Y Cymro

TORRIR CYTUNDEB. Diriugain a thair o flyniyddo-eidid yu ol, ffurfrwyd cytundeb rihwng malt a m&rch i gyd-giario',r grot a,c i gyd- lawenhau, am y gweddill o'u hoes'. Y prioid,f,abi yn wr1 ieuanc dwy ar hugain oed, a'r briodferch yn, ddeunaw. Dal- iodd y cytiinideb yn hir-yn, eithriadol o hir hid peth cyffredin ialwnl ydyw priodas euraidd, mwy anghyffrediu na hynny, priodas ddiemwnt, and gwel- odd y ddie:uddyn, hyn, y 11ai 11 a'r Hall, a rhai blynyddoedd, dros ben1. Ond er p,arha,it o,'r cytundeb yn hir, fe'i tor- wyd ychydig ddyddiau yin ol. Nid oes yno miwyaeh ond un i gario'r groes, ac 1 larweinha'u, a,c mae'ir igroesi yn, da*ymT ach oherwydd: hynny, a'r llawenydd gryn lawyer yn llai. Y mab ieuanc dwy ar1 hugain, ddydd y briodas', a gym- rwyd ymaith o.'i lesigedd a'i boen, yn hen wr pedwar ugain; a phump oed. Khedai'-r meddwl yn naturiol ddydd ei igynihebrwng at yr Ysgryiihyr honno, "Ti a dc'.eni mewp^henaint i'r bedd, fel y cyfyd' ysgafm o yd Yill ei amser." Yr oeddynit mewn gwtli mawr o oed- ran pan adwaenSisi i hwy gyn.ta.f, ryw bum. mlynedid yn ol_a hen gwpl difyr ryfeddot oeddynt. Chwareiwr oedd y gwr wrth ei grefft, ond yr oedd amlder dyddiau wedi ei anig ymwyso i'r I"h chwarel er 's tro. Drin.go clogwymi'r Bliidiir nis gal Lai mwy, Itc throi'r graig yn llechi oedd fwy auobeithiol fyth a threuliodd hwyirddydd ei oei,;i yn ddigon cysurus ar ei diyddiyni a'i bein- siwn, nes y daeth yr alwad i feddian- nu'¡r etifeddiaeth fawr, gyfoethog, eang, a sicrhawyd iddio, wrth, Desta- nienl ei Dad. Gellir dweyd am dano ei fod yn en,g- hraifft led gywir o'i ddiosbarth ei hun yn ei ddiffygion a'i ragoriaethau. Y mae i'r chwareiwr ei ddiffygion fel pob dyn a rail, a ohydnlebydd hynny ar ad- egau end i cihwi beidio cymryd a,filloch eich bod yn eu gwybod ond -'rwy'n sicr y byddai ganddo wrthwyinebiad y cyndiyn i mi na neb anall eu galw wrth eu hen,wau ar goedd gwiad, er y dichom, miai nid drwg i gyd fyddai iddo gael golwig amlo ei hun, drwy Irygaid poibl ereill ambell waith. Boddlion pawb i chwi ddweyd fod ganddynf eu diffygion, ondrhowch enwau amiyriit, lac fe'u gwedir ondodid ryni lied ben,- deffyniol. Nli,¿ yw diff.y:gion y chwar- elwr yin, eitihriad i bawb ereill, y can- lyniadau chwerwaf iddynt a ddisgyn i'w ran ef ei hum. Ond y mae iddo ei ra-goriacthan arrul,wg yn ogystal, a pharod ydys: i giydnabod y rheiny am eu Hawn. werth. Omd son, yr ydwyf am hen gytrtleriad oedd yn cynrychioli y naill a'r Hall, a hyniny yn buir gyfar- tal, yn ei fywyd ei hun. ( hwari lwr cyffredin ydoedd, a dylia a fu ar hyd ei oels. Ni clilywais ei fod yn rhagori dim ar ei igyd-weithwyr, mewn un rha-n o'i