Y Cymro

Yn nghwmni Natur a'i Phlant. Y GWYFON A'R GLOEN, GAN nad oes llawer i'w ysgrifenu am adar y dydd- iau hyn, a hyny am eu bod yn bwrw'u plu ar ol nythu a magu cywion, ac telly yn ddystaw ac yn cadw o'r golwg i raddau. Dyma air bach am y dosbarth nesaf atynt, yr hwn, er yn israddol, sydd lawn mor ddyddorol. Tua'r adeg yma'r llynedd, soniais fod genyf am- ryw lindys o dan sylw, wedi eu cadw mewn blwch pwrpasol, a chefais y pleser o weled yr oil ohon- ynt, oddigerth un, yn myned trwy'r gwahanol gyfnewidiadau nes dadblygu yn wyfyn, neu yn loyn byw. Yr eithriad oedd eiddo Gwyfyn y Llwynog (Fox Moth), yr hwn yn ei ffurf o lindys sy'n hoff fwyd y Gog yn ystod ei harosiad yma, ac feallai fod hwn yn benderfynol na wnai newid er i mi wneud pobpeth allwn feddwl am dano i hy. rwyddo hyny, am mai Gwas y Gog oedd yn sylwi arno. Fe wyr y darllenwyr hyny sydd wedi talu sylw i'r creaduriaid dyddorol hyn fod yna bedair agwedd ar fywyd pob gloyn byw a gwyfyn, sef yr Wy, y Lindys (Larva), y Chwileryn (Chrysalis), a'r rtioyn neu Wyfyn perffaith (Imago). Y mae'r rhan fwyaf ohonynt yn cymeryd hlwyddyn o amser i fyned trwy'r cyfnewidia,(Iau hyn, er fod yna rai yn newid ddwywaith mewn blwyddyn. Fa erys rhai dros y gauaf fel chwileryn, ac fe ymcldaiig-osant yn gynar yn y gwanwyn yn y stad berffaith, ond yn hanes y mwyat'rif mawr ohonynt fe ddodwyir yr wyau ar ddiwedd yr haf, ac arosant heb eu deor hyd y gwanwvn, pryd yr ymddengys y lindys, ac yn y cyflwr hwn achosint ddifrod mawr ar wahanol lysiau a choed. Pan ddaw'r haf, cymer y trydydd cyfnewidiad le, ac fe ddiflana y lindys o'r golwg i barotoi ar gyfer y sefyllfa nesaf yn eu hanea, Y mae ganddynt eu gwahanol ddulliau o fyned trwy'r cyfnewidiad hwn rhai a ymwisgant mewn croen caled, ac a yrngladdant yn y ddaear. Felly hefyd mwyafrif y gwyfon eraill a ymwisgant yn nail y coed ar ba rai y trigant. Amryw awiyddant wisg fel gwe y pry copyn, a llawer a weithiant eu hun- ainam wisg gref debyg i papier machè, ac yn y cyflwr hwn ceir hwy'n grogedig dan gysgod dail neu mewn agenau mur neu furddyn, Wedi aros yn y cyflwr hwn am amser penodol, fe ymddengys y creadur perffaith yn e" holl ogoniant a'i hardd- wch i hedfan o flod'yn i flol'yd, y gloyn byw yn ystod y dydd a'r gwyfyn yn oriau'r nos, gan dynu rnêl ohonynt at eu cynaliaeth, ac ychwanegu llawer at hapusrwydd y sawl sy'n hoff o gwmni natur a'i phlant. Wrth fynychu blodau fel hyn y maent yn cludo yr had flawd (pollen) o'r naill i'r Hall, a thrwy hyny gwnaut eu rhan, a hono'n rhan bwys- ig, i ffrwythloni llysiau'r maes, ac felly talant yn ol am y difrod a wnaed ganddynt tr4 yn y cyflwr o lindys. Nid