Y Cymro

Nodion o Fon ac Arfon. YR oedd arddangosfa anifeiliaid fawreddog yn Nghaergybi ddydd Mawrth. Trodd yr hin yn anftafriol yn y prydnawn, er hyny daeth pobl lawer i'r dref. Yr oedd cyfaill o lenor yn Nghaernarfon wedi cael arian gan ei fam y dydd o'r blaen i fyned i dalu'r cigydd ond rhoddodd yr arian gydag eraill yn y llythyrdy heb feddwl, a dyma fel y canodd y cigydd pan ddeallodd Glywsoch chwi am y cyfaill hwnw A ddanfonwyd gan ei fam Gyda'r degwm angenrheidiol Oedd i dalu am yr ham? Ond annghofio Humphra'r cigydd, Trwy rhyw aflwydd wnaeth y llanc, Yn ddifeddwl rhoes y ewbl Heb ddim trwbl yn y Banc. Beth, tybed, ydwyf wedi wneud i'r dyn hwnw ddywedai y dydd o'r blaen ar un o heolydd y dref mai hen Bero ydyw Obadiah Davies"? Cymerwch ofal, John Jones, rhag ofn y bydd i mi dynu tipyn o'r aur oddiarnoch. Nos Fercher, bu'r Parch John Pugh yn pre- gethu ar y Maes i dorf fawr, a nos Iau yr oedd y Parch John Wiilia.ms, Caer, yn pregethu yn Tan'rallt, a nos Wener yn Moriah pregetbai y Parch J. W. Morris, Slatington. Mae'n debyg mai i'r cyhoeddiadau pell y mae diolch am gyfle i glywed y doniau hyn. Pe bu- asai'r Apostol Paul yn dod ar daith trwy Fon ac Arfon, y mae'n amheus gJnyf a gawsai bregethu ar y Sul, gan fod pob Sabboth wedi eu llenwi am flynyddau yn y mwyafrif o'r teithiau. Testyn Mr Morris yn Moriah ydoedd, "Na ddywedwch yn ddrwg am eich gilydd, frodyr." Testyn amserol, a phregeth lem iawn. Wedi ei gwrando, yr oeddwn yn gwbl argyhoeddedig nad yw'r pregethwr hwn yn bwriadu aroa yma'n hir. Gobeithiaf y ca lawer cyfle i'w phregethu cyn ei ddychweliad i'r Gorllewin. Mae'n ddrwg genyf am yr annghydwelediad yn ngweithfa De Winton a'i Gyf. Gwelais un o arweinwyr y dynion heddyw, a dywedai fod dir- prwyaeth yo ymweled a'r goruchwyliwr ddydd Llun. Hyderat y terfynir yr helynt yn fuan a boddhaol i'r gweithwyr. Mae'n anhawdd gwybod beth i ddweyd am helynt y Penrhyn. Sibrydid yn galonog y dyddiau diweddaf fod gohebiaeth gyfrinachol rhwng y pleidiau, ond dywed un newyddiadur heddyw nad oes y sail leiaf i hyn. Drwg genyf feddwl fod hwn yn gwadu, oblegyd fel mater o ffaitb gwn oddiar awdurdod da fod telerau hedd- wch wedi eu tynu allan. Beth fydd y canlyn- iad wn i ddim, Gobeitbiaf y goreu. Dichon y bydd esboniad cyn daw'r rhifyn hwn allan. Y dydd o'r blaen yr oeddwn yn siarad a dyn ieuanc o Fethesda, a dywedai, Gwyddoch nad chwarelwr ydwyf, ond gweitbiai fy nhad yn y chwarel, a fy nghyflog i sy'n cadw'r teulu er's misoedd, a byddai'n well genyf eu eadw eto am x fisoedd na'u gweled yn myned yn ol heb enill