Y Cymro

CYMRU A'R GYMDEITHAS DDARLLEN. YN ein rhifyn diweddaf cafwyd sylwadau ar ymweliad Syr Owen Roberts, Cymro y dylai Cymru fod yn falch ohono ac- o'i waith, a Chymdeithas Genedlaethol ein tref. Yr ydym am fanteisio ar y cyfle i alw sylw ein darllenwyr at symudiad yn ein plith sydd yn llawn o ysbryd Cymru New- ydd, ac a ddylai fod yn bur fendithiol i'r wlad. Mae'n debyg nad oes neb a wAd fod safon diwylliant yn mhlith y werin, ag ystyried ein dygn anfanteision, yn hynod uchel yn Nghymru. Ni raid ond brasgamu drwy golofnau unrhyw bapur newydd Cymreig i weled yn eglur pa bethau sydd yn myned a bryd ein pobl-cyfarfodydd llenyddol, darlithiau, dadleuon y beirdd a brwydrau diniwed y cerddorion. Ar yr un pryd, ofnwn fod mewn un cyfeiriad lai o gynydd nag y gallesid ei ddisgwyl nad oes mewn gwirionedd gymaint ag a fu o ddarllen ar lyfrau sylweddol. Dywedir yn wir am y Groegiaid, y genedl fwyaf diwylliedig fu erioed yn llwybro'r ddaearen, nad oeddent yn orhoff o ddarllen mai drwy wrando ar areithwyr, edrych ar wr y chwareugerddi, a chlustfeinio ar athronwyr, yr aethant mor graff a byw eu meddwl. Ond cofier mor brin oedd llyfrau yn y dyddiau hyny, ac mor ha wad mewn dinas fechan oedd cael gafael ar bawb a chanddynt genadwri oedd yn werth ei gwrando. Y diffyg dyfalbarhad y cwynir mor fynych o'i blegyd yn nglyn a phethau Cymreig ydyw yr achos ein bod ar ol yn y fan hon eto angen sydd am drefn i symbylu ieuenctyd Cymru at ddarllen, ac i gadw'r hwyl yn ddidor ar ol rhoi cychwyn iddi. Dyna y mae Undeb Myfyrwyr Cymru a Chymdeithas Ddarllen Genedlaethol Llun- dain yn ceisió ei wneud. Corff ydyw yr olaf sydd yn cynwys erbyn hyn amryw fil- oedd o aelodau ei amcan ydyw creu chwaeth at ddarllen yn mhlith y bobl ieuainc a'r dosbarth gweithiol yn y wlad. Tynir allan restrau o lyfrau ar eu cyfer, cyhoeddir cylchgronau bychain yn trin y llyfrau hyny o fis i fis, a rhoddir tystysgrifau ar derfyn y tymhor darllen. Amcan yr Undeb Cymreig —a ffurfiwyd drwy uno cymdeithasau bech- gyn y colegau a'u gilydd-ydyw cymhwyso y cynllun yma at anghenion Cymru maent wedi dechreu ar eu gwaith er's mis yn llawn gobaith ac egni. Cyhoeddwyd ganddynt restr o lyfrau Cymreig—OriauW Hwyr, Caniadau Islwyn, Llyfr y Tri Aderyn, Tra yn yr Eidal, Cvmru Fu, a Goronwy Owaill sydd i fod yn faes llafur am yr wyth mis nesaf. Mae y Gymdeithas Seisnig yn derbyn y rhestr yma fel ei heiddo hi, yn cyhoeddi attodiad o bedwar tudalen yn esbonio y llyfrau Cymreig, ac yn anfon hwn gyda'r cylchgrawn Seisnig at bob aelod fyddo'n dy- muno ei gael. Felly gall unrhyw Gymro am swllt neu ddeunaw (ag i'r trefniadau priodol gael eu gwneud) fyned trwy gwrs cymysg o Gymraeg a Saesneg, neu gwrs Cymraeg hollol,a chael cynorthwy llenorion profiadol bob cam o'r daith. Gobeithio ein bod wedi codi awydd yn ein darllenwyr i roi prawf ar gynllun mor ddeniadol,—os ydym, ni raid ond anfon at Proffeswr Lloyd, Aberystwyth, i gael pob cyfarwyddyd angen rheidiol. Gresyn, yn wir, fod ein cydwladwyr mor anwybodus yn nghylch y trysorau llenydd- ol a berthyn iddynt fel cenedl. Llawenydd i ni yw deall fod Mr O. M. Edwards yn llwyddo, drwy golofnau Cymru, i enyn cymaint o ddyddordeb yn ngorphenol y wlad. Ond ni thai darllen cylchgronau yn unig rhaid ymboeni uwchben llyfrau a rhoi i amynedd ei pherffaith waith cyn wired a bod elw i bob llafur, nid oes elw o fath yn y byd i'w gael heb lafur drwy chwys dy wyneb y bwytei fara yr enaid, yn ogystal a bara y corph. Da genym fod Cangen Gymreig eisoes wedi ei sefydlu mewn cysylltiad a'r Gym- deithas Genedlaethol ac nid oes genym ofn prophwydo iddi lwyddiant mawr- Gwneler yr un peth yn ddioedi yn nhref- ydd a phentrefydd Cymru yn gyffredinol.

