Y Cymro

RHYD I WYLFA A'l BOBL ODFA [Gan YR HEN WYLIWR ] PENNOD XVIII.-CRED TOM HUWS MEWN YMDDANGOSIAD YSBRYDION. YN y dyddiau hyn, yr oedd cred lied gyflredinol .Y mewn ymddangosiad ysbr.ydion, a breuddwyd- ion yn cael eu coelio i raddau heLwth iawn ac yr oedd llu o ystoriati cyffrous am y cyfryw yn cael eu hadrodd yn Khyd y Wylfa a'r amgylch- oedd ac y mae cyfeirio at byny yn angenrbeid- iol mewn trefn i ddangos nad annaturiol o gwbl i Tom Huws y plisman, grynu mewn chwys, hyd yn nod yn nghanol eira, pan wnaethPhylip Pari ei ymddangosiad iddo ef a William Owen tua'r ha'ier ncs fythgofiadwy fu dan sylw yn y bennod o'r blaen. Gwir fod dau neu dri o hen fecbgyn go faterol ac anystyriol yn mysg yr ar- dalwyr na fyneut gredu dim o r petban hyn. Y"r annghredadyr; penaf ar y mater oedd Wil- liam Dafis-nell Yr Hen Hetiwr," fel y llya- enwid ef; a defnyddiai efe y dull cryfaf yn bosibl i ddangoa ei annghrediniaeth. Wedi yr elock o bentref Rhyd y Wylfa i gyfeiriad y dref gyfagos, mae y Qordd yn rhedeg am tua milldir drwy un o'r dyffrynoedd mwyaf unig a thrymllyd yn Nghymru, ac yn ei ganol y mae mynwent. Nant y Bwganod y gelwir y lie hwn, yr hyn a awgryma ar unwaith fud yno demtasiynau i ym- welwyr ymrithiol o'r fath gyrchu iddo. Gwell gan deithwyr cyffredin, yn hwyr yn y nos, gerdded milldir a haner yn hwy, hyd lwybr am- gylchog, er mwyn osgoi y dyffryn hwn. Ond "Y cymaint rhyfyg Yr Hen Hetiwr" fel ag yr elai i Nant y Bwganod ganol nos, gan sefyll wrth borth y fynwent, a gwaeddi nerth ei ben, Os oes yma fwganod, allan a chi, a sefwch eich tir fel dynion (?) o flaen 'Yr Hen Hetiwr. Ac nid gormod ganddo fyddai galwrhai o'rmeirwon claddedig wrth ell henwau. A theg ydyw dweyd na chlywais i erioed ddarfod i unrhyw "fwgan" feiddio gafael yn ei war nac ymddan- gos iddo 0 gwbl. Yr oedd golwg hagr a llym ofnadwy ar yr hen frawd, a dywedai Gruffydd Jenkins, Capel Mawr, nad oedd fod bwganod ddim yn ymddangos i'r "Hen Hetiwr" yn brawf o gwbl nad oeddynt yn gwneud i eraill. "A deyd y gwir," ebai efe unwaith, "rydw i'n credu fod ar fwganod ei ofn o ac o'r ddau, mi wn i y basa'n well gin i gyfarfod a, bwgan yn y Nant nag a'r Hen Hetiwr,' achos dydi bwgan- od y wlad yma ddim wedi gwneud llawar o niwad i neb ond mae yr Hen Hetiwr' wedi rhoi craith ar lawar un-yn enwedig pan fyddai wedi cael dyferyn yn ormod." Ond er hyny, eithriad oedd William Dafis, ac yr oedd y bobl yn gyffredinol yn synu at ei an- ystyriaeth annghrediniol, a'i fod yn anmheu tystiolaeth rhai o bobl fwyaf geirwir a pharchus y gymydogaeth, y rhai a fynent ddarfod iddynt weled amryw fwganod yn yr ardal-o leiaf, rhyw ymddangosiadau dyeithr, ac anesboniadwy iddynt hwy ond fel ymweliadau o fyd arall. Ac yr oedd Tom Huws wedi cael ei lwyr argy- hoeddi o wirionedd yr hyn a wadai William Dafis nid