rhywbeth," Dyna i chwi ysbryd ardderchog. Nid yw Mr Young mor bell oddicartref ag y tybid-gwelais ef ar ei olwynfarch heddyw yn Nghaernarfon. Cefais air boreu heddyw yn fy hysbysu am farwolaeth Mr Win. Williams, Tanyfron, Pant, Bethesda. Yr oedd yn ddiacon parchus yn Salem (A). Cydymdeimlir yn gyffredinol i'r weddw a'r teulu, gan eu bod wedi cyfarfod a phrofedigaethau ami yn ddiweddar. Mae nifer o lenorion a beirdd Llanberis yn garedig wedi ymgymeryd a. chasglu tuag at gael cofgolofn ar feddrod y bardd tlws Glan Padarn. Hyderaf y ceir cefnogaeth deilwng. Os dy- muna rhai o ddarllenwyr Y Cymro eu cynorth- wyo, bydd yn dda gan Alafon dderbyn y rhodd leiaf. Dipyn yn annymunol yw'r teimladau yn y dref ar ddewisiad yr ynadon newydd. Dywed- ir fod rhai o aelodau mwyaf blaenllaw y Clwb Ceidwadol yn chwerw iawn. Ofnir na wna'r un o'r pleidiau gydnabod un ohonynt. Tybiaf os na fydd yn perthyn i unrhywblaid y bydd hyny yn gymhwysder neillduol yn Mr Hughes fel ynad. Nos Sadwrn. OBADIAH DAVIES.

-0: — Ar Ffnion y Ddyfrdwy. CORWEN. YN y Cynghor Dosbarth diweddaf penderfynwyd prynu celfi i ddyfrhau'r heoiydd.—Hysbyswyd y byddai cynllun y bont dros y Ddyfrdwy yn barod ya mhen wythnos neu bythefnos. Yn Mwrdd y Gwarcheidwaid ddydd Gwener, cyflwynwyd darlun hardd o'r Frenhines mewn ffrSm orwych gaa swyddogion yr Undeb i'w osod i fynu yn yr ystafell Ile cynelir y cyrddau. Diolch- wyd i'r swyddogion teyrngarol am y rhodd. Hys- byswyd fod gwelliantau pwysig ar fedr cael eu gwneud yn y tlotty. Daw'r cynlluniau dan sylw'r cyfarfod nesaf. Llawen genym ddeall fod rhif y llyfrau gyflwynir i'r Llyfrgell yn cynyddu. Nawddogir y sefydliad gan wyr gymer&nt ddyddordeb yn lien eu gwlad, ac y maent yn hael eu rhodd on i wneud y llyfrgell o wir fudd i'r ardalwyr. Awst 11, yn nghapel y M. C., priodwyd Mr W. T, Davies, Tynyffridd, Llansantffraid, a Pollie, ail ferch Mr Thomas Griffiths, Ivy House. Gweinydd wyd gan y Parch John Williams. Un o rianod mwyaf hawddgar y dref oedd Miss Griffiths, ac y tnae'n meddu llais per. Hedd fo rhan y ddeuddyn hapus. IS-BERWYN. -(o)-

Yn Nhreffynon, 25 mlynedd yn ol, bu farw or- ladurwr, ac yn ei ewyllys gadawodd gyfran o arian 1 roddi gwledd i blant yr ysgolion dyddiol. Mae'r I sWm erbyn hyn yn ddigon i roddi lOpbob blwydd. yn i bob un o'r pum ysgol yn yr ardal. Ooed y Brain, Nannerch, sir Fflint.—Mae ten- antiaid y ffarm eang hon yn magu a phesgi llu o anifeiliaid eu hunain, yn eu lladd yn y "add-dy sydd yno, ao yn eu gwerthu yn Siop Coed y Brain, 17 Deane Street, gyferbyn Marchnad St. "0hn, Liverpool. » •.