mor hawdd dod o hyd i'r wyau, er eu bod bob amser yn cael eu dodwy ar ddail, neu wrth foa y llysiau a'r coed y bydd y lindys i ddibynu arnyotam eu cynaliaeth, ond gellir yn ddigon hawdd gasglu amrywiaeth helaeth o'r lindys, ac ond sylwi ar natur eu bwyd, a'u cyflenwi a hwnw gellir eu cadw mewn bocs dylai hwnw fod wedi ei awyro yn dda, a'i waelod wedi ei lenwi a. phridd ar gyfer y sawl fydd yn arfer claddu. Os bydd un ochr o'r boes o wydr gellir gwylied y trawsnewid graddol vn ffurf y lindys yn cymeryd lie. Un o'r rhai hawddaf i'w fagu ydyw y cinnabar moth o ddechreu Gorphenaf hyd ganol mis Awst gwelir y lindys hwn ar lys y gingroen (ragwort), llysieuyn cyffredin yn ein gwl¡,d, gyda blodau melyn, yn perthyn i'r un teuiu a llygad y dydd. Tyfant mewn rhyw hen dir neu gomins, a gwelir y lindys, o liw melyn a du, weithiau ddwsin neu ddau ar gangau y llysieuyn, a buan yr arnddifadant ef o'i holl ddail; yna disgynant i'r llawr, ac wedi myned trwy y cyflwr o chwiler (chrysalis) ym- ddangosant fel gwyfon o liw du gyda marciau coch- ion ar eu hadenydd. Un arall y gellir dod o hyd iddo yn bur hawdd ydyw lindys y tortoiseshell. Dyma un o'r gloynod byw mwyaf cyffredin yn ein gwlad. Ceir y lindys yma ar y danadl poeth—lin- dys blewog o liw du dyma un o'r sawl sydd yn newid ddwywaith mewn blwyddyn, fel, os doweh o hyd i lindys yn mis Gorphenaf, gellir disgwyl gwel'd y gloyn perffaith cyn diwedd Awst. Lindys mawr hirflew ydyw eiddo y fox moth, ac er na chefais y pleser o wel'd y cyfnewidiad yn cymeryd He gyda'r un o'r rhai a gedwais, gwelais un peth o gryn ddyddordeb mewn cysylltiad a hwynt, sef ymddangosiad parasites yn un ohonynt. Un boreu gwelais fod un ohonynt wedi marw, ae yn y bocs yr oedd yno tua haner dwsin o chwilerod (chrymlis) yr ichneumon, gwybedyn ag sydd yn dodi ei wyau bob amser mewn creaduriaid eraill, ac yn eu plith y lindys hwn. GWAS Y GOG. o

Modion Amaethyddol, rGan FAB Y TYDDYN]. ADRODDIAD y DDIRPRWYAETH FRENHINOL AR A MAETH YDDIA ETH. MAE adroddiad y Ddirprwyaeth hon wedi ei gyboeddi mewn Llyfr Glas o 370 tudpler. Pen- odwyd y Ddirprwyaeth yn Medi, 1893 bn'n eistedd 177 o ddyddiau—117 i wrando 191 o dystion, a'r gweddill i ystyried yr adroddiad. Dyddorol i fferrnwyr Cymru, yn ddiau, fydd y lloffion canlynol o'r Adroddiad Cyfanwerth blynyddol y tir yn Lloegr a Chymru yn 1879—80 ydoedd 51,798,950p. Erbvn 1893--94, gostyngodd i 40,065,831p—llai o ll,733,119p. Y dosbarth sydd wedi dal y dirwasgi-id ore') yw magwyr anifeiliaid, er iddynt hwythau gael cryn golledion. Yn Ne-Orllewin Ysgotland ac yn Nghymru y mae'r cydytngais mwyaf am ffermydd, a phar hyn fod llawer wedi tala crogbris