dannedd hwythau yn euro amser i oernadau'r ddrycin. Wedi rhtuhro heibio tai a ffactris, a thrwy fwg a llwch, am ysbaid, safodd y cerbyd, a disgynnodd y cwmni. Awgrymodd Sir Fon i ni alw heibio Mynachdy Kirkstall, a chy- tunodd pawb. Aethom i mewn drwy fyned- fa gul, ac wele ni mewn glasdir agored ar lan afon lydan ddu, a budr ddigon, wedi i fudreddi a gwehilion Lr,a,,fi lawer lifo iddi. Llifai'n arat fe ple'n aros am rywun mwy anobeithiol na'i giiydd i geisio noddla yn ei mynwes ddiobaith. Ymddanghosai fel pe weclibücl yn golchi godieu ann wn, ac eiddil iawn yr 'edrychai pob .planhigyn o fewn i fin ei dwr; rhyfygai am bell bren dyfu ar ei glan, ond ni welid un felly nad oedd wedi ei nodi gan angau, a'i dyddiau druain wedi eu rhifo. Llwm a thlawd oedd rhagolygon po- peih a ddeuai i gyffydrdiad a hi, a mur- murai'n drwm fel rhu rhaiadr mewn glyn tywyll ddyfnder nos, nes taflu ias o ddychryn i w.aelod enaid. Mor wahanol ei dyfroedd i'r hyn oeddynt pan bysgo-tai'r mynachod ar ei glannauyn y dyddiau diddan gynt. Safai'r mynachdy'n eofn ar odreu bryn ar fin y dwr. Ymestynai ei ystafelloedd o bobtu'r capel fel breichiau agored. Safa.i'r muriau yn fyfyr- gar fel hiraeth, fel pe'n teimlo oddicartief yn swn aflafar y prysurdeb newydd o'n cwm- pas. Ymglymai'r eiddew am danynt fel y cofleudia gwr ei gar fydd ar fin diflannu i'r anwel mawr. Estynnai'r fwr ei ben yn uchel, ac edrych.ai' n syn gan geisio cipolwg dros fin y cymyl ar y wlad y soniwyd cym- aint am dani o dano gynt. Aethpwyd yn ofnus drwy y man-ystafelloedd—drwy ystaf- elloedd y mynachod a'r gwyr lleyg. Arhos- em i wrando ar boh su rhag ofn mai adlais hwyrol-gan y mynachod yn gorymdeithio yd- oedd. M'ewn un ystafell fach gwelsom dri phaun amli wiog ac ysgrechlyd yn hollol am- ddifad o swyn dieithr y lIe-mor de'byg i'r tyrfaoedd a ymdyrrai drwy yr hen furiau hed-dyw. Driiigasorn y grisiau i'r cysegr; saif rhes o golofnau cedyrn bob ochr iddo yn hollol fel yr oeddynt saith canrif yn ol, ac unir hwy gan fwau cerfiedi.g. Gofynnem yn y cyfrinedd llethol fel Alun "Pa sawl ave cred a phader Ddwedwyd rrhwng y muriau hyn a banner ddisgwyliwn weled mintai o fynach- od yn dringo'r grisiau, a'r groes o'u blaenau, gan suoganu eu can o fawl, ond ni chlywein ddim ond stwr 'gwic'hlyd adar y tô, a chaw- ciod. Adeiladwyd y mynachdy hwn gan Hugh de Lacy yn y fiwyddyn 1152, ac y mae'n debygol ei fod yn un o'r xhai ardderchocaf yn Lloegr. Gwelodd lawer tro ar fyd. Sawl emyn, tybed, a ganwyd, sawl ymdrech enaid a leddfwyd ynddo, a sawl anfadwaith a guddia ei furiau mud. Gwelodd oreu sant, a gwaethai adyn, ond ni ddywed ei furiau air; safant. yno yn ddistaw, ddistaw, fel pe'n myfyrio ar eu hen gyfrinachau a gorfu i ni gilio od-diyno gaii ofyn ai tybed fod y byd heddy\y gyda'i ddwndwr diystyr yn difwyno adeilad fu'n gysegredig gynt, fel y difwyn,ar afon a lifa heibio iddi. Wedi gadael y mynachdy ac ymgymysgu a'r byd unwaith yn rhagor, yr oedd y cwmni yn union mor ysgafnben ac erioed. Daeth yn y man i wlad braf, eang, gydag ambell -fryi-i YIna ac acw yn codi ei ysgwyddau i fyny'n falch, yn ei ddillad newydcl, i gael golwg ar y wlad. Frbyn hyn yr oedd yr haul wedi cymeryd atom yn well, a gwenai'r coed, y gwryclioedd, a'r