Tom Ellis a'r Esgob eto. DYMA grynhodeb o lythyr eto gan Mr T. E. Ellis, A.S., ar gamhoniadau Esgob Llanelwy :— Yn ei lythyr diweddaf, dystaw iawn yw can yr Esgob, ac er fod y Ficer wedi dod allan o nyth eglwysig gorlawn Llanelwy nid yw hyd N n nod ei bibell ef yn effeithio nemawr ar swm y gynghanedd esgobyddol. Yr oedd ton yr esgob yn wahanol iawn ychydig wythnosau yn ol Yr adeg hono yr oedd holl reolaeth Ysgol Dolgellau yn nwylaw Undod- iaid." Yn awr, ni wiw i'r Esgob wadu fod 10 o'r 12 rheolwyr yn perthyn i enwadau amgen Undod iaeth. Ysgol Undodaidd hollol," ydoedd y pryd hwnw yn awr ni faidd yr Esgob honi fod un Undodiad yn mysg yr athrawon na'r disgyblion Ei unig nodiad yn ei lythyr diweddaf ydyw "fod gwaddoliadau'r ysgol wedi eu corphori yn yr ymddiriedolwyr Undodaidd yn Llundain. Ond y mae'r nodiad hwn eto wedi ei agenu'n anobeithiol, oblegyd mae'r gwaddoliadau wedi eu corphori yn Ymddiriedolwr Swyddogol Tir Elusenol a'i olynwyr Apeliodd yr Esgob at ragfarnau Tv'r Arglwyddi i amddifadu Ysgol Dolgellau o'r 120p ag yr oedd pob awdurdod arall yn foddlon ei roddi i eangu gwaith rhagorol yr ysgol, ac er mwyn darnio cyn- llun oedd wedi ei barotoi'n ofalus i ddiwygio rheolaeth wastraffus Ysgol Dinbych, a helaethu ei defnyddioldeb, ac i'w gwneud yn ysgol gyhoeddus yn lie yn ysgol sectol. Haerodd yr Esgob fod Ysgol Howell 11 yn agored i Ymneillduwyr ac Eglwyswyr heb gysgod o annhegwch na rhagfarn." Oydnabyddwyd yn Ninbych fod yr holl reolwyr Ileol yn Eglwyswyr, ac nad oedd un amddifad Ymneillduol yn cael addysg yn yr ysgol. A wnaiff yr Esgob nodi faint o Ymneillduwyr sydd yn awr yn 1897 yn mhlith y rheolwyr, a pha faint o amddifaid addysgir sydd yn Ymneillduol ? Dywed y Record :Mae rhai arfau na wna dynion doeth ac na all dynion da eu harfer mewn unrhyw ornest, ac yn neillduol yn ngwasanaeth Eglwys Crist." Dyma'r arfau a arferodd Esgob Llanelwy, heb feddwl am ddoeth- ineb na daioni, er budd rhagfarn a chamreolaeth.

