Y Cymro

THE LANCASHIRE WATCHES Surpass all others in Quality and in Cheapness. GENUINE ENGLISH LEVERS In 3ilver Cases, £ 2 2s., £3 3s., P,4 ios, Gold Cased, surprisingly cheap FACTORY PRICES AT K N 13 l C3, 10, BOLD STREET, AND THE GOLDSMITHS' COMPANY, 19, PARKER STREET, LIVERPOOL. The West of England Clotll Establishment. 1856.) J. JONES & CO., Late O P. OWEN & Co., 9, SCOTLAND PLACE, BYROM STREET. YR HEN FASNACHDY mwyaf adnabyddus yn Lerpwl, Cymru. a rhanau helaeth o America, am BRETHYNAU OREU. TOftlAD I OREU. f GWNEUTHURIAD 1 "IT OREU. I FFIT VJ* OREU. Ac am y Prisiau mwyaf rhesymol* DEUWCH A GWELWCH. CHAS. R. HALL, GENERAL LETTER CUTTER & ENGRAVER 53, PARADISE STREET, LIVERPOOL. MANUFACTURER OF BURNING BRANDS, STESCIL PLATES, RUBBER STAMPS, BRASS PLATES, &c. Blf PRWYAETH FEENHJNOL AR DIR YN NGHYMRU A IYNWY. BYDDED HYSBYS y cynelir eisteddiadau y Ddirprwyaeth hon, i'r dyben o gymervd tystiol- aethau o berthynas i siroedi Dinbych, Fflint, a Threfaldwyn, fel y canlyn Yn yr Assembly Rooms, Llangollen, ar ddydd Mawrth, yr 2Sain o Awst, am 10 yn y boreu. Yn y County Buildings, Gwrecsam, ar ddydd Mercher, y 29ain o Awst, am 11-15 yn y boreu. Yn Hanmer ar ddydd xau, y :30ain o Awst, am 10 yn y boreu. Yn Neuadd Drefol y Wyddgrug, ar ddydd Gwener, yr 31st o Awst, am 10 yn y boreu. Yn yr Assembly Room, Treffynon, ar ddydd Sadwrn, y laf o Fedi, am 10-30 yn y boreu. I Yn Neuadd Sirol Rhuthyn, ar ddydd Llun, y 3ydd o Fedi, am 12 yn y boreu, ac ar ddydd Mawrth, y 4vdd o Fedi, am 9-15 yn y boreu. _.0 Yn Neuadd Sirol, Dinbych, ar ddyddiau Mercher ac Ian, v 5ed a'r Ged o Fedi, am 10 yn y boreu. Yn Rhyl, ar ddydd Gwener, y 7fed o Fedi (os bydd galw, i dderbyn gwrth-dystiolaethau (rebutting evidence) yn unig), am 10-30 yn y boreu. Yn Neuadd Drefol y Trallwm, ar ddydd Sadwrn, yr 8fed o Fedi, am 10-30 yn y boreu. Yn Neuadd Drefol, Llanfyllin, ar ddydd Llun, y lOfed o Fedi, am 10-30 yn y boreu. Yn Ysgoldy y Bwrdd, Llanfair, ar ddydd Mawrth, yr 11 eg o Fedi, am 10-30 yn y boreu. Yn yr Ysgoldy, Dinas Mawddwy, ar ddydd Mer- cher, y 12fed o Fedi. am 11-30 yn y boreu. Yn Neuadd Sirol, Machynlleth, ar ddydd Iau, y 13eg o Fedi, am 10 yn y boreu. Yn y Victoria Hall, Drefnewydd, ar ddydd Gwener, y 14eg 0 Fedi, am 10-30 yn y boreu. Gofynir i'r sawl sy'n bwriadu rhoi tystiolaeth anfon eu henwau i mi, yn nghyda chrynodeb (nen gopi cyflawn) o'r dystiolaeth fwriadant roddi, bythefnos o leiaf cyn dydd yr eisteddiad yn mha un y dymunant gael eu harholi. D. LLEUFER THOMAS, Ysgrifenydd. 