iblodau drwy eu rau fel yr aem heibio iddynt. Torasom ar draws gwlad drwy laid at ein hanner, heibio 'bythynod a ffermdai, aethom heibio'r lie y trigai hynafiaid y bardd Americanaidd Long- fellow ynddo gynt. Disgynnem i lawr y llechwedd yu raddol at lan yr afon, ond cod- ai ei harogl .fel tawch y fall i'n ffroenau, nes y bu raid cilio oddiwrthi dr.achefa, a throis- om i gyfeiriad llwyn o goed a ymestynai am filltiroedd ar lethrau'r dyffryn, ac f,el carped dan y coed ty-fai'r briallu a'i crinllys yn wylaidd erbyn hyn yr oedd y lorcshiar yn ysu am gael snap-shot o honom, ond yr oedd Sir Fon wedi tynnu ei lun gymaint o weithiau fel d'yn yn ei iawn ibwyll fel y me- ddyliodd na fyddai tipyn o newid yn ddrwg am y tro, ac ymwisgodd yng n.ghôt a het un o'r rlilenc-d-d oedd yn ein mysg, .ac aeth Lei ato i wenu cariad arno. Cyfnewidiodd yr Esgob ei feitr am het mun aral.1 yn y cwmni, a safodd yn y canol gyda'i het hi am ei ben yn union fel atlas a'r byd ar ei gefn wedi troi yn nyt.11 iar, ac felly y tynwyd y llun. Torrwyd eilwaith ar draws gwlad, ac aeth- pwyd heibio muriau Ysgol Woodhouse Grove, un o ysgolion y 'Wesleyaid, a gwelem Goleg Bedyddwyr uwch ein pennau fel coron ar ifrig y bryn. Ar y naill law edrychai'r afon yn fygythiol, ac ar y llaw arall codai rhes o fryniau fel mur wedi eu cuddio a choed, a ymfalchient yng ngwyrddlesni cyn- taf y gwanwyn. Wedi myn'd ymlaen ych- ydig hyd hn yr afon, ac o dan bont gadarn yr olwg ami, gwelem bentref henafol yn llechu'n ddiddos yng ng.hesail hryn, wedi ei adeiladu yn hollol a cherryg hir a chul, a da oedd gennym ei weled, oherwydd-holo, saf- wch, "snapshot" arall-ie, oherwydd yr oedd y dyn oddimewn yn cwyno er's meityn. Yr oedd Sir Fon am d'yn'd ymlaen, gwell ganddo ystymog wag na phoced wag, ond yr oedd yr Esgob druan yn barod i'w gario er's tro, teimlai'n wag a gwan-profiad heb fod yn ddieithr iddo mewn ystyron ereill-a rhuai'r llewod yn enbyd. Wedi cael ty cyfaddas, arhosodd y rhian- edd i orffwys, nes y .byddai'r te yn barod. Aeth Sir Fon, Lei, a'r Esgob am dro, a rhed- odd ilorcshiar ar frys gwyllt a.m snapshot," daeth yn ei ol yn foddlon iawn. Bu claddu digywilydd am ysbaid, a theimlem lawer gwell yn troi i gyfeiriad arall. iCrwydrasom drwy goed wig dawel ar hyd ochr camlas a orweddai fel breuddwyd plentyn ar y wlad. Plygai y coed drosti a sisialent yn hyfryd, fel pe yn ymlonni wrth weled eu lluniau yn y dwr. Erbyn hyn tynnai'r gwyll ei edyn yn araf dros y tir, ac yr oedd yr olygfa yn gyfa*- eddol. Gorweddai'r gamlas yn berffaith lonydd, heb rych ar wyneb y dwr, yn dywyll a goleu bob yn ail, yn ol lliw yr awyr uwch- hen-mor debyg i fywyd dyn. Cilwenai'r lleuad heibio min cwmwl, a gwenai lleuad arall arni yn ol o'r dwr. Ymdawelai'r goed- wig i sibrwd fel i gydweddu a thynerwch min yr hwyr. Yma ac acw g^Iid bwthyn yng nghesail llwyn, a chodai'r mwg gwyn o'r simdde'n dawel ac araf fel rhyw ddrychftdd- wl prydferth yn lledu ei edyn i geisio gloew- ach tien, a >theyrnasai hedd ar fryn a diol. Ac yn y gorllewin taflai'r haul ei wen olaf ar y dyffryn, gwen oedd mor felus ae mor brudd! a gwenai ipob deilen a blodeuyn yn ol, fel plentyn yn gwenu tra'i fron yn llawn dagrau wrth wel'd ei fam yn chwifio