alwediigaeth, nag ar y graig, nag yn. y "wal,"—chwareiwr cyffredin yd- oedd, a diyna i gyd. B,uln, cerdded i'r chwarel am drosi driugain mlynedid. Gwyddai beth oedd chwysiu mer ei esgyrn ar ddiannedd y graig ying n(gw,res, tanib,ai,d yr haf, a gwyddai beth oedd rhynnu gan- anwyd, yn yr un lie, ym marug a nhew y gaeaf du. Aeth adref banner pen mis, heb ddim ond ychydig siylltau ying mgwaelod ei boced, wedi. rhoi cryn lawer mwy ym Inhioced y peircheiiniog oeddyn gys-urus lawn, yn. barod ac yr oedd gwastadhau punnoed l y shop, ag ychydig sylltau'r chwarel, yn dreth go drrom ar athrylith oanghellor y trysorliySl a ofal,ai am gadw'r cartlef wrth ei gilydd. Sawl Un o'i gydweithwlyr a welodd yin y cyfnod maith yna, oherwydd rhagor- iaeth pen nen rywbeth anall, hwyrach, yn cael ei godi yn "stiwart baoh" ? Sawil stiwiart bach a, welodd yh esgyn o risl i ris, nfiis c vrraedd olhuni6 binacl- au gwynion, y 'stiwart mawr" ? Faint o hoigiau bychtain a welodd yn tyfuln ddyniom cryfioin fel y graig y siafent ami ? Faint o gewri cedyt ii. a welodd yin dadfeilio, i ffwrdd fel y graig a, fal- urid ganddynt hwy than? Faint or wynebau newyddioti a welodd ylll dod i'r chwarel, a faint o hen. rai a goll- wyd ganddo? ailllodd dyfalu, ond .ar. hosiodd ef yn els warelw r cyffredin drwy'r blynyddoedd hir; dynia ydoedd o'r dechreu, dyna ydoedd i'r diwedd,, ac ym medd chwlarelwr cyffredin y gor- ffwys yr hyn, sydd farwol ohonjo hyd; y bore olaf. Ai anfri hyn. i'w goffadwriaeth ? Nage ddim1. Ei wendid oedd ei north, ei ddinodedd ei ogoniant. Fe ddywed- odd rhywun mai. urn o ddatgudddad- ati, mawr y rhyfel diweddaf, oedd- ar-- wriaeth y milwr cytfredin, a chredaf na ddywedodd neb ddim byd gwell ysaig- lyn a'r alanas waeidlyd honno. Ac ouid hyn yw un 0 ddatgudddadau maw,r hanes ?—arwriaeth y dyn cyff- redin, a'r hyn addyrnunwn i y'n anad dim fyddai i arwmeth y dyn cyffredin wneud'arwriaeth y mihrr cyffredin yn ■ddianigenrhaidi o hyr^ ymlaen. Y dyn cyffredin ydiyw'r dyn anghyffredin. 'Gallwn wlneud hehddyuün bychain, g allwn wneud heb ddiyndon mawr, ond mae'r dyin oyffreddni ym, anhebgor, efe ydyw^ siylfaen a cholofn cymdeithas, efe ydyw asgwrn cefn y byd. I. Yr1 un, fath yn union,, y chwarelwir cyffredan ydyw oalon a bywyd y chwiarel. GosOder y peiriannau per- ffeithiaf ar waith ynddi, y swyddogdon mwyaf ineffrns ar boD pone, a gweith- ier hi y;n, ol rheollau manylaf gwydd- oniaeth hollwybodol y dyddiau hyn, a'r clogwyin. o'r nefoedd, a chwiardd', y graig a'i gwatwar hwynt cyn, hir bydd > y rhwd wedi bwyta'r peirdanmau i ffwi.