Y Cymro

Yn Nghwmni Natur a'i Phlant. Y CREYR GLAS. Y MAE pawb bron yn adnabod y creyr glas (heron) drwy ei big a'i goesau hirion, ei gorph teneu a'i gryglais aflafar. Ond ychydig yw nifer yr adar hyn o'u cydmaru ag adar eraill ein gwlad, a dy- wedir eu bod yn lleihau yn eu nifer fel mae y boblogaeth yn cynyddu. Mewn rhan o Ddeheudir Cymru, nid oes yr un i'w gweled yno, meddir. Eu r hoff leoedd ydyw ffosydd a chorsydd anial, a glan- au'r traethau, a'u hymborth ydyw man bysg, llyffaint, a chreaduriaid dyfrawl eraill. Mae'n ffaith hynod y gellir dychryn y creyr yn farwol os gall yr un geisia wneud hyny fyned yn ddigon agos ato heb iddo ei weled, a rhoddi bloedd sydyn uwch ei ben. Bu i un yn y gymydogaeth hon Wneud hyny tra yr oedd y creyr mewn ffos, ac yn ei ddychryn ehedodd y creyr ychydig o bellder ar gylchdro, a daeth yn ei ol i'r lie y cododd oddiarno, a bu farw yn ddiatreg bron, meddai fy hysbysydd. Y BETRISEN. Feallai bydd yr ychydig fanylion hyn am y 11 betrisen a'i hiliogaeth yn newydd ac yn ddyddorol i rywun. Nytha y betrisen mewn Ilwyn o eithin, *ieu ddrain a mieri, ac anhawdd iawn fydd ei darganfod heb ei gweled yn myn'd ohono. Pan tyddo yn deori, ac yn digwydd gadael ei nhyth weithiau i chwilio am damaid, bydd yn gorchuddio yr wyau a mwsogl neu wellt, rhag i adar neu greaduriaid rheibus eu darganfod a ewledda ar- nynt. Gyda'r nos, pan fyddant ar wasgar, bydd- aQt yn galw ar eu gilydd yn nghyd i fyn'd i giwydo. Clwydant yn un haid ar dir gwelltog neu frwynog, yn un cylch crwn, ochr yn ochr, a'u Penau allan ohono i bob cyfeiriad i wylio, fel nas gall unrhyw elyn ddyfod ar eu gwarthaf heb i un neu ychwaneg ohonynt ei glywed neu ei weled yn yfod, a thrwy hyny roddi rhybudd prydlon i'r gweddill o'r haid symud o'r perygl. BACHGEN O'U WLAD. --o

farwolaeth arswydus ger Cwrecsam. i Sadwrn, yn Ngwrecsam, cynaliwyd treng- °liad ar gorph dyn ieuanc o'r enw Geo. Gardiner, r hWl1, a hddwyd ar linell y Great Western y biaenorol. Ytnddengys fod y trancedig yn 0^rthwy° cydweithiwr o'r enw Nichol, yr hwn tta Pf,ent'° stgna?- Eisteddai ar y gledrffordd trvr" ° heibio, ac er i'r Mpa I chwibanu a cheisio atal y peiriant, cerh °i a gwneud hyny yn ddigon buan, ac aeth y T)„, a,u dros y truan gan ei ddarnio yn arswydus. a r>h ^d rheithfarn o Farwolaeth ddamweimol," theulSl° rh^ithwyr bleidlais o gydymdeimlad &

-:0:- Ffestiniog. YN y Llys Sirol ddydd Iau, gerbron y Barnwr Lewis, dygodd Mr W. 0. Williams, cyfrwywr, Ffestiniog, gynghaws yn erbyn Cwmni y Great Western, gan hawlio 8p o iawn fel gwerth merlyn mynydd a laddwyd ar y llinell ger Maentwrog. Ymddengys i'r merlyn fyned i'r llinell trwy fod llidiart y cwmni wedi ei gadael yn agored. Gwadai'r cwmni fod un cyfrifoldeb arnynt i gau y llidiart, a chan fod peth dyryswch parth hyn, gohiriodd y Barnwr ei ddyfarniad er mwyn iddo wneud ymchwiliad pellach i'r achos.