CWRS Y BYD. TARDDIAD CYMREIG Y LYTTONIAID. ERBYN chwilio, cawn fod cryn gysylltiad rbwng rhai o hynafiald yr Arglwydd Lytton, a fu farw yn Mharis yr wytbnos ddiweddaf, a Chymru. Syndod yn y byd iddo fabwysiadu y ffugenw Cymroaidd Owen Meredith" wrth ei weitbiau llenyddol. Hen nain iddo oedd Anne, merch Meredith ap Tudur a cbwaer i'r enwog Owen Tudur. Priododd yr Anne hono un o'r enw Syr Wm. Norreys, ac wyr o'r briodas hon a newidiodd ei enw trwy gyfraith o Norreys i Robinson. Plllas y Robinsons am genedlaethau oedd y Gwersyllt, air Ddinbych, a'r Monachdy. Yr olaf a arddelodd yr enw oedd gefnder i Lytton, Strode-Lytton, Ysw., yr hwn a gymunroddodd iddo etifeddiaeth Knebwortb a newidiodd y penteulu ei enw drachefn o Robinson i Lytton. Yr oedd hwn yn hendaid i'r Seneddwr hyawdl a'r nofelydd enwog, Syr Bulwer Lytton, tad y diweddar Arglwydd Lytton (Owen Meredith). Pan gofier cysylltiadau agos Bulwer-Lytton a. Cbymru, y mae'n syn na fuasai wedi gwneud defnydd helaeth o'i hanes a'i tbraddodiadau yn ei ramantau lluosog. A fyno wybod rhagor ar hyn, ac y mae lluaws yn cymeryd mawr dyddor- deb mewn achyddiaeth a gwehelyth, ymofyned a Powys Fadoc, y Royal Tribes of Wales, neu Burke's Peerage. Y Cl A'R GORFRAN. GAN fod y tymhor caled hwnw sydd yn gwneud y tlawd yn dlotach yn ymyl, digon amserol a fydd rhydd-gyifeithiad o'r ddamheg ganlynol, yr hon a welais yn ddiweddar yn Little Folks:- Yr oedd bi'n amser i'r ci gael ei giniaw, a safai yntau yn nrws ei genel yn y buarth yn cyfarth am dano. Yna daetb y forwyn o'r palas & dysgl- aid o esgyrn danteithiol a gweddillion bias us eraill y bwrdd, gan eu dodi ger ei fron. Ar gangen uwch ei ben, yr oedd corfran (neu jackdaw) newynog yn ei wylio yn bwyta, ac yn mawr hiraethu am damaid i dori ei eisiau. O'r diwedd, nis gallai ddal yr olygfa yn hwy, ac ebedodd i lawr i'w ymyl, gan ei gyfarch, O Mistar Dash anwyl, gadewch imi gael un tamaid bach yr ydw'i bron llwgu'n wir, syr mae'r ddaear cyn g'leted a haiarn, a fedra'i yn 'y myw gael cymaint a phry' genwair yn lle'n y byd. Rhowch imi darned, da chwithau." Nid da gan gwn gael eu cytbryblu ar eu ciniaw, ac ar y cyutaf ni wnaeth Dash ond chwyrnu ar y cardotyn ond wedi craffu ar ei lygaid pwl a'i blu llipa, cymerodd J drugaredd arno. "W el, helpa dy hun, ynte," ebai, mae yma ddiyen ini'n dau." 0 fel yr oedd v cmidur bycloan yn mwynhau yr arlwy. Ac wedi bwyta ei gwala, sychodd ei phig yn ei phlu, a dywedodd, Diolch yn fawr i chwi, Mr Dash anwyl—mi fuoch yn garedig iawn wrtha i." Yna hI a ehedodd yn ol i'r pren. Diar mi," ebe Mr Dash wrth orwedd yn gysurus ar ol ciniaw yn nghanol gwellt ei gerel, "Fedddiais i 'rioed o'r blaen gymaint gwell ydyw'r bias