Y Cymro

Cymru yn y Senedd. YR AELODAU CYMREIG A'R ELUSKN I YSGOLION RHEIDUS. YN Nliy'r Cyffredin DOB Ian, bu y cyflenwad dan sylw. Cynygid fod y swm o -710,855p. yn cael ei I bleidleisioataddysggyhoeddus yn Lloegr a Chymru. I? u. Wrth siarad ar hyn dymunai Syr William Harcourt wybod ar ba dir y bwriedid rhoi 5 9J ar gyfer pob plentyn yn ysgolion y trefi a dim ond 3s 3c i blant ysgolion gwledig. Beirniadodd yn Hym ymddyg- iad Archesgob Caergaint yn nglyu a. tfurfiad y cym- deithasau i arolygu'r rhoddion ivsgolion gwirfoddol -Mr Balfour a ddatganodd nad oedd gan Arch- esgob Giergaict unrhyw awdurdod ar weinyddiad y Ddeddf Addyeg, yr hon oedd hyd yn hyn yn gweithio'n rhagorol, a'r cyttideithastu yn cel eu ffurfio yn gyfiyin.-Syr John Gorst a syiwodd nad oedd gan Swyddfa Addysg ddim a wnelai a'r dull y ffurfid y cytndeithasau. Gwir idclo ef awgrymu y priodoldeb i'r cymdeithasau fod yn siriol yn hytrach nag yn ol maint esgobaeth, ac yn anenwad- ol yn hytrach nag yn enwadol, ond ofnvi nad oedd eiu Cristionogaeth yn ddigon perifaith i aliuogi J cyfundebau crefyddol i gydweithredu. 0 Mr T. E. Ellis a sylwodd nad oedd Syr John yn gyson, oblegyd dywedodd mai gwyliedydd ae nid gweithredydd ydoedd ef yn nglyn & ffurfiad y cym- deithasau, ac eto bu raid iddo gyfaddef fod Swydd- fa Addysg wedi anfon cylchlythyr allan yn bygwth rhoFdirwy arianol ar unrhyvv ysgol a wrthodai ymuno a'r cyfryw drefuidau, Yn mhiith Ymneill duwyr, a lluaws o Eglwyswyr, yr oedd teimlad cryf yn tfinu ac yn cynyddu mai gwell i'r Wlad- wriaeth, i'r plant, ac i achos crefydd ydoedd i addysg fod yn genedlaethol ac nid yn enwadol. Ond effaitli y Mesur Addysg diweddaf, ac yn neill- auol y cymdeithasau esgobaethûl (diocesan associa- turns) ydoedd gwneudJyr anhawsderau yn fsvy i gyr- haedd yr amcf4n. Ceisiodd Syr John Gorst gynal y ddamcaniaeth nad oedd y cymdeithasau hya i fod ond cyrph cyfarwyddoS, ond yr oedd Arglwydd Oranbourne a Mr Balfour wedi cydnabod mai hwy fyddai yr offerynau a'r psirianau yn y drafodaeth hir a alwiti y pendefig ya fydolrwydd, ond mewn gwirionedd amcan y peirianau hyn ydoedd myoed yn erbyn y byrddau ysgol yn y trefi ac Yrnneilldu- aeth yn y pantrefi. Amheuai yr haer;ad na fyddai'r cymdeithasau hyn yn gryfion. Boed iddvnt ystyr- ied galluoedd yr esgobion yn neillduoi yn Nghymru. Yn gyntaf, meddent ddylanwad fel prif swydd- ogioa crefydd; ond uwchlaw hyo, fel nawddogwyr y mwyafrif o fywoliaefchau yn gyffredin yn eu hesgcbaeth, ac yr oedd pob I' curad a chlerigwr at eu trugaredd, a phe cymerai un ohonynt gwrs croes i farn yr esgob—er i hyny fod yn unol a dymuniadau mwyafrif y plwyf- oiion, nodid ef fel gelyn i'r esgab ac i addysg gref- yddol, a byddai yn sicr o ddyoddef am hyny. Nid yn unig yn Nghymru, ond mewn parthau helaeth o Loegr, un ofn oedd gan y cierigwr i ffurfiad bwrdd ysgol yu y plwyf, a hwnw ydoedd ofn yr esgob. Po hiraf a chwerwaf y drafodaeth, sicraf yn y hyd fyddai'r esgobion o arfer eu dylasowad aruthrol. Yr oedd gan yr esgobion allu pellach hefyd, fel aelodau o Dy'r Arglwyddi, ac y n preswylio arn