Llofruddteieth Ofidus yn Lerpwl. DDYDD Llun, yn Dale Street, cynaliodd Mr T. E. Sampson, trengholydd y ddinas, ymchwiliad i farwolaeth Robert E. Jones, dwy flwydd a saitb mis oed, mab Robert Jones, grocer, 18, Hemans Street, Toxteth Park, yr hwn sydd yn bresenol yn y ddalfa ar y cyhuddiad o lofruddio y tranc- edig. Y gyntaf i roddi ei thystiolaeth oedd Mary Jones, yr bon ddywedai ei bod yn fodryb i'r trancedig, ac yn byw yn 8, Northbrook Street Yr oedd ei brawd, Robert Jones, grocer, yn byw yn 18, Hemans Street. Mab iddo ef oedd y trancedig Er y Nadolig diweddaf, dyoddefai ei brawd oddiwrtb iselder ysbryd oherwydd marwolaeth ewythr ei briod. Oddeutn yr adeg hono hefyd dechreuodd yfed. Fodd bynag, yn ddiweddar yr oedd wedi bod yn fwy cymedroi. Nos Wener ddiweddaf, aeth y tvst i'w dy am 11 o'r gloch, ac ymadawodd 11.30 Yr oedd ei brawd ar y pryd yn ddystawach nag arfer, ac yn fwy pruddglwyftis. Bore dranoeth am 11.30. aeth i lawr i Hemans Street, ac y o canfu gorph y bachgen yn gorwedd ar soffa yn y gegia. Dygodd y Cudd-swyddog Robbins gyllell garfio gerbron, ac adnabu y tyst hi fel un a gedwid mewn drawer yn y gegin. Ei pherchen oedd Robert Jones, sy'n awr yn y ddalfa. Y Trengholydd A t'u Robert Jones erioed mewn gwallgofdy 1 Y Tyst: Do, yn Tuebrook. Pa bryd oedd hyn ?—Yn gynar yn y flwyddyn hon. Am ba hyd ?—Am oddeutu mis. A gaed sicrwydd ei fod yn wallgof ?-Do. Pa feddyg fu'n gweini arno ?-Dr Johnson. Yr hwn a gymeradwyodd iddo gael ei symud ? —Ie. Jane Dixon, gweddw yn byw yn 15, Hemans Street, a dystiai ei bod yn adwaen Robert Jones. Dyoddefai yn ami oddiwrtb iselder ysbryd. Priodolai y tyst hyn i afiechyd. Nos Wener, aeth i'w dy a phan ofynodd Silt yr oedd dywed- odd ei fod tipyn gwell. Nid oedd yn ymddanscos fel pe yn dyoddef oddiwrth ddim ar y pryd. Yr oed i yn hollol dawel. Boreu dranoeth, oddeutu saith o'r gloch daeth ei eneth fach, Ethel Mary Jones, i'w tby gan ddweyd, Mae mam eisiau i chwi ddod ar unwaitb, mae nhad wedi lladd Bobby bach." Aeth y tyst i dy Jones a gwelodd y bacbgen Robert Edward Jones yn gorwedd ar y soffa yn y gegin gyda briw mawr yn ei wddf, a'i grys wedi ei fwydo a, gwaed. Ethel Mary Jones, geneth cbwech oed, chwaer i'r trancedig, oedd y nesaf a alwyd. Wedi i'r trengholydd ofyn iddi a wyddai beth oeid natur llw, gan dweyd fod ganddo gryn betrusder i holi geneth mor ieuanc, gwnaeth y tyst y mynegiad canlynol:—" Yr wyf yn chwe' mlwydd oed ac yn byw gyda'm rheini yn 18, Hemans Street. Brawd i mi oedd y bachgen bychan. Yr wyf yn cofio nos Wener ddiweddaf. Aetiimn 1'm gwely gydag ef a'm chwaer Catherine Florence, yr hon sy'n bum' mlwydd oed. Cysgem gyda'n gilydd mewn gwely yn y llofft gefn. Fy mrawd bychan oedd yn y canol. Fore Sadwrn deffroais. Clywais fy mrawd yn gwneud twrw yn ei wddf fel pe buasai am fyned yn sal. Yna gwelais waed arno. Gorweddai ar ochr y gwely gyda'i ben dros yr erchwyn, ac yr oedd fy nhad yn gwyro drosto gan ddal ei ben i lawr. Ni welais ddim yn