sydd ar fwyd da wrth ini wahodd eraill i gyfranogi obono." LlinellHU llawn o elusengarwcb sydd gan Ceiriog O cofia, pan ganfyfldi y tlawd yn gofyn bwyd, Fod Duw yn edrych arllat ti trwy lawer gwyneb 11 wyd. ARDDERCHOG Lu Y MERTHYRI." HAI wchw beth ydyw'r newydd hwn o Fan- gor Fawr yn Ngwynedd ? Dr. Roland Rogers wedi addaw cymeryd rhan mewn cyngherdd yn Mhorthaethwy cyngherdd er budd cerddor ieuane addawol, ond yn cael ei gynal, fel mae gwaetha'r modd, mewn capel Ymneillduol Ry- feddwn i ddim na fu'r doethawr enwog yn cy- meryd rhan mewn cerddorfa mewn theatre cyn hyn, ac mi a'i gwelais fy hun droion yn arwain cor mewn Eisteddfod, ond y mae'r drychfeddwl am Organydd Prifeglwys Bangor yn croesi rhiniog capel Ymneillduol—ie, i fudd-gyngherdd cerddor ieuanc addawol, yn ddychrynllyd, yn anoddef- adwy, yn waeth, os oes modd, na pheidio talu'r degwm. Dyma ryfyg Rhaid rhoi stop ar beth fel hyn neu 0 leiaf amcanu a dyma'r dull yr amcanwyd. Danfonodd y Deon lytbyr at Dr. Rogers yn annghymeradwyo ymddygiad o'r fath, ac yn bygwth dwyn yr achos gerbron a special chapter of the Cathedral." Nid oes genyf yr amgyffred lleiaf beth ydyw y llys hwn a elwir yn chapter of the Cathedral a chan nad wyf, mwy n'am darllenwyr, bytb yn debyg o gael fy ngwysio ger ei fron, nid af i'r drafferth o ym- gynghori a'r Cyclopedia. Pa fodd bynag, ni bu Dr. Rogers encyd cyn danfon ateb i'r bygytbiad, gan ddywedyd na fynai ef i undyn gyfyngu ar ei hawliau ef fel proffesydd cerddoriaeth, acynrhoi rhybudd o'i ymddiswyddiad. YMOEISWYR SENEDDOL. TRA y mae gan Ryddfrycfwyr Bwrdeisdrefi Fflint ymgeisydd diguro yn Mr. Herbert Lewis, y mae cryn ansicrwydd parth yr ymgeisydd Ceid- wadol. Cyfarfu rhai o benaethiaid y blaid ychydig ddyddiau yn ol, pan y penderfynwyd gofyn i Mr. Pennant neidio eto i'r adwy; ond nid yw ef hyd yn hyn wedi cydsynio. Sonir am ddwyn yr Anrhyd. Mr. Mostyn, brawd Arglwydd Mostyn, allan yn erbyn Mr. S. Smith, yr aelod presenol, tros y sir. Y mae yr awdurdodau Rhyddfrydol yn Mhwrdeisdrefi Dinbych wedi ysgrifenu at chwe' boneddwr am eu cydsyniad i ddodi eu benwau gerbron y blaid a pban geir eu hatebiad gelwir cyfarfod o'r cynrychiolwyr i ddewis ycymhwysaf ohonynt. Deallwn fod Mr. 4 Caine, a Chymro adnabyddus o lan y Merswy, yn mysg y chwech. Yn Ngorllewinbarth sir Ddinbych, ycbydig erbyn hyn sydd yn credu y daw Mr. Taylor yn mlaen. Enwir Mr. Alun Lloyd a Mr. Isgoed Jones, Llanrwst; ond credwn mai cellwair y mae'r ddau, neu rywun arall ar eu rhan. Enwir hefyd Mr. J. Herbert Roberts, ond datganodd ef yn ddiweddar ei fwriad i gadw o'r Senedd yn bresenol. Pa fodd bynag, pan ddaw'r adeg, diau y ceir hyd i'r dyn iawn ac i'r dyn iawn, y mae'r sedd yn sicr.