-dd, a cheir sitiwarddaid newydd. ar yir hen ddaneddau. onidi heb, y chwar- eiwr cyffredin, dim un llechen yn oes- oesoiedd. Un felly oedd yr hen gym- rawd yr YSigrifreIÍnlaf air am danio,- chwareiwr cyffredin am driugain mlyn- edd. Mafuriodd yn galled am gy,fl,o,g anheilwng o',r enw, treuliodd ei nerth i cihwyddo cyflÖieth perchennog y chwarel, a daeth allan ohoni ar ddi- wedid ei oes yn ddyin tlawd. Ni pheirthyn i mi fynd i fewn i',r ewest- iwn heddyw, ond mae rhywbeth mawr, mawr, o'i lie, pan y mae peth fel hyn yn bosibl. Dlyn cyffredin, ydoedd hefyd yn ei gysyllitiadau crefyddol. Wrth gwns, yr oedd ei ddydd gwaith dlrosiodd yn yr eglwys, fel yn y chwiarel, cyn i mi ei adiniabod. ddefiniydddo'l yn 01 y tlilawn a roddied iddo, yn yreglwysl yr oedd yn aelod ohoni, and ni wn,aed ef yn flaenor erioed, ac ni thram- gwyddodd, yntau oblegid hynny. Bu'n aelod eglwysig er yn ddyn ieuanc, ac yn aelod o'r Ysgol, Sul; am dros bed-war ugain mlynedd, ac am ran fawr o'i oes bu'n athraw selog a gweithgar, a dywedir ei fod yn un o'r athrawon goreu yn y wlad. Ceid yn, ei ddos- barth ar adieg,a,u, ddynion cryfion mewri deall, ac mewn, meddwl, ond heb fod yn proffes-u ere fydd. a mawr oedd ei fedr a'i ddoetlhineb i gym- h wyx/r gwirionedd yn y ffordd debyc- af o gyrraedd calon ,a ohyd wybod y rheiny. Nid unwaith, ac nid dwy- y clywyd y dosbarth yn disitewi ar ganol yr Ysgol, a rhyw leithder dieithr yn llygaid athraw. a, disgyblion, ym mhresemoMteb' y Crislt ddgyffelyb a, ddlaitiguddir y:n y.. Glair; a phwy a wyr nad oes rhai o'r rheiny ag yntau wedi cwirdd erbyn. hyn, y lleithder wedi ei sychu ymaith oddi wrth eu llygaid, ac yn gweld ,grlyn lawer yn well. Tybed ai yr un fath yr esiboniant ambell ad- nod heddyw, ag y, gwrnaent yn. Ysgol S'ul Dinorwig, ryw ddeng mlynedd ar hugain ym ol? Nage, eifallai; ond yr yniibalfalu hwnnw a'u harweiniodd i'r gioleuni gwell, ac am hynny bydd Ysgol Sul Dinorwig, ei ill udrandiod a'i dagr,au yn. wertihfawr yn eu golwg tu- draw i'r lien. Oind rhaid i mi gofio mai son am ddyn cyffredin, yr ydwyf. Ac onid diynion eyffri din ydyw enaid ac ysbryd crefydd ymihobi oesi? ac nid eithriad mo'n hoesi ni. iCyflawnir gwyrthiau mawr Crisitionogaetih yn ein gwlad heddyw, gan ddiyniion n.ad wyr neb mo'u henwau. iGwn nad yw hon ddim yn athrawiaeth' dderbyndol iawn gan rai, and ba wiaeth am hynny. Un o felldithion mawr crefydd heddyw'r dydd, chwedl Dr.. Cynddylan, Jones-, ydyw, nad oes* neb- yn foddlon. bod yn brocSwyd dienw, 'doses, neb yn foddlon bod yn. ddyn cyffredin. Mae pob un eisieai bod yn fwyaf e.r ei fwyn ei hun, a neb' yn b-arod i fod yn lleiaf er mwyn pawb. Oes. y newyddiadur ydyw ein hoesi ni, rhaid croniclo pob symudiad, a ohadw'r enw gierbron y wladi yn bar- hans" byddai