llaw fy nhad, ac ni welais ef yn tori gwddf fy mrawd. Aeth fy nhad allan o'r ystafell wed'yn gan adael fy mrawd i eistedd ar draed y gwely. Dywedais, Nhad, beth ydych yn wneud?' ond ni atebo Jd. Vna daeth mam i mewn a chymerodd Bobby i lawr y grisiau gan ei roddi ar y soffa." Rachel Horner, 20, Hemans Street, a ddywedai iddi gael ei galw i 18, Hemans Street, fore Sadwrn gan Mrs Jones, yr hon a'i hysbysodd o'r amgylchiad gan ychwanegu fod arni ofn i'w gwr wneud rhyw- beth iddo ei hun a'r plant eraill. Aeth y tyst i fynu'r grisiau, a chafodd Jones yn eistedd yn y llofft. Gofynodd iddo a oedd yn iach, ac atebodd yntau, "Vdwyf, ond nid yn hollol." Gofynodd hefyd iddo, A ydych yn abl i fyned at eich bus- nes?" ac atebodd, "Ydwyf, ychydig." Sylwodd ei fod wedi ymwisgo, a dywedodd yntau, Ydwyf, bu'm i lawr yn cael cwpaned o dê-" Yna gofynodd iddo, A wyddoch chwi pa beth a wnaethoch ?" ac atebodd, Na, ni wnaethum ddim." Rhoddodd George Williams, saer, dystiolaeth iddo ar gais Mrs Jones fyned i ymofyn meddyg fore Sadwrn, ac iddi ddweyd wrtho fod Jones wedi tori gwddf y baban. Hysbysodd y rheithwyr na ddymuneat alw ar Mrs Jones. Dychwelwyd rheithfarn o Lofrudd- iaeth wirfoddol yn erbyn Robert Jones.

--0- Ebion o Nant Conwy. Boddiad yn yr afon Lledr.-Foreu Sadwrn (liweddaf taflwyd Dolyddelen i gyffro mawr gan y newydd fod hen lencyn tua deg a thriugain oed a breswyliai witho ei hun mewn tyddyn bychan o'r enw Buarthau, ar goil er nos Iau. Yr oedd yn y gauaf diweddaf wedi cael codwm iled fawr, ac anafu ei hun yn ddwys. Nid ystyrid ef un amser yn rhyw gryf o amgyffrediori, ond eto yn hollol onest, diniwed, a geirwir, Bu am gryn yspaid ar ol hyn i raddau pell yn hollol anmhwyllog ac yn tramwy o le i le i alw gyda chydnabod ac i adrodd ei hanes ac i draethu ei gwyn, ond nid yn hir y parhai ei groesaw. Yr oedd wedi penderfynu ymadael o'r Buarthau a myned i anedd-dy yn Ewybrnant i dreulio y gweddill o'i ddyddiau. Dododd ei wely ar ei gefn, a chludodd ef yno yr holl fford-i-tua milldir neu fwy-ond erbyn iddo gyrhaedd Did oedd yno ddrws heb ei gloi. Yn ol bu raid iddo ddychwelyd, gyda'r baich ar ei gefn, i'w hen gartref. Yr oedd yn lied wachul ac yn analluog i lafurio. Y tro olaf y gwelwyd e'n fyw oedd nos Feicher,pan y galwodd gyda'r Parch Eli Evans yn y Ty Isaf. Yr oedd wedi bod yn y pentref yn prynu torth, ac ar ei ffordd adref galwodd yn yr anedd-dy a nodwvd. Cafodd ei wala a'i weddili o hwyrbryd, a llonaid piser o laeth. Aeth tuag adref. Canfuwyd ei fod wedi myned adref ac wedi bwyta peth o'r ymborth ddygodd gydag ef yno. Yn gyfagos i'r Ty Isaf, y mae llyn dwfn yn afon Lledr, yr hwn a elwir Llyn Pedwar Llath, ac yn ngwaelod y llyn dan sylw cafwyd ef wedi boddi. Yr oedd wedi tynu yr hugan lian oddi am dano, a'i ddiddosbeu, y rhai a ganfuwyd ar y Ian yn gyfagos. Buwvd am yspaid yn methu canfod ei weddillion ar waelod y Hy". Yr oedd yn aelod ffyddlawu efo'r Methodistiaid, aj yn selog yn mhob moddion. E. O'R NANT.