am ffermydd, ac wedi canfod eu ff dineb yn rhy ddiweddar. Cadwodd y rhai sy'n tyfu ffrwvthau eu pen yn dda yn yr argyfwng a da fyddai i fwy o flermwyr roddi s?lw i'r gangben hon o amaeth- yddiaeth, gan fod y galwad arn ffrwythau yn y prif farchnadoedd yn cynyddu. Rhwno; 1871 a 1891, lleihaodd nifer llafurwyr amaethyddol 187,356 yn Mhrydain. Gostyng- odd y cyflogau yn Nghanolbarth Lloegr yn benaf, ond yn Nghymru a'r Ysgotland mae'r [ llafnrwr yn cael cystal cyflog yn awr ag yn 1871. Priodoli'r Ddirprwyaeth y dirwasgiad yn benaf i ostyngiad pr;s"au cynyrch amaethyddol, a dyma amcangyfrif o'r gostyngion hyn — 1-Grawn wedi gostwng o 40 i 50 y cant yn ei bris. 2-Biff, o 20 i 40 y cant yn ol ei ansawdd. 3—Molltgig wedi gostwng yn raddol o 20 i 30 y cant er 1882—84. 4—Gwlan wedi gostwng dros 50 y cant yn ystod yr ugain mlynedd diweddaf. 5-Cynyreh y llaetbdy-ymenyn, caws, a llaeth, wedi gostwng 30 y cant. 6-Pytatws wedi gos- twng o 20 i 30 y cant. Priodolir llawer o'r gostyngion a nodwyd i'r cyflenwad o nwyddau tramor a ddygir yma. Dyma grynhodeb o gymeradwyon y Ddir- prwyaeth Gwella'r ffyrdd sychu'r corddiroedd gwneud gerddi heb fod yn fwy nac acr gwneud per- llanau heb fod yn fwy nac acr. Fod Deddf Amaethyddiaeth 1883 i gael ei gwella fel y can- lyn :—Rhoddi gallu i gyflafareddwyr i ddyfarnu iawn am wella'r tir gyda gwrteithiau. Fod egwyddorion Deddf Cyflafareddiad 1889 i gael eu mabwysiadu. Fod y cyflafareddwr i'w ddethol o restr a gymeradwyir gan Fwrdd Amaethyddiaeth, ac i'w alw yn brisiwr. Ceir amryw ddarpariadau eraill hefyd yn cyffwrdd a cbytundeb y tenant a'i feistr tir. Fod gallu yn cael ei roddi i'r sawl bia'r degwm a'r sawl sydd yn ei dalu i ddod i gytun- deb i'w ostwng os bydd yr amgylchiadau'n galw am hyny. Fod cytundeb i fod rhwng y tenant a'r meistr tir parth yr iawn a delir am ddifrod a wneir gan helwriaeth. Fod cig tramor i gael ei gofrestru, a rhaid i bawb a'i gwertha nodi mai cig tramor ydyw. Fod arolygwr i ymweled a tnaelfeydd cigyddion i wylio fod hyn yn cael ei wneud. Fod safon addysg ganolradd yn cael ei godi yn y parthau gwledig. Fod Bwrdd Amaethydd- iaeth yn cael mwy o alio i reoli addysg gelfydd- ydol ac amaethyddol. Fod y rhodd oddiwrth Drethiant Lleol yn ol Deddf 1890 i gael ei chyf- lwyno'n hollol at addysg, a chyfran gyfartal ohoni i fyned at addysg amaethyddol. Fod swm neillduol o arian cyhoeddus, ar sicrwydd da ac yn ol gradd deg o log, yn cael eu benthyca i dirfeddianwyr er gwella ffermydd- yr arian i gael eu talu yn ol yn ystod cyfnod hirach na'r 25 mlynedd a nodir yn Neddf Gwelliant Tir. Cawn sylwi yn mhellach ar yr adroddiad yn ein rhifyn nesaf.