yn well gan amibellun fod ei enw allan, o. "lyfr y bywyd" am dragwyddoldeb nag o'r papur newydd am fi s. Ond am ddyn. cyffredin. yr wyf yn ysgrifeinnu. Ni bonnai brofiadau uchel, ac ni chuddiai y rhai oedd ganddo. Darllenodd lawer ap ei Feibl, a myfyriodd ynddo, fwy na mwy. Nis, gwyddai nCimor ddim am Lyfrau yn gyffredinol, únd gwyddai la,wer am y 'Llyfr.' Dyn, y Beibl ydoedd, a dyn y Beibl ydyw dyn Duw.' Pan elwid i edirych am dano, nid crefydd fyddailr peth oyntaf ar ei wefns, ond nd chaech ymadiael heb glywed ei henw. Amlwg oedd ei fod yn taflu ei olwg yn fynych drios y ffin, nad oedd nepell oddiwrtbo mwy. Yr oiedd swyn iddo, yn .nirgel- < wch y byd ysibrydol, a. tihreiddiai i fewn i'r dirgelwch hwnnw drwy gyf- rwn,g adnodau'r Beibl. Nid oedd gyfriniwr nac ysbrydegwr, yn hytrach, Ysgrythyrwr ydoedd. Ni ddiisgwyliai, ac ni chwenychai wybod dim, am y byd dyfodol, ond tlnvy oleuni Ysbryd Duw ar adnodau mawrion ei hen Feibl Cymraeg. Bytddai g,anddo ryw od,ii,od bob, amser eisieu chwanog o oleuni ami; nisi gw-yddech ar y ddlaear o ble y dcuai, ai o'r Chronic! ai'r Rhufeiniaddij Habacuc neu'r Dat- guddiiad, ond bytd,ai,n sicr p ddod, o rywle. Felly y byddai yn. y seiat, gair byr, oddi wrtih ryw adnod neu gilydd, a hwinnwyn boeth o'i galon. Gwelais ef hum muinud i wyth, yto. trod awr o seiat ddiffrwyth, oedd wedi bod yn dywyll fel cysgod an,gen, yn oleu ddydd. Newidiai don ac ysbryd, ac effaith y cwbl oil. Aeni adref, rai yn cbwerthim, a, rhai yn wylo', a phawb wedi cael eu gwala, a gweddill. mawr ar al. Trymhaodd ei glyw y blynyddroedd diweddiaf, ac er dod ohono i'r set fawr, ni ohlywai ond ychydig, a deallai lai nia hynny. Dwrdiai yn erwin pan yn y I methu cliywied, ac yr oedd gweinidog yr eglwys yn fwy pechadur na neb yn x ei olwg. Byddai gwersi go lem yn disgwyl hwnnw bob tro y deuai i lawr o'r pulpud;' gostynga. ei ael, ac ed- rycihai yn gas, dywedai bethau cryfion mewn. llais, ffnae, ond ymadawem yn ddiedithriad yn ffryndiau mawr, a ffryindiau, mawir oeddym pan ymiadiaw- sam y tro di weddaf. Pan el wad si y tr'o olaf, eisieu mynd adref oedd amo. "Wn i yn y byd i beth y doiis i i'r fan, yrna," meddai, "mae gen, i eisieiu myndi adre." 'Ac meddwn wrrtihyf fy hun, Dymia'r per- e-rin, sydd wedi bod ar grwydr am bedwar ugain, a phump o flynyddioedd yi, diyhell am gaiel mynd adref. Wandro yr oedd, mae'n debyg. Nage ddim, wedi gorffen wandro,, ac yn dechreu dod a,fo eihull yr oedd,—y preswyl- ydd' ainiarwol yin, Isylwelddüli ei fod mewn rhyw fyd dieithr. ac nas g,allai fyw oddicartref yn hwy. Dialiodd y cwlwm yn. hir, ac yr oedd yn dynmiach yn y di wedd nac yn y dechreu. Tebycach oeddynt i bar