Nodion o'r Rhos. Nos Sadwrn ddiweddaf agorwyd yn ffurfiol y Clwb Rhyddfrydol yn Hall Street. Llywydd y cyfarfod ydoedd y Cynghorwr J. Evius, Church Street, ac anerchwyd y cyfarfod gan Mri Isaic Smith Bai k Street K Jones, R. Jarvis, a Dan Davies. Yr oeddynt oil yn ddoniul, yn enwedig Smith caed ei awgrymiadau gwerthfawr eu cario allan. Yr oedd y canu yn dda hefyd —William Jones, Wtn. Edwards, Jacob Edwards, a pharti dan ar- weiniad Edward Davies. Y r oedd y cynuihad j a fawr, a chafwyd cyfarfod hwyliog. Amgylchiad gwerth sylw gymerodd le yn Y"sg >! Sul yr Arnibynwyr y Sul diweddaf. Mae y brodyr yn Johnstown wrthi yn brysur yn adeiladu capel newydd, a Sul diweddaf ymwelodd Mr Morgans, y gweinidog, a'r ysgol uchod, i gasglu at y capel, a chafodd addewidion ar y llawr yn unig am 38p. Beth gaiff pan elo i'r galeri, tybed ? Sul a Llun cynaliodd y Methodistkid yn y Capel Mawr eu gwyl bregethu flynyddol, pryd y gwein- yddwyd gan y Parchn G. Ellis, M.A., Bootie; Dr Cynddylan Jones, a Thomas Williams, Gwalchmai. Cafwyd cynulliadau lluosog fel arfer a phregethu mwy nerthol a dylanwadol nag a gawsom erioed, ond y canu braidd yn araf-natur llusgo ynddo. Ddydd Mercher bu ysgol y M.C. Saesneg Hill Street yn mwynhau treat ar y Bryngoleu. Nos Fercher, yn y Neuadd Gyhoeddus, cynaliwyd cyfarfod dirwestol mawreddog. Yr oedd y neuadd yn llawn, a cliynierwyd yr arweiniad gan Mrs D. L. Price, Hall Street, llywyddes Cymdeithas Ddirwestol y Merched, a chafwyd sylwadau da a hynod bwrpasol ganddi. Siaradwyd yn a luog ae effeithiol gan Miss Slack, Derby (cyfeiriai hi ei sylwadau yn benaf at y merched) Parch E. Williams (B.), Parch O. J. Morgan, Johnstown a Mr White, ysgrifenydd yr Alliance on prif arwr y cyfarfod oedd Plenydd. Yr oedd erbyn hyn wedi naw o'r gloch fel na chafodd fawr o amser, ond yr oedd yn hynod ddoniol ac effeithiol. Doniol ydoedd ei ddarluniad o Salisbury, Balfour, a Chamberlain yn traflyncu eu gilydd ac y byddent oil o'r golwg yn y man. Talwyd y gwahanol ddiolchiadau gan y Parch R. Roberts (A.), ac ym- wahanodd y dorf wedi caei gwledd. Mae yma ryw adfywiad grymus yn mhlith gwyr y cyrn. Cynaliwyd cyngherddau mewn gwahanol ranau o'r ardal. Nos :Fercher yr oeddynt yn yr awyr agored yn y Poncie, a nos Wener i lawr yn Johnstown. Cawsant luaws mawr i'w gwrando y ddwy noson, a diamheu y gallant wneud llawer o les yn y dull hwn. Nid doeth ydoedd gwaith gweithwyr pwll No. 1 yr Hafod, ddydd Gwener, yn penderfyuu rhoddi rhybudd i'w Check-weighman Thomas Davies ar ol bod yn eu gwasanaeth rhwng 15 a 20 mlynedd. Yr ydym yn ofni fod rhyw rai wedi cymeryd man- tais ar y ifrwgwd arianol sydd yn awr yn yr awyr i ddwyn yr achos yma yn mlaen. Cawn weled faint gwell fydd pethau o dan yr ysgub i.ewydd. Da genym fod Richard Jones, High Street, yn gwella yn gyflym. 0, ie, Sadwrn gymasbant heddyw, ond rhyfedd fel y mae wedi newid yn ein mysg. Er's talwm byddai cryn dwrw yn ei gylch ac yn ddydd o lawenydd cyffredinol yn yr ardal byddai yr holl glybiau claf yn cerdded y diwrnod hwn, a mawr y stwr wneid arno. Ond heddyw dim un, ond clwb Llunden a Manceinion yw pobpeth yma yn awr yn y gyfundrefn glwbyddol. Derbynied y Cynghorydd John Bowen ein cyd" ymdeimlad llwyraf yn ei brofedigaeth lem o golli priod mor anwyl. Nawdd y nef fo arno a'i deulu. Nos Sadwrn. GOMER JONES.