oedd yn sicrach o ddim nag o fodol- aeth ac ymddangosiad ysbrydion. Digwyddodd iddo gael profiad lied helaeth yn y cyfeiriad hwn, a dyma un Yr oedd ffermwr cyfrifol yn byw gerllaw Rhyd y Wylfa, yr hwn oedd hefyd yn masnachu mewn anifeiliaid, ac yn ymweled a'r dref farcbnadol yn bur fynych. Byddai yn gyffredin yn gyru mewn cerbyd, yr hwn a dynid gan un o'r mer- lynod sioncaf fu ar ffordd erioed yn wir, bydd- ai yn treulio Uawer o'i oes ar deithiau yma a thraw, ac yn dychwelyd adref yn fynych yn bur hwyr. Nid rbyfedd gan hyny fod yr amaethwr a Thorn Huws, y plisman, wedi dod i adnabydd- iaeth a'u gilydd a chan eu bod ar delerau nodedig 0 gyfeillgar, byddai y plisman yn cael ei gludo yn rhad yn ami, ac ar awr hwyr o'r nos bu byny yn ffafr dderbyniol iawn lawer tro. Un adeg yr oedd yr amaethwr a'r plisman yn dy- chwelyd o'r dref yn bur hwyr gyda'u gilydd, a chan nad oedd yr un o'r ddau yn ditotaliaid, yr oeddynt wedi "codi eu bys bach droion yn ystod y dydd, er nas gellid dweyd fod yr un o'r ddau yn feddw. Rhwng y dref a Rhyd y Wylfa yr oedd coedwig fawr, a phan ddaeth y ddau gyfaill gyferbyn a, chamfa a arweiniai i lwybr oedd yn rhedeg drwy ddyfnderoedd y goedwig, syrthiodd mudandod disymwth ar yr amaetbwr pan ar ganol ysgwrs hwyliog, ac ni ddywedodd air am ysbaid. Modd bynag, wrth gymeryd gorifynu serth oedd gerllaw y pentref, arafodd y merlyn, a chymerodd y ddau deithydd eu hanadl. Y peth cyntaf a ddisgynodd dros wefusau Huw Rees, yr amaethwr, oedd y gof- yniad,— Welsocb chi rhwbath, Huws?" Ni welis i ddim byd neillduol, am wn i," ebai Tom Huws, ac edrychai o'i amgylch, gan dybio y gallai fod rhywun yn pasio yn ol neu flaen iddynt, ac nid oedd yn oleu o gwbl. Welsoch chi ddim byd wrth i ni basio coed y Plas tua deng munyd yn ol I" gofynai Huw Rees." "Na welis i, wir," oedd yr atebiad synedig. sylwis cieb bod wedi rhoi i fynu'r sgwrs oedd rbyngom ni, ac mi feddylis i mai wedi blino, neu yn meddwl am rhyw fusnesion, yr oeddach chi ddaru mi mo'ch poeni chi wed'yn. Beth welsoch chi, Mr Rees ? Tybad fod yno rywun wedi meddwl ymosod arnom ni ?" Yr oedd yn amlwg fod Huw Rees mewn cyffro mawr, ac wedi gweled—neu dybio ei fod wedi gweled—rhywbeth neu rywun a'i brawychodd gweled—rhywbeth neu rywun a'i brawychodd yn fawr. "Doweh adra acw efo mi, Huws," ebai Huw Rees, mi gewch damaid a llymiid o rywbeth i swper, ac waeth i chi aros acw heno mae hiyn agos i un o'r gloch rwan," ac edrychai ar ei oriawr yn ngoleu lamp y cerbyd. IV [i ddeyda i bobpeth wrthoch chi yno. "O'r goreu," ebai Tom Hows," os ydach chi yn dymuno hyny, waeth gin i ddwad acw na pheidio, achos dydi hi o fawr bwys i hen lane pa biyd yr aiff o adra." Cyn pen chwarter awr yr oedd swn y merlyn a'r cerbyd ar balmant buarth Ty'n y Gwndwn- canys dyna enw amaethdy Huw Rees-ac yn fuan iawn