Y Cymro

CHWEDLAU ELIAN. BETH yw DeWin, Brud, na Hudol ? Neb ond Duw sy'n Hollwybodol. Beth yw offrwm mewn Ffynhonau ? Trefn Duw > w rhagluniaethau. Tra Duw fel hyn sy'n llywio'r cyfan, 'Does dim ond dw'r yn FFYNON ELIAN. Bardd Nantglyn. DIM ond dw'r yn Ffynon Elian Nac oes, erbyn byn, ddim cymaint a dyferyn hyd yn nod o ddwfr yno. Darfu'r ofergoeliaeth, peidiodd pererinion dialgar fynychu'r He, datguddiodd y Dewio mai twyll oedd y swyn, ac y mae'r tryoon ei hun wedi sychu. Offeiriad olaf Ffynon Elian oedd John Evina, yr hwo a fu farw yn rhywle tua deugain mlyn- eJd yn ol ar ol rhoddi'r swydd i fynu, dad- lenai ei gastiau ysnala el hun a'i ragfUenoriaid wrth gogio yr bygoelus a ddenent i ymgyng- hori ag of, a chwbl newid ei fuchedi i'r un a roddodd iddo gydwybod dawel, cyfncs braf, a noswylio yn barchus gan gylch eang o gyfeillion. Yr oedd John Evans, Ffynoa Elian, yn dis- gyn o deuluoedd pur barchus ei daid oedd yr hen bregethwr rhagorol hwnw yn ei ddydd a'i genedlaeth, Thomas Hughes, Mochdre, Apostol y Creuddyu a'r Rhos yn nechreu'r ganrif hon. Brodyr iddo oedd y Parch Samuel Evans, Tre- looaii, hen bregethwr selog ac effeithiol a Mr Joseph Evans (Joseph 0 Gohvyn), bardd a dyn cia, yr hwn a fu farw ychydig flynyddau yn ol mewn gwth o oedran. Yr oeid ganddo chwaer hefyd nodedig am ei duwioldeb, Mrs Davies, Nant Uchaf, yn Uchdref. Mae'r disgynyddion yn lluosog yn yr ardal, yn bobl barchus, a thai etit yn ddiau yn parfchyn iddynt at y naill beth neu'r Hall Cyn diwedd ei oes, dymunodd John Evms ar gyfaill, Wm. Aubrey o L-Anerch- ymedd, ddweyd yn gyhoeddus trwy'r wasg mai twyll oe id pobpeth mewn perthynas i Fiynon Elian a'r Dewin. Ysgrifenodd Mr Aubrey yr hanes ar lun llyfryn swllt, yr hwn a gyhuedd- wyd ond sydd er's blynyddau allan o argraph ac yn brin. Or hanes hwnw y dyfynir y chwedl- au a ganlyn, gan hyderu y dyddorant ddarllen- wyr lluosog y Oymro. Gair neu ddau am L'inelian. Siif y Uaa glanwaith a'i eglwys hynafol ar ben bryn uchel, o y a chryn ddwy filldir o ddringo lied galed ato o Golwyn neu o Golwyn B iy. Yn y fynwent y gorwedda gweddillion "John Parry, Llan- elian," awdwr "Myfyrdod mewn Mynwent." Tua haner milldir o'r Llan, ff irdd yr elych i Golwyn Biy, yr oedd y Ffynon, ar lechwedd nant gerllaw afonig fechan- Y mae hi'n gwbl hesb er's blynyddau, a ffynon arall am y clawdd a, hi, yn goferu ei dwfr. Ffaith go ryfedd ydyw hon. Tua baner milldir yn uwch i fynu, y mae bwthyn oedranus Cefnllwydgoed, lie y traddod- odd y Parch Henry Raes ei bregeth gyntaf. Wedi hyn o ragymadrodd, gadawn i W. A. adrodd rhai o'r hanesion a glybu gan John Evans I.