--0-- Cohebiaethau. CYNLLUN YSGOL HOWELL. SVR,-Ma.e'r ohebiaeth rhwng Mr Thomas Ellis ac Esgob Llanelwy parth Ysgol Howell yn dra dyddorol, ond ymddengys dull ei Arglwyddiaeth o ymresymu braidd yn wrthun, yn gymaint a bod un o'i brif resymau yn erbyn y cynllun yn gor- phwys ar y mynegiad mai Ysgol Undodaidd yw Ysgol y Merched yn Nolgellau, yn unig am fod y cronfeydd wedi eu cyflenwi gan ymddiriedolwyr Dr Williams, y rhai y tybia ef ydynt Undodiaid. A fydd i'r Esgob ddweyd mai Ysgol BAbyddol yw Ysgol Ram&degol Rhuthin, oherwydd fod y cronfeydd sydd yn awr (trwy ladrad) at alwad rheolwyr yr ysgol i'w chynal, wedi eu gadael gan Babydd, Dr Godfrey Goodman, perchenog etifedd- iaethau Llanberis, i fechgyn tlodion Hhuthin, a'r hwn a fu farw lonawr 19, 1655, gan wneud proves gyhoeddus o Babvddiaeth? neu a wna'r Esgob ddweyd mai sefydliad perthynol i'r Methodistiaid Calfinaidd yw Ysgol Ramadegol Rhuthin oherwydd fod Mr Ezra Roberts (Maer presenol Rhiithin) a Dr Medwyn Hughes, y naill a'r llall yn Fetbodist- iaid Calfinaidd, yn aelodau o'r Bwrdd Llywodr- aethol ? Honaf fod un o'r ddau awgrym hyn yn cyfateb i'w ymresymiad ef mai Ysgol Undodaidd yw ysgol Dolgellau ond y mae'r Esgob wedi dat- gan mai ysgol yn perthyn i'r Eglwys ydyw Ysgol Ramadegol Rhuthin, er yn gwybod fod llwydd arianol yr ysgol yn y dyfodol yn dibynu ar yr eiddo adawyd gan y Pabydd, Dr Godfrey Goodman. Mae'n bawdd i bobl Cymru weled drwy'r fath ymresymiad, J. WATKIN LUMXEY. Haul/re, Rhuthin, Aqvgt 12, 1897. YR ESGOB A'R OFFEIRIAID. SYR,—Fel offeiriad yn un o ddwy esgobaeth Gogledd Cymru, yr wyf yn protestio yn erbyn y llythyr oedd yn y Cymro diweddaf yn galw arnom ni, offeiriaid, i farnu ymddygiad Esgob Llanelwy yn nghylch y modd goreu i weinyddu cymunrodd Howell. Gallaf ddweyd hyn, modd bynag, fel hen ddarllenydd i'ch papyr-ar gyfrif ei deilyngdod llenyddol uchel ac nid ei bolitics- nad oes gan yr un o'r sectau adwaen i gareg i'w thaflu at yr Esgob. Pe cawsent hwy rbyw elusen i'w dwylaw, nid ar chwareu bach y cawsech chwí, hi oddiyno nac y buasent ychwaith yn gadael i neb arall ymyraeth a'r cyfryw elusen. Dyma, o leiaf, opiniwn yr eiddoch, CARNF ALDWYN. ARALL. SYR,-Blinder mawr i mi yw'r crafangu yma am fydol bethau yn yr Eglwys Lan Gatholig. Yr ydym yn son llawer, ac y mae genym rhyw reswm tros hyny, ein bod yn ddilynwyr yr Apostolion Sanctaidd. Ond ar faterion elusen- ol, yr wyf yn ofni mai bychan ydyw ol yr olyn- iaeth arnom. Hyd y gwelaf i, mae'r Undodwyr yn mhell iawn o'n blaenau. Wrtb eu ffrwyth- au yr adnabyddwch hwynt," meddai'r Gair Bendigedig a bwriwch pe baem ni yn cym- hwyso'r adnod yna at elusenau ac addysg yn Nghymru y dyddiau hyn. Gan nad wyf yn arfer ysgrifenu Cymraeg i'r wasg, a fyddwch chwi mor fwyn a chywiro hwn. Nid oes arnaf ofn i'm henw ymddangos, ond oherwydd flaith neu ddwy, waeth i chwi fy ngalw yn OFFEIRIAD DINOD. ARALL. Syp.Mae yn y plwyf sydd genyf fi tan fy ngofal dri elusen bychan, gwerth llai na phum' punt yn y flwyddyn, ac y maent yn achosi mwy o annghydfod yn y plwyf yma na phobpeth arall gyda'u gilydd. Yr wyf yn argyhoeddedig er's blynyddau mai melldith y mae dyn yn ei adael ar ei ol yn y byd ydyw elusenau—ysporicn cybyddion ydynt, ac nid oes ond aflwydd i'w canlyn. A dyna yn arbenig ydyw Elusen Howell; ar yr un pryd, fynwn i ddweyd dim yn erbyn Esgob Llanelwy. Nid yr un egwydd- orion sy'n ysgogi ac yn llywodraethu pawb ohonom. Yr eiddoch, RHYDYCHEITWR.