-:0:- DYFFRYN CLWYD. YR oedd calendr y Frawdlys a gynaliwyd yn Rhuthyn yr wythnos ddiweddaf yn cynwys rhestr o droseddau duun anarferol; un ohonynt mor wrthun d ffiaidd, fel y mae'n glod i wasg newydd- iadurol Cymru na chrybwyllwyd ef o gwbl yn ua ohonynt. Rhoddwyd y gosb drom o saith mlynedd o benyd wasanaeth ar Barnwell, ysgolfeistr Llan- dyrnog ond bernir yn gyffredinol nad yw fymryn Ilai na'i haeddiant. Y mae'r lodes fach, 13eg oed, y gwnaeth ef gymaint cam a hi, yn fam; a chlywais fod ei baban a hithau yn dyfod yn mlaen yn burion. Dim diolch i'r humbyg rhagrithiol gan Barnwell. Dygwyd y pedwar dyn a gyhuddir o saethu'r cipar John Jones yn Llannefydd o flaen ynadon Dinbych ddydd Sadwrn, a gohiriwyd yr achos drachefn gan fod Jones yn dal mor ddrwg, fel nas gallai ddyfod i'r llys. Yn wir, dywedir ei fod yn ddrwg iawn. Erfyniwyd am feichiafon, ond gwrth- ododd yr ynadon ganiatau, oddigerth i Wm. Wil- liams, mab y Cynghorydd Sirol, a rhoddwyd meichiafaeth drom arno yntau. Lie rbyfelgar ofnadwy ydyw Dinbych; ao fel prawf o wirionedd yr hen ddiareb Adar o'r unlle hedant i'r unlliw,"—nid wyf yn sicr ai fel yna mae'r hen air ychwaith-yr oeddynt yn ceisio cael haner milwriaeth Prydain i wersyllu yn eu rhandir, fel y cofir, dipyn o amser yn ol. Cam gwag oedd hwnw. Ond i wneud y diffyg i fynu, y mae'r Cynghor Trefol wedi cael rhyw bel droed a elwir yn Waterloo House Dispute," a chicio hono y maent yn mhob cyfarfod. Dal i gynhyrfu yn eu mysg o hyd y mae'r hen Adda. Bu Mrs. Adams (nid Efa cofier) yn gwein- yddu'r ddysgyblaeth deuluaidd ar feili a dalodd ymweliad digroesaw a'i phreswyl. John Jones oedd enw'r beili-ond p'run ohonynt nis gwn. Aeth John i mewn i'r t)T trwy fyrstio drws y cefn; ac allan trwy ddrws y ffrynt tan waeddi Mwrdwr Mi glywais son am feili yn myn'd i dy yn Llan- elwy er's talwm, a'r tenant yn gofyn iddo yn bur ffeind, "Welodd rhywun chi yn dwad i mewn, tybed?" "Naddo," ebe'r beili, "mi gymeres i ddigon o ofal rhag hyny." "0, wel," ebe'r tenant, tan hogi ei gyllell, Mi gymra ine ofal na wel neb monoch chi'n myn'd allan." Fe aeth y truan dy- chrynedig hwnw "i ma's yn fwy chwim na John Jones. Yr wyf yn ysgrifenu y llinellau hyn fore ddydd Llun, a'r wynthrew ar fy nwylaw—dyna'r achos fod fy nodiadau mor wasgarog a didrefn. Y mae hi'n farug gwyn yma fel eira-y cebyst oeraf sydd yn disgyn arnom o'r awyr ond fel llawer o ymwelwyr annymunol eraill nid yw yn aros fawr-diolch i'r Tad am hyny. Fe ddaw'r Nadolig atom ar hyn, canys y mae pobl Clocaenog wedi cadw eu cy- farfodydd Diolchgarweh am y Cynhauaf yr wythnos ddiweddaf. CLYWKDOG.