rai misoedd bob blwyddyn ya Llundain. Oient felly fynedfa i'r swyddfeydd cyhoeddus, ac arferent eu dylanwad dirfawr yno drachefn. Nid cyfundrefnau diniwed fyddai'r cymdeithasau hyn a ddygid i fod gan DJeddf Ysgolion Gwirfoddol, a'r rim a dder- bynient eu cronfeydd arianol o'r pwrs peirianau sectol nerthol fyddent i ymosoi ar Ym- neillduaeth ya y peotrefi, ac ar gyfundrefn eang, genedlaethol, o addysg ya y crefi mawrion. Annheg iawn oedd y gwahaniaeth a vvceid yn y rhoddion at yr ysgolion yn y w!ad rhagor y rhai trefol. Cyd- mbyddid yn gyffredin mai y ddolen wanaf yn nghadwen addysg ydoedd dolen yr ysgolion gwledig. Yn y rhan fwyaf o'r ardaloedd Cymreig lie yr oedd bwrdd-ysgolion yn effaith tyfiant a dymuniad y bobl, ceid yr athrawon yn ymdrechu'n egniol i gyfranu eystal addysg ag a fwynheid yn y trefi. Beth oedd i gael ei wneud hefo'r 630.0Q0p.? Yr oedd y swm i gael ei anfon allan gyda'r nod canlynol arno, sef fod y byrddau-ysgolion oedd wedi cyrhaedd y fath safon uchel yn y trefi i gael 5s 9c ar gyfer pob plentyn, ac nad oedd ysgolion y wlad, lie yr oedd safon addysg lawer yn is, ond i dderbyn 3s 3c y pen. Yr oedd yr arian hyn i gael eu harfer yn benaf i gadw draw o'r trefi y peth heintus hwnw—bwrdd ysgol. Addefodd Mr Balfour yn ei araith yn St. Helens, ei fod yn edrych ar fwrdd ysgol fel rhywbeth tebyg iawn i haint Yr oedd mwy o ddarbodaeth yn y pen draw i gael ysgolion ysplenydd, athrawon uchelradd, a thalu'n I dda iddynt, na chodi hofelau truenus o ysgolion ac haner llwgu'r athrawon. Elai y swm mwyaf o'r I arian i annghydraddoli tref a gwlad, ysgol y bwrdd ae ysgolion sectol, ae Eglwyswyr ac Ymneillduwyr. Mr William Jones a sylwodd fod mudiad ar I droed i gorphori'r oil o Ogledd Cymru yn un gym- deithas dan y Ddeddf. Credai y byddai'r rhanbarth felly yn llawer rhy eang i iawn weinyddu'r rhodd- ion. Ceid tair ysgol Frutanaidd yn Methesda. Chwarelwyr oedd y'rhan fwyaf o'r rheolwyr, ac nis gallent fforddio yr amser na'r arian i fyned 20, 30, nei 40 milldir i gyrddau'r gymdeithas ae fe ddylai y chwarelwyr hyny fod yn bresenol i sicrhau fod yr arian yn cael eu rheoli yn iawn, sef i berffeithio addysg. Mr Lloyd George a fethai ddeall yr egwyddor ar yr hon y gweithredai Swyddfa Addysg wrth wahan- iaethu rhwng ysgolion tref a gwlad. Pe gwybyddid pan oedd y mesur yn cael eidrafod fod y fath gwrs i gael ei gymeryd, ni chawsai byth ei basio heb i welliant gael ei gynyg arno. Yr oedd y mesur yn annheg hefyd at yr ysgolion Ymneillduol, oblegyd hwy oedd yn y mwyafrif mewn parthau gwledig. Parth ffurfiad y cymdeithasau, disgwylient y buasai swyddfa addysg wedi gweithredu mwy o allu ac awdurdod yn eu ffurfiad. Ar hyd y wlad ffurfiwyd cymdeithasau oeddynt yn hollol yn nwylaw y blaid glerigol i'w ilywodraethu. Byddai i'r esgob lywodraethu'n oruchaf. Yr oedd hyn yn resynus er budd y plant. Un canlyniad o roi'r arian y gofynid am danynt fyddai gwneud y rhan fwyaf o'r ysgolion eglwysig yn annibynol ar danvs- grifiadau gwirfoddol. Byddai i'r cymdeithasau fod yn ffafriol iawn i'r ysgolion hyny lie y dangosa'r