1, Charing Cross, Llundain, S.W. Symudiadau Llongau Cymreig Lerpwl. CAMBRIAN LINE (Thomas Williams & Go.) CAMBRIAN WARRIOR, hwyliodd o Barry, Caerdydd, am Santos, Ebrill 7. CAMBRIAN PRINCESS, gadawodd Samarang am yr Azores, Mawrth 20. CAMBRIAN KING, hwyliodd o Monte Video am Newcastle N.S.W.. Mawrth 3. CAMBRIAN MONARCH, hwyliodd o Lundain am Melbourne, Mrwrth 10 CAMBRIAN PRINCE, hwylicdd o Rio am River Plate, Ebrill 30. CAMBRIAN Ouktsn. cyrhaeddodd St. Helena o Manilla ar ei ffordd i Lerpwl, Ebrill 17 CAMBRIAN HILLS, cyrhaeddodd Port Pirie o Rotterdam, Mai 3. CELTIC LINE (R. Hughes-Jones &1 (Jo.) CELTIC MONARCH, cyrhaeddodd Barry Dock o Hamburg Gorphenaf 25. GELTIO CHTEIf, cyrhaeddodd Santos, Awst 10, 1894. BRITISH COMMODORE gadawodd Coquimbo, am Callao, Mehefin 16. UPERB, ga,awodd Imbetiba, Brazil am Rangoon, Mehefin 10 CELTIC QUEEN, cyrhaeddodd Callao o Caerdydd, Gorph. 16. CELTJC RACE, gadawodd Rio de Janeiro Newcastle N.S.W., Mehefin 9, CARNEDD LLEWELYN, gadawodd Newcastle N.S.W., am Portland Oregon, Mehefin 18. 4' RICHARD E EVANS, HOUSE AND ESTATE AGENT, ia Preston Street (Opposite Police Courts) LIVERPOOL. And 36, CLARENDON ROAD, SEACOMBE. ESTATES CAREFULLY MANAGED. RENTS COLLECTED ROPERTY BOUGHT, SOLD, OR MORTGAGES EFFECTED* NO WELSHMAN SHOULD BE WITFIOUTI, THE NEW ENGLISH MONTHLY MAGAZINE "WALES," Editor-0. M. EDWARDS, M.A., OXFORD. It aims at the promotion of a high and noble patriotism." Beautifully printed, tastefully illustrated." "Ti ragoraist arnynt oil" (Ned Huws yn Y Cjtmro). The Illustrations for July are excellent. .The Works of Goscombe John, the Welsh Sculptor, are presented in a style surpassed by no English Magazine. —SEVENTEEN ILLUSTRATIONS— Price SIXPENCE, on the 1st of every month, "CYMRU'R PLANT," Dan Olygiaeth O. M. EDWARDS, M.A. DYLAI HWN GAEL CEFNOGAETH POB PENTEULU. YR UNIG GYHOEDDIAD ANENWABOL I'R PLANT. DARLUNIAU RHAGOROL, LLYTHYREN NEWYDD, AMLEN HARDD. TONAU I'R PLANT, G WE RSI, IIANESION A GWOBRWYON. Ceiswch y Rhifyn am Gorphenaf, Pris Ie. HUGHES & SON, Publishers, 56, HOPE STREET, WREXHAM. Order through ? Bookseller; also at the Bookstalls. I I I 7 BITTERS GWILYM EVANS. Y mae miloedd wedi cn.cl iachad trwy ',e' nyddio y meddyglyn anghydmarol hwn, pan oedd pob Meddyginiaeth Arall Wedi Methu. Ni ddylai un teulu fod hebddo. Mynwch ei gael. Adfera iechyd cyflawn. Ymlidia afiechyd ymaith. Nid yw byth yn siomi. CWESTIWN Rhoddwch brawf arno. PWYSIG. BITTl!JRS G WIL YM EVANS. TYSTIOLAETHAU. 1 Greenfield Cottage, Wellfield Road, Caerfyrddin, Mehefin 12, 1893. Anwyl Syr-Yr wyf yn 71 oed. Y gauaf diweddaf cefais an- wyd trwm, a throdd yn influ- enza, gyda diffyg treuliad a phoen mawr yn y pen. Er i'r Doctor goreu yn y dref weini arnaf, nid oeddwn yn gwella. Yna anfonais am eich QUI- NINE BITTERS, ac yr wyf heddyw yn ddyn newydd ar ol cymeryd tair potelaid o hono. Yr eiddoch, D. Davies. 