Dyffryn Clwyd. Yn ystod y dyddiau diweddaf bu amryw fonedd- igion yn hela dyfrgwn yn y Glwyd a'r Elwy. Llwyddwyd i ladd amryw. Yn mis Ionawr diweddaf, epiliodd mamogiad, eiddo Mr Humphreys, Goblin, oen, ac ychydig ddvddiau'n ol rhoes enedigaeth i oen arall. Yn gynar fore ddydd Mawrth aeth yr Heddwas Bennetts, Henllan, am dro tua Brynyp:«c. Yno daliodd dri porcher adn&byddus chwiliodd hwy, a chafodd 33 o wningod yn eu meddiant. Yn ddi- weddarach ar y dydd, cafodd ferch i un arall o deulu Tom Bowdwr yn ceisio gwerthu pedair o wningod. Nid pob beddwas fedr ddod o hyd i 37 o wningod yr un dydd, a hyny heb drafferthu i'w dal. Ddyddiau Sul a Llun, ail agorwvd addoldy Salem (W.), Dinbych, ar ol cwrs o adnewyddiad. Gweinyddwyd gan y Parchn Hugh Jones, Birken head, ac Edward Humphreys, Lerpwl. Ymwelodd dirprwyaeth o wahanol enwadau crefyddol Dinbych a'r ynadon ddydd Gwener, i ofyn iddynt gymeryd mesurau i atal gwerthiant diodydd meddwol i blant dan 13 oed. Siaradodd amryw weinidogion dros hyn, ac addawodd yr ynadon wneud a allent i gydsynio a'r apel, gan fawr gymeradwyo'r amcan mewn golwg. Cynaliwyd cynadledd o reolwyr addysg yn Nin- bych ddydd Iau i ystyried gohebiaeth bsllach oddi- wrth y Dirprwywyr Elusenol ar y cwestiwn o sefvdlu ysgol ganolracld i fechgyn a genethod yn Rhuthin. Gwrthodai'r Dirprwywyr fyned allan o'u ffordd i gynorthwyo'r rheolwyr gydag arian i sefydlu ysgol i fechgyn ond cymhellent y rheol- wyr i sefydlu ysgol ar wahan i enethod yn ddiym- droi, am," meddent, "fod ysgol ganolradd i ferched yn sefyll ar safle dra gwahanol. Ni chyfyd dyrvswch wrth ei chodi; cydnabyddir fod ei hangen mae ganddi faes rhydd, ac mor bell ag y gellir gweled, bydd ei llwyddiant yn sicr." Nid oedd y rheolwyr, fodd bynag, mewn tymher i gyd- synio a. threfniant y Dirprwywyr, ae ar ol trafod. aeth finiog, mabwysiadwyd penderfyniad yn datgan ei bod yn gorphwys arnynt fel rheolwyr i gynal dwy ysgol ganolradd yn Rhuthin-un i feehgyn a'r lIall i enethod. Yr unig ddau a wrth. wynebai hyn oedd dau glerigwr-y Parehn B. 0. Jones a J. F. Reece. CLYWEDOG. -0-- I Gerbron ynadon Ffestiniog ddydd Iau, dirwywyd R. E. Jones, Dolyedelen, i 153 am fyned i dren tra yr oedd yn symud rhos. Davies, gwerthwr llaeth, i 21s am adael i'w blentyn fyned allan tra'n dy. oddef dan glefyd Robt. Stoddart a Morris Roberts i 18s 6c yr un am gadw mwy o bylor nag oedd gyf- reithlawn a Moses Edwards, Penrhyndeudraeth, i 13s 6ch am dwyllo cwmni'r reilffordd. Buwyd yn gwrando'n hir ar a.ches a. ddygid yn erbyn Rd. Davies, goruchwyliwr Jas. Nelson a'i Feib., Ler- pwl, o dwyllo ei feistri tra'n arolygu eu maelfa gig yn Ffestiniog. Ar y dwedci taflwyd vr achos allan. Mae Miss Minerva Roberts, Corwen, wedi