-0- Cig Defaid, Wyn, Bustych, Lloi, o'r fath oreu, Cig Defaid, Wyn, Bustych, Lloi, o'r fath oreu, wedi'u pesgi a'u lladd yn Nghymru,i'w gael bob dydd am y pris mwyaf rhesymol yn Siop COED Y BRAIN 17 Deane Street, gyferbyn I Marchnad St. John.

Colofn Dirwest. Yr ydych yn camgymeryd, Cyfarwyad, ddweyd yn y Gwreichion diweddaf mai dyn yw'r unig greadur sy'n myn'd ar ei spri." Y mae gan rai o'r anifeiliaid llai rhesymol (nid di-reswm) awch enbyd am y ddiod feddwol. Ami i geffyl, er eng- raipht, yn y wlad nad aiff byth heibio tafrrn neill- duol heb fwydo'i gorn yr un fath a chyda'r un ddiod a'i feistr. Ceir ambell gi, wedi gwybod ei flas gan hurtyn creulon oedd eisiau cael testyn chwerthin, yn myn'd i'w gyt cyn feddwed a'i ar. glwydd. Y mae cockroaches a thrychfilod tebyg yn rhemp am dano, a miloedd ohonynt yn syrthio'n ebyrth ac yn meirw'n feddwon bob blwyddyn. Anwybodaeth a diffyg dyfais ydyw'r unig reswm fod yr anifeiliaid cyatal dirwestwyr. Ein hunig ddyogelwch ni a'a perthynasau ydyw peidio gwy- bod am hudoliaeth ei flas. Y mae Temlyddiaeth Dda wedi gwneud cynydd dirfawr yn Ysgotland y blynyddau diweddaf. Ac mae gofyn iddynt oblegyd gresyn gweled cynifer o genedl y ceirch yn dyfetha eu nerth a'u hoywder gyda ffrwyth yr heidden. Y mae Canon Hicks, un o bleidwyr galluog dir. 'west yn yr Eglwys Sefydledig, yn ysgrifenu'n gryf i'r newyddiaduron ar ddamaedigaebh plant trwy'r diodydd meddwol. Rhydd engreiphtiau o'r dull llechwraidd arferir gan dafarnwyr i hudo'r rhai bychain i'w tai. Y Sul diweddaf, meddai, gwel- wyd plant yn dod allan o dafarnau gan gnoi mel- usion roddasid iddynt gan y tafarnwr neu ei was, Ac nid yw hyn ond peth cyffredin yn yr holl drefi mawrion. Rhoddir y melusion, pethau chwareu, &c., i'w oynwys i gario diod i'w cartrefi. Ac y mae'r ddyfais yn Ilwyddianus ofnadwy. Yn Cheet- ham, Manchester, brydnawn Sul, gwelwyd 180 o blant o 7 i 11 oed yn dod allan o ddwy dafarn rhwng 12 30 a 2.30. Yn Ancoats, drachefn, y Sul cynt, rhwng 6.15 a 10 o'r gloch, aeth cynifer a 275 o blant tan 12 oed i mewn i un dafarn. Dyma.'r wedd hacraf ar fywyd yn y trefi mawr- ion ydyw plgnt a rhieni yn heigio fewn ac allan o'r tafarnau. 