24 Lynton Street, Salford, Mehefin 23,1893. Foneddigion—Blinid fi yn fawr gan Bronchitis ddydd a nos, ac er bod dan drin- iaeth Meddygon yn yr Hos- pital, nid oeddwn yn fawr gwell. Anogwyd fi i roddi prawf ar QUININE BIT- TERS Gwilym Evans. Cefais esmwythad mawr mewn byr amser, ac erbyn hyn yr wyf yn teimlo fel person arall. Ni fyddaf byth mwy heb botelaid o o hono yn y ty. Yr eiddoch- (Mrs.) S. Parkinson. Dywed Mr. E. Creigfryn Edwards, Garth, Llangollen, Mawrth 3, 1893. Foneddigion— Er's peth amser yn ol poenid fi gan Neuralgia, ond rhoddodd QUININE BITTERS Gwilym Evans wellhad llwyr i mi mewn byr amser. BIT1ERS U EVANS. wRHYBUDD. or Gochelwch Dwyllwyr. Edrychwchfod enw Gwilym Evans ar bob label, stamp, a photel. Gwerthir mewn poteli. lIlt, 2/9, a 4/6, yr un; Blychau y cynwys tair potel 4s 6c am 12s 6c. I'w cael yn mhob man, neu danfonir hwy yn rhad am y prisiau uchod yn ddyogel drwy y post oddiwrth y perchenogion,— QUININE BITTERS ltfANUFACTUING Co., LIMITED. LLANELLY, SOUTH WALES. PRIF ORUCHWYLIWR YN AMERICA- Mr. R. D. WILLIAMS, Plymouth, Pen R EAL gARGAlNS IN GLOVES FOR THIS WEEK ONLY. ALL AT PER PAIR. LADIES' GAUNTLET KID GLOVES, Black only, in sizes 5J, 6, and 6i Usually 8/11 per pair. INFANTS' HAUNT LET KID GLOVES, Tans only, in sizes 00;0, 000, and 00. Usually 2/11 per pair. LADIES 4 BUTTON AUSTRIAN KID GLOVES, Black only, in sizes 5, 6, and 6i Usually 1 11J per pair. LADIES' 4 BUTTON ENGLI-H DOE GLOVES, Tans ody, all sizes. Usually I/ll per pair, GIRLS' 4-HORN-BUTTON PIQUE SEWN GLOVES, Tan only, all sizes. Usually I/ll! per pair. GIRLS' 4-BUTTON AUSTRIAN KID GLOVES, Black only, all sizes. Usually 1/6.1 per pair. BOYS' 2 BUTTON REAL DOE GLOVES, Tans only, sizes 1 to 4, Usually 1/1 li per pair. BOYS' 2-BUTION ENGLISH CAPE LEATHER GLOVES, Tans and Browns, all sizes. Usually l/6:} per pair. E N R Y m ILES, 25 AND 25A, CHURCH STREET (Opposite Pro-Cathedral), "J_iTr-r.o. NEWYDD EI GYHOEDDI. Mewn cyfrol hardd yn cynwys 750 o dudal. Demy 8vo Pris 10s. 6ch. HANES LLENYDDIAETH GYMREIG o 1651 hyd 1850 (History of Welsh Literature-1651-1850). GAN CHARLES ASHTON, DINAS MAWDDWZ. Cyhoeddwyd gan Gymdeithas yr Eisteddfod Genecll- ciethol," ac i'w gael oddhvrth ISAAC FOULKES, 18, BRUNSWICK STREET, LIVERPOOL. Y CYMRO: N ewyddiadur Cenediaethol. Danfonir UN COPI yn ddidraul trwy y Post Am 12 mis, 5/6 Am 6 mis, 3/0 Am 3 mis, 1/6 Telerau Hysbysiadau- Yn ol 3/- y fodfedd, neu 13 gwaith am 19/6. At Ein Cohebwyr. Dylai pob gohebiaeth ein cyrhaedd fan bellaf fore ddydd Llun a phob newydd a hysbysiad erbyn bore ddydd Mercher.