ehill graddau uchel yn arholiadau lleol Prifysgol Caer- grawnt. Mae glowvr Gogledd Cymru yn ystyried y Mes- ur lawn i Weithwyr yn un rhagorol. Drganfyddwyd dwfr yn Nhreflynon yr wythnos ddiweddaf trwy i Mr J, Stone, Spilsby, arfer yr hud-wialen. Deuwyd o hyd i gronfa mewn dyfn- der o 65 troedfedd a gyflenwa 2,000 o alwyni'r dydd. Bu'r Parchn Machreth Rees, Llundain, a J. W. Nicholson, Portbmadog, yn pregethu yn addoldy Annibynol Penygroes ddydd Sul. -0- Paham y telir Is 10c a 28 y pwys am De Ceylon mewn pecynau addurnedig ? Gellir cael Te o ansawdd J rbagorach anjils 6c y pwys gan BARBER 801 GWMNI, Masnachwyr Te, 1, Church Street, Lerpwl, a thelir lndiad i Chwe' Phwys unrhyw gyfeiriad yn y I Deyrnas Gyfunol. I

Newyddlon Cymreig. 1 Bwriedir adeila-du melin bapyr yn Fflint, Daliwy. eog 50 o bwysi yn y Gonwy ddydd Mercher. Digon trwm bron i fod yn gasglwr trethi. Bwriedir adnewyddu rhanau helaeth o eglwys henafol Beaumaris. Mr W. Baldwin Yates sydd wedi ei benodi i ad- olygu etholrestr Mon. Mae Cynghor Sir Fflint wedi apelio at Fwrdd Llywodraeth Leol am fenthyg 550p i brynu tir yn mhlwyf Hope er darpar man dyddynod i lafurwyr. Mae GIofa Plas Kynaston, Cefn Mawr, wedi ei chau, a'r rhan fwyaf o 300 a weithient yno allan o waith. Cymerodd angladd Dr T. H. Hughes, Fflint, le ddydd Iau, ac yr oedd yn nodedig o luosog. Gwein- yddwyd gan reithor Fflint. Cwyna pobl Colwyn Bay nad ydynt yn cael cyn- rychiolaeth deg ar Fwrdd Dwfr Conwy a Colwyn Bay. Ac y maent yn iawn. Dywed y North Wales Chronicle na tu trafodaeth o gwbl parth dod i gytundeb rhwng Argl. Penrhyn a'i weithwyr er mis Mai diweddaf. Lladdwyd ugeiniau o bysgod yn yr afon Dyfi yr wythnos ddiweddaf trwy i fwnwr daflu dynameit i'r dwfr. Mae trethdalwyr Treffynon yn rhy dlawd i wneud carthffosydd yn y dref heb i drethdalwyr Maesglas uno a hwy i ddwyn y draul. Llygrwyd afon ger Llandduks yr wythnos ddi- weddaf trwy i galch fyned iddi, a thrwy hyny gwenwynwyd 50 o eogiaid a physgod eraill. Yn mhlith y teithwyr ar yr Umbria a adawodd Lerpwl am America ddydd Sadwrn, yr oedd Dr T. Cynonfardd Edwards. Mae Mr. Pritchard Morgan, A.S., wedi cael cy- maint o foddhad yn China yn ystod ei daith ddi- weddar fel y penderfyna ddychwelyd yno yn yr hydref nes if. j j Mae Syr Pyer-s Mostyn wedi anrhegu pentref Gwespyr a chronfa ddwfr. Dachreuwyd y gwaith ddydd Gwener, pan yr anrhegwyd Syr Fyers a thrywel arian. Ger Pare Erddig, Gwrecsam, ddydd Mercher, syrthiodd W. Beesley oddiar ei ddeurod gan dder- byn archollion mor dost fel y bu raid ei gludo i Ys- bytty Gwrecsam. Bu Mr B. Pickard, A.S., a dirprwyaeth o Gyng- rair y Glowyr, ar ymweliad a Bethesda yr wythnos ddiweddaf yn ymgynghori ag arweinwyr y Chwar- elwyr. Cred