athrawon gyrnhwysder arbenig i ddysgu credoau neillduol i'r plant. Yn Nghymru, lie yr oedd mwy afrif y plant yn Y mneillduoI, cymerai rhieni fwy o fantais o adran y gydwybod" nag a wnaethanfc hyd yn hyn ac yn ymarferol byddai i'r holl blant ymneillduo yn ystod yr criau y dysgid credoau, fel gwrthdystiad yn erbyn ymddygiad Swyddfa Addysg yn gwahaniaethu rhwng ysgolion trefol a | gwledig ac yn rhoddi caniatad i ffurfiad cytndeiih- asau esgobaethol. Oynygiodd fod y swm i gael ei i ostwng 100,000p. Pan ymranwyd ar y cynygiadcaed— j Dros ostwng y swm 34 ¥n erbyn 139 Mwyafrif yr. eibyn 105

Cwreiohfon. II E buasai Glan Alan yn fyw yn aivr i ysgrif- enu ei Dridiau yn Llandnndod," fe fuasai yn rhyfeddu weled y gwaluniaeth sydd yn y lie. Y pryd hyny nid oedd ond prin haner dwsin o ffertn- ydd yn y gymydogaeth i lettya dyeithriaid, ood yn awr y mae yno dref newydd o dai cymhwys i d'lerhyn, ar gyfartiledd, o ddeugain i driugam o bersooau bob un, a'r oil yn liawmon hyd yr ym- yion, a phob un, ar gyfartaledd eto, yn yfed deu- chwait o'r dyfroedd cyn brecvrest. Dyma 11 faros llafur ardd^rchog i ureithwyr dirwest. Yo ol yr Hen Lyfr, "y rhai a feddwact, y nos y meddwautood i'r gwrfchwyneb, cyo brecwest y meddwir ya Llandriodod (os meddwir hefyd) ac os na feddwir, nid ar y swm a ytir y mae'r bai. If Cyfarfyddais un hen Gymro yn nhaprwm Ffynonliwyuygog oedd wedi ilyncu ei 18 glasied, ac yn galw yn awyddus (fel pe buasai y geg wylit arno) aai ei aga>nfed namyn un Sleddyliwch, mewn difri, mewn ffordd o gyferbyniad, am slotiwr a phum chwart o gwrw yn ei grombil 1 f Yn mhiith yr yfwyr yn Llandrindod, sylwais mai y rhai sy'n areithio drymaf ar ddirwest oedd- ynt y ilyncwrs penaf—yn weinidogion, blaenoriaid, I a phobl a. dywedai un C,.¡rdi pert y dylsai hyny bylu min y cludd ya en hyinosodiad didrugaredd ar wane y trueiiiia'd y rnae cymeryd tropyn gormod j yn beihod p-irod idlynt," If Cefais y pleser o adnabod y cymrawd sionc Ap Cyffia ar Ian liyn y moddion un boreu, ac yr oedd doniol«vcH Cyrnreigyddioa Manoeinion yn fyw yn ei lygaid ac ar flaen ei dafod. i' mae Helyntion Aneurin Howei ya rhwym o fod ya ddyogel yn ei law ef. Cyfae widiad hapas oedd iddo redeg o ei law ef. Cyfae widiad hapas oedd iddo redeg o Maaceinion i'r fewnol olchfa lie nad oes e,slau I seboa. Yn wif, yr oedd yn dechreu graddgochi yn aaion wedi dechreu yfed. IF Elai un boneddwr oddeufca'r lie fel pa buasai )' wedi cael ceaadwri o'r aefoedd, gan ddaogos papyr 1 bawb a gyfarfyddai a dywectyd, What do you think of thi.s ? Isn't it good ?— There was a young lady of Crewe Who wanted to catch the 2.2 Said the porter, "Don't hurry, Or scurry or flurry, It's a minute or 2 2 2 2." If 'Doedd dim rhyfedd i rhyw ddiacon ystyriol, wedi sylwi arno, fyned yn ei flaen yn syrffedlyd, t-An fwtnian, -1 Tw, tw, tw. tw, tw; tws," &c. If Yn wir, yr oedd yn ddigon a gwneud i ddyn ehwerthin ei galon allan wrth weTd ambell i lab wst crothog yn torchi ei lodran at ei bea gbn i ddaogos ei goes trwy ei g2HI0 hyd y rhodfeydri yno: &c ambell i liprin arall yn ei ddynwared ag oedd yn gwneud i ddyn feddwl, wrth edrych ar ei bed- ion, am goes Hwy bren. 