—CHWEDL MAI A MEDI. YMDDESTGYS fod rhyw un arbenig yn sefyll yn arch- offeiriad i'r Ffynon yn mhob oes, trwy y rhai yn unig yr oedd modd gan y Ffynon weithredu. Cyn i John Evans gael ei godi a'i neillduo i'r anrhydedd, llanwyd y swydd gan Mrs-, a llawer iawn a off- rymwyd gan hon ar ei hallor. Yr oedd y pryd hwnw hen wr bonheddig yn byw heb fod yn mhell o Gaeruarfon yr oedd mewn gwth o oed, ond syrthiodd mewn cariad ag un o'i forwynion. Priododd hi, gyda gobaith y buasai yn yrageledd gymhwys iddo yn ei henaint; ond ym- ddengys fod gau y feinir gariad arall heblaw yr hen wr; ac er priodi, er y cyfoeth, ac er pobpeth, y teiliwr—y dyn ieuanc—yr hen gariai-oedd yn notio uchaf ar feddwI y ferch o hyd a mawr fyddai ei phryder yn ami am grfle i fwynhau ei gyfeillach, ond yn methu yn lttn a chael ei dymuniad i ben mor hwylns ag y dymunai. Yr oedd ami un hyd yr ar- dal yn gwybod yn lied lew pa fodd yr oedd pethau, ac ami un yn ddigon caled eu gwyneb a'u calon i son wrth y ddynes am ei chaethiwed," a chwyno iddi, yn enwedig merched y visit a fyddai yn troi i mewn yn awr a phryd arall. Rhyw howns- rhyfedd sydd gan y cythraul yn ei wasanaeth ar y ddaear ydyw y rhai hyn. Gwyr y gwlaiiwr p'le mae gwlan i werth, ac os bydd rhywbeth heb fod yn gwbl ddymunol mewn teulu, bydd y rhai hyn fel yr eryr yn arogli y gelain o bell, ac yn debyg iawn o ddeall ac estyn eu camrau tuag yno, a gwneud y rhwyg yn waeth os bydd modd. Felly yr oedd Ylila, gan fod yma ddysgleidan i'w chael, a photes eisiau ei gymysgu, byddai ami un o'r'rhai hyn i'w canfod yno yn anal, yn enwedig rhyw Mary Jones. Rhyw dro, yn nghyfeillach hon, cwynodd y wraig ieuanc oblegyd ei chaethiwed, nad oedd hi ddim yn hoff o'r hen wr, ac mai ei chariad hi oedd y teiliwr, &c. "Yii wir, Mrs 'doedd dim achos i chwi briodi hen wr fel yna; mi fasa'n well gen i ddyn ifanc pe heb grys am ei gefn 'dydi rhyw ieuo an- nghydmarus fel yna ddim yn beth y mae deddfau natur na Duw natur yn foddlon iddo. Y mae llaw- er yn gwneud y naill ffordd a'r llall-llawer o ferch- ed ieuainc yn priodi dynion hen, a llawer 0 ddynion ieuainc yn priodi merched hen. Y mae'n groes i natnr; a phwy bynag a wna bydd yn edifar iddo *I Nid trefniant i gylyrnu meddianau, ond trefniant a hwnw yn drefniant dwyfol, i gysylltu personau, yw priodas a phwy bynag a ddefnyddia yr ordinh'ad i ddyben gwahahol, caiff deimlo trallod yn y byd hwn, ac, feallai, yn y byd a ddaw." Ond beth a wna i rwan ? Dyma fi wedi gwneud —dyma fi wedi priodi hen wr er mwyn ei bethau, ac wedi gadael bachgen ieuanc o'm hoed, er trallod y pryd hwnw i'w fynvves ef, a thrallod mwy, erbyn hyn, i'm mynwes fy hun. Ond beth a wnaf, 'does dim modd galw ddoe yn ol." Pa'm na rowch yr hen wr yna yn Ffynon Elian ? 11 1 beth? i'w ladd o ? Ie, os leiciwch chwi; waeth befo fo." Na waeth befo fo mo'r llawer o ran hyny, ond y mae wedi gwneud nad oes dim i mi ar ol iddo farw ac felly, welwch, fydda ei farw fo fawr well na rhyw haner marw i minau. Tasa bosib iddo farw ac i minau gael yr eiddo, felly y basa hi'n iawn ond waeth tewl, felly y mae. Pe bae o'n marw fydda gen i ddim byd. Tasa bosib iddo fyw, ac i minau gael mwy o ryddid, hyny fasa'r goreu, gan fod peth- au fel y maent." Wel, pa'm na rowch chi o yno i'w wneud o'n i