y Mil. Yorke mai achos y trychineb ar Reilffordd y Cambrian ger Welshampton ydoedd sefyllfa salw'r gledrffordd a phwysau a chyflymder y tren. Mewn eyfarfod o Fwrdd Ysgol Bangor ddydd Iau, penodwyd Mr T. E. Jones, Gwrecsam, allan o 40 o ymgeiswyr, yn brifathraw ar gyflog o 120p y flwyddyn. Yn ffair Caer ddydd Iau, caed y prisiau canlyn- olGwartheg, 13p i 20p cyfloion, 12p i 18p hespion, 9p i 12p heffrod, 8p i 13p styrcs, 5p i 8p defaid, 18s i 25a y pen. Nos Eercher, cyflawnodd Wm. Birchall, llafur- wr, 37 oed, hunanladdiad trwy yfed gwenwyn yn Mwdwl Eithin, ger Treffynon. Yr oedd yn isel ei ysbryd oherwydd ei fod allan o waith. Bwriedir helaethu cylch Bwrdd Ysgol Wydd- grug trwy ychwanegu ato gyfran o blwyf Pen- arddlag yn cynwys 4,094 acr, gwerth trethol o 17,964p a phoblogaeth o 3,520. Dywedir fod yn mwriad Eisteddfodwyr i drefnu cystadleuon rhwng unawdwyr a chorau Cymru ac eiddo'r Werddon. Un o ffrwythau ymweliad dir- prwyaeth y Feis Ceoil (Eisteddfod y Gwyddel) yw hyn, meddir. Gerbron ynadon Colwyn Bay ddydd Sadwrn, cyhuddwyd Arthur Jones, Robert Hughes, a Wm. Morris o ymosod yn greulawn ar un Edward De. venish ar y 24±in cynfisol. Dirwywyd y tri i 5n yr un. v Mae pwyllgor Coleg Annibynol Aberhonddu yn cymhell yn gryf y byddai un coleg yn well na dau neu dri fel yn bresenol i'r enwad yn Nghymru. Wrth gwrs, y lie goreu i leoli y coleg hwnw, medd- ant hwy, fyddai Aberhonddu. -D 0 bw71!g°r gweithiol Cymdeithas Kyddtrydol Arforj, gynaliwyd yn Mangor ddydd lau, penderfynwyd cymeryd gofai neillduol i gof- restru yr holl etholwyr Rhyddfrydol, a phasiwyd p'eidlais o ymddiriedaeth yn Mr. William Jones, A.S. Mae llu mawr o Gymry wedi llwyddo yn arhol- iadau Ileol Rhydychiin. Dy wedir fod y safon gyr- haeddwyd yn y Gymraeg cyfuwch ag ydoedd llyn- edd a hysbysir fod y bechgyn a'r genethod yn fwy hyddysg yn iaith eu gwlad eu hunain nag yn y Saesneg. Credai 11 o aelodau Cynghor Dosbarth Gwrec. sam yn eu cyfarfod diweddaf y dylid trethu deu- rodwyr, ond pan gynygiwyd panderfyniad yn cym- eradwyo Bwrdd Llywodraethol Leol i hyrwyddo deddfwriaeth ar hyn, fe'i gwrthodwyd trwy fwyaf. rif o dn J' Ddydd hu, yn mynwent Eglwys St. loan, VV hittington, Croesoswallt, claddwyd yr hyn oedd farwol o Dr Walshatn How, Esgob Wakefield. Yr oedd y gwasanaeth yn syml ac effeithiol iawn. Yn yr un fynwent y claddwyd priod y diweddar Es- gob poblogaidd, a bu ef yn ficer y plwyf am flyn- yddau. J Dyma ystadegau Aunibynwyr Meirion :—Eg- Iwysl, 69 cymunwyr, 5,212; gwrandawyr a phlant, 10,186; aelodau'r Ysgol Sul, 6,423; eis- teddleoedd i 16,323; cyfanswm y casgliadau, 5,621p 5s 8c; dyledion ar addoldai, 9,797p 38 60 dyledion ar gpeli a dalwyd ya ystod y flwyddyn, 1,751p Ils 