'Ðae:J dim pall ar flolineb y rhai a fynar.t fod yn àd. If Gwelais un boneddwr o Gaerdydd wedi dyfod oddicartref i farw, j n ol ei feddwl ei hun a phawb o'i gydaabod, o dan y diabetes, ond wedi yfed dw'r y magnesia am dAir wythaos, yr oedd yn berffaith iach. Y mae Ifaith fel hon yn werth ei chroniclo, er cy farwyddyd i'r rhai allant fod yn dyoddci o'r anhwyldeb blin hwnw. IT Dywedai wrthyf ei fod yn teimlo bob dydd fod y d wfr yn bwyta ei afiechyd, fel, erbyn y di- wedd, ei fod yn teimlo y dwfr yn wrthwynebol am nad oedd iddo ddim i weithio arno. If Pwy ydyw brenin Llandrindod 'nawr, ar ol colli Mr. Dafis, Lerpwl ?" ebe rhywun wrth un o'r brodorion, pryd yr atebodd yntau mor ddifrifol a phe buasai yn darllen Salm, "Mr. Jenkins, Gwalia —fe 'dyw'r brenin 'nawr." Ac yn wir, brenin braf ydyw hefyd-mae pawb yn smytio iddo. If Ni feddyliais, Mr. Gol,, fod Y Gymro mor uchel yn syniad y genedl nes i mi fyned i Landrin- dod-yr oedd pawb o bob cyfeiriad yn Nghymru yn rhoddi gair da iddo. Pryderai rhai am y "Gwreichion" wedi dod i gvffyrddiad a dw'r Llandrindod, ond car hamdden eto i'w hel o'r dw'r. Nid yw y tan allan eto. If Cododd dadl yn y tren wrth ddyfod trwy or saf Llangunllo ar y ffordd adref beth oedd ystyr yr enw. Mynai un gwr barfog mai llygriad oedd o Llan Sg-un-llo, megys Llandriilo yn Edeyrnion a I dadleuai Cymro tordyn o Lerpwl y rhaid mai yr ystyr yw Lian-eyit llo,—hyny ydyw megys, mewn geiriau eraill, Llan-heffer. Peth mawr ydyw bod yn scolars, onide ? IT Rhyfedd y gwahaniaeth sydd yn hinsawdd y gwahanol siroedd yn Nghymru. Wrth deithio o sir Faesyfed i sir Ddinbych, sylwem, tra yr oedd- ynt yn brysur hefo'r gwair yn y sir hono, yr oedd- ynt yn brysur hefo'r yd rhwng Craven Arms a Church Stretton, ac oddeutu'r Amwythig. Mae sir Gaer a sir Ddinbych hefyd yn ddiweddarach na sir Amwythig. If Cofion cynesol at bawb o'm cydyfwyr yn Llan- drindod, a gobeithio y dychwelant, fel y dychwel- ais i, yn well o'u hymweliad a'r lie. ais i, yn well o'u hymweliad a'r lie. CYFARWYDD r

--0-- ¡ Arholiad Corsedd y Beirdd. I ENWAU YR YMGEISWYR LLWYDDIANUS.—Urdd Bardd Ben Bowen (Euros), 126, High Street, Treorci; David Bowen (Myfyr Hen), 126, High Street, Treorci J. Moses Davies (Gwilym Ffer. ws), Aberfan, Merthyr Vale; W. Owen (Gwilym Tanad), 4, Park View, Saiford W. Terry (Gwilym Cynlais), Cwmgiedd, Ystradgynlais; B. Phillips (Myfyrfab), y Felinfoel, ger Llanelli; W. J. Jones (Glyn Llyfnwy), 20, Snowdon Street, Penygroes, B.S.O., sir Caernarfon. Urddau Cerddorol-Urdd Pencerdd Owen Price, A.T.C. L. (Pencerdd Men- ai), organydd Eglwys St. Ma'r, 7, Snowdon View, Upper Baugor. Urdd Cerddor John Jones (Al- awydd Peris), Victoria. Villa, Llanberis Benjamin James (Glyaydd), 5, Raglan Street, Casnewydd. o j Yn ystod y pythefnos ddiweddaf torodd chwe achos o diphtheria allan yn Mostyn a thri yn I Magillt. Mae Dr. Mivart, swyddog meddygol j Bwrdd Llywodraeth Leol. yn ei adroddiad, yn ] rhoddi llawer o fai ar garthffosydd yr ardaloedd hyn.