yr oedd y merlyn yr ystabl yn pori gwair, a Huw Rees a Thorn Huws yn y ty yn bwyta tamaid o swper. "Rwan, Mr Rees, beth oedd y lleidar wel- soch cbi ar y ffordd? Mi allwn i feddwl ei fod o wedi codi ofn arnoch chi ac wn i ddim beth fasach yn i wneud onibai fod plisman efo chi," ebai Tom Huws. Ond er gwridoced yr arferai gruddiau Huw Rees fod, yr oeddynt yn bur welw dan lewyrch y ganwyll y noson hono, ac ebai efe,— Wyddoch chi beth, Huws, mi welis i rwbath nad annghofia i byth mono fo. Wyddoch chi am y gamfa hono sydd yn myn'd o'r tfordd fawr i goed y Plas ?" Gwn yn burion," ebai Tom Huws, ac yn y fan hono y daru chi dori'ch stori efo mi heno." Ie," ebai Huw Rees, a chan wired a mod i eista ar y settle yma rwan, pan edryebis i dros y gamfa i'r coed, mi welwn dan, o bob lJiw, yn fflamio o mlaen i, ac yn symud fel olwyn fawr drwy ganol y coed ac mi groesodd y ffordd ryw bumtbeg llath o'n blaen ni. A'r hyn sy'n fy synu i ydi na welsoch chi mono fo a rhaid na welodd y merlyn mono fo chwaith, neu mi fasa wedi'n rhedag ni i'n crogi i rwla. Ond waeth gin i yn y byd pwy oedd heb welad, yr ydw i mor sicr a mod i wrth y bwrdd yn y fan yma fy mod i wedi gwel'd yr hyn ydw i yn i ddeyd wrthoch chi. Beth yn y byd oedd 0, deudwch ?" Yr oedd Tom Huws yn anmheus iawn ar y cyntaf o'r hyn ddywedai Huw Rees, ac o her- wydd hyny, yn gystal ag er mwyn ceisio symud ymaith ofnau ei gyfaill, ceisiai esbonio i ffwrdd y woledigaeth dybiedig o dan, ac ebai efe- "Welwch chi, Mr. Rees, dydw i ddim yn an- mheu am winciad na ddarfu i chi feddwl eich bod yn gweled yr hyn a ddywedsoch ac mae llawer wedi bod yn dweyd ddarfod iddynt weled pethau cyffelyb ar yr un pryd, mae'n bosibl mai twyllo eich hun yr oeddach chi." Dim o'r fath beth, Huws," oedd ateb chwyrn Huw Rees. Sut y gallwn i dwyllo fy hun efo peth oedd mor amlwg i mi ? Os oes coel o gwbl i'w roi ar lygaid rhaid i mi gredu mai nid twyllo fy hun wnaethuna i heno." We!, Mr. Rees," ebai Tom Haws, mewn ton a arwyddai ei fod yn awyddus iawn i beidio tramgwyddo ei gyfaill, "mae yn ddigon posibl fod ein synwyrau yn gwneud eu gwaitb yn briodol, ond ein bod ni yn eu camddeall. 'Does mor anmheuaeth lleiaf ar fy meddwl i nad oedd ryw oleuni yn ymddangos i chwi ar y ffordd." Rwan, Huws," ebai Huw Rees," os oedd goleuni yn ymddangos i mi mewn gwirionedd— ac yr ydw i yn sicr i fod o—o b'le y cawn i oleuni yr amserihono o'r nos, ac yn y coed ?" Yn ddigon hawdd," oedd yr atebiad, "ac fel hyn Yr oedd eich llygaid chi wedi bod yn edrycb, ac yn caffu, feallai, ar lampau y cerbyd, ac wrth i chi godi'ch golwg yn sydyn oddarnyn nhw, yr oedd yr adlewyrchiad yn glynu yn eich llygaid, ac yn ymddangos fel pe basa t&n o'ch blaen chi. Mae Die fy mrawd yn gadben Hong, ac wrth ddysgu nabod pob math o oleuni ar y mor, yr oedd petbau fel hyn