ddall, ynte ?" Ei wneud yn ddall! oes modd ei wneud Ynt ddall felly ?" Oes." 0, os oes modd i wneud o'n ddall, dyna hi, pob- peth yn iawn. Pe cawu i o'n ddall mi wnawn y tro yn burion ond sut fyth y gallaf fyn'd yno heb iddo- fo fod yn gwybod ?" "0, fel hyu, welwch. Dywedwch fod rhyw boen yn eich clun, a dywedwch eich bod yn meddwl myn'd i Dreffyuon i'r tfynou i geisio ei gwella, ond j-ti Ile myn'd i Dreffynoa ewch i Ffyuoll Elian, a gwnewch fel yna." Wel, mi treia i hi." Ie, treivvch, ac mi fyddwch yu sicr o lwyddo; ac mi fydd yn eitha tro hefo'r hen gna'. Wrth fytied adref, wedi cael ei gwala o de da gau y wraig ieuanc am ei chynghorioll a'i ehyfarwydd- iadau, yr oedd ei mynwes yu llawu o frad a dichelliou a chaellle i'w gollwng allan oedd y pwnc. Yr oedd arni eisiau cael hyd i'r hen wr, a dweyd wrtho yr lull gyulluuiau. Yr oedd y wraig ieuanc yn ei danfon hyd y llwybrau ar draws dau neu dri o'r caeau, hyd nes cyrhaedd y ffordd fawr. Wedi croesi dau gae, ar ganol yr ymddyddan, dyma'r ymwelyddes yn sydyn yn rhoi pwniad i ochr y wraig ieuanc gan sisial, Haew'r hen wr; trowch chwi'n ol, mi a i ato fo, ac mi ddeudaf eich bod chwi yn cwyno gan boen yn eich clun, ac mi cynghoraf o- i'ch perswadio i fyn'd i Dreffynon, ac mi gewch chwithau son heno." O'r goreu, Mary Jones, p'nawn da;brysiwch yma eto." "0, mi ddof i edrych sut y byddwch yn doi yn. mlaen p'uawn da rwan, a diolch i chwi drosta i." Hen wr pur hardd, yn gwisgo'u dda yn yr hen ddull, oedd Mr syth o gorph a glan iawn ei bryd, ei wallt yn bur wyn, ond ya dwyn golwg pur foaeddigaidd, ac yn cael ei garu a'i barchu gan bawb, pa le bynag yr elai, ond ar ei aelwyd ei hun. g Dyma Mary Jones yn myn'd rhagddi, a'r hen wr yn edrych arni. Wedi cyrhaedd ato, a thynu cyrtsi hyd lawr iddo, a dechreu canmol ei fod yn edrych yn dda, a bod golwg da ar y gwartheg. Ydsv, rydwi'n bur iach, diolch i chwi." Rhyw symol ydi Mrs-, mi feddyliwn mi eis i heibio i'r ty wrth ddwad adref, ac mi ddaeth i ddanfon tipyn arna i at y gamdda acw; mi droes IV ei hoi, on'te yr oedd hi am ddwad at Tyn-y-ffordd; yr oedd rhyw boen yn ei chlun, medda hi." Poen yn ei chluu beth ydyw y mater? chlywais i mo'ni yn son." Yr oedd yr hen wr wedi cynhyrfu dipyn wrth glywed hyn, oblegyd yr oedd yn bur hoff ohoni, a'i ofal yn fawr iawn am daui. Pan gafodd Mary Jones gyfle, gwnaeth arwydd i'r hen wr ddyfod gyda hi ychydig. Peidi weh cynhyrfu" meddai, deyd fel yna yr oeddwn yn nghlyw y lianciau yna, ond rhywbeth arall oedd gen i eisio ei ddeyd Brad ma wr sydd a r droed, ac Y mae eisiau i chwi yael ei wybod!" "Brad beth! y mae brad y powdwr gwn wedi pasio. Brad, pa frad sydd rwan?" (I barhau). --0--