Newyddlon Cymreig. r CynaUwyd cvnadledd Cymdeithasau YmdrtCh Grefyddal y Bob! Ieuamc ynNgholwyn Bay ddydd Mawrtii. Caert cwrdd da. Druano gjstadleuwyr E stddfodoi America. Yn ol y Drych, mae gwobrau Esteddfod fawr Denver heb eu talu cto i r buddugwyr. Dyehwelcdd Carion Wood Edwards i Riwabou ddydd S dwrn, lie yr erys nes trefair olynydd iddo. Mae pobl Dolgellau mewn oryn betrusder pwy yw perchen y Marian Mawr. Dywed ihdi mai y diet !:o'i piau, eraill a hawliant mai ymddiriedol- wyr. Mae B" rdd Addysg wedi gorchymyo fod ysgol elfenol newydd i gael ei chodi ya Bwcie, a chodir. swllt o drefch i gyfarfod v draul. Cyst yr ysgol tua 600p. Mae Mr. G. Porter, diVeddar o'r National Pro- vincial Batk, Din by ch, wedi ei ddyrchafu fod yn arobwiUdd yn n^hangen Wajrioatou o'r un arian- dy Bjdd y Deou Howell, Tyddewi, yn trad doe i pregeth raewa gwasanaeth arbenig yn Mhrifeglwj s Ll ndaf y mis nesdf ar yr achlys^r o ymweiiad Cymdeithas y Newyddiadurwyr a Ch terdydd. Mae Rhaith Doabarth Dolgellau «edi penderfynil adeiladu nifer o dai gweithwyr yn y dref, gan fod angen mawr a.m danynt, a llawer o'r tai presencl yn atiich i fyw ynddynt. Cyst ysgol ganolradd Treffynon tua 2,500p., ac y maent yn brysur yn ei hadeikdu. Mewa cyfarfod o'r rheolwyr ddydd Meroher, penderfynwyd ethol ail athrawes i ysgcl y genethed ar gyflog o lOOp. y fiwyddyn. Cvmerodd 1ingladd y diweddar Ddr. Watkia Roberts, Caernarfon, le ddydd Mercher ya myn- went Llanfair P.G. Yr oedd ilu mawr yn bresen- ol. Gweinyddwyd gaa y Parch J. Wynne Jones, rheithur Caernarfon. Mae Mr, Kwesi A. O. Qaaiooo, un o iyfyrwyr Sefydliad y Coogo yn Ngbolwyn Bay, wedi paaio arboliadau cyntaf cdegau sneddygol Glasgow ac Edinburgh. Aeth i'r Sefydiiad beaair biyuedd yn oi, a chymerai'r diweddar Arglwydd Brif Farnwr Coleridge ddyddordeb mawr yu ei gwrs. LIP-wer a wyr ambell Sais am Gymru, ond prin y disgw>lid gweled y fath amlygiad o anwybodaeth ag a geir mewn ncfel Seisaig a gyhoeddwyd yn ddi- weadar pan y dechreua ua beunod gyda'r frawdd- eg Wrth syllu ar fa.wredd rnynyddoedd bren- hinol Mon." Efallai mai breuddwydiwr yw'r aw- dwr. Y TYWYDD AM Y CYKHAUAF.—Dylai pob am. Ilethwr fod yn effro y tymher hwn. Medd ai- wyddion bydd ansawdd y tywydd yu hynod o an- sefydlog. Ar y 9fed o Fadi bydd y bianed Sadwrn ac Uranus yn myned i gysylltiad a'u gilydd. Ofnir am dyinhestl fawr y diwrnod hwnw.A, lcger. ANNIBYNWYR CYMREIG GOLBORNE.