yn dwad o'i flaen o -y gwahanol ffyrdd yr oedd goleuni yn dylan- wadu ar y golwg." "Tyt tyt! Huws," ebai Huw Rees, braidd yn Ilyrn, waeth i chi heb geisio mherswadio i efo rhyw lol, allan o lyfra ac ysgolion mi goelia i fy llygaid fy hun o'u blaen nbw i gyd. A phe basa chi yn myn'd ar eich glinia i'r tan yna i geisio gin i gredu yn wabanol, wnawn i ddim y peth welis i, mi gwelis o, a dyna ben arni." Gwelodd Tom Hnws nad oedd fawr obaith iddo i ddiffodd y tân" hwnw o feddwl Huw Rees, a rhoes i fynu y ddadl ar y pryd, gan ddis- gwyl y byddai goleuni boreu dranoeth yn sicr o chwalu y ddrychiolaeth ag y niethai ei wrth- ddadleuon ef ei wneud. Ond pan ddaeth y boreu, yr oedd gwr Ty'n y Gwndwn mor ddi- ysgog yn ei gred ag ydoedd ar y cyntaf, ac ofer :1 I fu pob ymgais i'w siglo. Bu y peth yn pwyso yn drwm ar feddwl Huw Rees am ddyddiau, ac nis gallai dros amser maith feddwl am basio y gamfa, yn agos i ba un y gwelsai y "tan" hwnw, gwedi nos. Ond fel yr elaf misoedd lieibio, dechreuodd ymgynefino â'r daith, a gwisgodd ymaith lawer o'i ofn, hyd nes y daeth yn ddigon gwrol i yru heibio "coed y Plas," hyd yn nod yr hwyr er hyny, gofalai bob amser am gwmni. Ond dyma fu'n rhyfedd Yn mhen blwyddyn union i'r noswaith y mynasai Huw Rees ei fod wedi cael y weledigaeth ddyeithr y cyfeiriwyd ati, yr oedd efe a Thom Huws yn dy- cbwelyd o'r dref hyd yr un ffordd, ac yn bur hwyr. Ac er syndod i Tom Huws, pan oeddynt gyferbyn a/r gamfa fythgofiadwy, syrthiodd cytf- elyb fudandod ag o'r blaen ar Huw Rees, ac ni ddywedai air. Yr oedd y noswaith yn bur dywell, ac nid oedd llewyrch y lampau yn taflu goleu yn ol i wyneb y ddau oedd yn y cerbyd. Dywedodd Tom Huws rywbeth wrth Huw Rees, ond nid atebwyd ef a chan fod y ddau wedi cael drachtiadau Iled heiaeth o "rywbeth poeth yn ystod yr hwyr, ni feddyliodd Tom Huws nas gallai fod ei gyfaill yn pendwmpian ychydig ac yr oedd y merlyn bach—" Prince —mor gyfarwydd a/r ffordd fel nad oedd eisiau gofalu dim am dano. Neidiodd Tom Huws i lawr o'r cerbyd i agor llidiart buarth Ty'n y Gwndwn—ac yn ystod y flwyddyn yr oedd wedi cysgu llawer noson dan gronglwyd Huw Rees. Safodd y merlyn yn y lie arferol, a disgwyliai Tom Huws weled Huw Rees yn disgyn. Yn lie hyny, mawr oedd ei syndod pan nas gallai gael gair o atebiad, er galw "Mr. Rees" droion! Gafaelodd yn ei law, a chyffyrddodd ef ar ei ysgwydd, ond ni buasai waeth iddo gyffwrdd marmor oer Cododd lamp y cerbyd o'i socet, a throes ei llewyrch ar ei gyfaill, gwelai ei fod yn eistedd yn daclus, gyda'i gefn ar gefn y sedd, yr awenau yn ei law chwith, a'i chwip yn ei law dde-pobpeth ond bywyd Galwodd y teulu allan, codwyd gwaedd frawychus, anfonwyd am feddyg ond yr oedd y cyfan yn ofer, oblegyd yr oedd Huw Rees wedi marw. Credai Tom Huws ei fod wedi marw yn union yn y fan lie y