ffarwel iddo. Saf,em ninnau yno yn ceisio meddwl y me- ddyliau ag yr oedd yr olygfa'n wisg iddynt, a daeth yr un prudd-der a'r un dyhead i'n calonnau ninnau. Ond rhaid oedd symud, nid rhyw farddonol iawn oedd taith o wyth milldir o'n blaenau, a'n traed yn ddoluriau a dyna gychwyn dr.achefn. Cychwynnodd mintai o sgwar y ddinas yn bloeddio fel yn- fydion, ac nid oedd dim ffwlbri yn ormod i'w gyflawni; ond dychwelai yr un fintai a golwg hynod o gall arnynt, yn siarad am bethau difrifol, ac ni welwyd dim mwy effeithiol am dynnu meddwl dyn at agwedd ddifrifol bywyd nag yswigod ar draed. Cod- ai ochenaid lie bu chwerthin, a dwyster lie Ibu gwen, ac writh weled ei gynnulloeidfa felly ofnai yr lEsgob mai dihwyl fydda'i oedfa fore drannoeth, ac felly yr oedd. :o

DYFFRYN CLWYD. Erbyn hyn ofnir mai ofe-r fydd ymgais Din- bych i gynnal y IDarluniad Rameyddol yr haf presennol, and hyd yn hyn nid ydyw y pwyll- gor wedi penderfynu dim yn derfynol. Nid pob dydd y coeir Maer ac athraw Ysgol Sul yn cyfarfod yn yr un person, ond ceir peth felly yn Ninbych, a bu dosbarth Iir R Owen, UjH., yn ei anrhegu ag annerchiad ysplenydd y nos o'r blaen fel arwydd o'u parch a'u gwerthfawrogiad o'i lafur gydag achos Seion, Stryd Henllan. iDa gennym weled fod un o blant y dref yn myned rhagddo. Cyfeirio yr ydym at 'Mr lidward iWTm 'Hughes, B.A., yr hwn sydd wedi ei 'bennodi yn gurad yn Llwynpia, Rhondda. Mab i Mr J T Hughes, y gwlan- enwr enwog o Ddinbych, ydyw, a da gennym am ei lwydd. Yn y Rhyl y cynhaliwyd Cymanfa Gaiiii a Phynciol yr Anibynnwyr eleni. Aeth nifer lied dda o wahanol ardaloedd y Dyffryn yno, er fod y tywydd yn lied anffafriol. Ar- weiniwyd yn fedrus gan y Mri W R Owen, 11 Rhuthyn, a J Morris Jones, Rhyl. Cynhaliwyd cyfarfod cystadleuol tra llwy- ddiannus ym iMhontuchel, ger Rhuthyn, ddydd Iau diweddaf, dan lywyddiaeth Mr Thomas Bellis, Bodlondeb, a Dr Hughes, Rhuthyn. Deuai y cystadleuwyr o bell ac agos, a chafwyd ymdrechfa ragorol am yr 0 her gwpan arian, rhodd Mr A 0 Evans, cyf- reith'iwr, Dinbych. Y gwr ffodus i'w hennill oedd Mr John Williams, Rhuthyn, am ddatganiad campus o'r Holy City." Haedda Gwarcheidwaid Undeb Rhuthyn eu canmol am ddyweyd eu barn mor gryf am y tlodion hynny sydd yn d-erbyn elusen plwyfol ac yn arfer mynnyohu t.afarndai i ddioita. "Iae, hyn yn wir am leoedd ereill yn ogystal, ac mae yn bryd dod i rhyw ddealltwriaeth gyda phobl sydd mor ddigy- wilydd a gwario arian y trethdalwyr ar ddiodydd meddwol. Yn Heddlys y Rhyl, y dydd o'r blaen, cyhuddid lodes enedigol o Ddin'bych o geisio gwneud i ffwrdd a'i bywyd trwy gymeryd gwenwyn. Yn ffodus darganfyddwyd hi yn brydlon, a chafodd ei gollwng yn rhydd am y tro i ofal ei chyfeillion. Cafodd rhai o fasnachwyr y dre' honno eu twyllo tua'r Sulgwyn gan haid o gnafon ddaethant yno gyd a "arian drwg" i dreulio eu gwyliau. Ac nid yn unig hynny, ond buont yn ddigon blewog eu dwyJaw i lad- rata llestri arian a phethau gwe.rth'fawr' ereill 0; amryw o'r gwestai. 'Da oedd gennym ddeall oddiwrth eich rhifyn diweddaf eich bod yn dwyn allan ar- graffiad newydd o'r Morthwyl." Yn sicr, nid oes ei well yn y farchnad. ofo