—Y Sul cyn y diweddaf, cynaliwyd cyfarfod blynyddol yr eg- lwys uchod, pryd y gwasanaethwyd gan y Parch John Evans, Lerpwl, a Mrs. M. A. Jones, Blaen llechau. Cafwyd pregethu grymus a chynulleid faoedd liuosog. Hysbyswyd gan y gweinidog (y Parch. W. Roberts) nad oes ond lOOp. yn aros o'r ddyled ar yr addoidy hardd. Yn sicr, i r cyi- eillion yn Golborne a'u gweinidog ilafurus wedi cyflawni gorchestwaith.-E.E. TREFRIw.-Erbyn hyn mae y tymhor prysur wedi dechreu, a nifer fawr o ymwelwyr yn y lie eisoes, a rhai newyddion yu dod bob dydd. :Mae'" cyngherddau a'r chwareuon wrth y ffyaonau mor hwyliog a phoblogaidd ag erioed. Mawr ganmolir y Pafilion nawydd a'r eisteddleoedd cysuras. Gwneir eleni bobpeth posibl tuag at sicrhau cvsur yr ymwelwyr, yr hyn na welwyd erioed yn Tret- riw. Mae'r Bachgea Dall a'r delyn hefyd yn y cywair goreu, a dechreuwyd canu can genedlaeth- ol Trefriw neithiwr.—Tsbiwr. Dyma ystadegau Cenadaeth y M.C. yn Mryniau Khasia a Jaiotia :-Gorsafoedd pregethu, 279 cymunwyr, 2,998 ymgeiswyr am aelodaeth, 2,618 plant yr eglwysi, 4,331 cyfanrif yn yr eg- Iwysi, 9,947 bedyddiwyd yn ystod y flvvvddyn, 727 ar brawf, 1,020 derbyniwyd i gymundeb, 377 bu farw, 259; diarddelwyd, 343 gwrthgii- iodd, 113 athrawon yn yr Ysgol Sul, 586 aelod- au eto, 10,046 cyfanrif, 10,632; gwrandawyr, 13,615; casglwyd yn yr eglwysi, 11,322 rupees nifer y rhai yn yr ysgolion dyddiol,— bechgyn, 4,478; genethod, 1,820-cyfanrif, 6,298. Gwr caredig, parod ei gymwynas, cedd Talhai- arn. a phrin y m",e'r oes sy'n codi yn gwybod digon am dano. Am nyddu can Did bawdd oedd casi ei ragorach. Dyma deyrnged Islwyn iddo pan oedd Tal. yn ei fedd Y ma-en hwn guddia mewn hedd—brofedig Brif awdwr o Wynedd Ow rif J bardd mor ryfedd, Addfwynaf wr, i ddwfn fedd. Ei barodlawn ber hyawdledd,— a'i fyth Gyfoetbog arabedd, A'i gan, gwyd ei ogonedd A'i fawl byth uwch gafael bedd. Talhaiarn eto oleua-ei wlad A'i len arddercboc-a; Rhyw ail gof anfarwol ga, Gu eilydd, tra bo Gwalia. CYHOEDDIAD EISTEDDFOD FFESTINIOG.-Dyma englynion a gyfanaoddodd hen fardd gwledig, parchus, Mr. R. D. doaes, Morfa Bychan, ger Porthmadog, yr hwn, er yn sliml a dystaw, sydd yn ffyddlawn i bob symudiad Cymroaidd. Oher- wydd rhyw reswm neu arall, ni ddarllenwyd hwy yn Ffestiniog, ondteilyngant le ya Y Gymro.— Iolo Caernarfon. Gorsedd heb gryn nag arswyd,—gair uniawn Gwirionedd ddyrchafwyd; Ar ei llech o fyner llwyd, Athroniaeth a feithrinwyd. Y Maen Llôg dihalog, hen,-fely,-a Fawl oesoedd yr awen Blodau'r llawr yn bleidwyr lien, A diliau ar bob dalen.—GLOEWLAS. -0-- Cigau gwir Gymreig o bob math i'w cael ya ddyddiol am brisiau rhesymol yn Siop OOED Y BRAIN, 17 Deane Street, gyferbyn a. Marchnad St. John.