30. Mae'r Parch D. Wynne Evans, Llanelli, wedi ei alw i fugeilio eglwys Annibynol Queen Street, ;Cuh ^°Tbi' ^?rt3' Llanrwat, i eglwys M.C. Rehoboth, Llangollen: a'r Parch W. Phil- lips, Abemwe, i Stockton-on-Tees. Hysbvsir fod y Parch J D. Williams/Fflint, wedi |wrthod yr alwad i (ugeilio Eglwys Goffadwrialthol John Penn yn Nghaer. Although Flour is much dearer, the prices for Cornubia SeJf-Raising Flour bave not been raised. Am yru'n wyllttrwy Colwyn Bay, dirwywyd' Louis Field i 4p a 9s 6uh o gostau gan yr ynadon, ddydd Sadwrn. Agorwyd nodachfa er budd capel Wesleyaid Biw." maris ddydd Mercher gan Lady Magdalen Bul- keley. Mae plant Tywysog a Thywysoges Teck yn aros: yn Nghastell Helygen, sir Fflint-palas Due West- minster. Cynaliwyd nodachfa er budd cronfa adeiladu Ysgol Ganolradd y Bermo ddyddiau Mawrth, Mer- cher, Iau, a Gwener diweddaf. Gwnaed elw da oddiwrtbi. ^Hysbysir fod y Parch T. Eynon Davies yn trefnu gwyl fawr undebol Gymreig i'w chynal yn Nhab- ernacl Spurgeon yn Llundain ddydd Gwyl Dewi nesaf. Mae bywoliaeth Llandwrog, Arfon, aeth yn wag trwy farwolaeth y Parch. Bankes Price, wedi ei chynyg gan Esgob Llandaf i'r Parch. Andrew Jones, ficer Llanbrynmair. Da gan bob Cymro fydd deall fod y Trysorlys yn harod i roddi ystyriaeth ffafriol i hawl Canon Silvan Evans am gymhorth i gwblhau ei Eiriadur Cymraeg. Nid yw'n wybyddus eto pa ffurf a gym- erir i estyn y cymhorth. Yn ngorymdaith y Jiwbili yn Johannesburg, cyrrychiolid gwahanol genedloedd, ac yn eu plith y Cymry, gyda Mr. T. Price mewn gwisg Gym- reig ac yn arwain gafr, ac amryw foneddigesau mewn hetiau pigfain. Yn Llyfr Tonau newydd y Methodistiaid, gad- awyd allan yr hen donau bendigaid a ganlyn Babel, Bryn Calfaria, Deemster, Bryniau Khasia, Brynhyfryd, Bozra, Y Delyn Aur, a Orugybar, tra y rhoddir lie i donau tramorwyr nad oes nemawr werth ynddynt. Saesnes wedi dysgu Cymraeg yw Morfudd Eryri, a phriod i berson Caergybi. Ychydig flynyddau'n ol, nid oedd yn fedrus iawn yn y Gymraeg, a chyfansoddai ei holl waith yn Saesneg gan eu cyf- ieithu wed'yn i'n hen iaith ni. Heddyw mae'r un mor fedrus yn y ddwy iaith. Mewn cyfarfod arbenig o Gynghor Trefol y il Gwrecsam ddydd Mercher, buwyd yn ystyried y priodoldeb o brynu eiddo Cwmni'r Farchnadfa am 56,000p. Wedi llawer o siarad, pleidleisiodd saith yn erbyn pump dros wrthod prynu'r eiddo am y fath grogbris. Cynaliwyd arddangosfa flodau a chystadleuon cerddorol yn y Waun, ger Rhiwabon, ddydd Sad- wrn. Yn nghystadleuaeth y corau plant, baruwyd Croesoswallt yn oreu, a Black Park yn ail; ac yn ngornest y corau meibion enillwyd y wobr gyntaf gau Gor Coedpoeth, a Ch6r y Waun yn ail. Cyf- lwynwyd y gwobrwyon gan Syr G. 0. Morgan, A.S., a'i briod.