Y CYMRAEC YN Y SENEDD. Nos Lun, treuliwyd awr fuddiol yn Nhy y Cyffredin gan adran o'r Aelodau Cymreig gyda'r gorchwyl o dynu y Cofrestrydd Cyff- redinol ar draws y drybedd, oblegyd y dull carbwl, a defnyddio gair tyner, y trefnodd efe Gyfrifiad y Bobl yn Nghymru. Byddai yn ormod disgwyl y par y rhostiaw a gaf- odd boneddwr mor anffaeledig a swyddog mor ffroenuchel ond ychydig leshad iddo. Fel y dywedwyd yn y ddadl nos Lun, penderfynodd y Senedd roddi colofn yn mhapyrau Cyfrifiad Cymru yn dweyd pa iaith a leferid ac yr oedd papyrau hefyd yn Nghymraeg i gael eu rhanu. Anmherffaith iawn y cyflawnwyd y gor- chymyn olaf gan y Cofrestrydd Cyffredinol a'i weision yn Llundain mor anmherffaith fel y cawsent rybudd byr i ymadael pe buasent wedi ymddwyn mor anufudd neu fongleraidd yn ngwasanaeth unrhyw feistr ond y Llywodraeth. Gyru rhyw dusw bychan o ddwsin neu ddau ar gyfer ardal- oedd poblogaidd cwbl Gymreig Y bobl mewn canoedd o dai yn methu deall y cwestiynau, a hyny yn naturiol yn arwain i atebion annghywir. Yna swyddogion lordaidd Llundain yn troi yn w9r ystwrdi gan gyhuddo'r Cymry o anudoniaeth, ac yn ddigon haerllug i awgrymu hyny yn y Llyfr Glas a gyhoeddwyd ar draul y wlad- wriaeth. Amcan Mr. Lloyd George yn ei gynyg- iad ydoedd cael gan y Llywodraeth gyhoeddi attodiad i'r Llyfr Glas hwn, yn galw yn ol yr ensyniadau bryntion sydd ynddo ar gymeriad y genedl a bygythiai, yn niffyg derbyn addewid i'r perwyl, y rhanai y Ty. Yn lied gyndyn, ond yn bur foneddigaidd, addawodd Mr. Shaw Lefevre, Llywydd Bwrdd Masnach, ddigon mewn ffordd o ymchwiliad, i foddloni'r Aelodau Cymreig, a gohiriwyd yr achos. Yn ei araith, gofyna'r Aelod tros Fwr- deisdrefi Arfon os oedd Mr Lefevre am gyfiawnhau y casgliadau oedd yn y Llyfr Glas, wedi eu hawgrymu gan Esgob Llan- elwy a phleidwyr polic icaidd eraill ? Nid oedd y casgliadau yn seiliedig ar un math o dystiolaeth.. Ac ebe Mr Frank Edwards, gwneid defnydd o'r adroddiad i bropio yr Eglwys Sefydledig ifynu ac awgrymodd Mr Herbert Lewis eiriau i'r un perwyl. A ddichon rhywun sydd wedi gwylio y sym- udiadau wadu y cyhuddiad ? Y casgliad an- wrthwynebol oddiwrth hyn, ac ymddygiad- au eraill yr Eglwyswyr milwriaethus, ydyw mai'r estroniaidSeisnig sy'n bvw j, nNghym- ru, a'r trueiniaid Cymreig hyny sydd wedi colli neu yn gwadu eu hiaith, a gynwysant nerth yr Eglwys yn Nghymru. Nid ydynt byth yn colli cyfle i roi ergyd i nod- weddion cenedlaethol y bobl, a'u casbeth penaf ydyw'r iaith Gymraeg. Dyma'r polisi a ddilynwyd gan awdurdodau yr Eglwys er's oesoedd, a pha ryfedd fod yr Eglwys Sefydledig yn wanach a thruenus- ach ei gwedd yn Nghymru nag yn un rhan o Ynys Prydain ? Pe na wnaethai y ddadl nos Lun ddim ond cystwyo a bygwth atal cyflog gweinidog anufudd i orchymyn ei feistriad, a thynu ychydig o'r gorchudd sydd ar lygaid y Saeson parth yr ystrywiau a ddefnyddir i'n hatal i gael ein hiawnderau, buasai wedi ateb dyben da. Ond gwnaeth un gymwynas fechan arall Dadguddiodd ddadleuydd pybyr newydd yn ein herbyn, neb llai na'r barwnig Gwyddelig" Syr F. y n Powell, yr A S. tros Wigars. Nid oes yn Nhy'r Cyffredin aelod a wrthodwyd mewn cynifer o etholiadau. Amddiffyn clerigwyr ac esgobion Cymru rhag enllib Mr Lloyd George ydoedd ei amcan, a derbyniwyd ei sylwadau gan yr hyn a eilw un papyr Seisnig yn Welsh laughter." Yr hyn a gynhyrfodd fwyaf ar beirianau chwerthin y Cymry oedd yn gwrando ydoedd yr ym- adroddion a ganlyn o eiddo'r barwnig As regarded the Bishop of St. Asaph, speaking as a friend of his, he declared there was no gentleman in Wales who was a more thorough Welshman, or wets more ardently in touch with Wales than he was. Byddai yn hawdd gwneud pregeth o dri chwarter awr ar eiriau yr hen farwnig ffyddiog, gan drin y testyn yn ol yr hen ddull Yn iaf, yn nacaol ac yn 2il (os bydd amser ac amgylchiadau yn caniatau), yn gadarnhaol. Ond yn ddigelhvair, bendith fo ar ben y ddadl nos Lun, nid yn unig am amddiffyn hawliau Cymru rhag gormes haerllug swyddogaeth Llundain, ond hefyd am ddat- guddio'r ffaith fod Syr F. Powell, y mynych orchfygedig A.S. dros Wigan dywyll, yn ein herbyn.