'Docs ryfedd weled ambell ddiwyg- iwr tanllyd yn colli ei hunanfeddiitnt ac yn ei dweyd yn haHt am Senedd ac Eglwys gan mor gy. surus a difraw y maent yn gallu bod yn ngwyneb pethau fel hyn. Y mae Pwyllgor Gwyliadwriaethol Manchester wedi cyfarwyddo'r prif-gwnstabl i chwilio a dwyn adroddiad iddynt pa mor helaeth y mae'r arferiad hon o ddenu plant yn ffynu yn y ddinas. Y mae tystiolaeth Mr Donald Maclean, cyfreith- iwr o Gaerdydd, gerbron y Ddirprwyaeth Drwydd- edol yn werth sylw, gan mor wahanol ydyw i I dvstiolaeth Mr Laseelles Carr, gol. y Western Mail, am effeithiau Mesur Cau Tafarnau ar y Sul yn Nghymru. Yr oedd dylanwad cyffredinol y Mesur, ebai Mr I Maclean, yn ddaionus. Yr oedd meddwdod wedi lleihau. Yr oedd yr heddweis wedi rhoddi lawr felldith v ffug glybiau hefyd. Yr aahawsder mawr oedd gyda'r shebeens. Yn 1892, erlynodd Prif- gwnstabl Caerdydd 360 o'r lleoedd hyn, ac euog- fa,rnwyd 340. Oherwydd gwyliadwriaeth fanylach yr heddgeidwaid, lleihaodd yr euogfarniadau cyn ised erbyn hyn a 85. Ffynai shebeening mewn rhan neillduol o'r dref, lle'r oadd y boblotjaeth o'r dosbarth isaf, Yr oedd barn gyffredin trigolion Caerdydd o blaid parhau y Ddeddf, gyda mwy o fanylwch nag o'r blaen. Gadawodd Mr James Parrott, Blackpool, 500p yn ei ewyllys at waith yr United Kingdom Alli- ance.

Ficer y Rhos yn owyno. YN nghyfarfod Cymdeithasau Esgobaeth Llanelwy, gynaliwyd y dydd o'r blaen, gofynodd y Parch T. Pritchard, ficer Rhosllanerchrugog, am iddynt roddi iddo ddau gurad yn lie un fe! yn awr. Gwrthodwyd y cais am nad oedd y gronfa yn can- iatau, meddir. Wrth sylwi ar hyn, dywed y ficer :0 glerigwyr, un sydd, ac un yn unig sydd wedi bod yn ystod y pedwar mis diweddaf, ac yn 01 pob ihagolwg rhaid boddloni ar yr un hwnw am chwech wythnos arall. Pwy sy'n malio fod ganddo ei ddeg gwasanaetb bob wythnos, ysgolion, a phlwyf enfawr o 8,000 o boblogaeth gyda'u han- hawsderau amrywiol a lluosog. neu fod Sul rhydd a seibiant clerigwr yn bethau hollol ddyeithr iddo? Fe ddichon y caiff gurad yn y man, ond y mae codi cri am ail gurad fel codi cri am y lleuad. Druan o'r Rhos Yn y cyfamser, bydd iddo barhau i wneud a all dros yr Eglwys a'r plwyf, a mwynhau gwyn. fydedd y rhai nad ydynt yn disgwyl dim." Heddyw (dydd Iau) agorir cyngres flynyddol y Gymdeithas Hynafiaethol Brvdeinig yn Nghonwy, a pharha am wythnos. Bydd y Maer a'r Gorphor. aeth yn croesawu'r aelodau, ac yn yr hwyr cynelir ymgomwest gyda hwy yn y Plas Mawr. j Gwerthwyd tafarndy'r Rainbow, Wyddgrug, yn nghyda'r tir cysylltiol g ef, yr wythnos ddiwedd- af i Mri W. a J. Jones, Gwrecsam, am 1,410p. Rhaid i gatrawd o filwyr dalu 20p am wersyllu ar Forfa Oonwv. Penderfynwyd hyn yn nghyfar- fod diweddaf Cynghor y dref. Cigau gwir Gymreig o bob math. i'w cael yn ddyddiol am brisiau rhesymol yn Siop OOED Y BRAIN, 17 Deane Street, gyferbyn a. Marchnad St. I John.