-0- Ciawdd Offa a'r CyfTiniau. WYTHNOS ryfedd yn hanes Coe Ipoeth, oedd y ddiweddaf. Y Sul 'roedd yno rialtwch mawr yn nglyn a, chysegriad eglwys newydd Sant Tudfil. Aed trwy'r seremoni gan ddau o gyfeillion (?)pena Ymoeillduwyr, sef Esgob Llan- elwy a Due Westminst r. Hengistaidd iawn oedd y gwasanaeth o'i ddechreu i'w ddiwedd. Dywedai rhai oedd yn deaU S nad oedd yr Esgob fel pregethwr ddim ffit i ddal canwyll yn ochr ein ciwrad Cymroaidd ni yma a mi coelia i o hefyd. Yr oedd Llawdden wrthi yn llefarn yn dda iawn nos Lun, ond btiasai yn anrhaethol well pe yn Gymraeg. Hefyd, bu Deon Owen a'" Parch T. E. Jones, Bangor yn pregethu, y naill yn Gymraeg, ar llall yn Saesneg. Er par vsgrifenais ddiweddaf y mae yn Nghoed- poeth Undeb Corawl wedi dod i fodolaeth. Wel, y cwbl sydd gen i i'w ddweyd ydyw eu cynghori i beidio rhoddi bwyd rby gryf iddo nvan ar y dechreu, rhag ofn anmharu ei iechyd.

o Yn Ynadlys Llanrwst ddydd Sadwrn, cyhuddwy i Enoch Hughes, morwr, Glan Conwy, o fod ya feddw ac afreolus, ac hefyd o ymosod ar yr Heddw-is Gardner. Am y trosedd cyrtaf, dirwywyd ef i 10s a'r costau, ac am yr ail i 5p a'r costau. Mae Dr Pan Jones, Mostyn, wedi myned ar daith ddarlithio trwy Gymru unwaith eto mewn van. Ei genadwri yw egluro amcan a gwaith Cymdeith 13 Ge edlaetholi Tir. Mae Mr A. C. Humphreys-Owen, A.S., w,Ii pqru "m v crweddill o'r t.vmVior,

SAVES HAND-LABOUR. M A 1 VENUS SOAP

I Wel, ydw, Madam, yn ddigon siwr o hyny mi gwelais o yn myn'd ac yn d wad ono lawer- oedd o weitbiau a'm llygaid fy hun.' O'r gore, toes arna i ddim eisio dim chwaneg gynoch chi, tyma i chi haner coron am fyn'd trosta i i'r tre doe.' Wedi i Robin fyned ymaith galwodd y lady holl ferched y ty gerbron, a holodd hwynt mor fanwl ag yr holodd Herod y doethion gynt, yn nghylch y stori am eu meistr, ond nid oedd ganddynt ddim rhagor i'w ddweyd nag a glywsai hi ei hun y wraig hono yn ei ddweyd wrthynt, pan oedd hi yn gwrando o'r tu cefn i'r drws ond sicrhaent iddi nad oedd dim yn y stori-na buasai eu meistr byth yn edrych ar eneth fel Mary Evans yr oedd yn eneth yn burion,' meddent, ond ddim yn amgenach na rhyw eneth arall o'i sefyllfa ac am ei theulu, pobl I wladaidd, gyffredin iawn oeddynt, ond mai dynes erwin oedd ei mam.' ( Yrvoedd y boneddwr ieuanc oddicartref er's deu- ddydd neu dri, ond yr oedd i ddychwelyd y diwrnod '■ hwnw. Yr oedd ei fam yn parotoi ar ei gyfer—yn J hogi ei chleddyf ac yn trefnu ei pheirianau i ymosod arno, Daeth adref yn yr hwyr, a gwelodd yn union II" fod arwyddion storm i'w canfod ar aeliau ac wyneb- pryd a llygaid ei fam. Amheuodd b :th oedd yr achos. Gan