Ffestiniog a'r Cylch Da gennym oedd clywed am lwyddiant Miss Lewis, o'r ardal hon, yn dyfod allan yn ail yn arholiad y 'Gweinyddesau yn Guy's Hospital, Llundain. Yr wyithnos ddiweddaf, yr oeddym yn hys- bysu" am lwyddiant Mr W 0 Jones, A.U.C.W, yn ennill y wobr am gyfansoddi unawd yng Nghaergybi; a'r wythnos hon y mae wedi ennill gwobr o J32 2s am gyfansoddi "two- part harmony for boys," yn Eisteddfod Rhymni, gan roddi curfa i 17 o ymgeiswyr. 6 -Colled pur fawr i 1St David's Church Lads' Brigade oedd ymadawiad eu cadben, IMr 'Byles, yr ihwn sydd wedi ei ddyrchafu gan Gwmni y L. & N. 1117estern yn orsaf-feistr yn LI an rhaiadr Dyffryn Clwyd, wedi bod yrna yn gwasanaethu am dymor fel booking- clerk." Dymunwn yn gywir adferiad iechyd i'r boneddigion canlynol:—Mr W W Morris, Plas Cwmorthin, ac un o'r Gwarcheidwaidj Ffestiniog a Mr D R Jones, tailor and dra- per, 'Old Post Office. Yn y Cyngor Dinesig diweddaf cyflwynodd ein m-eddyg jhadlon, Dr Richard Jones, 'M.'D., ei adroddiad blynyddol. Fel y gwyr y rhan fwyaf o'r darllenwyr, efe ydyw swydd- og meddygol y Cyngor. 'Mewn atebiad -i till o'r aelodau, yr hwn a wnaeth gais am i meddyg wneud ei sylwadau yn nghlyw iT wasg, gan fod argraff ar hyd a lied y wlad fod Ffestiniog yn lie afiaoh, dywedodd fod yr oil oedd ganddo i'w ddweyd yn ei adroddiad, gan ychwanegu fod tafien marwolaethau yr ardal hon mor lan ac unrhyw ardal weithfaol arall yn y d-eyrnas, a chyflw-ynwyd ci adrodd- iad i'r wasg i wneud sylw o hono. Nos Fercher diweddaf, bu ymwelwyr pen- odedig gan y Cyfarfod Misol, sef y P3.-i11 Thomas Hughes, B.A., Rhiw, a Mr T J ROo- erts, Aelybryn, ar ymweliod ac eglwys Y Tabernacl, a chawsant eu boddhau yn fawr" Diben yr ymwelwyr hyn ydyw gweled an" sawdd y gwahanol eglwysi yn y cylchj a chyflwyno adroddiad i'r Cj'farfod Misol- oeddwn yn meddwl mai rhyw gynllun new- ydd oedd hwn, ond wrth gofio yr oedd rhYW: beth tebyg yn cael ei wneud yn yr eg^y^1 yn yr oes apostolaidd, sef "Ymweled a r 'Eglwysi." 'Nos Wener diweddaf, yng nghapel Bei-hart ia, ;perfformiwyd "Cantata yr Adar" g3tl Gobeithlu, a pherfformiad gwir feisitrolg^r a gafwyd ar y cyfan. Elai yr elw at 30h05 teilwng. Dydd Sadwrn diweddaf, gwnaed y liad blynyddol tuag at Gartrefi Dr drwy yr ardal. C'asglwyd y swm o £ 25 3c y illynedd at yr achos teilwng hwn- oedd y plant wrthi yn egniol dros ben gy "collection-boxes," a chyda gwen s^r^°^jju eu gwynebau, ac yr oedd ganddynt rhyw i dynnu arian, hyd yn oed o logell y c^.1e0. mwyaf. Yr oed.d eu taerineb yn draw. Arolygwyr y casgliad yn yr eA hon ydynt Miss Baker, Isallt; a Mr Jones, Dolawel. « 4 xtr^d > Nos Wener, nos Sadwrn, a'r Sul d1 cynhaliodd eglwysi y (M.C., Rhiw, a iMaenofferen, eu cyfarfod pregethu hn NV yddol. Y pregethwyr oeddynt y Parc 6 m Ler. W Lewis, •Caerfyrddin R J W'illiarnS' es, pwl; W Wynn Davies, Bangor 8 J Rhyl G II Havard, B.A., B.D., Lluridi-l"; a M II Edwards, M.A., Llanelli- 0^d Y pregethau grymus gan yr oil, ac yn capelau yn orlawn o wrandawyr a y gwrando a'u "holl galon" (fel 7 ^rWydr Salrnydd yn arfer dweyd) hanes fawr a Choncwerwr 'Calfari." y gloch prynhawn Sadwrn, y°o a q ^an 'Bowydd, cynhaliwyd Seiat Gyffredin° iwr> lywyddiaeth y Parch Thomas ■^u^?€S'peT1 yr Mater yr yindriniaeth ydoedd ^nst' gj 'i Eglwys," seiliedig ar Ephesiaid ij 2 a o'r adnodau. A