-0- CREFYDD LLYCAD Y CEINIOC. GWELIR mewn colofn arall adroddiad a gyflwynwyd i Gynghor Sir Ddinbych ar sefydliad Ysgol Ramadegol Rhuthin, yn nghyda r model ei gweinycidwyd, a'r ym- giprys a fu yn ei chylch yn ddiweddar. Ar y cyfan, y mae'n adroddiad teg, clir a chyflawn, pan gofier mor gyfyng ydyw ei derfynau. Un prawf o'i degweh ydyw'r ffaith na chafwyd ond tri o aelodau'r Cynghor yn pleidleisio yn ei erbyn, ac un o'r tri ydoedd Mr Wynne Edwards, yr ymgeisydd Toriaidd tros Orllewinbarth y sir, a'r hwn a siaradai ar yr achlysur yn wirionach nag arferol. Yn ol ewyllys y Deon Goodman, sefydlydd a gwaddolwr caredig yr ysgol, bwriedid hi i roi addysg dda i blant plwyfolion Rhuthin a Llanelid- an ond gwyrwyd yr amcan yn fuan, gan agor ei dorau i blant personiaid, boneddig- ion a chrachfoneddigion o bell ac agos, Y mae geiriad yr ewyllys hefyd yn hollol ddiamwys fod i ran o addysg y plant gyn- wys daliadau neillduol yr Eglwys Brotes- tanaidd, a'r unig Eglwys Brotestanaidd yn y wlad yn oes y Deon ydoedd yr Eglwys Sefydledig. Yr oedd y catecism eglwysig i'w ddysgu ynddi, a'r dysgyblion i fynychu yr eglwys ar y Suliau a'r gwyliau gosodedig fel y byddent, ar ol tyfu i fynu, yn Brotes- taniaid ffyddlawn. Cadwyd y rheol hon yn ddiwyro, hyd y gwyddis, tan o fewn rhyw ddeng rnlynedd ar hugain yn ol, pan y symudwyd y shibboleth sectol oedd ar ffordd Ymneillduwyr i ddanfon eu plant yno ac ni fu yr hen ysgol erioed mor llewyrchus ag yn ystod y chwarter canrif diweddaf. A dyma yspryd cynen a dryg- naws wedi dyfod yn ol eto ac fel yr yspryd y sonir am dano yn yr Efengyl, saith o rai gwaeth nag ef ei hun gydag ef. Gresyn nad allai y pleidiau gytuno i ddef- nyddio yr adeilad hardd fel Ysgoldy Canol- radd i'r holl ardal, heb son am bartiol farn a rhagfarn." Y mae'n annichonadwy credu am y Deon Goodman haelionus, pe'n fyw yn awr, na fuasai yn ystyried Ym- neillduwyr Cymru yn Brotestaniaid, ac fel y cyfryw yn deilwng o bob braint gynwys- edig yn ei elusen. Nid yr un telerau a wnelsai ef yn y r geg ganrif ag a wnaeth yn yr i6eg; canys y mae'r amgylchiadau yn dra gwahanol. Pa un ai yspryd ynte llythyren yr ewyllys ddylid fabwysiadu, tybed, yn yr oes hon ? Mae lie i ofni fod Sion Llygad y Geiniog wedi cymeryd Addysg a Chrefydd yr oes yma un tan bob cesail.