gynted ag y cafodd hi yr ystafell heb neb ond hwy eu dau ynddi, dechreuodd ymosod arno, gan dywallt ei theimladau digofus yn gawodydd am ei ben. Troai yntau y cwbl yn gellwair. Chwarddai yn ei hwyneb, yr hyn a'i cynhyrfai hithau yn waeth. Yr oedd yn gywilydd ganddi hi feddwl fod ei mab hi yn gwneud on am dano, drwy sylwi ar lances wledig vulgar, ignorant, fel merch yr Hafod pan y gallasai gael merch un o bendefigion y wlad yn wraig. Yr oedd yn beth annyoddefol iddi hi i feddwl fod i waed eu teulu anrhydeddus hwy gael ei halogi drwy ei gymysgu a gwaed pobl gyffredin.' Methodd yntau a llywodraethu ei dymher yn y man a dywedai na wrandawai ddim chwaneg arni yn difrio Miss Evans. Y mae hi yn gystiil lady a chwithau bob dydd,' meddai, a medr actio y lady yn well nag y medrech chwi erioed. A waeth i mi ddweyd y cwbl i chwi ar unwaith i gael pen ar y mater,' eb efe, gan gau ei ddwrn, a rhoddi dyrnod ar y bwrdd nes oedd aelodau hwnw yn gwegian dan ei bwys, 4 mi fynaf g,.wl Miss Evans costied a gostio. Ni phriodaf neb byth, os na phrioda i hi, cym'rwch y ngair i ar y mater,' ac ymaith ag ef. Bu yr hen lady o'r naill ffit i'r Hall i'r hysterics trwy y nos hono. A mawr oedd helynt y gweini- dogion, yn feibion a merched, gyda hi hyd y boreu. Ymneillduasai Mr E Iward i'w lyfrgell ar ol y ffrwgwd gyda'i fam aeth un o'r gweision ato i ofyn ai ni fuasai yn well anfon brys-genhadwr i'r dref i ymofyn y meddyg. Na, gadewch iddi,' eb efe, hi a ddaw ati ei hun erbyn y bore.' A rhoddodd gyfarwyddiadau iddynt i weinyddu arni. Deallasai y gweinidogion beth oedd y mater, a chydymresymu y buont arno bob hamdden a gaffent y noson hono. Yr oedd Robin yn ei le wedi'r cwbl,' meddent, ond pwy fuasai'n meddwl ? pwy allasai goelio ? beth sydd wedi ymwel'd ag ef? Y fo briodi merch yr Hafod ? A fu erioed y fath beth o'r blaen, er pan y mae'r byd yn fyd Os daw hi yma, ni arosa i ddim yma i fod dani hi am funyd,' meddai un na finau,' meddai un arall na finau chwaith,' meddai y drydedd ni arosai neb yn ei sens,' meddai y bsdwerydd mi aroswn i'n wir,' ebai y burned, mi fyddai'n dda gan y nghalon i pe tae meistr yn priodi Miss Evans chaiff o byth well gwr tig, ac ni chawn ninau byth well meistres' Bu rywyr i hono, druan, hel ei charnau, a dianc ymaith, yr oedd y merched eraill am ei llarpio. Yr oedd y meibion yn edrych yn fwy pwyllog ac athronyddol ar y pwnc, na'r merched. Yr oedd y peth yn ymddangos yn chwithig iawn yn eu golwg hwythau ond caniataent ei bod yn iawn a rhes- ymol i'w meistr, fel dyn arall, gael ei ryddid i briodi y neb a fynai-mai ei fusnes ef oedd hyny. (I barhau). --0-