Dyff>yn Clwyd, DINJBYCH. TIL\'N gweithio yn Brynliithrig ddydd Liun, syrth- iodd E Jones ac E Hughes oddiar e-gynlawr, a char- iwyd y ddau i'r dref at Dr Jas Hughe3. Dj dd Sul bu farw Mr J Parry Joaes, y gweithiwr hynat gyda Mri Gee a'i fab. Brodor ydoedd o'r Bala, a ba yn y swyddfa 46 mlyaedd. Heblaw cysodi, ys- grifenodd a tlyfieithodd lawer i'r Ftner. Ar ei ymadawiad i fo 1 ya gofrestrydd Prifysgol St Andrews, derbynioid Mr J E Williams (mab Mrs- Williams, Stryd y Capel, Dinbyeh) werth 5p o lyfral1 am ei wasanaeth yn Ngholeg Aberystwyth. Disgwylir i wa,anaethu yn y Gymdeithasfa'r wyth- nos nesaf :—Parchn Dr H Jones, D Lloyd Joaes, W Prydderch, J Morgan Jones (Ca-rdycld), J WillIam, (Princes Road), Abraham Roberts, Dr W James, T Roberts (Bethesda), E Jones (Caernarfon) T J Wheldon, J Roberts (Taihen), J J Rob3rts, E J Jones (Manceinion), J Williams (Caergybi), H Bor- row Williams, J Puleoton Jones, W Jone3 (FeltnbeU), J Smallwood (Cymau), &c. Yn lied fuan priodir y Parch E J Davies, eurai hynaf y dref, a merch y Mil. Hughtn, Ystrad. Ddydd Gwener, cyfarfu Mr E A Foulkes, Erriviat, ei denantiaid am y tro cyntaf. Nid oes ond ychydig er pan ddaeth i feddiant o'r ystad. Teyrn Toriaidd oedd yr hen berchenog, ond y mae'r newydd yn debyg o fod yn feistr tir parchus gan ei denantiaid. Yn y Manchester Weekly Times yr oedd hane3 vrn. weliad rhai o'r swyddfa a. Dinbych. Boddheid hwy'n fawr gan yr olygfa o ban y Castell.

RHUTHIN. Gwerthwyd y Wine Vaults, Stryd y Castell, i Mr Pennington, Graig Madyn, Llanfair, am 1,200p, a'r King's Head i'r un un am 285p; a'r Tywysog Bach i'r tenant, Mr John J or 0 J. Yn Eglwys St Pedr, cynaliodd Deoniaeth Dyffryn Clwyd. yn rhifo tua 200, eu cymanfa gauu, tan ar- weiniad Mr W A Lloyd. Llanbedr. Cymerwyd rhan hefyd gan Canon Blencoe, West Kirby, a'r Parch D Jones, Penmaenmawr. Yr wythnos ddiweddaf bu farw Mr Joseph Jones, Heol Mwrog, yn 56 oed. Bu yn ngwasanaeth Mri Eilis a'i Fab am 45 o flynyddoedd. Ddydd Iau, yn mhlas y Castell, cynaliwyd cyfarfod blynyddol yn nglyn a'r Famaeth, y Milwriad West yn llywyddu. Ddydd Llun galwodd y Maer gyfarfod i drefnu at goffa y diweddar Mr Tom Ellis, ond ni ddaeth ond pump yno. Wedi diolch i'r Maer, aethant adref. Yn nghapel Pendref, ddydd lau, bu cymanfa flyn- yddol Anmbynwyr y dyffryn. Cadeirydd y ddau gyfaifod, Mr Evan Davies, Pwllglas. Holwyr, Mr Pritchard, Abergele, a'r Parch W M Davies, Moelfre. Gwobrwywyd y goreuonyn yr arholiad, a chanwyd tonau tan arweiniad y Parch Eli Evans, Bootle. Ar- holwyr, Parchn T D Jones, Conwy, a R Roberts, Rhos.

LLANELWY. Ddydd Sadwrn, yn Llundain, gwerthwyd darluniau y diweddar Mr J Bibby. Caed 5,211p am 157 lot. Gwerthwyd amryw ohonynt am 200p a 300p yr un. Anfonwyd Emma Jones i bsdwar mis o garclar a llafur caled am esgeuluso ei dau blentyn a J R Dol- ben, Llandyrnog, i fis o garchar am feddwi. CLWYDFAB. Dewiswyd Mr G II Simon yn glerc Cynghor Dos- barth y Wyddgrug, yn lie Mr G H Bradley, yr hwn sydd wedi ymddiswyddo. Y Sabboth a'r Llun diweddaf cynaliodd Annibyn- wyr Brymbo eu cyfarfod pregethu blynyddol, pryd y "gwasanaethwyd gan y Parchn D Stanley Jones, Caernarfon D Griffith, Bethel, Llanddeiniolen a T Talwyn Phillips, Bala.